Anton Prokesch von Osten
Είναι ευρέως γνωστή η αρνητική στάση της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, όπως και η πολιτική που ακολούθησε η ψυχή της Ιεράς Συμμαχίας, καγκελάριος Κλέμενς φον Μέτερνιχ, απέναντι στους επαναστατημένους Έλληνες. Παράλληλα όμως είναι ελάχιστα γνωστή η πολυεπίπεδη δράση που ανέπτυξαν πολλοί Αυστριακοί Φιλέλληνες υπέρ του ελληνικού αγώνα για ανεξαρτησία, δράση η οποία είναι άξια μνείας και δεν θα έπρεπε να παραβλέπουμε όταν αναφερόμαστε στις διαφορετικές εκφάνσεις του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού.
Οι σχέσεις των Ελλήνων και των Αυστριακών μετρούν περισσότερο από τα διακόσια χρόνια ζωής του νέου ελληνικού κράτους. Ήδη τον 17ο αιώνα, κατά τη δεύτερη πολιορκία της Βιέννης από τους Οθωμανούς το 1683, ο ελληνικής καταγωγής διπλωμάτης από τη Βλαχία Νικόλαος Σπαθάρης Milescu, βοηθά στην άμυνα της πόλης, ενημερώνοντας τους πολιορκημένους Βιεννέζους για τα πολεμικά σχέδια του εχθρού. Μετά τις συνθήκες ειρήνης του Κάρλοβιτς (1699) και του Πασσάροβιτς (1718), η Βιέννη εξελίσσεται σε σημαντικό εμπορικό κέντρο, στο οποίο συρρέουν Έλληνες κυρίως από την Ήπειρο, την Μακεδονία και τη Θεσσαλία.
Στην αυστριακή πρωτεύουσα αναπτύσσεται σημαντική ελληνική παρουσία τον 18ο και τον 19ο αιώνα, όπου Έλληνες και Αυστριακοί συνυπάρχουν αρμονικά. Από την ελληνική παροικία της Βιέννης προέρχονται ονομαστές οικογένειες Ελλήνων ευεργετών που στηρίζουν τόσο την Ελλάδα, όσο την Αυστρία. Ο Γεώργιος Σίνας, για παράδειγμα, δανείζει χρήματα στην αυστριακή κυβέρνηση κατά τους ναπολεόντειους πολέμους, όταν η αυστριακή οικονομία έχει σοβαρά κλονισθεί. Στην οικία του Έλληνα εμπόρου Νίκου Δούμπα, ο Γιόχαν Στράους συνθέτει το αριστούργημα Γαλάζιος Δούναβης. Ενώ είναι γνωστό ότι ο διάσημος διευθυντής ορχήστρας Herbert von Karajan κατάγεται από την γνωστή ελληνική οικογένεια Καραγιάννη. Η αυστριακή πρωτεύουσα τιμά την ελληνική παρουσία με την ονοματοδοσία πολλών δρόμων της.
Εξαιτίας της έντονης ελληνικής παρουσίας, η Βιέννη εξελίσσεται στα τέλη του 18ου αιώνα σε χώρο προετοιμασίας της ελληνικής επανάστασης. Εκπρόσωποι του νεοελληνικού διαφωτισμού, όπως ο Ρήγας Φεραίος, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ο Νεόφυτος Δούκας, έζησαν και έδρασαν εκεί. Το 1815, ο μετέπειτα κυβερνήτης της Ελλάδας, Ιωάννης Καποδίστριας, μαζί με τον μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο, τον Άνθιμο Γαζή και τη Ρωξάνδρα Στούρτζα, ιδρύουν στη Βιέννη τη φιλελληνική και φιλεπαναστατική Φιλόμουσο Εταιρεία. Η Φιλόμουσος Εταιρεία κατορθώνει να έχει σημαντική επίδραση στην προετοιμασία της επανάστασης, πριν κλείσει αργότερα.
Η αστυνομία του Μέτερνιχ ελέγχει εξονυχιστικά την έντυπη παραγωγή και στοχοποιεί οποιονδήποτε αναφέρεται σε επαναστάσεις, σε φιλελεύθερες ιδέες και ασφαλώς στο ελληνικό ζήτημα. Αν και το κράτος είναι αρνητικό, υπάρχουν πολλοί Αυστριακοί που νιώθουν συμπάθεια προς τους Έλληνες.
Κατά τη δεκαετία 1780-1790, η Βιέννη έχει ήδη καταστεί κέντρο της ελληνόγλωσσης εκδοτικής παραγωγής. Έλληνες και Αυστριακοί τυπογράφοι εκδίδουν έργα με επαναστατικό περιεχόμενο. Οι τυπογράφοι Τhomas Trattner και Joseph Baumeister εκδίδουν έργα Ελλήνων διαφωτιστών.
Ο ελληνομαθής Αυστριακός Joseph Franz Hall, επίσημος λογοκριτής βιβλίων, εκδίδει τις εφημερίδες με φιλελληνικό περιεχόμενο Ειδήσεις εις τα Ανατολικά Μέρη, και Ελληνικός Τηλέγραφος. Εξαιτίας των θέσεών του, η εφημερίδα του Ελληνικός Τηλέγραφος κινδύνευσε να κλείσει. Ο λογοκριτής βιβλίων, κλασικιστής Bartholomäus Kopitar αποφεύγει να λογοκρίνει ελληνικά έργα με επαναστατικά μηνύματα, αποσιωπώντας τον τόπο και τον εκδότη των έργων. Μαζί με τον Αυστριακό Ελληνιστή, Franz Karl Alter, συμβάλουν καθοριστικά στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος για την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό στη Βιέννη. Μάλιστα, ο Alter δε διστάζει να δημοσιεύσει πολλά φιλελληνικά άρθρα στο περιοδικό Allgemeiner Litterarischer Anzeiger (1796-1801).
Εκτός από φιλελληνικά άρθρα δημιουργήθηκαν και φιλελληνικά ποιητικά έργα. Ο αυστριακός κόμης, Anton Alexander von Auersberg, υπέγραψε με το ψευδώνυμο Anastasius Grün μία Ωδή εις τον θάνατο του Υψηλάντη. Στο Βερολίνο, ο αυστριακής καταγωγής Μoritz Gottlieb Saphir, σατυρικός συγγραφέας και δημοσιογράφος, εκδίδει το 1826 τέσσερα τεύχη υπό τον τίτλο Griechisches Feuer auf dem Altar edler Frauen […], στα οποία δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά φιλελληνικά ποιήματα των Müller, Stieglitz, Fouqué κ.ά. Φιλελληνική ποίηση έγραψε και ο μεταφραστής του Λόρδου Βύρωνα, Joseph Christian Freiherr von Zedlitz.
Τα ανήσυχα πνεύματα της εποχής, η νεολαία που ασφυκτιά στην Ευρώπη της Ιεράς Συμμαχίας, άνθρωποι με φιλελέυθερο φρόνημα και παλαίμαχοι των ναπολεόντειων πολέμων, όχι μόνον συγκινούνται από την ελληνική υπόθεση, αλλά αποφασίζουν να να πολεμήσουν στην Ελλάδα για την Ελευθερία της. Οι Φιλέλληνες προέρχονται από διαφορετικές χώρες της Ευρώπης, που μέχρι πρόσφατα ήταν αντίπαλοι στα πεδία μαχών, τώρα όμως συμμαχούν στην Ελλάδα για έναν κοινό σκοπό, πολεμώντας έναν κοινό εχθρό, υπό μία κοινή σημαία. Ο σπόρος για τη γέννηση της μετέπειτα ενωμένης Ευρώπης, φυτεύεται εκείνα τα χρόνια.
Το ταξίδι των Φιλελλήνων γίνεται συχνά μέσω της Μασσαλίας και του Λιβόρνο, καθώς τα λιμάνια της Τεργέστης και της Βενετίας βρίσκονται υπό τον εξονυχιστικό έλεγχο της αυστριακής αστυνομίας. Παρά το αρνητικό κλίμα που επικρατεί, γνωρίζουμε τα ονόματα δεκαπέντε Αυστριακών εθελοντών που ήρθαν και πολέμησαν στην Ελλάδα.
Ο πρώτος χρονολογικά Αυστριακός που συμμετέχει στην επανάσταση είναι ο Brazky, από το Siebenbürgen της Τρανσυλβανίας. Ήταν απόστρατος λοχαγός του Αυστριακού Στρατού που τον Μάρτιο του 1821 εντάχθηκε στις δυνάμεις του Αλεξάνδρου Υψηλάντη.
Στη Μάχη του Πέτα τον Ιούλιο του 1822 πολεμούν ως μέλη της Γερμανικής Λεγεώνας ο Βιεννέζος Baumgarten, ο Ignaz Schömbach και ο Miowilowitsch που σκοτώνεται εκεί. Ίσως πολέμησε στο Πέτα ακόμη ένα μέλος της Γερμανικής Λεγεώνας, ο Βιεννέζος J. Schönsel.
Tέσσερις Αυστριακοί πέθαναν στην Ελλάδα για την απελευθέρωσή της. Ο κόμης Anton von Pecorara, διοικητής των ανίππων ιππέων του Τακτικού Στρατού υπό τις διαταγές του Γάλλου Φιλέλληνα Καρόλου Φαβιέρου, έπεσε ηρωικά στη μάχη του Χαϊδαρίου, στις 6 Αυγούστου 1826. Ο Αυστριακός Φιλέλληνας Geoffroy Resinilt απεβίωσε στη Σαλαμίνα τον Αύγουστο του 1823. Ο Βιεννέζος Φιλέλληνας Friedrich Beo πέθανε στην Άμφισσα τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους. Ο Nussbaum, μαθητής της αυστριακής Σχολής Πυροβολικού, απεβίωσε στην Τριπολιτσά το καλοκαίρι του 1825.
Άλλοι Αυστριακοί Φιλέλληνες στάθηκαν περισσότερο τυχεροί και επέζησαν του πολέμου.
Το 1822 ή 1824 ο Φιλέλληνας Ernst Mangel έρχεται μαζί με τον γιο του, Michael στην Ελλάδα, λαμβάνει μέρος σε πολλές μάχες και τραυματίζεται πολλές φορές. Οργανώνει την πρώτη ελληνική στρατιωτική μπάντα για να εμψυχώνει τους Έλληνες και Φιλέλληνες πριν τη μάχη. Στη συνέχεια τοποθετείται ως αρχιμουσικός στον Ελληνικό Στρατό. Μετά το τέλος της επανάστασης έζησε στην Αθήνα, όπως και ο γιος του, Michael, ο οποίος μάλιστα τιμήθηκε με τρία μετάλλια εξαίρετων πράξεων.
Ο ελληνομαθής κόμης Ludovici Porro από το Μιλάνο (που τότε ανήκε στην Αυστρία), τοποθετήθηκε αξιωματικός στον τακτικό στρατό του Φαβιέρου για τη διαχείριση των οικονομικών του. Ο Αυστριακός Φιλέλλην Londonio πολέμησε στο ελληνικό πολεμικό ναυτικό, συμμετείχε στην εκστρατεία της Χίου τον Δεκέμβριο του 1827, και επέζησε. Σώζονται ακόμη τρία ονόματα Αυστριακών εθελοντών χωρίς περισσότερα στοιχεία, αυτά των Cornero, Ιwanowitsch και Lutek.
Η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό και το Μουσείο Φιλελληνισμού έχουν αναλάβει την πρωτοβουλία ανέγερσης ενός μνημείου Φιλελλήνων, το οποίο θα στηθεί επί της Βασιλίσσης Σοφίας, μπροστά από το Πολεμικό Μουσείο στην Αθήνα. Τα παραπάνω ονόματα των Αυστριακών Φιλελλήνων θα χαραχθούν μαζί με εκείνα Φιλελλήνων από άλλες χώρες.
Η ελληνική επανάσταση ήταν η μοναδική από τις επαναστάσεις του Νότου (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα) που στέφθηκε με επιτυχία. Δηλαδή που οδήγησε στην ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Η Αυστρία αναγνωρίζει την ελληνική ανεξαρτησία μετά τον Απρίλιο του 1830 και αναπτύσσει διπλωματικές σχέσεις με το νέο κράτος. Πρώτος Έλληνας πρόξενος στη Βιέννη είναι ο Γεώργιος Σίνας το 1833. Ένα χρόνο αργότερα ο θερμός Φιλέλληνας, κόμης Anton Prokesch von Osten αναλαμβάνει τη θέση του προξένου της Αυστρίας στην Ελλάδα.
Ο Prokesch von Osten επισκέφθηκε το 1824 την Ελλάδα για να βρίσκεται κοντά στην επανάσταση. Γνώριζε προσωπικά τους Έλληνες αρχηγούς και τον βασιλιά Όθωνα. Μεταξύ 1834-1849 παρέμεινε στην Αθήνα ως πρόξενος της Αυστρίας. Ο Prokesch συνέγραψε μία εξάτομη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, βασισμένος στις εμπειρίες του ως διπλωμάτης. Η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό, το Μουσείο Φιλελληνισμού και το σχολείο Ζωγράφειο από την Ήπειρο δημιούργησαν, με αφορμή τα διακόσια χρόνια από την ελληνική επανάσταση, ένα τιμητικό μετάλλιο με τη μορφή του Prokesch von Osten.
Ο Αυστριακός – Γερμανός Φιλέλληνα και διπλωμάτης, Georg Christian Gropius διετέλεσε πρόξενος της Αυστρίας στην Αθήνα και το Νάυπλιο. Από το 1840 και εξής υπηρέτησε ως γενικός πρόξενος στην Αθήνα. Μεταξύ 1810 – 1814 συμμετείχε σε αρχαιολογικές ανασκαφές στην Αίγινα και στις Βάσσες Φιγαλείας. Όπως ο Prokesch, o Gropius στήριξε τον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία και τιμήθηκε από το ελληνικό κράτος με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος.
Η αναδρομή στα παραπάνω ονόματα καταδεικνύει ότι, παρά την επίσημη στάση της Αυστριακής Αυτοκρατορίας κατά τα πρώτα έτη της Ελληνικής επανάστασης, αρκετοί Αυστριακοί πολίτες, στρατιωτικοί, και διπλωμάτες αποφάσισαν να εμπλακούν στον αγώνα των Ελλήνων. Κύριος και βασικός λόγος ήταν η κλασική τους παιδεία, αλλά και η γνωριμία τους με Έλληνες της Διασποράς. Τα φιλελεύθερα πνεύματα της εποχής είδαν στην ελληνική περίπτωση το πρότυπο του δίκαιου αγώνα. Για αυτό και πολλοί έδρασαν ως Φιλέλληνες υπέρ της ελληνικής επανάστασης.
Η Αυστρία και η Ελλάδα συνδέονται με δεσμούς αμοιβαίας φιλίας και αλληλοσεβασμού για περισσότερο από τα διακόσια χρόνια ζωής του νέου ελληνικού κράτους. Βασίζονται στις κοινές αρχές και αξίες του ελληνικού πολιτισμού και του δυτικού κόσμου, οι οποίες υπερβαίνουν χρονικά τις πολιτικές επιλογές μίας ιστορικής περιόδου. Έτσι, οι δύο χώρες πορεύονται πλέον σταθερά ως σύμμαχοι, με φίλια αισθήματα, στο πλαίσιο της Ενωμένης Ευρώπης, η οποία οφείλει εν πολλοίς την ύπαρξη της στη σπουδαία παρακαταθήκη που άφησαν οι Ευρωπαίοι Φιλέλληνες.
