Andrea Dania, Ιταλός στρατιωτικός, Φιλέλληνας, ήρωας στη μάχη του Πέτα

 

 

Ο Andrea Dania (1775 – 1822), ήταν Ιταλός στρατιωτικός, Φιλέλληνας και εκ των πρωτοπόρων του Τακτικού Στρατού στην Ελλάδα, ηρωική μορφή στη μάχη του Πέτα.

Γεννήθηκε στην Ovada της Γένοβας. Γονείς του ήταν ο Francesco di Domenico Dania και η Francesca Maria Beraldi, ενώ θείος του ήταν ο Angelo Vincenzo Dania, καρδινάλιος και μέλος του Μοναστικού Τάγματος των Δομινικανών[1].

Οι οικογένειες των γονέων του Dania, ανήκαν στην υψηλή κοινωνία της Γένοβας και συμπεριελάμβαναν κληρικούς, πνευματικούς ανθρώπους και στρατιωτικούς[2]. Εμπνευσμένος από τα βήματα των τελευταίων, κατατάχθηκε στην Πολιτοφυλακή της Δημοκρατίας της Γένοβας, το 1793[3].

Η Δημοκρατία της Γένοβας καταλύθηκε στις 14 Ιουνίου 1797 και στη συνέχεια οι Γάλλοι εγκαθίδρυσαν τη Δημοκρατία της Λιγουρίας. Ο Dania κατατάχθηκε στις 26 Νοεμβρίου του ιδίου έτους, με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού, στο Τάγμα Πυροβολητών και Μηχανικών στην Λεγεώνα Εθελοντών της Λιγουρίας, η οποία απετέλεσε τη βάση της δημιουργίας της Εθνοφυλακής της Δημοκρατίας της Λιγουρίας[4].

Την περίοδο 1798 – 1799 ο Dania πολέμησε υπό τις διαταγές των Γάλλων στρατηγών Joubert και Morau, εναντίον των Ρωσοαυστριακών στρατευμάτων, τα οποία διοικούσε ο σημαντικός Ρώσος στρατάρχης Alexander Suvorov[5]. Για τη γενναιότητά του και τις διοικητικές ικανότητες τις οποίες επέδειξε, προήχθη σε υπολοχαγό και τοποθετήθηκε στο επιτελείο του στρατηγού Calori. Ο Calori επιστράτευσε τον Απρίλιο του 1800 τους πολίτες της Γένοβας και τους οργάνωσε, ούτως ώστε να αντισταθούν σε ενδεχόμενη επίθεση του Αυστριακού στρατηγού, βαρόνου Franz Anton von Elsnitz[6].

Αφού συνέβαλε σημαντικά στην επιτυχία του έργου του στρατηγού Calori, αποσπάσθηκε με το βαθμό του υπιλάρχου στο 12^ο Σύνταγμα Δραγόνων του Γαλλικού Στρατού και έλαβε μέρος στη νικηφόρα για τους Γάλλους μάχη του Marengo, την 14^η Ιουνίου 1800[7]. Η δράση του αναγνωρίσθηκε με την τοποθέτησή του ως υπασπιστή της Στρατιωτικής Διοίκησης Γένοβας, στις 13 Ιουλίου 1801[8].

Εξαιτίας του ριψοκίνδυνου χαρακτήρα του, ο Dania τοποθετήθηκε την 1η Φεβρουαρίου 1805, στη Χωροφυλακή, με το βαθμό του μοιράρχου, με καθήκον τη καταδίωξη της ληστείας[9]. Τον Ιούνιο του 1805, η Δημοκρατία της Λιγουρίας, λίγο πριν προσαρτηθεί στη Γαλλία, τον τίμησε για τη γενναιότητα και τις ικανότητές του με το Παράσημο της Στρατιωτικής Αξίας[10].

Με την προσάρτηση της Δημοκρατίας της Λιγουρίας στη Γαλλία, η Χωροφυλακή της Δημοκρατίας της Λιγουρίας ενσωματώθηκε ως έφιππο τμήμα στο Γαλλικό Στρατό, μετονομάσθηκε σε 56^η Επιλαρχία Δραγόνων, τέθηκε υπό τη διοίκηση του Γάλλου επιλάρχου Galliot και ενσωματώθηκε στο 12^ο Σύνταγμα Δραγόνων του Γαλλικού Στρατού[11]. Ο Dania ανέλαβε τη διοίκηση του Πυροβολικού της[12].

Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο 12^ο Σύνταγμα Δραγόνων του Γαλλικού Στρατού, ο Dania έλαβε μέρος στη μάχη της Talavera στις 27 Ιουλίου 1809[13], που κατέληξε σε στρατηγική νίκη στους Γάλλους. Στη συνέχεια υπηρέτησε στην κατεχόμενη Μαδρίτη από το 1810 ως το 1811[14], διακρίθηκε στη μάχη της Salamanca στις 22 Ιουλίου 1812[15], ενώ πολέμησε στη μάχη της Vitoria στις 21 Ιουνίου 1813, η οποία οδήγησε στην αποχώρηση των Γάλλων από την Ισπανία[16]. Για τη δράση του αυτή, τιμήθηκε τον Αύγουστο του 1813, με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής από τη Γαλλική Κυβέρνηση[17].

Με την αποχώρηση των Γάλλων από την Ισπανία, ο Dania επέστρεψε στη Γένοβα, η οποία ανήκε πλέον στο Βασίλειο του Πεδεμοντίου. Με την επανάκαμψή του, τοποθετήθηκε διοικητής της 12^ης Επιλαρχίας Δραγόνων του Στρατού του Πεδεμοντίου, με τον βαθμό του επιλάρχου[18] και στη συνέχεια αποστρατεύθηκε[19].

Ο Dania προερχόταν από ένα περιβάλλον καλλιεργημένων ανθρώπων, με κλασσική παιδεία, αγάπη για τον Ελληνικό πολιτισμό και φιλελληνικά αισθήματα. Ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων τον συγκίνησε και με την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, ο Dania είναι ένας εκ των πρώτων Φιλελλήνων, ο οποίος μεταβαίνει στην Ελλάδα, στις 7 Ιουνίου 1821[20]. Μάλιστα, ταξίδευσε από την Τεργέστη με προορισμό την Ύδρα, με το ίδιο πλοίο με τον Δημητρίου Υψηλάντη, τον Φιλικό Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, τον γενναίο Γάλλο Φιλέλληνα Joseph Baleste και τον σπουδαίο Ιταλό Φιλέλληνα, αντισυνταγματάρχη Pietro Tarella[21].

Στις 2 Ιουλίου 1821, λαμβάνει μέρος στην μάχη για την απελευθέρωση της Τριπολιτσάς. Όταν η υπόθεση είχε πλέον κριθεί, ο Dania, o Tarella, ο Βρετανός επιτελάρχης του Υψηλάντη και σημαίνων Φιλέλληνας Thomas Gordon, οι περισσότεροι Φιλέλληνες, και ο ίδιος ο Υψηλάντης, ανέλαβαν άλλες αποστολές και δεν παρέστησαν στην είσοδο των Ελλήνων στην Τριπολιτσά, την 23^η Σεπτεμβρίου 1821[22].

Μετά την κατάληψη της Τριπολιτσάς, ο Dania συμμετείχε στην πρώτη επιχείρηση για την απελευθέρωση του Ναυπλίου, η οποία έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 1821[23]. Την περίοδο αυτή η Ελληνική διοίκηση προσπαθούσε να συστήσει Τακτικό Στρατό[24]. Για τον σκοπό αυτό, το Βουλευτικό ψήφισε στο Ναύπλιο, στις 1 Απριλίου 1822, Νόμο “Περί Οργανώσεως του Στρατού”, ο οποίος απετέλεσε τη βάση της μετέπειτα στρατιωτικής νομοθεσίας[25].

Στο πλαίσιο αυτό συστάθηκε το Τάγμα Φιλελλήνων, και ο Dania ανέλαβε διοικητής του. Τα καθήκοντα Γενικού Διοικητή του Τακτικού Στρατού ανατέθηκαν στον σημαίνοντα Γερμανό Φιλέλληνα, στρατηγό, κόμη Karl Friedrich Leberecht von Normann-Ehrenfels. Άμεσος συνεργάτη του ορίσθηκε ο Pietro Tarella, που ανέλαβε καθήκοντα διοικητού του 1^ου Συντάγματος Πεζικού. Η πρώτη αποστολή του Τακτικού Στρατού ήταν η λύση της πολιορκίας του Σουλίου από τις Οθωμανικές δυνάμεις. Η επιχείρηση αυτή θα είχε ως αποτέλεσμα την αναζωπύρωση του Απελευθερωτικού αγώνα στην Ήπειρο, την ενίσχυση των Ελληνικών Δυνάμεων με έμπειρα και αξιόμαχα στελέχη, και την απομάκρυνση του κινδύνου της καθόδου των Οθωμανών για την καταστολή της Επανάστασης στην Στερεά Ελλάδα[26].

Οι Normann, Tarella και Dania αντιμετώπιζαν αρκετά στρατηγικά ζητήματα. Για παράδειγμα, οι αποφάσεις και οι κινήσεις ήταν αργές. Αντί να κινηθούν οι Έλληνες και οι Φιλέλληνες ταχέως προς την Άρτα, χωρίς να επιτρέψουν στους Τούρκους τη συγκέντρωση στρατεύματος που θα τους έδινε στρατηγικό πλεονέκτημα, άφησαν να χαθεί πολύτιμος χρόνος. Από την μία οι Τούρκοι συγκέντρωναν ανενόχλητοι δυνάμεις, όταν από την άλλη, ο Ελληνικός στρατός άρχιζε να αντιμετωπίζει ασθένειες και έλλειψη τροφίμων. Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα ήταν η συμπεριφορά των ατάκτων. Και ιδιαίτερα του οπλαρχηγού Μπακόλα. Επίσης, υπήρξε προβληματισμός για το πως θα ενσωματώνονταν στο σχέδιο της μάχης, μονάδες ατάκτων. Μάλιστα ήδη πολλές ημέρες πριν την έναρξη της πορείας προς την Άρτα, φημολογείτο πως ο Μπακόλας τηρούσε μία παράξενη στάση και ότι είχε σχέση με τους Τούρκους. Ήταν βέβαια αδύνατο να πιστέψει κανείς, ότι ένας Έλληνας θα πρόδιδε τον αγώνα των συμπατριωτών του[27].

Οι Ελληνικές δυνάμεις ήρθαν σε επαφή με τους Τούρκους στο Κομπότι, στις 22 Ιουνίου 1822. Το πολεμικό σχέδιο προέβλεπε ότι, “οι Φιλέλληνες, ως τακτικοί στρατιώτες, δεν πρέπει ν’ αναζητούν τις κορυφές των βουνών για να αμύνονται άνετα, αλλά να μένουν στα σπουδαία και επικίνδυνα σημεία και να μη χάνουν την ευκαιρία να αναμετρηθούν με τον εχθρό”[28]. Κατόπιν αυτού, το 1^ο Σύνταγμα Πεζικού υπό τον Tarella και το Τάγμα των Φιλελλήνων υπό τον Dania, τοποθετήθηκαν σε κρίσιμα σημεία στους πρόποδες των υψωμάτων. Η εχθρική επίθεση αποκρούσθηκε επιτυχώς και οι Τούρκοι υποχώρησαν προς την Άρτα με σοβαρές απώλειες[29].

Από το Κομπότι οι Φιλέλληνες, ήδη καταπονημένοι από κόπωση, ασθένειες, πείνα και δίψα, έφυγαν εσπευσμένα με νυχτερινή πορεία προς το Πέτα, όπου μετακινούνταν οι Τούρκοι. Εκεί συγκεντρώθηκαν και οι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις, και άρχισε η προετοιμασία της μάχης.

Στο πολεμικό συμβούλιο των αρχηγών ανέκυψαν διαφωνίες για δύο ζητήματα: 1) Για τη θέση του τακτικού στρατού σε σχέση με τους ατάκτους. Δηλαδή, ποιοι θα αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή και ποιοι τα μετόπισθεν, και 2) για το αν έπρεπε ή όχι να χρησιμοποιηθούν οχυρώματα (ταμπούρια). Για το πρώτο επικράτησε η άποψη να τοποθετηθούν οι δυνάμεις κυκλικά γύρω από το Πέτα. O Normann δυσαρεστήθηκε από την απόφαση αυτή και αντιλαμβανόμενος τη μειονεκτική θέση της ελληνικής πλευράς, ένιωσε την υποχρέωση να εκθέσει τις ανησυχίες του με επιστολή προς τον Μαυροκορδάτο[30]. Ο Μαυροκορδάτος, αν και ήταν ο αρχηγός των Ελληνικών δυνάμεων, απουσίαζε από το πεδίο της μάχης. Είχε εγκαταστήσει το αρχηγείο του στη Λαγκάδα, έξι ώρες μακριά από το Πέτα[31]. Στην επιστολή του ο Normann τόνιζε ότι οι τακτικοί στρατιώτες αριθμούσαν πλέον μόλις 515[32]. Επίσης σημείωνε ότι φοβόταν ότι ο Μπακόλας θα εγκατέλειπε τη θέση του και ότι οι υπόλοιποι άτακτοι δεν θα ήταν σε θέση να βοηθήσουν. Ο Μαυροκορδάτος δεν πείστηκε και το σχέδιο μάχης δεν άλλαξε. Και έτσι, για λόγους ευγενείας, οι Φιλέλληνες αποδέχθηκαν την απόφαση αυτή[33].

Μετά τη διαφωνία των αρχηγών σχετικά με τα οχυρώματα, επικράτησε η άποψη ότι έπρεπε να κατασκευαστούν. Όπως μάλιστα βεβαιώνουν πολλές πηγές, τα “ταμπούρια” χρησιμοποιήθηκαν και από Φιλέλληνες. Πρόκειται για μία σπάνια περίπτωση κατά την οποία Ευρωπαίοι στρατιώτες πολέμησαν με τον “ελληνικό τρόπο”. Δηλαδή, με τις μεθόδους των ατάκτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Φιλέλληνες είχαν ένα διαφορετικό κώδικα γενναιότητας και τιμής, ο οποίος προκύπτει από μία θέση που αποδίδεται στον Dania : «τα ταμπούρια μας είναι τα στήθη μας»[34].

Έγιναν και άλλα λάθη όμως, τα οποία οφείλονταν στην έλλειψη πλήρους ελέγχου από πλευράς των Φιλελλήνων αξιωματικών. Μετά την μάχη στο Κομπότι, ο Γενναίος Κολοκοτρώνης με το Σώμα του, επέστρεψε στην Πελοπόννησο, έπειτα από εντολή τού πατέρα του, πράγμα για το οποίο κατακρίθηκε[35]. Την ίδια στιγμή, αναχώρησαν 1.200 μαχητές προς τον βορρά, για να βοηθήσουν τους Σουλιώτες. Μαζί τους ήταν οι Μάρκος Μπότσαρης, Καρατάσος, Αγγελής Γάτσος, Γεώργιος Βαρνακιώτης, Αλεξάκης Βλαχόπουλος και Αντρέας Ίσκος. Οι 1.200 αυτοί μαχητές δεν μπόρεσαν καν να πλησιάσουν το Σούλι. Οι Τούρκοι τους σταμάτησαν στο χωριό Πλάκα στις 29 Ιουνίου 1822 και τους συνέτριψαν. Όσοι επέζησαν επέστρεψαν στο Πέτα. O Γώγος Μπακόλας παρέσυρε τον Μάρκο Μπότσαρη να κινηθεί προς το Σούλι, και μόλις αυτός ξεκίνησε, ειδοποίησε τους Τούρκους για να τον παγιδεύσουν στην Πλάκα[36].

Την ημέρα της μάχης του Πέτα, έφθασε επίσης στην Σπλάντζα ένα Σώμα Μανιατών με τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη για να βοηθήσει τους Έλληνες, το οποίο όμως δεν εντάχθηκε και πάλι σωστά σε ένα ενιαίο στρατηγικό σχέδιο. Ένα σώμα Σουλιωτών έφθασε εκεί και ενώθηκε μαζί τους, για να αντιμετωπίσουν τις Τουρκικές δυνάμεις που εστάλησαν για να τους απωθήσουν. Στην μάχη αυτή εφονεύθη ο ίδιος ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης[37].

Όλες αυτές οι κινήσεις ήταν εκτός γενικού συντονιστικού σχεδίου, και δυσχέραιναν το έργο των Ελληνικών δυνάμεων που θα αντιμετώπιζαν την κύρια επίθεση των Τούρκων. Και πάλι όμως, παρά τον μικρό αριθμό τους, οι δυνάμεις αυτές μπορούσαν ακόμη να νικήσουν.

Στις 16 Ιουλίου 1822 τα χαράματα ξεκίνησε η επίθεση των τουρκικών δυνάμεων που είχαν φθάσει από την Άρτα (7.000 με 8.000). Ο Normann ξύπνησε τους άνδρες, τους εμψύχωσε με θερμά λόγια και επιθεώρησε έφιππος όλες τις θέσεις.

Στην αρχή οι δυνάμεις των Φιλελλήνων και το Τακτικό Σώμα απωθούσαν τα πολυάριθμα στρατεύματα των εχθρών με μεγάλη επιτυχία. Οι διαρκείς και συντονισμένες βολές θέριζαν τους επιτιθέμενους. Το κλειδί της επιτυχίας στον τρόπο αυτό του πολέμου, είναι οι στρατιώτες να παραμένουν ψύχραιμοι, να γεμίζουν διαρκώς και γρήγορα τα όπλα τους, να πυροβολούν με ομοβροντίες, και κυρίως να κρατούν τη θέση τους, χωρίς να επιτρέπουν ρήγμα στις τάξεις τους. Το 1^ο Σύνταγμα Πεζικού και το Τάγμα των Φιλελλήνων αποτελούσαν ένα αδιαπέραστο τείχος, καθώς η εκπαίδευση του Baleste απέδιδε τους καρπούς της[38].

Δυστυχώς όμως ξαφνικά συνέβη το μοιραίο. Ο οπλαρχηγός Μπακόλας και οι άνδρες του εγκατέλειψαν προδοτικά τις θέσεις τους, με αποτέλεσμα οι τουρκικές δυνάμεις να προσβάλλουν τα νώτα του 1^ου Συντάγματος Πεζικού και του Τάγματος Φιλελλήνων[39]. Ο Tarella προσπαθούσε να εμψυχώσει τους άνδρες του Συντάγματός του. Περικυκλώθηκε από τους επιτιθέμενους Τούρκους και βρήκε τραγικό θάνατο (τον αποκεφάλισαν)[40].

Τότε τέθηκε επικεφαλής του 1^ου Συντάγματος Πεζικού ο ίδιος ο στρατηγός Normann, ο εμβληματικός Φιλέλληνας, και το οδήγησε πάλι στη μάχη, με συγκλονιστικά λόγια: “Για τη σωτηρία των Φιλελλήνων! Νίκη ή θάνατος!”. Στην έφοδο που ακολούθησε, δέχθηκε μια σφαίρα στο στήθος και μεταφέρθηκε στα μετόπισθεν για να αντιμετωπισθεί το σοβαρό τραύμα του[41]. Προοδευτικά το Σύνταγμα άρχισε να υποχωρεί και αποτελούσε πλέον εύκολο στόχο για τους Τούρκους ιππείς. Οι Φιλέλληνες είχαν εγκαταλειφθεί από όλες τις δυνάμεις των ατάκτων. Οι δυνάμεις των Φιλελλήνων και Επτανησίων, γνώρισαν μία θλιβερή και άδικη πανωλεθρία. Περικυκλώθηκαν από τον εχθρό σε ένα εκτεθειμένο σημείο και αποδεκατίσθηκαν.

Ακολούθησαν συγκλονιστικές σκηνές απίστευτου ηρωισμού. Ο Dania που εμψύχωνε έφιππος τους στρατιώτες του Τάγματος Φιλελλήνων μέχρι το τέλος, περικυκλώθηκε από Τούρκους, οι οποίοι τον αποκεφάλισαν όπως και τον Tarella[42]. Δεκαπέντε Πολωνοί, με αρχηγό τους τον Πολωνό αξιωματικό Mierzewski, συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο του Πέτα και πολέμησαν με απίστευτη γενναιότητα, φθάνοντας να μάχονται ακόμη και στην σκεπή της εκκλησίας. Σκοτώθηκαν όλοι ηρωικά[43]. Μάλιστα οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στη σκεπή του ναού για να τους κάψουν ζωντανούς όταν κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να τους καταβάλλουν. Ένας Γάλλος αξιωματικός, ο Mignac (ο οποίος είχε συγκρουσθεί με Γερμανούς φιλέλληνες κατά την διάρκεια της εκστρατείας), πολέμησε και αυτός με μοναδική γενναιότητα Ομηρικών αναλογιών. Οι Τούρκοι επιχειρούσαν να τον συλλάβουν ζωντανό επειδή φορούσε εντυπωσιακή στολή και θεωρούσαν ότι αυτός ήταν ο στρατηγός Normann, αρχηγός των Φιλελλήνων. Ο Mignac αρνήθηκε να παραδοθεί και μαχόταν γενναία. Στο τέλος, σοβαρά τραυματισμένος στο πόδι, επειδή δεν μπορούσε να σταθεί, στηρίχθηκε στον κορμό μίας ελιάς για να παραμείνει όρθιος και μαχόμενος συνεχώς προς όλες τις κατευθύνσεις, εξουδετέρωσε δεκατέσσερεις Τούρκους. Το σώμα του ήταν γεμάτο πληγές, και όταν έσπασε το σπαθί του, αυτοκτόνησε κόβοντας τον λαιμό του[44].

Από τους εθελοντές του τακτικού σώματος σκοτώθηκαν 160 Επτανήσιοι και Φιλέλληνες (το ένα τρίτο). Πολλοί ήταν και οι αιχμάλωτοι, που οδηγήθηκαν στην Άρτα και θανατώθηκαν αφού βασανίσθηκαν και εξευτελίσθηκαν με φρικτό τρόπο. Πολλοί Φιλέλληνες υποχρεώθηκαν να περπατούν επί ώρες γυμνοί, κρατώντας στα χέρια τους τα κομμένα κεφάλια των συντρόφων τους[45].

Οι λίγοι επιζήσαντες συγκεντρώθηκαν στη Λαγκάδα, ανάμεσά τους και η τραγική φιγούρα της ημέρας, ο ευγενής και γενναίος στρατηγός Normann. Όπως και μετά τη μάχη στο Κομπότι, έτσι και αυτή τη φορά έφθασε στο στρατόπεδο τελευταίος πάνω στο ετοιμοθάνατο άλογό του και παρουσιάστηκε στον Μαυροκορδάτο στον οποίο ανέφερε τα εξής: “Τα χάσαμε όλα, Υψηλότατε, εκτός απ’ την τιμή μας!”[46]. Το 1^ο Σύνταγμα Πεζικού, το Τάγμα των Φιλελλήνων, και εκατοντάδες ενθουσιώδεις Ευρωπαίοι Φιλέλληνες, και Επτανήσιοι, δεν υπήρχαν πια.

Η Ελλάδα και η ΕΕΦ τιμούν την ηρωική μνήμη του Andrea Dania και των γενναίων συμπολεμιστών του, οι οποίοι αγωνίσθηκαν μέχρι τέλους για την Ανεξαρτησία της Ελλάδος και τρέφουν αιώνια ευγνωμοσύνη για την θυσία τους.

 

Παραπομπές

[1] Fassino, Pier Giorgio, ”Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 180.
[2] Βλ. στο ίδιο, σελ. 181.
[3] Βλ. στο ίδιο.
[4] Barbagallo, C., ”Storia Universale -Dall’età Napoleonica alla fine della prima Guerra Mondiale (1799 – 1919)”, εκδ. UTET, Τορίνο, 1964.
[5] Gachot, Édouard, ”Les campagnes de 1799. Souvarow en Italie”, εκδ. Perrin et cie., Παρίσι, 1903.
[6] Furse, George Armand, ”Marengo and Hohenlinden”, εκδ. Worley Publications, Newcastle upon Tyne, 1993.
[7] Benoît, Jérémie, ”Marengo: Une victoire politique”, εκδ. Réunion des Musées Nationaux, Παρίσι, 2000.
[8] Calandra, E., “ La bufera”, εκδ. Mondadori, Μιλάνο, 1964, σελ. 205.
[9] Ruggiero, M., “ La Storia dei Briganti Piemontesi”, εκδ. Alzani Editore, Pinerolo, 1998.
[10] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 183.
[11] Βλ. στο ίδιο, σελ. 186.
[12] Barbagallo, C., “Storia Universale – Dall’età Napoleonica alla fine della prima Guerra Mondiale (1799 – 1919)”, εκδ. UTET, Τορίνο, 1964.
[13] Field, Andrew, “Talavera: Wellington’s First Victory in Spain”, εκδ. Pen & Sword Military, Barnsley, 2006.
[14] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 186.
[15] Fletcher, Ian, “Salamanca 1812: Wellington Crushes Marmont”, εκδ. Osprey, Λονδίνο, 1997.
[16] Fletcher, Ian, “Vittoria 1813: Wellington Sweeps the French from Spain”, εκδ. Praeger Publishers, Νέα Υόρκη, 2005.
[17] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 186
[18] Φορνέζης, Ερρίκος, “Οι Φιλέλληνες”, εκδ. περ. ”Εβδομάς”, Αθήνα, 1884, σελ.27.
[19] Βλ. στο ίδιο.
[20] Πρασσά, Αννίτα, “Ο Φιλελληνισμός και η Επανάσταση του 1821”, εκδ. Δημιουργία, Αθήνα, 1999.
[21] Ξάνθος, Εμμανουήλ, “Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 1996, σελ. 168.
[22] Persat, Maurice, “Memoires du Commandant Persat. 1806 à 1844”, εκδ. Librairie Plon, Παρίσι, 1910, σελ. 87-88.
[23] Συλλογικό, “Italy on the Rimland. Storia Militare di una Penisola Eurasiatica”, εκδ. Società Italiana di Storia Militare, Ρώμη, 2019, 1^ος τόμος, σελ. 143.
[24] “Τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας”, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1857, α’ τόμος, σελ. 272.
[25] Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, “Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού”, εκδ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα, 1997.
[26] “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 1, φακ. 197, σελ. 254.
[27] Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος, σελ. 177.
[28] Βυζάντιος Χρήστος, “Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχεν ο Τακτικός Στρατός, από του 1821 μέχρι του 1833”, εκδ. Κ. Αντωνιάδου, Αθήνα, 1874, σελ. 203.
[29] Συλλογικό, “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, 12^ος τόμος, σ. 232.
[30] “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 2, φακ. 548, σελ. 135.
[31] Φωτιάδης, Δημήτρης, “Η Επανάσταση του ’21”, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1971, β’ τόμος, σελ. 211.
[32] Βλ. στο ίδιο.
[33] Woodhouse, Christopher Montague, “The Philhellenes”, εκδ. Fairleigh Dickinson University Press, Madison 1971.
[34] Βλ. στο ίδιο.
[35] Κολοκοτρώνης, Γενναίος, “Απομνημονεύματα”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2006.
[36] Voutier, Olivier, “Απομνημονεύματα του συνταγματάρχη Olivier Voutier από τον πόλεμο των Ελλήνων”, μετ. Ειρήνη Τζουρά, επιμ. Παναγιώτα Παναρίτη, εκδ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, 2019.
[37] Περραιβός, Χριστόφορος, “Πολεμικά Απομνημονεύματα. Μάχες του Σουλίου και της Ανατολικής Ελλάδας 1820 -1829”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2003, σελ. 160.
[38] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008, σελ. 277.
[39] Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος,σελ. 178.
[40] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008.
[41] Gridley Howe, Samuel, “An Historical Sketch of the Greek Revolution”, εκδ. White, Gallaher & White, Νέα Υόρκη, 1828, σελ.
[42] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania”, εκδ. περ.”Accademia Urbense”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 188.
[43] Τράιμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822- 1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960, σελ. 136.
[44] Raybaud Maxime, “Mémoires sur la Grèce pour servir à l’histoire de la guerre de l’Indépendance, accompagnés de plans topographiques, avec une introduction historique par Alph. Rabbe”, εκδ. Tournachon-Molin Libraire, Παρίσι, 1824, τόμος 1.
[45] Βλ. στο ίδιο.
[46] Βλ. στο ίδιο.

 

Βιβλιογραφία – Πηγές

• Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ. “URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006.
• Barbagallo, C., “Storia Universale -Dall’età Napoleonica alla fine della prima Guerra Mondiale (1799 – 1919)”, εκδ. UTET, Τορίνο, 1964.
• Gachot, Édouard, “Les campagnes de 1799. Souvarow en Italie“, εκδ. Perrin et cie., Παρίσι, 1903.
• Furse, George Armand, “Marengo and Hohenlinden“, εκδ. Worley Publications, Newcastle upon Tyne, 1993.
• Benoît, Jérémie, “Marengo: Une victoire politique”, εκδ. Réunion des Musées Nationaux, Παρίσι, 2000.
• Calandra, E., “La bufera“, εκδ. Mondadori, Μιλάνο, 1964.
• Ruggiero, M., ”La Storia dei Briganti Piemontesi“, εκδ. Alzani Editore, Pinerolo, 1998.
• Field, Andrew, “Talavera: Wellington’s First Victory in Spain”, εκδ. Pen & Sword Military, Barnsley, 2006.
• Fletcher, Ian, “Salamanca 1812: Wellington Crushes Marmont“, εκδ. Osprey, Λονδίνο, 1997.
• Fletcher, Ian, “Vittoria 1813: Wellington Sweeps the French from Spain“, εκδ. Praeger Publishers, Νέα Υόρκη, 2005.
• Πρασσά, Αννίτα, “Ο Φιλελληνισμός και η Επανάσταση του 1821”, εκδ. Δημιουργία, Αθήνα, 1999.
• Ξάνθος, Εμμανουήλ, “Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 1996.
• Persat, Maurice, “Memoires du Commandant Persat, 1806 à 1844”, εκδ. Librairie Plon, Παρίσι, 1910.
• Nada, Narciso, “La Partecipazione degli Italiani alla Guerra di Indipendenza Ellenica. Risorgimento Greco e Filellenismo Italiano: Lotte, cultura, arte”, εκδ. Edizioni del Sole, Ρώμη, 1986.
• Συλλογικό, “Italy on the Rimland. Storia Militare di una Penisola Eurasiatica“, εκδ. Società Italiana di Storia Militare, Ρώμη, 2019, 1^ος τόμος.
• “Τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας”, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1857, α’ τόμος.
• Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, “Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού”, εκδ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα, 1997.
• “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 1.
• St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence“, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008.
• Voutier, Olivier, “Απομνημονεύματα του συνταγματάρχη Olivier Voutier από τον πόλεμο των Ελλήνων“, μετ. Ειρήνη Τζουρά, επιμ. Παναγιώτα Παναρίτη, εκδ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, 2019.
• Κολοκοτρώνης, Γενναίος, “Απομνημονεύματα”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2006.
• Περραιβός, Χριστόφορος, “Πολεμικά Απομνημονεύματα. Μάχες του Σουλίου και της Ανατολικής Ελλάδας 1820 -1829”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2003.
• Συλλογικό, “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, 12^ος τόμος.
• Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος.
• Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania”, εκδ. περ. “Accademia Urbense”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006.
• Gridley Howe, Samuel, ”An Historical Sketch of the Greek Revolution“, εκδ. White, Gallaher & White, Νέα Υόρκη, 1828.
• Raybaud Maxime, ”Mémoires sur la Grèce pour servir à l’histoire de la guerre de l’Indépendance, accompagnés de plans topographiques, avec une introduction historique par Alph. Rabbe“, εκδ. Tournachon-Molin Libraire, Παρίσι, 1824, τόμος 1.
• “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 2.
• Βυζάντιος Χρήστος, “Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχεν ο Τακτικός Στρατός, από του 1821 μέχρι του 1833”, εκδ. Κ. Αντωνιάδου, Αθήνα, 1874.
• Φωτιάδης, Δημήτρης, “Η Επανάσταση του ’21“, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1971, β’ τόμος.
• Woodhouse, Christopher Montague, “The Philhellenes”, εκδ. Fairleigh Dickinson University Press, Madison 1971.
• Τράιμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822- 1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960.