Edward Blaquiere, Βρετανός στρατιωτικός, ιδρυτικό στέλεχος του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου

 

 

Ο Edward Blaquiere (1779-1832), ήταν Βρετανός στρατιωτικός και πρωτοπόρος Φιλέλληνας, ιδρυτικό στέλεχος της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου.

Γεννήθηκε στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας από οικογένεια ευγενών Γαλλικής καταγωγής, η οποία είχε καταφύγει στη Μεγάλη Βρετανία το 1685, εξαιτίας της ανάκλησης του Εδίκτου της Νάντης^[1]. Ο πατέρας του ήταν ο απόστρατος αντισυνταγματάρχης James Blaquiere (1726 – 1803), τέως αξιωματικός του 13^ου Συντάγματος Δραγόνων^[2].

Ο Edward Blaquiere ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του, και κατατάχθηκε τον Ιανουάριο του 1794 ως σημαιοφόρος στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό^[3]. Στις 23 Απριλίου 1794, έλαβε μέρος στη νικηφόρα για τους Βρετανούς, ναυμαχία του Guernsey^[4]. Στις 23 Ιουνίου 1795, συμμετείχε στη ναυμαχία του Croix^[5].

Στις 7 Οκτωβρίου 1795, υπηρετούσε στην φρεγάτα “Fortitude”, και πολέμησε στη ναυμαχία του Ακρωτηρίου του Αγίου Βικεντίου στην Πορτογαλία^[6]. Η ναυμαχία αυτή ήταν καταστροφική για το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό και ο Blaquiere απέφυγε την αιχμαλωσία από τύχη.

Την 1^η Αυγούστου 1798, έλαβε μέρος στη νικηφόρα για τους Βρετανούς ναυμαχία του Aboukir στην Αίγυπτο^[7]. Την περίοδο αυτή υπηρετούσε υπό τις διαταγές του ναυάρχου Horatio Nelson (1758-1805), ως αξιωματικός του πλοίου γραμμής  “Vanguard “, που αποτελούσε τη ναυαρχίδα του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου^[8].

Από το Σεπτέμβριο του 1798 ως το Σεπτέμβριο του 1800, ο Blaquiere συνέχισε την υπηρεσία του στο πλοίο γραμμής  “Vanguard “. Μάλιστα διακρίθηκε στην πολιορκία της Μάλτας^[9]. Η γενναιότητα που επέδειξε, καθώς και η προσήλωσή του στο καθήκον, οδήγησαν στην προαγωγή του σε ανθυποπλοίαρχο στις 20 Ιουλίου 1801^[10]. Λίγες ημέρες πριν, στις 12 Ιουλίου 1801, είχε λάβει μέρος στη δεύτερη ναυμαχία του Algeciras^[11], με την ιδιότητα του αξιωματικού του “Caesar“, υπό τις διαταγές του υποναυάρχου James Saumarez (1757-1836)^[12].

Στις 21 Οκτωβρίου 1805, πολέμησε στη ναυμαχία του Trafalgar^[13], ως αξιωματικός του δικρότου “Temeraire’’^[14]. Για τη γενναιότητά του, προήχθη σε υποπλοίαρχο^[15]. Στα τέλη του ιδίου έτους έλαβε μέρος στην υπεράσπιση της Σικελίας^[16].

Το 1810 – 1811, υπηρέτησε ως πλωτάρχης στο Επιτελείο του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου. Η θέση του αυτή του προσέφερε την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με πολλούς κατοίκους της ευρύτερης περιοχής και να παρατηρήσει καλύτερα την μεταχείριση των υποδούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Kατά την διάρκεια της θητείας του στην Μεσόγειο, αποσπάσθηκε στην Τρίπολη της Λιβύης και την Τύνιδα της Τυνησίας^[17]. Tην περίοδο αυτή της υπηρεσίας του στο Βρετανικό ναυτικό, ο Blaquiere άρχισε να αναπτύσσει τα πρώτα Φιλελληνικά αισθήματα^[18].

Στα μέσα του 1812 τοποθετήθηκε στη Ναυτική Διοίκηση Βαλέτας, στη Μάλτα^[19]. Εκεί υπηρέτησε ως το 1816^[20]. Οι διοικητικές του ικανότητες, καθώς και η προηγούμενη δράση του, οδήγησαν στην προαγωγή του σε αντιπλοίαρχο, το 1816^[21].

Την ίδια περίοδο ήρθε σε επαφή με τον φιλόσοφο και νομικό Jeremy Bentham (1748-1832)^[22], του οποίου ήταν θαυμαστής από το 1802. O Blaquiere είχε θαυμάσει το έργο “Traités de législation, civile et pénale”, το οποίο ήταν εξαιρετικά προοδευτικό για την εποχή, καθώς προωθούσε την ανάγκη αναδιάταξης του νομικού συστήματος. Η επαφή αυτή αποδείχθηκε ιδιαίτερα ωφέλιμη για τον Blaquiere, διότι με αυτόν τον τρόπο, αποκρυσταλλώθηκε ο Φιλελληνισμός του^[23]. Παράλληλα, ήταν η αιτία της γνωριμίας του Blaquiere με τον κατοπινό στενό φίλο και συνεργάτη του στη Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου, πολιτικό, οικονομολόγο, διπλωμάτη, λογοτέχνη και μεταφραστή John Bowring. Ο Bowring ήταν και αυτός μαθητής του Bentham^[24] (και μάλιστα ο στενότερός του).

O Blaquiere παραιτήθηκε από το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό το 1820 με τον βαθμό του πλοιάρχου, για να ασχοληθεί απερίσπαστος με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα^[25] και στη συνέχεια να στηρίξει τον Φιλελληνισμό.

Μετά την παραίτησή του από το Βρετανικό Βασιλικό, ο Blaquiere χρηματοδοτήθηκε από τον Bentham για να επισκεφθεί την Ισπανία τον Ιούνιο του 1820, με στόχο την ενίσχυση του συνταγματικού κινήματος^[26]. Εκεί ήρθε σε επαφή με τον στρατιωτικό ηγέτη των συνταγματικών, στρατηγό Rafael del Riego y Flórez, ενώ συνδέθηκε με στενή φιλία με τους πολιτικούς αρχηγούς Agustín Argüelles και José Joaquín de Mora, ιδρυτή της εφημερίδας  “El Constitucional“^[27]. Επίσης, συνέβαλε πολύ στη σύνταξη των λόγων που εκφώνησε ο Antonio Puigblanch στην Ισπανική Εθνοσυνέλευση^[28].

Ταυτόχρονα με τις επαφές και τη δράση του, ο Blaquiere περιηγείται στην Ισπανία και κρατά σημειώσεις, όχι μόνο για την πολιτική κατάσταση, αλλά και για τα ήθη, τα έθιμα και την πνευματική κίνηση^[29].

Τον Οκτώβριο του 1822, ο Blaquiere αναγκάσθηκε να επιστρέψει στην Αγγλία, καθώς το ισπανικό συνταγματικό κίνημα ήταν καταδικασμένο από το Συνέδριο της Βερόνας. Ηδη οι γαλλικές δυνάμεις διήρχοντο τα σύνορα, με σκοπό να ενωθούν με το στρατό που ήταν πιστός στο βασιλέα Φερδινάνδο, ούτως ώστε να κατασταλεί το συνταγματικό κίνημα^[30].

Μετά την επιστροφή του στην Αγγλία, ο Blaquiere ήρθε πάλι σε επαφή με τον Bentham και τον Bowring, με σκοπό να εργασθούν αυτή τη φορά συστηματικά για την προώθηση του Φιλελληνισμού. Τα αποτελέσματα των κινήσεών τους οδήγησαν σύντομα στην σύσταση της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου.

Πράγματι, στις 28 Φεβρουαρίου 1823 ιδρύθηκε η Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου^[31]. Ο Blaquiere, ο Λόρδος Βύρων, ο Jeremy Bentham, ο αντισυνταγματάρχης Leicester Stanhope, 5^ος κόμης του Harrington και ο John Bowring, ήταν τα ιδρυτικά μέλη της^[32].

Το Μάρτιο του 1823, ο Edward Blaquiere ταξίδευσε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την ιδιότητα του εκπροσώπου της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου. Στο ταξίδι αυτό συνόδευσε τον Ανδρέα Λουριώτη, εκπρόσωπο της πρώτης Ελληνικής Κυβέρνησης, η οποία είχε ανάγκη εξωτερικού δανεισμού για τη συνέχιση του Αγώνα της Ανεξαρτησίας^[33]. Ο πρώτος ενδιάμεσος σταθμός ήταν η Γένοβα της Ιταλίας. Εκεί ο Λουριώτης, με τη βοήθεια του Blaquiere και με μία συστατική επιστολή που είχε λάβει από τον Φιλέλληνα, μέλος της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου και προσωπικό φίλο του Λόρδου Βύρωνος, John Cam Hobhouse, συνάντησε το Λόρδο Βύρωνα^[34]. Η συνάντηση αυτή είχε στόχο να ενθαρρύνει τον Λόρδο Βύρωνα να αναλάβει ενεργό δράση στην Ελλάδα.

Όταν έφθασε στην Ελλάδα, ο Blaquiere μελετά την κατάσταση και επιχειρεί να διαγνώσει τις βασικές αδυναμίες και προτεραιότητες των επαναστατημένων Ελλήνων. Ένα από τα πρώτα πράγματα που διαπιστώνει, είναι η ανάγκη σύστασης Τακτικού Στρατού, καθώς ο αρχικός Τακτικός Στρατός είχε καταστραφεί στη Μάχη του Πέτα, την 4^η Ιουλίου 1822^[35]. Για την ανάγκη αυτή ο Blaquiere ενημέρωσε τη Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου^[36] σε σειρά επιστολών. Μάλιστα οι επιστολές αυτές, διαπνέονται από το ίδιο πνεύμα με αυτό του Λόρδου Βύρωνος, ο οποίος πιστεύει πως τα πεδία των μαχών είναι το πρώτο σχολείο της ελευθερίας, και ότι η ελευθερία κατακτάται πρώτα με στρατιωτικά μέσα. Η σχολή αυτή θεωρεί ότι το ξίφος προηγείται της πένας, αντίθετα από αυτήν του Stanhope, ο οποίος (αν και είναι και αυτός στρατιωτικός), θεωρεί (και μάλιστα εμφατικά) ότι το πιο ισχυρό όπλο είναι η “πένα” (δηλαδή η προώθηση της παιδείας και του τύπου)^[37]. Αυτό όμως, σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί το γεγονός πως όλοι αυτοί οι υπέροχοι άνθρωποι και συνειδητοποιημένοι Φιλέλληνες, προσπάθησαν να βοηθήσουν την Ελλάδα, με τον Λόρδο Βύρωνα να προσφέρει και την ίδια του την ζωή στο Μεσολόγγι στις 7 Απριλίου 1824^[38].

Τον Μάιο του 1823 ο Blaquiere επιστρέφει στο Λονδίνο και υποβάλλει στη Φιλελληνική Επιτροπή την έκθεσή του για την κατάσταση στην Ελλάδα^[39]. Από τον Αύγουστο έως το Νοέμβριο του 1823 περιοδεύει στη Μεγάλη Βρετανία και έρχεται σε επαφή με σημαίνοντα πρόσωπα, με σκοπό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης σχετικά με τον αγώνα των Ελλήνων και να ευρεθούν νέα κονδύλια για την στήριξη της Ελληνικής Επανάστασης^[40]. Ταυτόχρονα, ο Blaquiere αλληλογραφεί συστηματικά με το Λόρδο Βύρωνα και τον Stanhope^[41].

Μετά την περιοδεία και την αλληλογραφία αυτή, ο Blaquiere φτάνει στις αρχές Δεκεμβρίου του 1823 στην υπό βρετανική διοίκηση Κεφαλονιά^[42]. Εκεί συναντάται με τον Λόρδο Βύρωνα και τον Stanhope, και εντάσσεται στο επιτελείο του. Στις 24 Δεκεμβρίου 1823 περνά στο Μεσολόγγι^[43].

Ο Edward Blaquiere συνεργάσθηκε με τον Λόρδο Βύρωνα και τον Stanhope, μέχρι το θάνατο του Βύρωνος στις 7 Απριλίου 1824. Την περίοδο αυτή επισκέφθηκε μαζί με τον Stanhope τους αρχηγούς των αντιμαχομένων παρατάξεων στην Στερεά Ελλάδα (κατά τη διάρκεια των εμφυλίων διαμαχών), και προσπάθησε να συμβάλλει στην συμφιλίωσή τους^[44].

Αυτό που χαρακτήριζε τον Blaquiere ως προσωπικότητα, ήταν η πνευματική καλλιέργειά του, η διοικητική του εμπειρία και κυρίως το όραμα της διαρκούς ενότητας των Ελλήνων. Επίσης το στοιχείο που τον διαφοροποιούσε από τον Stanhope και άλλους πιο πραγματιστές Βρετανούς Φιλέλληνες, ήταν ότι ο Φιλελληνισμός του ήταν ρομαντικός και ότι υποστήριζε την ανάγκη βοήθειας των Ελλήνων χωρίς όρους. Αντίθετα ο Stanhope και άλλοι συνεργάτες του, θεωρούσαν πως η βοήθεια έπρεπε να συνδυάζεται με ένα σχέδιο και μία στρατηγική.

Ο Blaquiere ήταν ένας πραγματικός Φιλέλληνας, ο οποίος αγάπησε την Ελλάδα μέχρι τέλους. Έγραφε και έστελνε διαρκώς άρθρα και πολλές επιστολές σε σημαντικά πρόσωπα του εξωτερικού. Σε όλες τις περιπτώσεις καλούσε τους Βρετανούς συμπατριώτες του να αγωνισθούν για την Ελληνική υπόθεση, είτε ερχόμενοι στην Ελλάδα, είτε ενισχύοντας τον απελευθερωτικό αγώνα οικονομικά.

Η δράση του αυτή τον κατέστησε ιδιαίτερα αγαπητό ανάμεσα στους Έλληνες, οι οποίοι έβλεπαν πως είχαν έναν εξαιρετικά σημαίνοντα και σταθερό σύμμαχο στη διεθνή σκηνή.

O θάνατος του Λόρδου Βύρωνος στις 7 Απριλίου 1824, καθώς και η σύγκρουση του Stanhope με τον Κουντουριώτη και τον Μαυροκορδάτο, ανάγκασαν τον Blaquiere να φύγει από την Ελλάδα τον Μάιο του 1824 μαζί με τον Stanhope^[45]. Μάλιστα, επέστρεψαν και οι δύο με το ίδιο πλοίο που μετέφερε τη σωρό του Λόρδου Βύρωνος.

Όμως το ενδιαφέρον του Blaquiere για την Ελλάδα παρέμεινε ζωντανό και έντονο. Συνεχίζει να διατηρεί πυκνή αλληλογραφία, με σημαντικούς Έλληνες, όπως ο Κώστας Μπότσαρης^[46]. Την περίοδο 1825 – 1828, συγγράφει και δημοσιεύει τρία βιβλία: “Narrative of a Second Visit to Greece” (Αφήγηση μίας δεύτερης επίσκεψης στην Ελλάδα),“Greece and her Claims” (Η Ελλάδα και οι αξιώσεις της) και “Letters from Greece” (Επιστολές από την Ελλάδα), μέσω των οποίων ενημερώνει και ευαισθητοποιεί διαρκώς την Βρετανική κοινή γνώμη για τα γεγονότα στην Ελλάδα.

 

 

Μετά την λήξη της Ελληνικής Επανάστασης, ο Blaquiere συνέχισε τη δράση του υπέρ των κινημάτων ανεξαρτησίας και πολιτικών δικαιωμάτων στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική. Στις αρχές του 1832 είχε αναλάβει μία αποστολή στις Αζόρες, σε μια προσπάθειά του να συνεισφέρει στη δημιουργία συνταγματικής μοναρχίας στην Πορτογαλία υπό τον Πέτρο Δ΄ της Πορτογαλίας, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα και τέως αυτοκράτορας της Βραζιλίας και είχε παραιτηθεί από το θρόνο της Βραζιλίας υπέρ του γιου του^[47]. Δυστυχώς, το πλοίο στο οποίο είχε επιβιβασθεί βυθίσθηκε και ο δραστήριος αυτός αγωνιστής υπέρ της ελευθερίας, έχασε την ζωή του.

Ο Edward Blaquiere ήταν (μαζί με τον Bowring), η βασική δύναμη καθοδήγησης του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου, και ωφέλησε ιδιαίτερα με το έργο του τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Η ΕΕΦ και Ελλάδα τιμούν την μνήμη του Edward Blaquiere, ηρωικού, σεμνού και ευγενούς Φιλέλληνα, ο οποίος αγωνίσθηκε με κάθε τρόπο για τα Εθνικά Δίκαια και για την ενότητας μεταξύ των Ελλήνων.

 

Παραπομπές

^[1] Carlton, J.H. Hayes, “A political and social history of modern Europe’’, εκδ. MacMillan, Νέα Υόρκη, 1916, α’ τόμος.
^[2] Cannon, Richard, “Historical Record of the Thirteenth Regiment of Light Dragoons containing an account of the formation of the regiment in 1715 and of its subsequent services to 1842 “, εκδ. John W. Parker, Λονδίνο, 1842.
^[3] Syrett, D., Di Nardo, R. L., “The commissioned sea officers of the Royal Navy, 1660–1815’’, εκδ. Occasional Publications of the Navy, Λονδίνο, 1994.
^[4] Parkinson, C. Northcote, “The Life of Edward Pellew, Viscount Exmouth”, εκδ. Methuen & Co., Λονδίνο, 1934.
^[5] Woodman, Richard, “The Sea Warriors’’, εκδ. Constable Publishers, Εδιμβούργο, 2001.
^[6] Winfield, Rif, “British Warships in the Age of Sail 1793–1817: Design, Construction, Careers and Fates’’, εκδ. Seaforth, Barnsley, 2008.
^[7] Bradford, Ernle, “Nelson: The Essential Hero “, εκδ. Wordsworth Military Library, Λονδίνο, 1997.
^[8] Colledge, J. J., Warlow, Ben, “Ships of the Royal Navy: The Complete Record of all Fighting Ships of the Royal Navy “, εκδ. Chatham Publishing, Λονδίνο, 2006.
^[9] Gardiner, Robert, “Nelson Against Napoleon“, εκδ. Caxton Editions, Λονδίνο, 2002.
^[10] Syrett, D., Di Nardo, R. L., “The commissioned sea officers of the Royal Navy, 1660–1815’’, εκδ. Occasional Publications of the Navy, Λονδίνο, 1994.
^[11] Harvey, Robert, “Cochrane: The Life and Exploits of a Fighting Captain’’, εκδ. Constable Publishers, Εδιμβούργο, 2000.
^[12] Ross, John, “Memoirs of Admiral Lord de Saumarez“, εκδ. Richard Bentley, Λονδίνο, 1838, β’ τόμος.
^[13] Corbett, Julian Stafford, “The campaign of Trafalgar“, εκδ. Longmans, Green, and company, Λονδίνο, 1919, β’ τόμος.
^[14] Adkins, Roy, “Trafalgar: The Biography of a Battle“, εκδ. Abacus, Λονδίνο, 2005.
^[15] Βλ. στο ίδιο.
^[16] Blaquière, Edward, «Letters from the Mediterranean; containing a civil and political account of Sicily, Tripoly, Tunis, and Malta: with biographical sketches, anecdotes and observations, illustrative of the present state of those countries, and their relative situation with respect to the British empire“, εκδ. Colburn, Λονδίνο, 1813, α’ τόμος.
^[17] Βλ. στο ίδιο.
^[18] Βλ. στο ίδιο.
^[19] Βλ. στο ίδιο.
^[20] Syrett, D., Di Nardo, R. L., “The commissioned sea officers of the Royal Navy, 1660–1815’’, εκδ. Occasional Publications of the Navy, Λονδίνο, 1994.
^[21] Βλ. στο ίδιο.
^[22] De Beer, Esmond Samuel, Seton, Walter Warren,»Byroniana: The Archives of the London Greek Committee“, εκδ. King’s College, Λονδίνο, 1926.
^[23] Rosen, Frederick, «Bentham, Byron, and Greece: constitutionalism, nationalism, and early liberal political thought“, εκδ. Clarendon Press, Λονδίνο, 1992.
^[24] Youings, Joyce Alice, «Sir John Bowring, 1792-1872: aspects of his life and career», εκδ. Devonshire Association, Plymouth, 1993.
^[25] Rosen, Frederick, “London Greek Committee (act. 1823–1826)“, εκδ. Oxford University Press, Λονδίνο, 2007.
^[26] Ramos Oliver, Francisco, “La trayectoria militar de Rafael del Riego’’, εκδ. περ. Revista de historia militar, Μαδρίτη, 2012, τεύχος 112.
^[27] Blaquiere, Edward, «An Historical Review of the Spanish Revolution Including Some Account of Religion, Manners and Literature in Spain“, εκδ. εκδ. G. & W. B. Whittacker, Λονδίνο, 1822.
^[28] Jardi, Enric, “Antoni Puigblanch. Els precedents de la Renaixença’’, εκδ. Aedos, Βαρκελώνη, 1960.
^[29] Blaquiere, Edward, «An Historical Review of the Spanish Revolution Including Some Account of Religion, Manners and Literature in Spain“, εκδ. εκδ. G. & W. B. Whittacker, Λονδίνο, 1822.
^[30] Nichols Jr, Irby C., ’’The Congress of Verona, 1822: A Reappraisal’’, εκδ. περ. Southwestern Social Science Quarterly, Georgetown, 1966.
^[31] Dimaras, Alexis, “The other British Philhellenes’’, εκδ. Oxford University Press, Λονδίνο, αχρονολόγητο.
^[32] Youings, Joyce Alice, «Sir John Bowring, 1792-1872: aspects of his life and career», εκδ. Devonshire Association, Plymouth, 1993.
^[33] Blaquière, Edward, «Report on the Present State of the Greek Confederation, and on Its Claims to the Support of the Christian World: Read to the Greek Committee on Saturday, September 13, 1823’’, εκδ. Φιλελληνικής Επιτροπής, Λονδίνο, 1823.
^[34] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book Publishers, Λονδίνο, 2008.
^[35] Βλ. στο ίδιο.
^[36] Blaquière, Edward, «The Greek Revolution, Its Origin and Progress: Together with Some Remarks on the Religion, National Character, &c. in Greece“, εκδ. G. B. Whittacker, Λονδίνο, 1824.
^[37] Moore, Thomas, “Letters and Journals of Lord Byron with Notices of his Life’’, εκδ. H. L. Broenner, Φρανκφούρτη, 1830. Επίσης, βλ. Αθάνας, Γ., “Ιστορικά Μελετήματα’’, εκδ. Ίδρυμα Γ & Μ. Αθανασιάδη – Νόβα, Ναύπακτος, 1998, σελ. 194.
^[38] Moore, Thomas, “Letters and Journals of Lord Byron with Notices of his Life’’, εκδ. H. L. Broenner, Φρανκφούρτη, 1830.
^[39] Blaquière, Edward, «Report on the Present State of the Greek Confederation, and on Its Claims to the Support of the Christian World: Read to the Greek Committee on Saturday, September 13, 1823’’, εκδ. Φιλελληνικής Επιτροπής, Λονδίνο, 1823.
^[40] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book Publishers, Λονδίνο, 2008, σελ. 155.
^[41] Blaquière, Edward, «Letters from Greece: With Remarks on the Treaty of Intervention’’, εκδ. J. Ilbery, Λονδίνο, 1828.
^[42] Blaquière, Edward, «Narrative of a Second Visit to Greece: Including Facts Connected with the Last Days of Lord Byron “, εκδ. G. B. Whittacker, Λονδίνο, 1825, α’ τόμος.
^[43] Stanhope, Leicester, 5ος κόμης του Harrington, “Greece, in 1823 and 1824: Being a Series of Letters, and Other Documents”, εκδ. Sherwood, Gilbert & Piper, Λονδίνο, 1825, σελ. 543.
^[44] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book Publishers, Λονδίνο, 2008.
^[45] “Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας’’, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1977, 10ος τόμος, σελ. 299.
^[46] “Αρχείο στρατηγού Κώστα Μπότσαρη’’, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, φάκελος 25.
^[47] Manchester, Alan K., “The Paradoxical Pedro, First Emperor of Brazil’’, εκδ. περ. “The Hispanic American Historical Review’’, Durham, 1932, σελ. 192.

 

Βιβλιογραφία – Πηγές:

• “Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας’’, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1977, 10ος τόμος.
• “Αρχείο στρατηγού Κώστα Μπότσαρη’’, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, φάκελος 25.
• Manchester, Alan K., “The Paradoxical Pedro, First Emperor of Brazil’’, εκδ. περ. “The Hispanic American Historical Review’’, Durham, 1932.
• St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book Publishers, Λονδίνο, 2008.
• Stanhope, Leicester, 5ος κόμης του Harrington, “Greece, in 1823 and 1824: Being a Series of Letters, and Other Documents”, εκδ. Sherwood, Gilbert & Piper, Λονδίνο, 1825.
• Blaquière, Edward, «Report on the Present State of the Greek Confederation, and on Its Claims to the Support of the Christian World: Read to the Greek Committee on Saturday, September 13, 1823’’, εκδ. Φιλελληνικής Επιτροπής, Λονδίνο, 1823.
• Blaquière, Edward, «Narrative of a Second Visit to Greece: Including Facts Connected with the Last Days of Lord Byron“, εκδ. G. B. Whittacker, Λονδίνο, 1825, α’ τόμος.
• Blaquière, Edward, «Letters from Greece: With Remarks on the Treaty of Intervention’’, εκδ. J. Ilbery, Λονδίνο, 1828.
• Blaquière, Edward, “The Greek Revolution, Its Origin and Progress: Together with Some Remarks on the Religion, National Character, &c. in Greece”, εκδ. G. B. Whittacker, Λονδίνο, 1824.
• Moore, Thomas, “Letters and Journals of Lord Byron with Notices of his Life’’, εκδ. H. L. Broenner, Φρανκφούρτη, 1830.
• Αθάνας, Γ., “Ιστορικά Μελετήματα’’, εκδ. Ίδρυμα Γ & Μ. Αθανασιάδη – Νόβα, Ναύπακτος, 1998.
• Youings, Joyce Alice, «Sir John Bowring, 1792-1872: aspects of his life and career» , εκδ. Devonshire Association, Plymouth, 1993.
• Dimaras, Alexis, “The other British Philhelenes’’, εκδ. Oxford University Press, Λονδίνο, αχρονολόγητο.
• Rosen, Frederick, “London Greek Committee (act. 1823–1826)“, εκδ. Oxford University Press, Λονδίνο, 2007.
• Rosen, Frederick, «Bentham, Byron, and Greece: constitutionalism, nationalism, and early liberal political thought“, εκδ. Clarendon Press, Λονδίνο, 1992.
• De Beer, Esmond Samuel, Seton, Walter Warren,»Byroniana: The Archives of the London Greek Committee“, εκδ. King’s College, Λονδίνο, 1926.
• Blaquière, Edward, «Letters from the Mediterranean; containing a civil and political account of Sicily, Tripoly, Tunis, and Malta: with biographical sketches, anecdotes and observations, illustrative of the present state of those countries, and their relative situation with respect to the British empire“, εκδ. Colburn, Λονδίνο, 1813, α’ τόμος.
• Syrett, D., Di Nardo, R. L., “The commissioned sea officers of the Royal Navy, 1660–1815’’, εκδ. Occasional Publications of the Navy, Λονδίνο, 1994.
• Carlton, J.H. Hayes, “A political and social history of modern Europe’’, εκδ. MacMillan, Νέα Υόρκη, 1916, α’ τόμος.
• Cannon, Richard, “Historical Record of the Thirteenth Regiment of Light Dragoons containing an account of the formation of the regiment in 1715 and of its subsequent services to 1842“, εκδ. John W. Parker, Λονδίνο, 1842.
• Parkinson, C. Northcote, «The Life of Edward Pellew, Viscount Exmouth», εκδ. Methuen & Co., Λονδίνο, 1934.
• Woodman, Richard, “The Sea Warriors’’, εκδ. Constable Publishers, Εδιμβούργο, 2001.
• Winfield, Rif, “British Warships in the Age of Sail 1793–1817: Design, Construction, Careers and Fates’’, εκδ. Seaforth, Barnsley, 2008.
• Bradford, Ernle, “Nelson: The Essential Hero“, εκδ. Wordsworth Military Library, Λονδίνο, 1997.
• Colledge, J. J., Warlow, Ben, “Ships of the Royal Navy: The Complete Record of all Fighting Ships of the Royal Navy“, εκδ. Chatham Publishing, Λονδίνο, 2006.
• Gardiner, Robert, “Nelson Against Napoleon“, εκδ. Caxton Editions, Λονδίνο, 2002.
• Harvey, Robert, “Cochrane: The Life and Exploits of a Fighting Captain’’, εκδ. Constable Publishers, Εδιμβούργο, 2000.
• Ross, John, “Memoirs of Admiral Lord de Saumarez“, εκδ. Richard Bentley, Λονδίνο, 1838, β’ τόμος.
• Corbett, Julian Stafford, “The campaign of Trafalgar“, εκδ. Longmans, Green, and company, Λονδίνο, 1919, β’ τόμος.
• Adkins, Roy, “Trafalgar: The Biography of a Battle“, εκδ. Abacus, Λονδίνο, 2005.
• Blaquiere, Edward, «An Historical Review of the Spanish Revolution Including Some Account of Religion, Manners and Literature in Spain“, εκδ. G. & W. B. Whittacker , Λονδίνο, 1822.
• Jardi, Enric, “Antoni Puigblanch. Els precedents de la Renaixença’’, εκδ. Aedos, Βαρκελώνη, 1960.
• Nichols Jr, Irby C., ’’The Congress of Verona, 1822: A Reappraisal’’, εκδ. περ. Southwestern Social Science Quarterly, Georgetown, 1966.