Percy Bysshe Shelley, ρομαντικός Άγγλος λυρικός ποιητής, υψιπέτης προφήτης της Ελληνικής Επανάστασης

 

 

“We are all Greeks“

H διαχρονικά γνωστή φράση – σύνθημα, που παρακινούσε την βρετανική και ευρωπαϊκή κοινή γνώμη του 1821, σε στράτευση υπέρ του Ελληνικού Αγώνα, προέρχεται από έναν λεπτεπίλεπτο, στοχαστικό και παραγνωρισμένο, στην εποχή του, ποιητή, τον Άγγλο Πέρσι Σέλλευ.

Αντισυμβατικός από τα εφηβικά του χρόνια, μαχητικός πολέμιος του κατεστημένου, ακόμη και της Εκκλησίας και της μεγαλοιδιοκτησίας, περιθωριοποιήθηκε και κυνηγήθηκε εξαιτίας της αγάπης του για την Αλήθεια και την Ελευθερία. Με το έργο του ο Shelley υπήρξε ο οιστρηλατημένος προφήτης της Ελληνικής Επανάστασης.

Στο εμβληματικό έργο του, Hellas, το οποίο συνέθεσε το φθινόπωρο του 1821, αναγγέλλει με βεβαιότητα την έλευση μίας νέας εποχής στην Ευρώπη και την απαρχή ενός αγώνα “που αγγέλλει να παράγει νέες γενιές προκειμένου να ολοκληρώσει εκείνο το πεπρωμένο, που οι τύραννοι προβλέπουν και τρέμουν”. Ο πολιτικός ριζοσπαστισμός του, φύσει ειρηνιστή Shelley, διασταυρώθηκε με τον θαυμασμό του για την κλασική Αθήνα, ως πρωτοπόρο ενός φιλελεύθερου πολιτικού συντάγματος. Ο Shelley αναγνώρισε στο πρόσωπο του σύγχρονου Έλληνα τον φυσικό διάδοχο του αρχαίου. Η αγάπη του αγκάλιασε τον ελληνικό πολιτισμό στη διαχρονικότητά του, αναγνωρίζοντας τον ως δημοκρατικό. Ο πρόωρος και τραγικός του θάνατος από πνιγμό δεν του επέτρεψε να υλοποιήσει το όνειρό του και να επισκεφθεί την Ελλάδα, ούτε να γίνει μάρτυρας της έκβασης του ελληνικού αγώνα για ανεξαρτησία.

Πρόλαβε, ωστόσο, όσο ζούσε, να μεταλαμπαδεύσει τον ενθουσιασμό του και την πίστη του στην Επανάσταση στον στενό του φίλο, Λόρδο Βύρωνα, ο οποίος θα κατέβει στην Ελλάδα το 1823. Οι τρεις κοντινοί του φίλοι, Λόρδος Βύρων, Eduard John Trelawny και Leigh Hunt, θα αποχαιρετήσουν τον Φιλέλληνα επαναστάτη Shelley, όπως άρμοζε. Με μια αρχαιοπρεπή, τελετουργική καύση της σορού του στην παραλία, προσφέροντάς του σπονδές, με τις αστυνομικές αρχές να παραφυλούν το πλήθος που εμβρόντητο παρακολουθούσε μίαν αλλόκοτη τελετή.

O Percy Bysshe Shelley (1792 – 1822), γεννήθηκε στο Field Place, κοντά στο Horsham, στο δυτικό Sussex της Αγγλίας, και ήταν ο μεγαλύτερος γιος της οκταμελούς οικογένειας του Sir Timothy Shelley, βουλευτή των Whigs κατά τα έτη 1790 – 1792 και 1806 – 1812. Υπήρξε γόνος αριστοκρατικής οικογενείας και από νωρίς εξέφρασε ριζοσπαστικές ιδέες, στρεφόμενος εναντίον κάθε παραδοσιακού θεσμού. Ενδεχομένως η διαμόρφωση της στάσης ζωής του υπέρ των αδύναμων ή ανυπεράσπιστων να έχει την προέλευσή της στις αρνητικές του εμπειρίες στο Κολλέγιο Eton (από το 1804 και εξής), όπου η ευαίσθητη, καλοσυνάτη φύση του τον έκαναν πόλο έλξης για πειράγματα ή και βασανιστήρια από τους μεγαλύτερους ηλικιακά μαθητές. Κάτι που ωστόσο ο ίδιος δεν ανταπέδιδε στους νεότερούς του.

Στις 10 Απριλίου 1810 εγγράφεται στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, βρίσκει καταφύγιο στην πολύωρη, καθημερινή μελέτη, και εκδίδει το πρώτο του, γοτθικό, μυθιστόρημα με τίτλο Zastrozzi (1810). Στο έργο του αυτό, εκθέτει για πρώτη φορά την αθεϊστική κοσμοθεωρία του. Από κοινού με τον συμφοιτητή και φίλο του, Thomas Jefferson Hogg (1792 – 1862), εκδίδουν ένα φυλλάδιο με ποιήματα που τιτλοφορείται Posthumous Fragments of Margaret Nicholson (1810), στο οποίο ο Shelley εκφράζει τις πρώτες πολιτικές του απόψεις για τον πόλεμο, την κυβέρνηση και την κοινωνία. Έναν χρόνο αργότερα, ο ίδιος και ο Hogg αποβάλλονται από το πανεπιστήμιο, αφότου έχουν κυκλοφορήσει ανώνυμα μία μπροσούρα με τον τίτλο The necessity of Atheism (“Η αναγκαιότητα της Αθεΐας”). Με αυτήν του την κίνηση ο Shelley επέσυρε την προσοχή των πανεπιστημιακών αρχών, οι οποίες ζητούσαν απαντήσεις σχετικά με την πατρότητά του κειμένου. Η άρνηση του Shelley να απαντήσει σε οποιαδήποτε ερώτηση, οδήγησε στην αποπομπή του από το πανεπιστήμιο, δίνοντας ήδη το στίγμα της υπερήφανης πορείας του που θα ακολουθήσει ως το θάνατο.

Η πορεία του αυτή δεν φαίνεται να αποτελεί απόρροια κάποιας επιφανειακής, μετεφηβικής επαναστατικότητας. Η απροθυμία του να συμμορφώνεται κοινωνικά, ανακατασκευάζοντας ή λογοκρίνοντας γραπτά του, θα αποθαρρύνει αργότερα στη ζωή του πολλούς εκδότες και περιοδικά από την έκδοση του έργου του, ώστε να μην κατηγορηθούν για βλασφημία ή υποκίνηση ανταρσίας.

Το γνήσια αντικομφορμιστικό πνεύμα του Shelley, φωτίζουν καλύτερα ορισμένες πληροφορίες για την προσωπική του ζωή. Είναι γνωστή λ.χ. η ερωτική του ελευθεριότητα, η οποία ίσως χαρακτήριζε και άλλα πρόσωπα του κύκλου του (Byron, Trelawny). Δεν έπαυε ωστόσο να είναι σκανδαλώδης για τα ήθη της εποχής.

Τέσσερις μήνες μετά την αποπομπή του από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, απογοητευμένος από το αποτυχημένο ειδύλλιο με την ξαδέρφη του, Harriet Grove, γνωρίζει και νυμφεύεται στα κρυφά τη δεκαεξάχρονη Harriet Westbrook, με την οποία αποκτά έναν γιο και μια κόρη. Το ζευγάρι συγκατοικεί με τη μεγαλύτερη αδερφή της Harriet, και ο Shelley προσκαλεί σε συγκατοίκηση τον καλό του φίλο, Hogg, από τον οποίο ζητά να αποχωρήσει όταν αναπτύσσει αισθήματα για τη Harriet. Ο δεσμός του με τη Hariett φαίνεται να μην του εξάπτει το διανοητικό του ενδιαφέρον και σταδιακά αναζητά έμπνευση εκτός γάμου. Αναπτύσσει έναν πλατωνικό έρωτα με τη δασκάλα Elizabeth Hitchener, μούσα της ουτοπικής του αλληγορίας Queen Mab (1813), ενώ το 1814 θα γνωρίσει τη δεύτερη σύζυγό του, Mary Wollstonecraft Godwin, μετέπειτα Shelley.

Η Μary Shelley (1797 – 1851), μετέπειτα συγγραφέας του Frankenstein or The Modern Prometheus (1818), είναι κόρη του αναρχικού φιλοσόφου και πνευματικού του καθοδηγητή, William Godwin (1756 –1836) και της πρώιμης φεμινίστριας, Mary Wollstonecraft, η οποία πέθανε μερικές ημέρες μετά τον τοκετό της κόρης της. Ο Shelley καταφεύγει με τη Mary και τη θετή αδελφή της, Claire, στην Ελβετία και τη Γαλλία για έξι μήνες, ενώ παραμένει παντρεμένος με την Harriet, η οποία κυοφορεί το τρίτο τους παιδί. H Claire γνωρίζει τον Λόρδο Βύρωνα στη Γενεύη και μένει έγκυος στην κόρη τους, Allegra.

Οι κινήσεις αυτές μοιάζουν συναρπαστικές για ένα νεαρό και ανήσυχο πνεύμα, αποφέρουν όμως μεγάλο ψυχικό κόστος. Επιστρέφοντας στην Αγγλία, ο Shelley θα βρεθεί αντιμέτωπος με την οργή του Godwin. Όσο το ζευγάρι βρισκόταν, με προτροπή της Claire, στη Γενεύη, η Harriet αυτοκτονεί, γεγονός που συγκλονίζει τον Shelley. Ακόμη δύο απώλειες ακολουθούν: τα δύο παιδιά που αποκτά με τη Mary πεθαίνουν (William 1816 – 1819, Clara Everina 1817 – 1818). Εν τέλει μόνο το τρίτο του παιδί, ο Percy Florence Shelley (1819 – 1889) θα επιζήσει.

Χάρη στην παρέμβαση της Claire, o Shelley έρχεται το 1818 σε επαφή με τον Byron στη Γενεύη, όπου νοικιάζουν διπλανά σπίτια στις όχθες της λίμνης. Αλληλεπιδρούν δημιουργικά και περνούν καθημερινά χρόνο μαζί. Ο Shelley ολοκληρώνει τα έργα Mont Blanc (1816) και Hymn to Intellectual Beauty (1817), και ενθαρρύνει τον Βύρωνα στη σύνθεση του Don Juan (1819). Ακολουθούν και άλλες γόνιμες για το ανήσυχο πνεύμα του γνωριμίες, αυτή τη φορά στην Αγγλία, όπου παραμένει ως τον Μάρτιο του 1818, με τους ποιητές Leigh Hunt (1784 – 1859) και John Keats (1795 – 1821). Το ζευγάρι και η Claire εγκαταλείπουν την Αγγλία στις 11 Μαρτίου 1818 και ξεκινούν ένα οδοιπορικό στην Ιταλία, με σκοπό μια συνάντηση με τον Byron, ο οποίος στο μεταξύ βρίσκεται στη Βενετία. Κατοικούν σε διάφορες πόλεις, μεταξύ των οποίων η Φλωρεντία, η Ρώμη, τέλος η Πίζα, από όπου ο Shelley μεταβαίνει συχνά στο Λιβόρνο και τη Λούκκα. Συνταραγμένος από τα γεγονότα της αιματοβαμμένης συγκέντρωσης στο Πίτερλου, Μάντσεστερ (Peterloo Massacre, 16/08/1819), ολοκληρώνει στην Ιταλία τα πιο γνωστά του πολιτικά ποιήματα: The Masque of Anarchy και Men of England.

 

Ο κύκλος της Πίζας

Η Πίζα αποτελεί τον σημαίνοντα σταθμό για την ανάδειξη του Φιλέλληνα Shelley. Το ζεύγος των Shelley ήλθε σε επαφή με τον επονομαζόμενο «κύκλο της Πίζας», μία ομάδα ανθρώπων συσπειρωμένη γύρω από τον Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας, Ιγνάτιο, η οποία επιδίωκε να έχει ενεργό ρόλο στα ελληνικά πράγματα. Ο Ιγνάτιος είχε καταφύγει πρώτα στην Τοσκάνη, έπειτα στην Πίζα, αναζητώντας καταφύγιο από την αυστριακή αστυνομία, καθώς είχε πρωτοστατήσει στην ίδρυση της Φιλομούσου Εταιρείας, από κοινού με τον Καποδίστρια στη Βιέννη (1814). Γύρω του συσπειρώθηκαν, μεταξύ άλλων, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο ηγεμόνας της Βλαχίας, Ιωάννης Καρατζάς με τον υιό του, Κωνσταντίνο, και ο καρμπονάρος Βικέντιος Γκαλλίνα. Ο Shelley ανέπτυξε στενή σχέση και συνεργασία με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ο οποίος φιλοξενείτο στην οικία του. Εκεί επεξεργάστηκαν μία πολιτική αντίθετη με αυτήν του Υψηλάντη. Ο Shelley πληροφορείτο τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα από τον “τουρμπανοφόρο” (όπως αποκαλούσε τον Μαυροκορδάτο), φίλο του, που επηρέαζε την δική του πολιτική σκέψη. Οι δύο άνδρες είχαν γνωρισθεί στα τέλη του 1820. Μια σειρά γραμμάτων μεταξύ της Mary και του Μαυροκορδάτου μαρτυρεί την ιδιαίτερη σχέση τους. Έτσι, όταν οι Shelley πληροφορήθηκαν ότι ο Υψηλάντης διέβη τον Προύθο ποταμό, απηύθυναν δύο επιστολές σε εφημερίδες της Αγγλίας, το πιθανότερο καθ’ υπαγόρευση του νέου τους Έλληνα φίλου. Με αυτόν τον τρόπο τοποθετούνταν δημοσίως υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης στην πατρίδα τους, προωθώντας τους σχεδιασμούς του Μαυροκορδάτου και των Ελλήνων.

 

Το αριστουργηματικό ποίημα HELLAS

Μολονότι σημαντική, δεν ήταν η γνωριμία με τον Μαυροκορδάτο εκείνη που καθόρισε τη στράτευση του Shelley υπέρ των Ελλήνων. Όπως φαίνεται και σε προηγούμενα έργα του, ο Percy Shelley ήταν ένας εραστής της Επανάστασης. Υπήρξε ένας ρομαντικός, ανιδιοτελής υπέρμαχος των δικαίων του ανθρώπου ως τα μύχια της ψυχής του. Η περίπτωσή του “ιδεαλιστή” Shelley αντιπαραβάλλεται συχνά με εκείνη του “ρεαλιστή” Λόρδου Βύρωνα, ο οποίος, αν και γνωστότερος ως Φιλέλληνας από τον Shelley, δεν κινείτο μόνο βάσει αμιγώς ιδεαλιστικών κινήτρων. Οι ζυμώσεις που έλαβαν χώρα εδώ, μεταξύ Shelley, κύκλου της Πίζας και Bύρωνα, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του αριστουργηματικού ποιήματος Hellas από τον Shelley. Παράλληλα, ο Shelley μεταλαμπάδευσε τον ενθουσιασμό των Shelley για την ελληνική υπόθεση στον Bύρωνα, ο οποίος ως τότε ήταν απορροφημένος με το ιταλικό επαναστατικό κίνημα των καρμπονάρων.

Βασισμένος σε ειδησεογραφικές μαρτυρίες, και πληροφορίες που αποκτούσε μέσω του Μαυροκορδάτου, o Shelley συνέθεσε το φθινόπωρο του 1821 ταχύτατα και “αυτοσχεδιαστικά”, όπως έλεγε, ένα ποίημα 1100 στίχων υπό τον τίτλο Hellas. Το σχέδιό του ήταν να εκδοθεί το ποίημα άμεσα και να προκαλέσει ένα κίνημα συμπαθείας προς την ελληνική υπόθεση. Στο εμβληματικό του έργο, σημείο αναφοράς για τον φιλολογικό φιλελληνισμό, εξαίρει τις αρετές της ελληνικής υπόθεσης, επαναλαμβάνοντας θέσεις που εξέφρασαν και άλλοι συνάδελφοι του, περικλείοντάς τις όμως σε μία ισχυρότερη φόρμα. Το έργο εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1822, με την ελπίδα ο αντίκτυπος που θα είχε στο αναγνωστικό του κοινό να οδηγήσει στην αποστολή όπλων και χρημάτων στην Ελλάδα, υπέρ του αγώνα των Ελλήνων. To ποίημα Hellas, είναι αφιερωμένο στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.

 

 

Το βασικό πρότυπο για το λυρικό ποίημά του, είναι η τραγωδία Πέρσες του Αισχύλου, τόσο ως προς τη φόρμα, όσο και ως προς το νοηματικό περιεχόμενο. Αξιοσημείωτα διαφέρει η χρονική τοποθέτηση του γράφοντος σε σχέση με τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται. Ο Αισχύλος συνθέτει τους Πέρσες επτά χρόνια μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, άρα δημιουργεί ένα επιμύθιο για γεγονότα συντελεσμένα. Αναπλάθει με την αρωγή της φαντασίας του, δηλαδή περιγράφει, μία τετελεσμένη πραγματικότητα. Αντίθετα, ο Shelley συνθέτει το ποίημά του αυτό μόλις το φθινόπωρο του 1821, ενώ η κατάσταση είναι πολύ ρευστή στην Ελλάδα, και λειτουργεί έτσι ως Προμηθέας για τα γεγονότα της Επανάστασης. Στηρίζεται στη φαντασία του για να οραματισθεί την αυριανή ημέρα, εκφράζοντας προσωπικές του προσδοκίες σε σχέση με την έκβασή της. Μεταφέρει μία εξιδανικευμένη εικόνα της Ελλάδας και της Επανάστασης, εμπνεόμενος περισσότερο από τη Μάχη της Σαλαμίνας και το κλασικό παρελθόν, παρά από σύγχρονά του γεγονότα, όπως τα πληροφορείται από τον κύκλο του. Όπως δηλώνει στον πρόλογό του, θεωρεί τον “σύγχρονο  Έλληνα απόγονο αυτών των ένδοξων όντων που η φαντασία σχεδόν αρνείται να θεωρηθεί ότι ανήκει στο είδος μας, και κληρονομεί μεγάλο μέρος της ευαισθησίας τους, της ταχύτητας της σύλληψης ιδεών, του ενθουσιασμού και του θάρρους τους”.

Το δράμα του Shelley ακολουθεί το σχήμα των Περσών του Αισχύλου. Στη θέση του Ξέρξη βρίσκεται ο σουλτάνος Μαχμούτ (εννοεί τον Μαχμούτ Β´, στη διάρκεια της βασιλείας του οποίου ξέσπασε η ελληνική επανάσταση), και στη θέση του Χορού, ο Χορός των Ελληνίδων σκλάβων. Ο Μαχμούτ δέχεται δυσάρεστα νέα από το πολεμικό μέτωπο, τα οποία προαναγγέλλουν την πτώση της κυριαρχίας του, ενώ ο Χορός σχολιάζει. Το κεντρικό ζήτημα που αναδύεται εδώ, είναι η διαφορετική αντίληψη της Ελευθερίας. Η ελευθερία καθορίζεται για τον Μαχμούτ από τη θέση του ως σουλτάνου μιας αυτοκρατορίας και σχετίζεται με όρους δύναμης, πολεμικής επιβολής και συντήρησης της ισχύος. Από την άλλη πλευρά, οι υποδουλωμένοι Έλληνες αναφέρονται σε ένα είδος ανώτερης ελευθερίας, άχρονης και οικουμενικής, η οποία θα αναγεννηθεί όσες φορές χρειαστεί, έως ότου εγκατασταθεί δια παντός στον κόσμο. Η προσεκτική ανάλυση του ποιήματος δείχνει ότι ακόμη και ο ίδιος ο Μαχμούτ είναι σκλαβωμένος από την τυραννία, και αναζητά το είδος Ελευθερίας, το οποίο επικαλούνται οι υποδουλωμένοι του υπήκοοι. Μία σειρά αντιθέσεων εμφανίζονται επίσης εδώ, όπως η πραγματικότητα σε αντιπαραβολή με το όραμα, ή η σύγκρουση του παρόντος συστήματος με τις κεντρόφυγες δυνάμεις που απειλούν την επιβίωσή του. Η φόρμα του λυρικού του ποιήματος είναι μία σύνθεση δραματικού διαλόγου και ποίησης.

Στο Hellas ο Shelley ευαγγελίζεται, την έλευση μίας νέας τάξης πραγμάτων, όπως δηλώνει στο τελευταίο δίστιχο του λυρικού του ποιήματος: “The world is weary of the past, / O might it die or rest at last!”  (“O κόσμος είναι κουρασμένος από το παρελθόν/ Ω, θα μπορούσε να πεθάνει ή να ξεκουραστεί επιτέλους!“, στ. 1100-01). Το λυρικό του ποίημα απηχεί το ίδιο πνεύμα με τη Μάσκα της Αναρχίας (“Τhe Masque of Anarchy”, 1819).  Σε ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του Hellas, το οποίο λογόκρινε ο αρχικός εκδότης και εκδόθηκε για πρώτη φορά μετά το θάνατό του, με παρρησία ανακοινώνει:

“This is the age of the war of the oppressed against the oppressors.… [A] new race has arisen throughout Europe, nursed in the abhorrence of the opinions which are its chains, and she will continue to produce fresh generations to accomplish that destiny which tyrants foresee and dread”.

“Αυτή είναι η εποχή της διαπάλης μεταξύ καταπιεστών και καταπιεζόμενων…ένας νέος αγώνας έχει αναδυθεί στην Ευρώπη, που έχει τραφεί με την αποτροπή εκείνων των ιδεών που τον αλυσοδένουν, και θα συνεχίσει να παράγει νέες γενιές προκειμένου να ολοκληρώσει εκείνο το πεπρωμένο, που οι τύραννοι προβλέπουν και τρέμουν”.

 

“We are all Greeks“

Στην ελληνική υπόθεση βρίσκει ένα πρότυπο για τον οικουμενικό αγώνα για Δικαιοσύνη και Ελευθερία. Ακόμη και με σημερινά δεδομένα, εντυπωσιάζει το θάρρος με το οποίο κατακεραυνώνει στον εμβληματικό πρόλογο του Hellas την “απάθεια των διοικούντων τον πολιτισμένο κόσμο” απέναντι στους “απογόνους εκείνου του έθνους, στο οποίο οφείλουν τον πολιτισμό του, το οποίο αναδύθηκε από τις στάχτες του”. Κατηγορηματικά δηλώνει ότι “Είμαστε όλοι Έλληνες”, προτάσσει δηλαδή την ελληνική ταυτότητα ως οικουμενικό πρότυπο ζωής. Απηχώντας τον ρομαντικό ιδεαλισμό των Γερμανών κλασικιστών, συνεχίζει εντοπίζοντας τις απαρχές του δυτικού πολιτισμού στην κλασική αρχαιότητα: “οι νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία και η τέχνη μας έχουν τη ρίζα τους στην Ελλάδα…αν δεν ήταν η Ελλάδα ίσως ήμασταν ακόμη βάρβαροι και ειδωλολάτρες…η ανθρώπινη μορφή και το ανθρώπινο μυαλό άγγιξαν την τελειότητα στην Ελλάδα […]”. Ο ίδιος δεν ταξίδευσε ποτέ στην Ελλάδα, ωστόσο θεωρεί τον σύγχρονο  Έλληνα “απόγονο αυτών των ένδοξων όντων […]”, των αρχαίων Ελλήνων.

Ο Shelley επιδεικνύει στον πρόλογό του σπουδαίο θάρρος, καθώς δε διστάζει με σκληρή γλώσσα να ονοματίσει την πραγματικότητα. Η υπερήφανη στάση που τήρησε στη διάρκεια της, δυστυχώς σύντομης, ζωής του αντικατοπτρίζεται και στην κριτική που ευθέως απευθύνει στην πατρίδα του, Αγγλία, για την πολιτική της:

 “The English permit their own oppressors to act according to their natural sympathy with the Turkish tyrant, and to brand upon their name the indelible blot of an alliance with the enemies of domestic happiness, of Christianity and civilisation. (…)The wise and generous policy of England would have consisted in establishing the independence of Greece, and in maintaining it both against Russia and the Turk; but when was the oppressor generous or just?”

“Οι Άγγλοι επιτρέπουν στους δικούς τους καταπιεστές να ενεργούν σύμφωνα με τη φυσική τους συμπάθεια προς τον Τούρκο τυράννο και να φέρουν στο όνομά τους την ανεξίτηλη κηλίδα συμμαχίας με τους εχθρούς της εγχώριας ευτυχίας, του xριστιανισμού και του πολιτισμού. (…) Η σοφή και γενναιόδωρη πολιτική της Αγγλίας θα συνίστατο στην εδραίωση της ανεξαρτησίας της Ελλάδας και στη διατήρησή της τόσο έναντι της Ρωσίας όσο και του Τούρκου – αλλά πότε ήταν ο καταπιεστής γενναιόδωρος ή δίκαιος;”

Εδώ αναγνωρίζεται, πλάι στον ιδεαλισμό του Shelley, η ευθυκρισία, ο ρεαλισμός του, και η παρρησία με την οποία εκφράζει την πολιτική του τοποθέτηση. Οι περιορισμοί της σκληρής πραγματικότητας δεν αποθαρρύνουν το πνεύμα του. Κάποιοι στίχοι του τελευταίου χορικού του Hellas παιανίζουν την αναγέννηση της Ελλάδας, η οποία ταυτόχρονα σημαίνει την αναγέννηση του ανθρώπινου είδους:

The world’s great age begins anew/ The golden years return […] |Η μεγάλη εποχή του κόσμου ξεκινά εκ νέου/ τα χρυσά χρόνια επιστρέφουν […]
A brighter Hellas rears its mountains/ From waves serener far […] |Μια πιο φωτεινή Ελλάδα εκτρέφει τα βουνά της/ πιο ήρεμη και από τα κύματα […]
Another Athens shall arise/ And to remoter time […] | Μια άλλη Αθήνα θα αναδυθεί/ και σε απομακρυσμένο χρόνο
The world is weary of the past/ Oh, might it die or rest at last!| O κόσμος είναι κουρασμένος από το παρελθόν/ Ω, θα μπορούσε να πεθάνει ή να ξεκουραστεί επιτέλους!

Ακόμη και από μία σύγχρονη σκοπιά, το έργο εντυπωσιάζει ακόμη με την κατηγορηματική πίστη του ποιητή στον αγώνα. Και όμως πρόκειται για ένα από τα λιγότερο γνωστά ποιήματα του Percy Shelley.

 

Το τέλος και η παρακαταθήκη του Percy Shelley

Έναν μήνα πριν κλείσει τα τριακοστά του γενέθλια, ο Shelley πνίγηκε εν μέσω ξαφνικής θυέλλης στον κόλπο La Spezia, επιστρέφοντας από το Λιβόρνο με το σκάφος του, Don Juan. Είχε μεταβεί στο Λιβόρνο ώστε να υποδεχθεί τον συνάδελφό του Leigh Hunt. Το σκάφος δεν ανατράπηκε, αλλά βυθίσθηκε. Κάποιοι αποδίδουν τον πνιγμό του σε εσκεμμένο σχέδιο που είχε στόχο τη ζωή του, και όχι σε ατύχημα. Είναι γεγονός ότι ο Shelley είχε αντιμετωπίσει μία απόπειρα δολοφονίας του κατά τα έτη 1812 – 1813 στο Tremadog, κοντά στο Porthmadog, στη νοτιοδυτική Ουαλία, η οποία είχε ενδεχομένως πολιτικό κίνητρο. Μία άλλη ερμηνεία, αναφέρει ότι πραγματικός στόχος της επίθεσης ήταν ο Λόρδος Βύρων, ο οποίος νόμιζαν ότι επέβαινε στο σκάφος Don Juan, που έφερε το όνομα του ποιήματός του. Ο φίλος του, Eduard John Trelawny (1792 – 1881), ο οποίος απέσπασε την καρδιά του νεκρού φίλου του για να την παραδώσει στη χήρα του, αναφέρεται στον θάνατο του Shelley, στο βιβλίο του με τίτλο Recollections of the last days of Shelley and Byron (1858).

 

 

Η σορός του Shelley αποτεφρώθηκε κοντά στην παραλία του Viareggio. Ο πίνακας του Louis Édouard Fournier, The Funeral of Shelley ή The Cremation of Shelley (Η κηδεία του Shelley ή Η αποτέφρωση του Shelley) απεικονίζει το αρχαιοπρεπές τελετουργικό της αποτέφρωσης του ποιητή στην παραλία, παρουσία των στενών του φίλων, Λόρδου Βύρωνα, Leigh Hunt, Edward John Trelawny και της συζύγου του, Mary Shelley. Η παράσταση κρίνεται ως ιστορικά ανακριβής, καθώς οι γυναίκες δεν παρευρίσκονταν σε κηδείες κατά τους προ-βικτοριανούς χρόνους. Επίσης την ημέρα της τελετής, ο Hunt παρέμεινε, συντετριμμένος, σε μία άμαξα, ενώ ο Βύρων, δεν άντεξε το θέαμα και κολύμπησε ως το σκάφος του, Bolivar. Αρκετά πικρόχολα, η εφημερίδα των Tories The Courier σχολίαζε την επομένη του θανάτου του: «Ο Shelley, ποιητής κάποιας άπιστης ποίησης πνίγηκε. Τώρα ξέρει αν υπάρχει Θεός». Οι στάχτες του Shelley μεταφέρθηκαν στο Προτεσταντικό Νεκροταφείο στη Ρώμη, και βρίσκονται κοντά σε μια αρχαία πυραμίδα στα τείχη της πόλης. Ο τάφος του φέρει τη λατινική επιγραφή, “Cor Cordium” (η καρδιά των καρδιών), ώστε να υπενθυμίζει την αγάπη του για τους ανθρώπους. Προς τιμήν του έχει εγκατασταθεί μία αναμνηστική πλάκα στο Αββαείο του Westminster, δίπλα σε εκείνη του φίλου του, Λόρδου Βύρωνα.

Μολονότι ήταν παραγνωρισμένος όσο ζούσε, η ακτινοβολία της σκέψης και στάσης ζωής του Percy Shelley εκτάθηκε σε ευρεία πλάτη και μήκη της γης μετά το θάνατό του. Oι ιδέες του για την πολιτική δράση και την μη βίαιη αντίσταση βρήκαν απήχηση στους Mahatma Gandhi, Henry David Thoreau, Leo Tolstoy, Martin Luther King Jr. Ο πολιτικός του ριζοσπαστισμός τον έκανε για δεκαετίες αγαπητό σχεδόν αποκλειστικά σε κύκλους σοσιαλιστών, μελών του Εργατικού κόμματος (Labour party) και σε ορισμένους βασικούς εκπροσώπους της βικτωριανής ποίησης. Επηρέασε σημαίνουσες προσωπικότητες από τον χώρο των τεχνών και της διανόησης, λ.χ. τους Oscar Wilde, Bertrand Russel, George Bernard Shaw. Τόσο ο Percy Shelley, όσο και η σύζυγός του, Mary, επηρέασαν καθοριστικά τon φιλελληνικό προσανατολισμό του Λόρδου Βύρωνα, ο οποίος μετά τον θάνατο του Shelley, αποφασίζει θα κατέβει στην Ελλάδα (1823), και να προσφέρει την ίδια τη ζωή του στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.

 

 

Η «αιώνια, ιδανική, οικουμενική Ελλάδα» του Shelley ενέπνευσε τους  Έλληνες ποιητές Κωστή Παλαμά (1859 – 1943) και  Άγγελο Σικελιανό (1884 – 1951).

Το όνομα του μεγάλου ποιητή φέρει ιστορικός δρόμος στην καρδιά της Αθήνας, στην Πλάκα, ο οποίος τέμνεται με την οδό Βύρωνος. Από το σημείο αυτό τομής των δύο δρόμων, μπορεί να διακρίνει κανείς ανεμπόδιστα την Ακρόπολη. Το σύμβολο της ελληνικής δημοκρατίας.

 

 

Η Ελλάδα και η ΕΕΦ τιμούν τον μεγάλο ποιητή και Φιλέλληνα, και το έργο του Hellas θα αποτελεί πάντα ελπίδα και φάρο για τους Έλληνες και τον δυτικό πολιτισμό.

 

Πηγές και βιβλιογραφία

• William St Clair, That Greece might still be free. The Philhellenes in the War of Independence, Open Book Publishers 2008
• Roderick Beaton, From Ancient to Modern: Byron, Shelley, and the Idea of Greece Roderick Beaton, The Athens Dialogues. 2010 ; Vol. 1.
• Roderick Beaton,Ο Shelley και ο Byron για την εθνική ταυτότητα των επαναστατηµένων Ελλήνων του 1821, Ταυτότητες στον ελληνικό κόσμο (από το 1204 έως σήμερα) : Δ’ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών Γρανάδα, 9-12 Σεπτεμβρίου 2010 : πρακτικά
• Av Mariann Cesilie Løkse, In Defence of Hellas: An analysis of Shelley´s Hellas and Its Reception, Universitetet in Tromsø, 1994
• Γεώργιος Αργυράκος, Ο Φιλελληνισμός ως ευρωπαϊκό «κεκτημένο» και ο ρόλος των εφημερίδων κατά την Επανάσταση του 1821, Εταιρεία για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό, Ιούνιος 2020
• Θωμάς Κυριάκης, Η πρόσληψη «εθνικών αξιών» στην περίπτωση του Ιγνατίου Ουγγροβλαχίας, 30/06/2020, cognoscoteam
• Αναγνώστης Λασκαράτος, Τρεις άθεοι «φιλέλληνες»: Βύρωνας, Σέλλεϋ, Τρελώνη. Έρωτες, ποίηση, τυχοδιωκτισμός και Επανάσταση, Λόγος 11.09.2010 & 18.09.2010