O Λόρδος Βύρων και το σπαθί του Κολοκοτρώνη

 

 

Το σύμβολο του Φιλελληνισμού του Λόρδου Βύρωνος, ο αγωνιστής του 1821 Έγγελης και το σπαθί του Κολοκοτρώνη

Η πλέον κεντρική εμβληματική μορφή του Φιλελληνικού κινήματος κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, είναι αδιαμφισβήτητα αυτή του Έλληνα που νικά τον Χασάν και του αποσπά το άλογο και τα όπλα. Η μορφή αυτή προκύπτει από το εμβληματικό έργο του Λόρδου Βύρωνος «ο Γκιαούρης».

Η ιστορία αυτή και σωρεία των σχετικών απεικονίσεων στην Φιλελληνική τέχνη, ενέπνευσαν και ενθουσίασαν χιλιάδες Φιλέλληνες σε όλον τον κόσμο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821.

Όπως θα δείξουμε όμως, ο Γκιαούρης του Λόρδου Βύρωνος ενέπνευσε και Έλληνες αγωνιστές του 1821.

Θυμίζουμε ότι ο Λόρδος Βύρων έζησε για λίγο στην Αθήνα (1810 – 1811), που την εποχή αυτή ήταν μία μικρή πόλη με λίγους κατοίκους, στους οποίους η παρουσία του Άγγλου Λόρδου σίγουρα δεν πέρασε απαρατήρητη.

Από το ταξίδι του αυτό, ο Βύρων συγκέντρωσε εικόνες, εμπειρίες και υλικό για να συγγράψει πολλά από τα έργα του. Πρώτα από όλα το εμβληματικό Childe Harrold. Το 1813 ο Λόρδος Βύρων εξέδωσε τον Γκιαούρη. Είναι πολύ πιθανό, αντίγραφα του βιβλίου αυτού να είχαν σταλεί στην Αθήνα και να είχαν κυκλοφορήσει στους Αθηναίους ή και να είχαν εμπλουτίσει την βιβλιοθήκη της Εταιρείας Φιλομούσων.

 

 

Σε κάθε περίπτωση, όπως η εικόνα αυτή του Γκιαούρη ενέπνεε τους Φιλέλληνες, έτσι εμψύχωνε και τους Έλληνες οι οποίοι αναζητούσαν ευκαιρία για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους και την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού.

Στο άρθρο αυτό παρουσιάζουμε την ιστορία μίας Αθηναϊκής οικογενείας αγωνιστών του 1821, της οποίας η δράση έδωσε σάρκα και οστά στον εμβληματικό Γκιαούρη του Λόρδου Βύρωνος, χαρίζοντας στην Ελληνική Επανάσταση την μόνη επώνυμη σκηνή όπου Έλληνας αγωνιστής πετυχαίνει τον άθλο του Γκιαούρη, και μάλιστα σε ιδιαίτερα έντονες συνθήκες μάχης.

Στο Αρχείο Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Αθήνα, το κουτί 53 περιέχει στοιχεία για την οικογένεια Έγγελη, που έδωσε τέσσερεις αγωνιστές στον Αγώνα για την εθνική Ανεξαρτησία.

Ο φάκελος 1, περιέχει μία ιδιαίτερα διαφωτιστική αίτηση του Δημητρίου Έγγελη, υιού του Αγγελή, με ημερομηνία 1865 «προς την Έκτακτην Επί των Δικαιωμάτων των Αγωνιστών Επιτροπή», που αναφέρεται στις υπηρεσίες του Δημητρίου Έγγελη και των αδελφών του, Γεωργίου και Ιωάννου, που πολέμησαν στην Ακρόπολη.

 

Αγγελής Έγγελης και Ελευθέριος Έγγελης

Με το υπ’ αρ. 926 έγγραφο του φακέλου που υπογράφουν στις 24 Σεπτεμβρίου 1860 στην Αθήνα, ο Ν. Ζαχαρίτσας, ο Δ.Σ. Καλλιφρονάς, ο Κ. Βρυζάκης, ο Δ. Σουρμελής, ο Σταύρος Βλάχος, ο Γ. Ψύλλας, ο Σ. Βενιζέλος, ο Παλαιολόγος Βενιζέλος και ο Σ. Γαλάκης, ο Δήμαρχος Αθηναίων Ιωάννης Σαντοριναίος βεβαιώνει τα ακόλουθα:

«Ο Αγγελής Έγγελης διέπρεψε στο Καματερό στη μάχη κατά του Ομέρ Βρυώνη. Κατάφερε να πάρει το διαβόητο βυζαντινό σπαθί του, το οποίο προσέφερε αργότερα, ύστερα από προτροπή των Δημογερόντων της Αττικής, στον Αρχηγό της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο Αγγελής Έγγελης έπεσε «κατά την αξιομνημόνευτον Έφοδον, παρά την Τρίτην Πύλην της Ακροπόλεως και επί ικανόν καιρό έκειτο έμπροσθεν αυτής, αδυνάτου όντος ν’αρθή εν μέσου το ανδρείον εκείνο λείψανον», ούτε από τους Έλληνες, ούτε από τους εχθρούς. «Αλλά τέλος ίσχυσαν οι Έλληνες να τον παραλάβωσιν και να τον κηδεύσουν εντίμως καθ’ως έπρεπεν εις γενναίον άνδραν».

 

 

Σύμφωνα με άλλο έγγραφο, στον ίδιο φάκελο (φάκελο 1) φαίνεται ότι γιός του Έγγελη, εστάλη με γράμματα από την κυβέρνηση προς τον Καραϊσκάκη και επέστρεψε με απόκριση μέσα στην υπό πολιορκία Ακρόπολη.

Ορισμένες βιβλιογραφικές πηγές αναφέρουν ως ημερομηνία θανάτου του Αγγελή Έγγελη, την 15^η Δεκεμβρίου 1821, ενώ συμπληρώνουν ότι στις μάχες της Αττικής σκοτώθηκε την ίδια περίοδο και ένας από τους υιούς του, επίσης αγωνιστής, ο Ελευθέριος (ή Λευτέρης).

Η έκδοση των Αστυνομικών Χρονικών του 1961, αναφέρεται σε αγωνιστή με το όνομα Έγγελη (προφανώς έναν από τους υιούς του), και παραθέτει ως έτος του θανάτου του το 1827. Ο Δ. Σουρμελής εντάσσει τον Ελευθέριο Έγγελη στους πεσόντες κατά την πολιορκία, αλλά εκτός του φρουρίου της Ακροπόλεως.

Ο Δημήτρης Καμπούρογλου, σε μελέτη του για το Δαφνί στο περιοδικό ΕΣΤΙΑ, αναφέρεται στον αγωνιστή Έγγελη και τον προσδιορίζει ως «έτι ζών» και «κάτοικο Κολυκυνθούς», το 1920 («…το σπαθί όμως το διέσωσεν επιπεσών κατ ‘ αυτών και φίλος του Έγγελης, της Κολοκυνθούς και κάτοικος, ζών μέχρι πρότινων ετών εις βαθύτατον γήρας»). Προφανώς αναφέρεται σε επιζώντα υιό του Αγγελή Έγγελη.

Σε σημείωση στο τέλος του φακέλου αναφέρεται ότι ο Αγγελής Έγγελης εξ Αττικής ήταν αξιωματικός Ε΄ τάξης, με αριθμό μητρώου 3085. Πράγματι, η Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη στο λήμμα της για τον Αγγελή Έγγελη, τόμος 9, σ. 16, αναφέρει: «Έγγελης Αγγελής. Οπλαρχηγός, καταγώμενος εξ Αττικής. Διέπρεψεν εις διάφορας μάχας, αναδειχθείς εις αξιωματικός Ε΄ τάξεως. Εφονεύθη κατά την έφοδον εναντίων των Αθηνών (Αριθ. μητρ. 949, 3035, 3139-3145)», επιβεβαιώνοντας τα στοιχεία.

Από άλλες πηγές (Κουτσονίκας, Σουρμελής, Λάππας), μαθαίνουμε ότι ο Αγγελής Έγγελης γεννήθηκε μεταξύ 1770 και 1780, και πέθανε το 1821. Ήταν αγωνιστής του 1821 εξ Αθηνών. Με την έναρξη της Εθνεγερσίας, κατετάγη στο σώμα του Μενιδιάτη οπλαρχηγού Μελετίου Βασιλείου (1778-1826), προπροπροπάππου του δημάρχου Ασπροπύργου, κ. Νικολάου Μελετίου. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στην Αττική, πολεμώντας στην αρχή με τον Μελέτιο Βασιλείου, κι ύστερα με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Τον Σεπτέμβριο του 1821, όταν οι Τούρκοι έλυσαν την πολιορκία των Αθηνών, ήταν υπαρχηγός της ομάδας του Αθηναίου οπλαρχηγού Δήμου Ρουμπέση, ο οποίος έπεσε ηρωικά σε μάχη εναντίον των Οθωμανών, των οποίων ηγείτο ο ίδιος ο Ομέρ Βρυώνης. Ο Ρουμπέσης όρμησε μαζί με τον Έγγελη εναντίον του Ομέρ Βρυώνη, και κατόρθωσαν να τον ρίξουν από το άλογο και να του αποσπάσουν το ξίφος. Ο Ρουμπέσης τραυματίσθηκε θανάσιμα και πεθαίνοντας άφησε το σπαθί στον Έγγελη, λίγο πριν εκπνεύσει. Η οικογένεια Έγγελη, παρέδωσε το ξίφος αυτό το Σεπτέμβριο του 1822 στον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ο οποίος ευρίσκετο στην Αθήνα κατά την τελετή ανάληψης καθηκόντων στρατηγού ανατολικής Στερεάς Ελλάδος. Το ξίφος αυτό, το δώρισε ο Ανδρούτσος στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη τον Οκτώβριο του ιδίου έτους, ενώ επισκέπτετο τον Νικηταρά στο Ναύπλιο.

 

 

Αργότερα, το ξίφος περιήλθε στον εγγονό του Κολοκοτρώνη ταγματάρχη (ΠΖ) και αρχηγό της τάξεως 1888 της ΣΣΕ, Γεώργιο Πάνου Κολοκοτρώνη. Αυτός το παρέδωσε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, σύμφωνα με τη διαθήκη του, την οποία είχε συντάξει το Σεπτέμβριο του 1912, λίγο πριν αναχωρήσει για το μέτωπο των Βαλκανικών Πολέμων, όπου έπεσε ηρωικά στην Κρέσνα, την 12η Ιουλίου 1913.

Ο Αγγελής Έγγελης και ο πρεσβύτερος υιός του Ελευθέριος, έπεσαν ηρωικά τον Δεκέμβριο του 1821, κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως.

 

Γεώργιος Έγγελης

Ενας από τους υιούς του, ο αγωνιστής Γεώργιος Έγγελης, αναλάμβανε επικίνδυνες αποστολές ως αγγελιαφόρος. «Ο μεν Γεώργιος έπεσεν και αυτός αποσταλείς αγγελιοφόρος εκ της πολιορκούμενης Ακροπόλεως εις τα πέριξ ελληνικά στρατόπεδα».

 

Δημήτριος Έγγελης

Ο Δημήτριος Εγγελης πολέμησε μέσα από την Ακρόπολη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας από τον Κιουταχή, την περίοδο που είχαν εισέλθει σε αυτήν και οι Φιλέλληνες με τον Φαβιέρο. «Ο Δημήτριος καίτοι επιζών φέρει εις το σώμα του πολλάς ουλάς τραυμάτων εκ του αγώνος. Δις επέτυχε να διέλθη δια των πολιορκουμένων γραμμών του Κιουταχή ως Αγγελιοφόρος των πολιορκουμένων προς τους εκτός και τ’ ανάπαλιν». Ο Σουμερλής Διονύσιος (πρώην συμβολαιογράφος) φαίνεται ότι τηρούσε αρχεία σχετικά με τον Δήμητριο (Μήτρο) Έγγελη. Σε έγγραφο που απόκειται στο φάκελο και πιστοποιούν σημαντικά πρόσωπα αναγράφεται:

«Οι υποφαινόμενοι πιστοποιούμεν ότι ο Μήτρος Έγγελης εξ Αθηνών αγωνισθής απ’ αρχής της Επαναστάσεως και πληγωθείς και ριψοκινδυνεύσας πολλάκις την ζωήν του εις διαφόρους κατά των εχθρών μάχας επρόσφερεν επί της τελευταίας πολιορκίας της Ακροπόλεως Αθηνών, δύο κατά συνέχειαν φοράς θύμα την ίδια του ζωήν, αναδεχόμενος να διέλθη δια μέσου των εχθρών, ως γραμματοκομιστής εις τας πλέον κρισήμους της φρουράς της Ακροπόλεως περιστάσεις».

 

Ιωάννης Έγγελης

«Ο Ιωάννης τέλος και αυτός, πλήρες έχων το σώμα πληγών, επεδόθη εις γαιπωνικών βίον και μετά των τριών αυτού υιών προσπορίζεται τα προς το ζήν, άνευ απαιτήσεως αμοιβών».

Πλείστα έγγραφά του συναντώνται στον φάκελο 2 του κουτιού, μεταξύ αυτών και αναφορά του με ημερομηνία 19 Απριλίου 1865, στην οποία επισυνάπτεται πιστοποιητικό υπ’ αρ. 26894 που βεβαιώνουν διάφοροι αγωνιστές με την υπογραφή τους, μεταξύ αυτών και ο Μακρυγιάννης. Σύμφωνα με την αναφορά και άλλα πιστοποιητικά που συναντάμε στο φάκελο, μερικά από τα οποία σε πολλά αντίτυπα, ο Γιαννάκος Έγγελης χρημάτισε αξιωματικός στην ναυαρχίδα του Ελληνικού στόλου το δίκροτο «Έλλας» κατά τα έτη 1828 και 1829, υπό τον Μιαούλη. Επίσης πολέμησε στην Ακρόπολη με 300 άλλους Αθηναίους, στην Πελοπόννησο, και συγκεκριμένα στο Νεόκαστρο όπου τραυματίσθηκε, στην Στερεά Ελλάδα, στην εκστρατεία της Καρύστου και στην εκστρατεία της Χίου, όπου υπηρέτησε ως αξιωματικός υπό τον Γάλλο Φιλέλληνα Φαβιέρο. Το πιστοποιητικό χρονολογείται το 1843.

Τη συμμετοχή του Αγγελή Έγγελη στη μάχη στο Καματερό και το επεισόδιο με τον Ομέρ Βρυώνη, πιστοποιούν οι περισσότεροι από τους ιστορικούς του Αγώνα, ειδικότερα εκείνοι που συνέγραψαν δοκίμια για τον αγώνα στην Αττική, όπως ο Σουρμελής, ο Κόκκινος και άλλοι.

Ιδιαίτερα ο Κόκκινος σημειώνει ότι ο «τρόμος του Βρυώνη από την προσωπική επίθεση που έλαβε από τον οπλαρχηγό Ρουμπέση ήταν τέτοιος, ώστε το σπαθί του με το οποίο ήθελε να αμυνθεί του έπεσε από το χέρι. Το σπαθί πήρε ο σύντροφος του Δήμου Ρουμπέση, Έγγελης και το χάρισε αργότερα στον Οδυσσέα Ανδρούτσο, όπως αναφέραμε παραπάνω, ο οποίος με τη σειρά του το προσέφερε στον Κολοκοτρώνη». Μάλιστα μετά το επεισόδιο αυτό, ο Ομέρ Βρυώνης παρέμενε πλέον σε όλες τις μάχες στα μετόπισθεν.

 

Ακολουθεί το οικογενειακό δέντρο της οικογενείας Έγγελη:

1) Αγγελής Έγγελης (πρώτος αγωνιστής).

2) υιοί αυτού: ο Δημήτριος (Μήτρος), ο Γεώργιος και ο Ιωάννης (Γιαννάκος) με βάση τα αρχεία, και ο Ελευθέριος με βάση τη βιβλιογραφία.

3) Ο Δημήτριος, με τον θάνατό του άφησε δύο ορφανά παιδιά του, τον Παναγή και την Χρυσούλα και τρία ορφανά εγγόνια του αποβιώσαντος υιού του, Αγγελή Έγγελη (είχε το όνομα του πατέρα του Δημητρίου και πρώτου αγωνιστού). Τα εγγόνια αυτά ονομάζονταν Σπύρος, Ελένη και Παναγούλα.

Σήμερα το όνομα του Έγγελη και του Ρουμπέση έχει δοθεί σε δύο δρόμους που τέμνονται στον Νέο Κόσμο Αθηνών.

 

 

Η ιστορία της οικογένειας Έγγελη, είναι ταυτισμένη με την εμβληματικότερη μορφή του Φιλελληνισμού και τον κοινό αγώνα των Ελλήνων και τον Φιλελλήνων για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Ελλάδας.

Ο σκιτσογράφος Σπύρος Ζαχαρόπουλος εικονογράφησε σε ένα κόμικ την εμβληματική αυτή ιστορία.

 

 

Μπορείτε να κατεβάσετε το κόμικ σε αρχείο pdf ΕΔΩ.

 

ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αστυνομικά Χρονικά έτους 1961.
• Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, Τόμος 9, έκδ. 1979.
• Εθνική Βιβλιοθήκη, Αρχείο Αγωνιστών, Κουτί 53, Φάκελοι 1 και 2.
• Καμπούρογλου Δημήτριος, το Δαφνί, Εστία, 1920, σ. 73.
• Κόκκινος Α. Διονύσιος, Η Ελληνική Επανάστασης, Αθήνα, Μέλισσα, 1957.
• Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία Νεώτερης Ελλάδας, 1957.
• Κουτσονίκας Λάμπρος, »Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, γ’ τόμος, σελ.78.
• Λάππας Τάκης, »Ελληνικά Ιστορικά Ανέκδοτα 1750-1862», εκδ. Μ. Πεχλιβανίδη, Αθήνα, 1971, σελ. 24 και σελ.135.
• Μαραβελέας Γ. Α, Η επανάσταση του 21 σε σαράντα μονογραφίες, 1983.
• Σουρμελής Διονύσιος »Ιστορία των Αθηνών κατά τον Υπέρ Ελευθερίας Αγώνα», εκδ. Νικολάου Αγγελίδου, Αθήνα, 1853, σελ.24.