Χρήστος Σπ. Μπαρτσόκας
Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ
Εισαγωγή
Ανάμεσα στα πολυάριθμα ιστορικά σημεία της Βοστώνης, ο Έλληνας επισκέπτης πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθεί τη φρεγάτα USS CONSTITUTION, δεμένη στη Ναυτική Βάση της Charlestown. Η φρεγάτα αυτή συμπαραστάθηκε σημαντικά στη χώρα μας στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821, όπως θα δούμε ακολούθως. (Εικ.1)
Εικ. 1 To USS CONSTITUTION σήμερα, αγκυροβολημένο στον ιστορικό Ναύσταθμο της Charlestown (Βοστώνη).
Είναι εντυπωσιακό πώς η Ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής βασίσθηκε στην αρχαία Ελλάδα και ιδιαίτερα στις αρχαίες ελληνικές θεωρίες και θεσμούς περί Δημοκρατίας, αλλά και στον πολιτισμό της. Η Ελληνική Γραμματεία αποτελούσε ούτως ή άλλως σημαντικό εφόδιο των σπουδών στα πανεπιστήμια ης Ευρώπης κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, ενώ τα αρχαία ελληνικά κείμενα και η γλώσσα εδιδάσκοντο στα καλύτερα σχολεία της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Σαφώς δημιουργείτο και καθιερώνετο πνεύμα νεοελληνισμού, εμφανές στα δημόσια κτήρια της εποχής εκείνης. Συγχρόνως επισκέπτες και περιηγητές έρχονται στην κατεχόμενη από τους Οθωμανούς Ελλάδα, περιγράφουν τις εντυπώσεις τους (Pouqueville), γράφουν ποιήματα (Byron, Shelley), ζωγραφίζουν (Dodwell), αλλά δυστυχώς συναποκομίζουν και αρχαιότητες, είτε για εμπόριο, είτε για τον εμπλουτισμό ιδιωτικών συλλογών.
Στον ενθουσιασμό που αναπτύσσεται για την αρχαία Ελλάδα, τον ελληνικό πολιτισμό και τις αξίες του, εντάχθηκε και το αμέριστο ενδιαφέρον, η συμπάθεια των Αμερικανών, οι οποίοι μόλις το 1776 είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους από το Στέμμα της Μεγάλης Βρεταννίας. Ενθουσιώδεις ομιλίες για την Ελλάδα στο Αμερικανικό Κογκρέσσο, με ευρύτερη απήχηση κυρίως στους μορφωμένους κατοίκους της Βοστώνης, της Νέας Υόρκης και της Φιλαδέλφειας, συνέβαλαν στις αρχές του 19ου αιώνα στην ίδρυση φιλελληνικών κομιτάτων με σκοπό την υποστήριξη των καταπιεζομένων υποδούλων Ελλήνων. Μερικοί νέοι φιλέλληνες όπως ο ιατρός Samuel G. Howe, o George Jarvis, o William Washington και άλλοι, εγκατέλειψαν την ασφάλεια της πατρίδας των και φυσικά τη θαλπωρή των οικογενειών των, και έφθασαν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν ή ακόμη και να αποθάνουν αγωνιζόμενοι για την ανεξαρτησία της χώρας μας.
Δυστυχώς η επίσημη αμερικανική κυβέρνηση δεν μπορούσε να έλθει αρωγός των αγωνιζομένων Ελλήνων λόγω του Δόγματος Monroe (1823), με το οποίον απαγορεύετο η εμπόλεμη ανάμειξη των Αμερικανών στη Ευρώπη, αλλά και των Ευρωπαίων στην Αμερική, συνεπώς υπαγορεύοντας μια αυστηρή ουδετερότητα.
Το Δόγμα Monroe
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ James Monroe, στο ετήσιο μήνυμά του στο Αμερικανικό Κογκρέσσο το 1823, περιέλαβε την προειδοποίηση προς τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να μην αναμιγνύονται πλέον σε επιχειρήσεις στο Δυτικό Ημισφαίριο. Αιτία της δηλώσεως του James Monroe, που χαρακτηρίσθηκε ως το Δόγμα Monroe (Monroe Doctrine) ήταν η συνεχής εμπλοκή της Βρεταννίας, κυρίως, στη Βόρεια Αμερική, της Γαλλίας, στη Βόρεια Αφρική, της Ισπανίας στη Λατινική Αμερική, και της Ρωσίας στη Δυτική Βόρεια Αμερική (από την Αλάσκα μέχρι το Όρεγκον). Ο Υπουργός Εξωτερικών (Secretary of State) των ΗΠΑ έπεισε τον Πρόεδρο Monroe να εκδώσει τη μονόπλευρη αυτή διακήρυξη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Έτσι, το Δυτικό Ημισφαίριο έκλεισε για τον συνεχιζόμενο ευρωπαϊκό εποικισμό και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα ανεμιγνύοντο πλέον στις ευρωπαϊκές υποθέσεις.
Αντιθέτως με την αμερικανική κυβέρνηση που διατήρησε ουδέτερη στάση, υπήρχε εμφανής ευρεία υποστήριξη των Ελλήνων από τον αμερικανικό λαό. Αξιοσημείωτες όμως ήσαν παράλληλα και οι εμπορικές σχέσεις των Αμερικανών με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κυρίως μέσω της Σμύρνης.
Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ John Quincy Adams εφοβείτο ότι η συμμετοχή στον ελληνικό Αγώνα Ανεξαρτησίας θα προκαλούσε ζημιά στο αμερικανικό εμπόριο και θα αποτελούσε απειλή για την οικονομία της χώρας του.
Προκειμένου να αντιμετωπίσει τυχόν ανατροπή των δυνάμεων στη Μεσόγειο, ο Monroe απέστειλε στην Ελλάδα το 1822 στόλο με τα ισχυρότερα πολεμικά πλοία των ΗΠΑ για την προστασία του αμερικανικού εμπορίου. Μεταξύ των πλοίων ήταν και η φρεγάτα USS CONSTITUTION.
Η φρεγάτα CONSTITUTION και η δράση της μέχρι το 1820
Η φρεγάτα USS CONSTITUTION, αργότερα και με το παρωνύμιο OLD IRONSIDES λόγω της μεταλλικής θωρακίσεώς της, είναι ξύλινο τρικάταρτο σκάφος, εκτοπίσματος 2.200 τόνων. Έχει μήκος 93 μέτρα (53μ. στην ισαλογραμμή) και ύψος 60,67μ. και 52,60μ. αντιστοίχως στα ιστία του. Το ύφαλο βάθος της είναι 4,34μ. Η ταχύτητά της είναι 13 κόμβοι. Το πλήρωμα αποτελείτο από 450 άνδρες, στους οποίους περιελαμβάνοντο 55 πεζοναύτες και 30 ναυτόπαιδες. Ο εξοπλισμός συνίστατο σε μακρά πυροβόλα 30×24 λιβρών, carronades 20×32 λιβρών και διωκτικές πλώρης 2×24 λιβρών. Το πλοίο ναυπηγήθηκε στη Βοστώνη το 1797 και αρχικά μετείχε σε προστασία των αμερικανικών εμπορικών πλοίων στη Μεσόγειο, έναντι γαλλικών πλοίων και κυρίως των βορειοαφρικανών πειρατών (Barbary Pirates War) (Eικ.2).
Εικ.2 «To USS Constitution». Πίναξ του Nicolo Camillieri (1824).
Στον πόλεμο του 1812 κατέλαβε πολλά εμπορικά, αλλά κατετρόπωσε και πέντε βρεταννικά πολεμικά, τις HMS GUERRIERE, JAVA, PICTOU, CYANE και LEVANT. Ως ναυαρχίδα συνέχισε να μετέχει στους στόλους της Μεσογείου και της Αφρικής και το 1840 έκανε το γύρο του κόσμου. Κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου το CONSTITUTION χρησιμοποιήθηκε ως εκπαιδευτικό σκάφος στη Ναυτική Ακαδημία των ΗΠΑ. Απεσύρθη από την ενεργό υπηρεσία το 1881 και ευτυχώς δεν κατεστράφη, αλλά χαρακτηρίσθηκε ως πλοίο-μουσείο από το 1907.
Το Ημερολόγιο του CONSTITUTION περιέχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη δράση του, τις ναυτικές συμπεριφορές προς εχθρικά (γαλλικά και αγγλικά), αλλά και φιλικά πλοία. Εντυπωσιακές είναι οι περιπέτειες της φρεγάτας στη Μεσόγειο, όπου κυρίως διεκρίθη. Συγκεκριμένα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πληρώσει λύτρα στα βορειοαφρικανικά κράτη για να εξασφαλίσουν την ασφάλεια πλεύσης των εμπορικών πλοίων της. Όμως το 1801 ο Yusuf Karamanli (1766-1838), Πασάς της Τρίπολης (Λιβύης), ήταν δυσαρεστημένος με τις ΗΠΑ, ισχυριζόμενος ότι του είχαν χορηγήσει μικρότερο ποσό απ’όσο είχαν δώσει στην Αλγερία και ζήτησε την άμεση καταβολή $250.000. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον Πρόεδρο Thomas Jefferson να στείλει στόλο φρεγατών προκειμένου να προστατεύσουν τα αμερικανικά εμπορικά σκάφη στη Μεσόγειο, αλλά και να επιτύχουν ειρήνη με τα έθνη της Βαρβαρίας. Ως ναυαρχίδα το CONSTITUTION επικεφαλής του στόλου απέπλευσε από τη Βοστώνη στις 14 Αυγούστου 1803 με οδηγίες να μην επιτρέψει έναν νέο αποκλεισμό. Χαρακτηριστική ήταν η συνάντηση με το βρεταννικό HMS MAIDSTONE, με το οποίο απέφυγε ανταλλαγή πυρών την τελευταία στιγμή, στο Γιβραλτάρ, στις 6 Σεπτεμβρίου. Με οδηγίες να απελευθερώσει δύο αμερικανικά πλοία και τα πληρώματά τους ο Πλοίαρχος Edward Preble, επικεφαλής του στολίσκου, εισήλθε στην Ταγγέρη και επέτυχε την επιστροφή των καταληφθέντων πλοίων στους Αμερικανούς. Στις 31 Οκτωβρίου η φρεγάτα PHILADELPHIA προσήραξε στα αβαθή καταδιώκοντας πλοίο της Τρίπολης. Οι Λίβυοι όμως το απεκόλλησαν και το ρυμούλκησαν, κατασχεμένο πλέον, στο λιμάνι της Τρίπολης. Με μια εντυπωσιακή είσοδο του πλοίου MASTICO στην Τρίπολη στις 16 Φεβρουαρίου 1804, ως δήθεν εμπορικού μετονομασθέντος INTREPID, και καταληφθέντος από τους Αμερικανούς, ο κυβερνήτης Stephen Decatur πυρπόλησε το PHILADELPHIA. Ο στολίσκος (CONSTITUTION, ARGUS, ENTERPRISE, SCOURGE, SYREN), ενισχυμένος από 6 μικρότερα σκάφη (πυραυλακάτους κλπ.), έφθασε στην Τρίπολη στις 3 Αυγούστου 1804 και ξεκίνησε τον βομβαρδισμό του λιμανιού, με μεγάλες απώλειες των Λιβύων, χωρίς όμως να πεισθεί ο Karamanli να υποχωρήσει στις απαιτήσεις του. Επιστρέφοντας όμως στη Μάλτα για επισκευές στις 11 Αυγούστου το CONSTITUTION συνέλαβε και δύο ελληνικά σκάφη που μετέφεραν σιτάρι στην Τρίπολη.
Συνθήκη Ειρήνης με την Τρίπολη υπεγράφη επί του CONSTITUTION στις 3 Ιουνίου 1805 και με την Τύνιδα στις 14 Αυγούστου μετά τον αποκλεισμό της.
Το CONSTITUTION, με άλλα δύο πολεμικά πλοία, το ENTERPRISE και το HORNET, παρέμεινε για περιπολίες στη Μεσόγειο παρακολουθώντας τις δραστηριότητες του γαλλικού και του αγγλικού στόλου κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Ένα επεισόδιο μεταξύ του αμερικανικού πολεμικού CHESAPEAKE και του βρεταννικού HMS LEOPARD, είχε ως συνέπεια την προετοιμασία του πλοίου για πόλεμο με τους Βρεταννούς. Επειδή το πλήρωμα του CONSTITUTION στασίασε τότε και απαιτούσε την άμεση επιστροφή του πλοίου στις ΗΠΑ, ο πλοίαρχος Hugh G. Campbell απείλησε με κανονιοβολισμό τους στασιαστές, οι οποίοι υπεχώρησαν. Το πλοίο τελικά, ύστερα από τέσσερα έτη επιχειρήσεων στη Μεσόγειο, επέστρεψε στη Βοστώνη στις 14 Οκτωβρίου 1807, διασχίζοντας τον Ατλαντικό σε 36 ημέρες.
Επηκολούθησαν επισκευές κόστους περίπου $100.000, χωρίς όμως να αφαιρεθούν τα χάλκινα προστατευτικά ελάσματα, τα οποία και χαρακτήριζαν το πλοίο ως «αργοτάξιδο». Τελικά μετά από εκπαίδευση του πληρώματος επί δύο έτη και τις συνήθεις κινήσεις, ο νέος πλοίαρχος του CONSTITUTION Isaac Hull απεφάσισε να καθαρίσει το πλοίο, αποσύροντας «δέκα βαγόνια άχυρα και φύκια»! Απέπλευσε για τη Γαλλία στις 5 Αυγούστου 1811 και παρέμεινε το χειμώνα πλησίον των ακτών της Γαλλίας και της Ολλανδίας σε ετοιμότητα για εχθροπραξίες με τους Βρεταννούς. Επέστρεψε στη Βοστώνη στις 18 Φεβρουαρίου 1812 κομίζοντας πίσω μηνύματα του Πρέσβη των ΗΠΑ Joel Barlow, τον οποίο και είχε φέρει για εγκατάσταση στη Γαλλία. Η παρουσία του πλοίου ενόχλησε τον βρεταννικό στόλο, αποτελούμενο από πέντε πλοία, τις HMS APOLUS, AFRICA, BELVIDERA, GUERRIERE και SHANNON, τα οποία κατεδίωξαν το CONSTITUTION μέχρι και έξω από τις ακτές του Egg Harbor του New Jersey στις 17 Ιουλίου 1812. Ο πλοίαρχος Hull διέταξε να τοποθετηθούν λέμβοι στα πλάγια του πλοίου για να το ρυμουλκήσουν εκτός ορίων, εφαρμόζοντας μικρές άγκυρες για να το έλκουν και καταβρέχοντας τα ιστία προκειμένου να εκμεταλλευθούν κάθε πνοή ανέμου. Τα βρετανικά πλοία μιμήθηκαν την εγκατάσταση των μικρών αγκυρών συνεχίζοντας την καταδίωξη. Κανονιοβολισμοί αντηλλάγησαν αρκετές φορές στην διαρκείας 57 ωρών καταδίωξη. Το CONSTITUTION, για να ελαφρύνει, αναγκάσθηκε να αδειάσει στη θάλασσα 8,7 τόνους πόσιμου ύδατος! Τελικά, οι Βρεταννοί εγκατέλειψαν την καταδίωξη στις 19 Ιουλίου 1812.
Το πλοίο έκανε τις προμήθειές του στη Βοστώνη από 27 Ιουλίου, απέπλευσε και πάλι στις 2 Αυγούστου 1812 για περιπολίες στις βρεταννικές λωρίδες ναυσιπλοΐας στον Κόλπο Saint Lawrence του Καναδά. Εκεί συνέλαβε τρία εμπορικά πλοία, τα οποία και κατέκαυσε.
Στις 19 Αυγούστου εθεάθη η βρεταννική φρεγάτα HMS GUERRIERE, η οποία κανονιοβόλησε το CONSTITUTION προκαλώντας ελαφρές ζημιές. Παρά ταύτα με επιδέξιους χειρισμούς ο πλοίαρχος Hull έφερε το CONSTITUTION σε πλάγια πλεονεκτική θέση, 23 μέτρα από την GUERRIERE. Τότε διέταξε πλήρη διπλογεμιστά πλευρικά πυρά, που κατέστρεψαν το πρυμναίο κατάρτι της GUERRIERE. Περιορίσθηκε η ευελιξία του GUERRIERE, ενώ το πρυμναίο κατάρτι εσέρνετο στη θάλασσα και τελικά συγκρούσθηκε με το CONSTITUTION, μπλέκοντας τον πρόβολο του πλοίου της με το πρυμναίο της τελευταίας. Έτσι, μόνο μερικά από τα πυροβόλα της GUERRIERE ήσαν ικανά να χρησιμοποιηθούν. Η γέφυρα του Hull ανεφλέγη και ενώ οι πλοίαρχοι διέταξαν εφόρμηση επί του άλλου πλοίου, όπως τα δύο πλοία ήσαν σφιχταγκαλιασμένα, η θαλασσοταραχή δεν επέτρεψε τη μάχη. Όταν πλέον διαχωρίσθηκαν τα δύο πλοία, η δύναμις διαχωρισμού του προβόλου έστειλε δυνατά κύματα στην εξάρτηση της GUERRIERE. Το κυρίως κατάρτι κατέπεσε και το πλοίο χωρίς ιστούς, δυσκίνητο, με το ένα τρίτο του πληρώματος τραυματίες ή νεκρούς, ανάγκασε τον Άγγλο πλοίαρχο να παραδοθεί (Εικ.3).
Εικ.3 Η Ναυμαχία CONSTITUTION- GUERRIERΕ
Η ναυμαχία των δύο φρεγατών άφησε την GUERRIERE σοβαρά κατεστραμμένη και ανάξια ρυμουλκήσεως, οπότε μετά τη μεταφορά των αιχμαλώτων Βρεταννών στο CONSTITUTION, πυρπολήθηκε η GUERRIERE. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Hull και το πλήρωμά του έτυχαν υποδοχής ηρώων όταν επέστρεψαν στη Βοστώνη στις 30 Αυγούστου.
Με νέο επικεφαλής κυβερνήτη τον William Bainbridge το CONSTITUTION μαζί με το HORNET ετοιμάστηκαν για αποστολή στις Βρεταννικές λωρίδες ναυσιπλοΐας πλησίον της Βραζιλίας, όπου πλησιάζοντας στο São Salvaron διέκριναν την HMS BONNE CITOYENNE στις 13 Δεκεμβρίου. Υπήρχαν πληροφορίες ότι το πλοίο ήταν έμφορτο με είδη αξίας $1,6 εκατομμυρίων για την Αγγλία. Ενώ το HORNET ανέμενε την έξοδο της BONNE CITOYENNE από το ουδέτερο λιμάνι, το CONSTITUTION απέπλευσε, και στις 29 Δεκεμβρίου ενεπλάκη σε σύγκρουση με την HMS JAVA. Η JAVA απήντησε με κανονιοβολισμό στον χαιρετισμό του CONSTITUTION, με αποτέλεσμα σοβαρή καταστροφή των ιστίων του CONSTITUTION. Το τελευταίο απήντησε με σειρά πλαγίων κανονιοβολισμών, ενώ βολή της JAVA κατέστρεψε το τιμόνι του CONSTITUTION. Τότε ο πλοίαρχος Bainbridge, ενώ είχε τραυματισθεί δύο φορές, διέταξε το πλήρωμα για χειροκίνητη πηδαλιούχηση. Ο πρόβολος της JAVA ενεπλάκη με την εξάρτηση του CONSTITUTIΟΝ επιτρέποντας στον Bainbridge να συνεχίσει βάλλοντας με τα πλάγια πυροβόλα. Ευτυχώς γι’αυτόν, το μπροστινό ιστίο της JAVA κατέπεσε και ως δυσχειριζόμενο ερείπιο και με πολλούς τραυματίες στο πλήρωμα, αυτό παρεδόθη. Ο Bainbridge έδωσε διαταγή να το πυρπολήσουν, αφού διέσωσαν το τιμόνι, το οποίο επανατοποθέτησαν στο CONSTITUTION. Μετά από τρεις επανειλημμένες συγκρούσεις το Βρεταννικό Ναυαρχείο διέταξε τις βρεταννικές φρεγάτες να μην συγκρούονται πλέον με τις βαρύτερες αμερικανικές, με εξαίρεση να επιτρέπεται κυρίως όταν οι στόλοι πλησιάζουν για επίθεση με τα πυροβόλα.
Μετά από μεγάλες επισκευές απέπλευσε και πάλι το CONSTITUTION για τις Δυτικές Ινδίες στις 31 Δεκεμβρίου 1813, για να απειλήσει βρετανικά σκάφη. Κατέλαβε πέντε εμπορικά και το HMS PICTOU, εξοπλισμένο με 14 πυροβόλα τον Μάρτιο 1814. Τότε εσχίσθη το κυρίως ιστίο του έξω από την Βερμούδα και ενώ έπλεε στις 27 Μαρτίου για νέες επισκευές στη Βοστώνη κατεδιώχθη ανεπιτυχώς από τα Βρετανικά HMS JUNON και TENEDOS μέχρι τις 3 Απριλίου. Αφού κατέπλευσε στη Βοστώνη προστατευόμενο από παράκτια πυροβόλα παρέμεινε εκεί για επισκευές μέχρι τον Δεκέμβριο 1814.
Επειδή το Βρετανικό Ναυτικό υφίστατο βαριές απώλειες από τους Αμερικανούς αποφασίστηκε η αποστολή της HMS LEANDER για ενίσχυση και αντιμετώπιση των αμερικανικών φρεγατών. Στις 18 Δεκεμβρίου το CONSTITUTION απέπλευσε και πάλι από τη Βοστώνη για τη Βερμούδα. Τότε κατεδιώχθη ανεπιτυχώς από τον βρεταννικό στολίσκο αποτελούμενο από τα LEANDER, NEWCASTLE και ACASTA, υπό τον Πλοίαρχο George Collier. Στις 24 Δεκεμβρίου 1814 το CONSTITUTION κατέλαβε και στελέχωσε με το δικό του πλήρωμα το εμπορικό LORD NELSON, από το οποίο και κατέσχεσε πλούσιες προμήθειες. Παραπλέον το Ακρωτήριο Finisterre στις 16 Φεβρουαρίου 1815, το CONSTITUTION κατέλαβε το αγγλικό εμπορικό πλοίο SUSANNA κατάφορτο με δέρματα ζώων, αξίας $75,000.
Στις 20 Φεβρουαρίου το CONSTITUTION κατεδίωξε τα ελαφρά βρεταννικά CYANE και LEVANT, τα οποία προσπάθησαν να το πλαγιοκοπήσουν. Ενώ η LEVANT υπεχώρησε για επισκευές, η CYANE έδειξε τα χρώματά του. Αυτό επανελήφθη όταν η LEVANT επανήλθε για υποστήριξη της CYANE και τελικά παρεδόθη. Όταν το CONSTITUTION επισκεύαζε τις ζημιές του, διαπιστώθηκε ότι στο τοίχωμα του σκάφους ήταν εντοιχισμένες δώδεκα οβίδες, οι οποίες ευτυχώς δεν το είχαν διατρήσει.
Πλέοντας προς τη Γουϊνέα και στη συνέχεια προς τη Βραζιλία, ο Πλοίαρχος Stewart πληροφορήθηκε ότι η HMS INCONSTANT μετέφερε προς την Αγγλία χρυσό, του οποίου επεδίωξε την κατάσχεση ως λεία. Τότε έφθασε η πληροφορία της Συνθήκης της Γάνδης και του τερματισμού του πολέμου, οπότε το CONSTITUTION έπλευσε νικηφόρο στη Νέα Υόρκη στις 15 Μαΐου. Ατυχώς, τα άλλα δύο αδελφά πλοία, το CHESAPEAKE και το PRESIDENT, είχαν καταληφθεί το 1813 και το 1815. Το CONSTITUTION μετεκινήθη στη Βοστώνη, όπου και παρέμεινε μέχρι τον Ιανουάριο 1816.
Ο Στόλος της Μεσογείου
Τον Απρίλιο 1820 το CONSTITUTION έδεσε στη Ναυτική Βάση της Charlestown της Βοστώνης (όπου ευρίσκεται και σήμερα ελλιμενισμένο) για επιδιορθώσεις και βελτιώσεις. Προσετέθησαν δύο ακόμη δεξαμενές ποσίμου ύδατος και αντικατεστάθη η χάλκινη επικάλυψη και η ξυλεία στα ύφαλα του πλοίου. Προσετέθησαν τροχοί κουπιών χειριζόμενοι από το πλήρωμα με χρήση εργατοκυλίνδρων, που προωθούσαν το πλοίο μέχρι 3 κόμβους επί νηνεμίας. Τα ανωτέρω αφαιρέθησαν όμως ως μη αρμόζοντα σε πολεμικό πλοίο και αποθηκεύθηκαν στις αποθήκες φορτίου του πλοίου, πριν από τον απόπλου στις 13 Μαΐου 1821 για τριετή περιπολία στη Μεσόγειο. Στις 12 Απριλίου 1823 συγκρούσθηκε με το Βρεταννικό εμπορικό πλοίο BICTON, το οποίο βυθίσθηκε. Τελικά επανέπλευσε στη Βοστώνη στις 31 Μαΐου 1824.
Θεωρήθηκε τότε ότι το πλοίο είχε εκπληρώσει τον προορισμό του και επρόκειτο να παροπλισθεί, εφ’όσον η ζωή μιας φρεγάτας εκείνη την εποχή υπελογίζετο σε 10 έως 15 χρόνια.
Και πάλι όμως το CONSTITUTION απέπλευσε για τη Μεσόγειο στις 29 Οκτωβρίου 1824 με κυβερνήτη τον Thomas Macdonough, ο οποίος παρητήθη για λόγους υγείας στις 9 Οκτωβρίου 1825, μετά από επισκευές των κατεστραμμένων αποθηκών του στο Port Mahon. Οι προσωρινές επισκευές δεν συμπληρώθηκαν παρά τον Μάρτιο 1827, όταν η φρεγάτα επέστρεψε στη Βοστώνη και τέθηκε σε εφεδρεία στις 4 Ιουλίου 1828.
Οι έντονες πολεμικές δραστηριότητες του CONSTITUTION συνεχίσθηκαν μέχρι το 1848, όταν απεστάλη και πάλι στη Μεσόγειο και με την έκρηξη του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου μετείχε τελικά και ως εκπαιδευτικό πλοίο της Ναυτικής Ακαδημίας της Annapolis.
Η δράση του USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828)
Ενίοτε, αγνοώντας την Αμερικανική ουδετερότητα στην Ελληνική Επανάσταση, το πλήρωμα του USS CONSTITUTION έφθανε από την ουδέτερη στάση στην ενεργό συμμετοχή στη διαμάχη με την Τουρκία.
Επισκέψεις Αμερικανικών πλοίων δεν ήσαν σπάνιες στα ελληνικά νησιά μετά το 1821. Χαρακτηριστική είναι και η παρακάτω επιστολή του Γ. Κουντουριώτη από την Ύδρα:
«20 Ιουνίου 1822
Χθες φθάσαντα ενταύθα τρία πλοία αμερικανικά, μια φρεγάτα, εν κουρβέτον και μια γουλέττα…, εξέπεμψαν αξιωματικόν τινά… εστάλησαν οι εξής, ο Γεώργιος Γκιώνης, ο Αναγνώστης του Οικονόμου και εις εξ ημών… (Γεώργιος Κουντουριώτης)…».
Ήταν εμφανές ότι η ναυτική μοίρα αμφιταλαντευόταν τηρώντας αποστάσεις στη διακαή επιθυμία να παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια στους αγωνιζομένους Έλληνες, αλλά και να εξασφαλίζει τις ασφαλείς εμπορικές συναλλαγές των ΗΠΑ με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Βεβαίως, πρωτεύον καθήκον του USS CONSTITUTION στη Μεσόγειο ήταν η προστασία των εμπορικών Αμερικανικών πλοίων. Πρέπει να σημειωθεί ότι αρκετά από αυτά μετέφεραν προμήθειες για τους υποφέροντες Έλληνες. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του πεζοναύτη William Fleming, από τις εμπειρίες του επί του USS CONSTITUTION, υπήρξαν περιπτώσεις που η φρεγάτα προστάτευσε Αμερικανικά εμπορικά πλοία που μετέφεραν προμήθειες για τους Έλληνες.
Πρέπει να αναφερθεί και η πρόσκληση του φιλανθρώπου ιατρού Samuel Gridley Howe (Εικ. 4) προς το CONSTITUTION με επιστολή προς τον Πλοίαρχο Patterson (Εικ. 5) από το Ναύπλιο στις 31 Μαΐου 1827 να υποστηρίξει το πλοίο CHANCELLOR, που κατέπλευσε από τη Νέα Υόρκη με προμήθειες για διανομή στους λιμοκτονούντες Έλληνες.
Εικ. 4 Ο ιατρός Samuel Gridley Howe (ιατρός στην ΚΑΡΤΕΡΙΑ).
Εικ. 5 Ο Πλοίαρχος του CONSTITUTION, Daniel Patterson.
Αμέσως ο Patterson κατευθύνθηκε για προστασία του CHANCELLOR και του μπρικίου FORTUNE και για επίβλεψη της διανομής των προμηθειών. Τα ανωτέρω είναι ενδείξεις του ενδιαφέροντος του CONSTITUTION να μετέχει στις Αμερικανικές ανθρωπιστικές προσπάθειες να βοηθηθούν οι Έλληνες.
Αναφέρεται και συμβάν τον Ιούλιο 1826, ενώ το CONSTITUTION παρέπλεε τις ακτές της Σαλαμίνας. Από την ακτή μερικοί κάτοικοι έκαναν σινιάλο και ο Πλοίαρχος Patterson τους μετέφερε στο πλοίο. Οι δυστυχείς αυτοί Έλληνες ζήτησαν κάποιες προμήθειες για τις λιμοκτονούσες οικογένειές τους. Γνωρίζοντας τις απαγορεύσεις του Αμερικανικού Ναυτικού λόγω της αυστηράς ουδετερότητας για τη μη ενεργό ανάμιξη ή την υποστήριξη Ελλήνων και Τούρκων, ο Patterson ανεκάλυψε τρόπο για να την υπερβεί. Πρότεινε να δώσει ποσότητα προμηθειών στους Έλληνες και αυτοί ως αντάλλαγμα να του δώσουν ελληνικό άγαλμα για να το μεταφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες! Είναι όμως άγνωστο αν ο Πλοίαρχος Patterson έκανε τη συναλλαγή ως φιλανθρωπία ή από επιθυμία να αποκτήσει αρχαίο ελληνικό άγαλμα.
Είναι χαρακτηριστική η συμπάθεια της Αμερικανικής Ναυτικής Μοίρας της Μεσογείου για τους Έλληνες. Το Αμερικανικό Ναυτικό όμως επίσημα επιθυμούσε να παραμένει σε φιλικές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προστατεύοντας το Αμερικανικό εμπόριο. Εκείνη την περίοδο ο Αρχιπλοίαρχος Rodgers συναντήθηκε επανειλημμένως με τον επικεφαλής του Τουρκικού Στόλου Καπουδάν Πασά, επιδιώκων ανεπιτυχώς όμως συνθήκη ειρήνης. Το Αμερικανικό Ναυτικό επιθυμούσε να διατηρεί το εμπόριο με τους Οθωμανούς και για το λόγο αυτό ήθελε να είναι εμφανής η παρουσία των Αμερικανικών πλοίων στο Αιγαίο.
Ο George Sirian και το USS CONSTITUTION (22 Ιουλίου 1824)
Τουρκικός στόλος αφικνείται στα Ψαρά. Τούρκοι στρατιώτες αποβιβάζονται στο νησί κι ευθύς αμέσως ξεκινούν το αιμοσταγές έργο τους, εκτελώντας όλο τον ελληνικό πληθυσμό. Μια άμοιρη Ψαριανή μητέρα, μόλις προλαβαίνει να επιβιβάσει τον εξαετή γιο της σε λέμβο με την ελπίδα να διασωθεί από φιλικό πλοίο. Την εξετέλεσαν επιτόπου οι Τούρκοι ενώπιον του δυστυχούς γιου της Γιώργου.
Διεσώθη από το πλήρωμα του USS CONSTITUTION, στο ημερολόγιο του οποίου κατεγράφη ως George Sirian (Σαρηγιάννη) (1818-1891). Επειδή η ουδετερότητα του πλοίου δεν επέτρεπε την περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων, ο Πλοίαρχος του USS CONSTITUTION Daniel Patterson παρέκαμψε το δίλημμα και ενέγραψε τον Γιώργο ως μούτσο, πλήρωμα Αμερικανικού Ναυτικού στο πλοίο από τον Μάιο 1827. Ο Γιώργος από το βαθμό του ναυτόπαιδος (“boy”) προήχθη σε κανονικό ναύτη, έως ότου το πλοίο έφθασε στο λιμάνι της Βοστώνης στις 4 Ιουλίου 1828. Υπήρξε όμως τυχερός καθ’όσον ο Ύπαρχος Robert Randolph περιέβαλε με τη φροντίδα του τον νεαρό πρόσφυγα και στη συνέχεια υπεστήριξε την εκπαίδευσή του (Εικ. 6).
Εικ.6 Ο νεαρός Γιώργος Σαρηγιάννης George Sirian).
Ο Γιώργος εκπαιδεύθηκε στην πρακτική των πυροβόλων και την πυροτεχνουργία του Αμερικανικού Ναυτικού από τον πυροβολητή George Marshall και στις 20 Απριλίου 1827 εχρίσθη «πυροβολητής». Τρία χρόνια αργότερα ενυμφεύθηκε την κόρη του εκπαιδευτού του Eleanor. Οι απόγονοί του ζουν και έχουν τιμηθεί για τον Έλληνα πρόγονό τους.
Στη διάρκεια της ναυτικής σταδιοδρομίας του ο George Sirian μετέσχε σε 37 περιοδείες υπηρετών επί 20 πλοίων και 7 σταθμών ξηράς. Σημαντική η υπηρεσία του ως εκπαιδευτού πυροβολικού στη Ναυτική Ακαδημία κατά την Παγκόσμια Περιοδεία του USS CONSTITUTION κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, ως επίσης στην Ιαπωνία και το Hong Kong. O George Sirian υπηρέτησε το Αμερικανικό Ναυτικό μέχρι το 1880, επί 53 συναπτά έτη, το έτος που απεσύρθη (Εικ. 7-8).
Εικ .7 Ο Αρχικελευστής του Αμερικανικού Ναυτικού, George Sirian (Σαρηγιάννης).
Εικ.8 Φύλλο Πορείας του George Sirian για ανάληψη υπηρεσίας επί του CONSTITUTION.
Απεβίωσε στο Portsmouth, Virginia στις 21 Δεκεμβρίου 1891. Προς τιμήν του και στη μνήμη του καθιερώθηκε από το Αμερικανικό Ναυτικό “The George Sirian Meritorious Award”, που απονέμεται κάθε χρόνο επί του USS CONSTITUTION σε διακριθέντα αρχικελευστή από όλο τον στόλο.
Ο Sirian διεκρίνετο για το σθένος του στις μάχες όπου μετείχε. Στη νεκρολογία του στην Alexandria Gazette, στις 22 Δεκεμβρίου 1891, παρομοιώθηκε ως δεινός πολεμιστής με τους αρχαίους προγόνους του, τους Μαραθωνομάχους και τους ήρωες των Θερμοπυλών και των Πλαταιών.
Στις 4 Ιουλίου 1826 οι Αμερικανοί εόρταζαν την πεντηκοστή επέτειο της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Έτοιμοι να εορτάσουν και οι ναύτες του CONSTITUTION, που έπλεε μεταξύ της Τενέδου και των Μικρασιατικών ακτών. Ο Πλοίαρχος Daniel Patterson έστειλε λέμβο με μερικούς ναύτες να παραλάβουν προμήθειες για το πλοίο. Γύρω στις 11:20 π.μ. το πλήρωμα αντελήφθη ότι πλησίαζε Τουρκικός στόλος, αποτελούμενος από φρεγάτες και σκούνες. Ο στόλος επέστρεφε από τα Δαρδανέλια, όπου είχε διεξαχθεί ναυμαχία με τους Έλληνες και κατευθύνετο προς την Αμερικανική Μοίρα. Ένας δόκιμος επί του CONSTITUTION ανεκοίνωσε ότι το συνοδευόμενο πλοίο USS NORTH CAROLINA είχε δώσει διαταγές στο πλήρωμα να λάβει τις θέσεις μάχης. Τα τύμπανα σήμαναν συναγερμό στο CONSTITUTION και το πλήρωμα ετοιμαζόταν για ναυμαχία.
Ο Αρχιπλοίαρχος Rodgers επί του NORTH CAROLINA έδωσε διαταγή για χαιρετισμό της 4ης Ιουλίου με 21 κανονιοβολισμούς. Οι Τούρκοι θεώρησαν ότι ο χαιρετισμός ήταν προς τιμήν τους και ανταπέδωσαν την ευγένεια. Οι φιλοφρονήσεις συνεχίσθηκαν τις τρεις επόμενες ημέρες και στις 7 Ιουλίου η σκούνα USS PORPOISE υπεδέχθη τον Καπουδάν Πασά και ανήρτησε την Τουρκική σημαία στον πρωραίο ιστό.
Όλο τον Ιούλιο 1826 η Αμερικανική Μοίρα και ο Τουρκικός Στόλος αντάλλαξαν συχνές επισκέψεις και επισημότητες μεταξύ τους. Ο Αρχιπλοίαρχος Rodgers είχε συχνές συναντήσεις με τον Καπουδάν Πασά, ελπίζοντας στην υπογραφή εμπορικής συμφωνίας με τους Οθωμανούς. Λεπτομερής περιγραφή της συνάντησης του Rodgers με τον Καπουδάν Πασά στις 14 Ιουλίου 1826 δίδεται από τον Fleming, ως εξής: «Ο Αρχιναύαρχος και η ακολουθία του έγιναν δεκτοί επί του πλοίου με κάθε διάκριση και κατά την αποχώρησή τους ο Τούρκος Κυβερνήτης τους χαιρέτησε με 24 κανονιοβολισμούς, τους οποίους ανταπέδωσε το NORTH CAROLINA».
Το USS CONSTITUTION δέχθηκε επίσκεψη του Κωνσταντίνου Κανάρη στις 11 Μαΐου 1827. Όπως περιγράφει ο Fleming: «Ο Ναύαρχος Κανάρης επισκέφθηκε το πλοίο μας συνοδευόμενος από άλλους Έλληνες αξιωματούχους. Είναι άνδρας 35 περίπου ετών, χαμηλού αναστήματος, εύσωμος, με σκοτεινά διαπεραστικά μάτια, και είναι πολύ ηπίου, μετριόφρονος χαρακτήρος Είναι ένας από τους γενναιότερους άνδρες που διαθέτουν οι Έλληνες και τα γενναία κατορθώματά του κατέστησαν το όνομά του προσφιλές στους συμπατριώτες του».
Με τον ίδιο θαυμασμό ο Fleming περιγράφει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ο οποίος επεσκέφθη το πλοίο την 1η Ιουνίου 1827, ως εξής: «Ενώ ήμασταν σε ακινησία, μας επεσκέφθη ο Έλλην Στρατηγός Κολοκοτρώνης. Είναι ηλικίας περίπου 50 ετών, μεγάλου αναστήματος, με εντυπωσιακά χαρακτηριστικά, και αποφασιστικό ύφος. Είναι συγχρόνως ένας πολύ μεγαλοπρεπής εμφανισιακά άνδρας και μέγας πολεμιστής. Οι Έλληνες στρατιώτες τον προσβλέπουν σ’αυτόν, ως την κυριότερη υποστήριξη στον αγώνα για την ελευθερία. Η όλη εμφάνισή του, η ανδρεία του, σπάνια δεν είναι νικηφόρος στη δράση, στην οποία τους οδηγεί».
Ένα ενδιαφέρον βιβλίο, βασιζόμενο στο Ημερολόγιο του πλοίου, έχει εκδοθεί το 1997, από τον τέως Κυβερνήτη του USS CONSTITUTION Tyrone Martin με τίτλο: “A Most Fortunate Ship: A Narrative History of Old Ironsides”. Εκεί αναφέρει ο Martin ότι: «Την 1η Ιουνίου 1827, ο Πλοίαρχος (Daniel T. Patterson) έπρεπε να αποβιβασθεί (στο Ναύπλιον) προκειμένου να τακτοποιήσει πρόβλημα που είχε από τη διαχείριση μερικών προμηθειών, οι οποίες είχαν φθάσει με το αμερικανικό πλοίο CHANTICLEAR, και όπως ήτο εμφανές θα έφθαναν σε λάθος χέρια. Σε συνεργασία με τις αρχές, τα πράγματα γρήγορα τακτοποιήθηκαν. Ο Έλλην Στρατηγός Κολοκοτρώνης προσήλθε για επίσημη επίσκεψη επί του πλοίου κατά τη διάρκεια της ημέρας».
Και οι δύο Έλληνες αρχηγοί και ήρωες, ο «Ναύαρχος» Κωνσταντίνος Κανάρης και ο «Στρατηγός» Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, παρουσιάζονται ως ανδρείοι άνδρες της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αμφότεροι περιγράφονται από τον Fleming, με ίδιο θαυμασμό με τον οποίον οι Αμερικανοί ανεφέροντο στον George Washington και τη συμμετοχή του στον Αγώνα της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας. Παρ’όλον ότι ο Fleming δεν φαίνεται να εκφράζει άμεσα μεροληψία για τους Έλληνες, οι ευνοϊκές περιγραφές των Ελλήνων σε σχέση με τις αντικειμενικές περιγραφές του Καπουδάν Πασά εκθέτουν μια κραυγαλέα μεροληψία υπέρ των Ελλήνων αξιωματικών.
Ο δόκιμος αξιωματικός του USS CONSTITUTION Edward Clearwater αναφέρει μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στις 14 Μαΐου 1827. Στην περιγραφή του ο Clearwater αναφέρεται επανειλημμένως στους «πτωχούς Έλληνες». Για παράδειγμα, περιγράφοντας Αμερικανικά εμπορικά σκάφη, που κατέφθασαν με προμήθειες για τους Έλληνες στις 18 Μαΐου 1827, αναφέρει: «Το μπρίκι FORLINE με τον Κυβερνήτη Harris έφθασε από την Φιλαδέλφεια μετά από ταξίδι 56 ημερών με προμήθειες για τους πτωχούς Έλληνες». Στις 24 Μαΐου 1827 ο Clearwater περιγράφει: «Στις 5 π.μ. το Αμερικανικό πλοίο CHANCELLOR έφθασε με προμήθειες από τη Νέα Υόρκη για τους πτωχούς Έλληνες».
Ως Αμερικανοί στο εξωτερικό οι ναύτες του USS CONSTITUTION αντανακλούσαν τη γνώμη των Αμερικανών και την επιθυμία τους να υποστηρίξουν τον Αγώνα των Ελλήνων για την Ελευθερία. Λόγω της Αμερικανικής ουδετερότητας ούτε ο πεζοναύτης William Fleming, αλλά ούτε ο δόκιμος αξιωματικός Edward Clearwater, εξεδήλωσαν άμεσα την υποστήριξη, είτε των Ελλήνων είτε των Τούρκων. Οι παρατηρήσεις τους όμως είναι αποτέλεσμα άμεσης παρατηρήσεως.
Ο Προτεστάντης λόγιος και ιερέας του USS CONSTITUTION George Jones περιέγραψε λεπτομερώς την επίσκεψή του στη Μήλο και τη Λειτουργία της Μεγάλης Παρασκευής. Εντυπωσιάστηκε από την πληθώρα των Ορθοδόξων Ναών, πολλοί των οποίων ήσαν απλοί και μικροί, ενώ άλλες μεγάλες εκκλησίες ήσαν διακοσμημένες με τοιχογραφίες, θόλους και προσφορές. Έκπληκτος αναφέρει τους Ορθόδοξους ιερείς και τα άμφιά τους, τις εκκλησίες χωρίς στασίδια και διαχωρισμένοι οι μεν γυναίκες αριστερά, ενώ οι άνδρες στη δεξιά πλευρά της εκκλησίας. Τόνισε μάλιστα και τις σημαντικές διαφορές μεταξύ της Ορθοδόξου και Προτεσταντικής Εκκλησίας.
Ως διδάσκαλος επί του πλοίου, ο George Jones, είχε επανειλημμένες ευκαιρίες να επισκέπτεται διάφορες περιοχές που το CONSTITUTION επεσκέπτετο. Πρέπει να σημειωθεί ότι έγραψε και ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια μάλιστα για τους Τούρκους που γνώρισε.
Επίλογος
Η Αμερικανική διπλωματία σαφώς υπελόγιζε στο Πολεμικό Ναυτικό, ως μέσον να διεξάγεται ηρέμως και ανεπισήμως η πολιτική της. Είναι εμφανές ότι με τη Μεσογειακή αποστολή του USS CONSTITUTION κατά τα έτη 1824 μέχρι το 1828, η φρεγάτα συνέβαλε στον Αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία. Σημειώνεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ετήρησαν αυστηρά την ουδετερότητα. Αφενός μεν διευκόλυναν τις προσπάθειες των Αμερικανικών Φιλελληνικών Κομιτάτων να παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στους δυστυχούντες Έλληνες, αφετέρου δε διεξήγαγαν χωρίς αποτέλεσμα διαπραγματεύσεις για Συνθήκες με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Και ενώ πολλοί Αμερικανοί πολιτικοί και απλοί πολίτες συμφωνούσαν με τις φιλελληνικές δηλώσεις προσωπικοτήτων, όπως του Προέδρου Thomas Jefferson, του Henry Clay, του Προέδρου του Πανεπιστημίου Harvard, Edward Everett, και για την περίφημη ομιλία του στο Κογκρέσσο του Daniel Webster, ότι ήταν ηθική υποχρέωση της Αμερικής να υποστηρίζει την Ελλάδα, είναι εμφανές ότι επίσημα η Αμερικανική Κυβέρνηση ουδέποτε μας υποστήριξε. Ευτυχώς, το USS CONSTITUTION ήταν διακριτικά στο πλευρό μας στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Οι Αμερικανοί θεωρούν μάλιστα το USS CONSTITUTION Εθνικό Μνημείο και το ετίμησαν με γραμματόσημο το 1947 (Εικ. 9).
Εικ.9 Αναμνηστικό γραμματόσημο των ΗΠΑ με το USS CONSTITUTION (1947).
Βιβλιογραφία
Brodine CE, Crawford MJ, Hughes CF: Ironsides! The Ship, the Men and the Wars of the USS Constitution, Fireship Press, 2007.
Fitz-Enz DG: Ironsides: Eagle of the Sea. The Story of the USS Constitution, Lanham Taylor Trade Publishing, 2004.
“Log Lines”, Research and Collections at the USS Constitution Museum.
Martin TG: A Most Fortunate Ship, Guilford: Globe Pequot Press, 1980.
Martin TG: A Most Fortunate Ship. A Narrative History of «Old Ironsides», Naval Institute Press, 1997.
Toll IW: Six Frigates: The Epic History of the Founding of the US Navy, WW Norton, New York, 2006.
