Η εξέλιξη του Φιλελληνισμού – Ένα ταξίδι μέσα από την συλλογή της ΕΕΦ

 

 

Η σανδαλίζουσα Νίκη, γλυπτό του 5ου αιώνα πχ από το θωράκιο του ναού της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη. Η Νίκη αφαιρεί τα σανδάλια της για να εισέλθει με σεβασμό μέσα στον ναό.

Ο Γεώργιος Βρούτος (1843-1908) συμπλήρωσε το αρχαίο γλυπτό και απέδωσε την αρχική του ομορφιά. Το γλυπτό αυτό ανήκει στην συλλογή της ΕΕΦ.

Η ΕΕΦ επέλεξε το γλυπτό αυτό ως σύμβολο της τιμής και του σεβασμού που τρέφουμε όλοι για τους ανθρώπους αυτούς που έθεσαν τις βάσεις του Ελληνικού πολιτισμού, που τον εξέλιξαν, που τον προστάτευσαν, που αγωνίσθηκαν για τις αρχές που αυτός πρεσβεύει και που διασφαλίζουν την δυναμική του στο μέλλον.

 

Ο Φιλελληνισμός

Ο Φιλελληνισμός έκανε την εμφάνισή του πριν 3000 χρόνια και παραμένει από την Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή περίοδο, την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό, έως και σήμερα, ένα κυρίαρχο ρεύμα που επηρεάζει διεθνώς τις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, και βέβαια την τέχνη και την διανόηση.

 

Η Αναγέννηση

Μετά από μία μακρά σκοτεινή περίοδο της ιστορίας, οι βάσεις του Ελληνικού πολιτισμού κάνουν πάλι την εμφάνισή τους κατά την Αναγέννηση, και χαράζουν νέους δρόμους για την εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Η Ελληνική Μυθολογία αποτελεί συνεχή πηγή έμπνευσης για πλήθος ζωγράφων από την Αναγέννηση και μετά.

Η Αφροδίτη, παντρεμένη με τον Ήφαιστο, τον απατούσε με τον Άρη, θεό του πολέμου. Η παράνομη σχέση Έρωτα και Πολέμου ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες. Όπως όμως έγραψε ο μεγάλος Αναγεννησιακός φιλόσοφος Μαρσίλιος Φικίνος: «Πάντα η Αφροδίτη κυβερνά τον Άρη και ποτέ το αντίθετο!».

Η Αφροδίτη και ο Άρης. Αρχές 17ου αιώνα, πίνακας αγνώστου Ολλανδού ζωγράφου από το περιβάλλον του Peter Paul Rubens (συλλογή ΕΕΦ).

 

Η αρχαία Ελλάδα κατακτά την Ευρωπαϊκή παιδεία

Τον 18ο αιώνα η Ευρώπη ανακαλύπτει προοδευτικά τον πλούτο και την αξία της αρχαίας Ελληνικής τέχνης.

Στα μέσα του 18ου αιώνα ο Johann Joachim  Winkelman καταγράφει την Ελληνική τέχνη και το κάλος της, παρουσιάζει τον Ελληνικό πολιτισμό και θέτει τις βάσεις για την επιστήμη της Αρχαιολογίας. Τα βιβλία του μεταφράζονται και κυκλοφορούν σε όλη την Ευρώπη.

Johann Joachim Winckelmann, «Histoire de l’art chez les anciens», Παρίσι, 1766 πρώτη έκδοση στα Γαλλικά (συλλογή ΕΕΦ).

Το ταξίδι στην Ελλάδα

Το 1778 ο αρχαιολόγος Jean-Jacques Barthelemy, εκδίδει το Ταξίδι του Νέου Αναχάρσεως στην Ελλάδα, το οποίο γίνεται ανάρπαστο. Το έργο αυτό ενθουσιάζει τον Ρήγα Φεραίο, ο οποίος το μεταφράζει, το εκδίδει στα Ελληνικά  και εμπνέεται για να σχεδιάσει την Χάρτα και να συγγράψει τον Θούριο (δύο εμβληματικά σύμβολα  που οδήγησαν στην Επανάσταση των Ελλήνων).

Voyage du Jeune Anacharsis en Grèce dans le milieu du quatrième siècle avant l’ère vulgaire, Παρίσι 1788, πρώτη έκδοση (συλλογή ΕΕΦ).

Ο νέος περιηγητισμός

Η αναζήτηση της κοιτίδας του Ελληνικού πολιτισμού έδωσε νέες διαστάσεις στον περιηγητισμό. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του Choiseul Gouffier. Το έργο του Voyage Pittorèsque de la Grèce, προβάλει ήδη από την πρώτη σελίδα, την σκλαβωμένη Ελλάδα και την προοπτική απελευθέρωσής της. Ο Choiseul Gouffier ορίζεται επικεφαλής του Ελληνόγλωσσου ξενοδοχείου, μίας μυστικής οργάνωσης στη Γαλλία που είχε στόχο να στηρίξει την απελευθέρωση της Ελλάδας. Σε αυτό συμμετέχει και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο οποίος το 1814 κατέφυγε στην Οδησσό μαζί με το αρχείο της οργάνωσης και τις πολύτιμες γνώσεις που είχε αποκτήσει για την λειτουργεία μυστικών οργανώσεων.

Choiseul Gouffier, Marie Gabriel Florent Auguste de, διπλωμάτης Γάλλος, Voyage pittoresque de la Grèce, Paris, J.-J. Blaise 1782 – η πρώτη σελίδα παρουσιάζει την Ελλάδα με μορφή αλυσοδεμένης σκλάβας (συλλογή ΕΕΦ).

Ο Νεοκλασικισμός

Μαζί με τον Διαφωτισμό γεννιέται ο Νεοκλασικισμός. Από τους κορυφαίους εκφραστές του, ο μεγάλος Ελληνογάλλος ποιητής Andre Chenier (1762-1794), γιός της Ελληνοκύπριας Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη Chenier. Το φιλολογικό σαλόνι της μητέρας του στο Παρίσι είναι για πολλά χρόνια το σημείο συνάντησης της Γαλλικής διανόησης και ο καταλύτης για την σύσταση του Ελληνόγλωσσου ξενοδοχείου, της πρώτης μυστικής οργάνωσης με στόχο την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Andre Chenier (1762-1794), «Ελεγεία», χειρόγραφο (συλλογή ΕΕΦ).

 

Η Ακρόπολη της Αθήνας και ο Παρθενών

Ο Παρθενών υπήρξε το κορυφαίο σύμβολο του Ελληνισμού. Κορυφαίο έργο της Ελληνικής αρχιτεκτονικής, αλλά και σήμα κατατεθέν της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ήταν το πρώτο μνημείο του οποίου η έγερση αποφασίσθηκε από ελεύθερους πολίτες μέσα από μια δημοκρατική διαδικασία, στηρίζεται σε ιδιοφυείς τεχνικές και αρχιτεκτονική, ενώ καταγράφει με μοναδικής αισθητικής γλυπτά τους αγώνες των ανθρώπων και την σχέση τους με το θείο. Υπήρξε αναμφισβήτητα το μνημείο που ενέπνευσε τους περισσότερους καλλιτέχνες. Έγινε το σύμβολο του χρέους των Ευρωπαίων προς τον ελληνικό πολιτισμό και επομένως προς τους αγωνιζόμενους για την ελευθερία Έλληνες.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του ζωγράφου P. I. Witdoeck, ο Παρθενών της Ακροπόλεως (συλλογή ΕΕΦ).

Ο Ρομαντισμός

Το φιλελληνικό ρεύμα επηρεάζει την παιδεία στην Ευρώπη και καλλιεργεί συστηματικά ελληνοκεντρικές αξίες σε πολλές γενιές νέων.

Ένας από αυτούς είναι και ο Λόρδος Βύρων, ο οποίος με εφόδιο της παιδεία του, επισκέπτεται την Ελλάδα το 1810, σε αναζήτηση των ερειπίων του αρχαίου κλασσικού πολιτισμού. Ο Λόρδος Βύρων μεταβάλλεται στον κύριο εκφραστή του Ρομαντισμού. Βασικό χαρακτηριστικό του ρομαντικού ήρωα είναι η σύγκρουση με υπέρτερες δυνάμεις για ένα ιδανικό και ιδίως την ελευθερία.

Ο Λόρδος Βύρων (George Gordon, Lord Byron, 1788-1824)
Αρχές 19ου αιώνα, πίνακας αγνώστου ζωγράφου, πιθανώς Βρετανού, απεικονίζει τον Λόρδο Βύρωνα, εμπνευσμένο από το έργο του Childe Harrold’s Pilgrimage (συλλογή ΕΕΦ).

Οι Βυρωνικοί ήρωες

Οι Βυρωνικοί ήρωες αποτυπώνονται σε κάθε μορφής τέχνη. Η νύφη της Αβύδου, ο Γκιαούρης, ο Κουρσάρος, ο Δον Ζουάν, κλπ. εμφανίζονται σε πορσελάνες, πίνακες, ταπισερί, επιτραπέζια ρολόγια, κουτιά, κλπ.

Το έργο του Childe Harrold’s Pilgrimage καταγράφει τα συναισθήματα ενός νέου ανθρώπου που αντικρύζει την παρακμή του Ελληνικού πολιτισμού και θλίβεται. Το έργο , αυτό γίνεται γρήγορα διάσημο σε όλη την Ευρώπη.

“The mountains look on Marathon –
And Marathon looks on the sea;
And musing there an hour alone,
I dream’d that Greece might still be free.”

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, ο Βυρωνικός ήρωας Don Juan (συλλογή ΕΕΦ).

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, η νύφη της Αβύδου, από το έργο του Λόρδου Βύρωνος (συλλογή ΕΕΦ).

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, ο Λόρδος Βύρων στα ερείπια της Ελλάδος (συλλογή ΕΕΦ).

Κουτί από παπιέ μασέ, αρχές 19ου αιώνα, ο Λόρδος Βύρων (συλλογή ΕΕΦ).

Aρχές 19ου αιώνα, ο Λόρδος Βύρων επικεφαλής αγήματος εισέρχεται στο Μεσολόγγι, πιάτο της σειράς Monterey (συλλογή ΕΕΦ).

Η νύφη της Αβύδου

Ο Βυρωνικός ήρωας Σελίμ θλιμμένος για τον απαγορευμένο έρωτά του προς την αγαπημένη του Ζουλέϊκα.

Μέσα 19ου αιώνα, πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Alexandre Marie COLIN (Paris, 1798-1875), η νύφη της Αβύδου, από το έργο του Λόρδου Βύρωνος (συλλογή ΕΕΦ).

 

Ο αγώνας των Ελλήνων για εθνική ανεξαρτησία

Το φιλελληνικό κλίμα που κυριαρχεί στην κοινή γνώμη της Ευρώπης ενισχύεται με την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα των Ελλήνων. Οι Βυρωνικοί ήρωες μετατρέπονται σταδιακά σε Έλληνες Επαναστάτες και ο φιλελληνισμός επηρεάζει κάθε μορφή τέχνης και λογοτεχνικής έκφρασης. Οι εξελίξεις στην Ελλάδα, αποτυπώνονται από μία σειρά από καλλιτέχνες στην Γαλλία.

Η ανάπαυση του αγωνιστή. Μέσα 19ου αιώνα, πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Eugene Delacroix, Έλληνας αγωνιστής σε στιγμή ανάπαυσης (συλλογή ΕΕΦ).

 

Οι πρώτες νίκες των Ελλήνων – Η απελευθέρωση των Σαλώνων

Η πολιορκία άρχισε πολύ γρήγορα, στις 27 Μαρτίου 1821. Της πολιορκίας ηγήθηκε ο κλεφταρματολός Πανουργιάς, αφού πρώτα τον ευλόγησε ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας (Έλληνας δεσπότης που πολέμησε και τελικά θυσιάστηκε για τον αγώνα). Οι Τούρκοι παραδόθηκαν σε 13 μέρες, ανήμερα το Πάσχα, 10 Απριλίου 1821. Ο Πανουργιάς τους υποσχέθηκε να τους αφήσει ελεύθερους, αν παραδώσουν τα όπλα, υπόσχεση που τήρησε.

Αρχές του 19ου αιώνα, λιθογραφία επιχρωματισμένη με το χέρι, έργο του Γάλλου ζωγράφου Louis Dupré (1789-1837), η κατάληψη του οχυρού των Σαλώνων από τον Ο Έλληνας αγωνιστής Νικολάκης Μητρόπουλος υψώνει την σημαία του Αγώνα στα Σάλωνα (συλλογή ΕΕΦ).

Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Πυρπολητής

Το κατόρθωμα του μπουρλοτιέρη Κωνσταντή Κανάρη (1793-1877) να πυρπολήσει την Τουρκική Ναυαρχίδα στην Χίο (1822) με μια βάρκα-μπουρλότο, έκανε αίσθηση στην Δύση που τον συνέκρινε με τον Δαυίδ που σκοτώνει τον Γολιάθ.

Δεύτερο μέρος 19ου αιώνα, μπρούτζινο σύνολο του Benedetto CIVILETTI (1846-1899), οι πυρπολητές Κανάρης και Πιπίνος (συλλογή ΕΕΦ).

Δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, πίνακας του Κωνσταντίνου Βολανάκη (1837-1907), πυρπόληση Τουρκικής Ναυαρχίδας από τον Κανάρη (συλλογή ΕΕΦ).

Ο γιος του Κανάρη στο Παρίσι

Πρόκειται για τον πρωτότοκο γιο του ένδοξου Μπουρλοτιέρη, τον Νικόλαο. Εκπαιδεύτηκε στην Γαλλία μαζί με τα παιδιά του Βασιλιά Λουδοβίκου – Φίλιππου. Ο Νικόλαος Κανάρης διετέλεσε σύμβουλος της Επικρατείας, διπλωμάτης, πληρεξούσιος και στη συνέχεια βουλευτής της Βουλής των Ελλήνων και Υπουργός Ναυτικών. Άγνωστη η ακριβής χρονιά γέννησης του, ενώ πέθανε το 1880.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας αγνώστου ζωγράφου από την Γαλλία, λόγιος διδάσκαλος εκπαιδεύει τον γιό του Κανάρη στο Παρίσι στην γεωγραφία (συλλογή ΕΕΦ).

Ο όρκος του Αγωνιστή

Αρχές του 19ου αιώνα, ο πίνακας αποδίδεται στον Γάλλο ζωγράφο Michel-Philibert Genod (1796 – 1862), με θέμα τον όρκο και την αναχώρηση νέου Έλληνα αγωνιστή (συλλογή ΕΕΦ). Ο καλλιτέχνης δίνει το μέτρο της πανεθνικής συνέγερσης των Ελλήνων με την συμμετοχή στον αγώνα όλων των ηλικιών.

Ο Φιλελληνισμός ως art de vivre

Το φιλελληνικό κίνημα κάνει σταδιακά την παρουσία του σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ. Ιδρύονται φιλελληνικά κομιτάτα σε όλες τις μεγάλες πόλεις, πραγματοποιούνται έρανοι υπέρ των Ελλήνων, στρατολογούνται εθελοντές, στέλνονται όπλα στην Ελλάδα, οργανώνονται εκδηλώσεις, κυκλοφορούν μανιφέστα. Το κλίμα συμπαράστασης αυτό οδήγησε στην διάδοση του φιλελληνικού εικαστικού ρεπερτορίου σε καλλιτεχνήματα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης εντυπωσιακής ποικιλίας: ρολόγια, βάζα, φλυτζάνια, πιάτα, μπουκάλια, ακόμη και ταπετσαρίες, αναπαριστούν τα βασικά φιλελληνικά θέματα.

Αρχές 19ου αιώνα, μπρούτζινο σύνολο Έλληνα αγωνιστή με το άλογό του, μετεξέλιξη του Βυρωνικού ήρωα από το έργο ο Γκιαούρης (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές 19ου αιώνα, μπουκάλια που απεικονίζουν ζευγάρι Ελλήνων (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές 19ου αιώνα, πιάτα με θέματα από την Ελληνική Επανάσταση και αναφορά σε ονόματα Ελλήνων και Φιλελλήνων αγωνιστών (συλλογή ΕΕΦ).

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, με Έλληνα μαχητή που υπερασπίζεται τραυματισμένο συναγωνιστή του (συλλογή ΕΕΦ).

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, Έλληνας αγωνιστής με το άλογό του (συλλογή ΕΕΦ).

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, με τον Κανάρη (συλλογή ΕΕΦ).

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, Έλληνες ναυαγοί (συλλογή ΕΕΦ).

Επιτραπέζιο ρολόι, αρχές 19ου αιώνα, Έλληνας αγωνιστής υπερασπίζεται το Μεσολόγγι (συλλογή ΕΕΦ).

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε

Οι τρεις κολώνες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε ο Φιλελληνισμός ήταν η αίσθηση χρέους προς τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, τα φιλελεύθερα αισθήματα κατά της τυραννίας και η κοινή Χριστιανική πίστη. Πολλοί Ευρωπαίοι έβλεπαν την Επανάσταση ως αγώνα του Σταυρού ενάντια στην ημισέληνο.

Δεύτερο μέρος του 19ου αιώνα, πίνακας αγνώστου ζωγράφου, πιθανώς από το Ηνωμένο Βασίλειο, ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε (συλλογή ΕΕΦ).

Ο Σουλιώτης

Τα κατορθώματα των μεγάλων Σουλιωτών οπλαρχηγών Μάρκου Μπότσαρη και Κίτσου Τζαβέλλα, οι συνεχείς αγώνες τους για την ελευθερία, αλλά και το γεγονός ότι υπηρέτησαν στον Γαλλικό στρατό (Régiment Souliote), διέδωσαν την φήμη των Σουλιωτών στην Δυτική Ευρώπη.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας ζωγράφου ακολούθου του Ιταλού ζωγράφου Lodovico Lipparini (1802 – 1856), Σουλιώτης αγωνιστής (συλλογή ΕΕΦ).

Οι Έλληνες φυγάδες

Όσο προχωράμε στα χρόνια του αγώνα (δεκαετία 1820), η απεικόνιση σκηνών από την δύσκολη ζωή των αγωνιζομένων Ελλήνων αποτελεί συχνό θέμα. Οι φυγάδες καταφεύγουν οικογενειακώς στα βουνά μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Βέλγου ζωγράφου Edouard Charles Dons (1798-1869) (συλλογή ΕΕΦ).

 

Ο Λουδοβίκος Α’ της Βαυαρίας, ο μεγάλος Φιλέλληνας 

Ο Φιλελληνισμός άγγιξε και ενέπνευσε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ο κορυφαίος Γερμανός Φιλέλληνας ήταν ο Βασιλιάς του κρατιδίου της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α’. Ο συγγραφέας Ζαχαρίας Παπαντωνίου έγραφε, πριν έναν αιώνα, στο βιβλίο του για τον γιό του Λουδοβίκου και πρώτο βασιλιά της Νεώτερης Ελλάδας Όθωνα, για τους τρεις διάσημους Βίτελσμπαχ: «Είχαν κατ’ εξοχήν το ρομαντικό στοιχείο – τη δύναμη να φεύγουν απ’ την εποχή τους για το παρελθόν κι απ’ την υλική ζωή για το όνειρο. Αρνήθηκαν κ’ οι τρεις να δεχθούν τη χειροπιαστή πραγματικότητα. Ο Λουδοβίκος ο Α’ για το φιλελληνισμό του, ο Όθων για το μεγαλοϊδεατισμό του κι ο Λουδοβίκος ο Β’ για τη βαγνερομανία του ξέχασαν το θρόνο, για να ζήσουν τις γιγάντιες φαντασμαγορίες της ηθικής και της τέχνης που έπλασαν».

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας αγνώστου ζωγράφου, εμφανίζει τον Λουδοβίκο Α’, με την οικογένεια του να εξετάζουν τον εμβληματικό πίνακα του Γερμανού Φιλέλληνα ζωγράφου Peter Von Hess με την άφιξη του Όθωνος στο Ναύπλιο (συλλογή ΕΕΦ).

Ο Γερμανικός Φιλελληνισμός

Παράλληλα με την Γαλλία, το Φιλελληνικό κίνημα έλαβε μεγάλες διαστάσεις και στην Γερμανία. Εκτός από τον Λουδοβίκο Α’ που έγραφε ποιήματα για τον αγώνα των Ελλήνων, ο μεγάλος ρομαντικός ποιητής Βίλχελμ Μύλλερ (Wilhelm Müller), γνωστός σήμερα από τους στίχους των κύκλων τραγουδιών του Σούμπερτ «Η Ωραία Μυλωνού» και «Χειμωνιάτικο Ταξίδι», υπήρξε ίσως ο φιλέλληνας με την μεγαλύτερη επιρροή στην συνείδηση των συμπατριωτών του.

Γνωστός στην Γερμανία ως ο Μύλλερ των Ελλήνων (Der Griechen Müller), γράφει το 1820, 1823 και 1824 συλλογές «Ελληνικών» ποιημάτων με χαρακτηριστικούς τίτλους όπως «Οι Έλληνες προς τους φίλους της αρχαιότητός των», «Ο Φαναριώτης», «Η παρθένα των Αθηνών», «Η Μανιάτισσα», «Ο γέρων της Ύδρας», «Ο Ιερός Λόχος», «Τα πνεύματα των αρχαίων ηρώων κατά την ημέραν της Αναστάσεως», «Τα ερείπια των Αθηνών προς την Αγγλία» και «Η ελπίδα της Ελλάδας». Από τα ωραιότερα είναι  «Η Ελλάς και ο κόσμος»  όπου συνδέει την ελευθερία με την Ελλάδα και τον κόσμο αναφωνώντας:

«Χωρίς την ελευθερίαν τι θα ήσουν, ω! Ελλάς χωρίς εσέ τι θα ήτο ο κόσμος!»  «Ohne dieFreiheit, was wärest du Hellas? Ohne dich, Hellas, was wäre die Welt?».

Πολλοί Γερμανοί ζωγράφοι επέλεξαν Φιλελληνικά θέματα εκφράζοντας την αλληλεγγύη τους για τον αγώνα των Ελλήνων. Παράλληλα, οι Γερμανοί ζωγράφοι είναι αυτοί προέβαλαν μέσα από τα έργα τους την ηρωική διάσταση των Ελλήνων  αγωνιστών και του αγώνα τους.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Γερμανού – Ελβετού Φιλέλληνα, στρατιωτικού και ζωγράφου Carl Wilhelm Freiherr von Heideck (1788 – 1861), η Μόσχω και ο Λάμπρος Τζαβέλας (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Γερμανού Φιλέλληνα ζωγράφου Peter Von Hess (1792 – 1871), Φιλέλλην με Ελληνική φορεσιά κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Γερμανού Φιλέλληνα ζωγράφου Christian Johann Georg Perlberg (1806-1884), Έλληνες αγωνιστές κατά τη διάρκεια μάχης (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Γερμανού Φιλέλληνα ζωγράφου Christian Johann Georg Perlberg (1806-1884), Έλληνες αγωνιστές κατά τη διάρκεια μάχης (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Γερμανού αρχιτέκτονα και ζωγράφου Ludwig Lange (1808 – 1868), η αρχαία αγορά στην Πλάκα της Αθήνας (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Γερμανού ζωγράφου και Φιλέλληνα Jacobs Paul Emil (1802 – 1866), λεηλασία και αρπαγή (συλλογή ΕΕΦ).

Πρώτο μέρος 19ου αιώνα, πιάτα με φιλελληνικό περιεχόμενο Γερμανικής παραγωγής, παρουσιάζουν σκηνές από την Ελληνική Επανάσταση (συλλογή ΕΕΦ).

Αρχές του 19ου αιώνα, πίπα Γερμανικής προέλευσης, παρουσιάζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον Ιερό Λόχο (συλλογή ΕΕΦ).

Η Έξοδος του Μεσολογγίου

Η ηρωική αντίσταση των Ελλήνων στο Μεσολόγγι και η Έξοδος των ελεύθερων πολιορκημένων, συγκλόνισε την Ευρώπη, ιδιαίτερα και εξαιτίας της δημοσιότητας που έλαβε το γεγονός λόγω της παρουσίας σε αυτό και του θανάτου του Λόρδου Βύρωνος. Μετά το Μεσολόγγι ο Φιλελληνισμός έλαβε διστάσεις χιονοστιβάδας.

Έξοδος της φρουράς του Μεσολογγίου, 10/22 Απριλίου 1826. Τω Μεγαλειοτάτω Βασιλεί της Ελλάδος Όθωνι τω Αω ευσεβάστως ανατίθησιν Θεόδωρος Π. Βρυζάκης, (Παρίσι, Lemercier, 1856), λιθογραφία χαραγμένη από τον A. Charpentier με βάση το έργο του Βρυζάκη (συλλογή ΕΕΦ).

Πολλοί συνθέτες έγραψαν Φιλελληνικά μουσικά έργα που παρουσιάζονταν με σκοπό την διενέργεια εράνων για την συλλογή χρημάτων που στέλνονταν στους Έλληνες.

Ο Μπερλιόζ με το έργο του La Revolution Grècque (μπορείτε να το παρακολουθήσετε εδώ ) και ο Ροσσίνι με το έργο του Le Siège de Corinthe (μπορείτε να το παρακολουθήσετε εδώ ) ήταν οι διασημότεροι.

Εδώ ο Louis Ferdinand Hérold, γνωστός από το μπαλέτο «Η κακοφυλαγμένη κόρη» συνέθεσε μουσική για το ηρωικό δράμα «Η Τελευταία Μέρα του Μεσολογγίου» (Le Dernier Jour de Missolonghi), drame héroïque en trois actes, en vers, avec des chants. Musique de Hérold, Paris, Barba, 1828 (συλλογή ΕΕΦ).

L’Echo de Navarin, romance hellénique paroles de A. Jarry, Bataille de Navarin : fantaisie brillante pour piano-forte par J. Payer (συλλογή ΕΕΦ).

Ο θάνατος του Καραϊσκάκη

Ο «γιος της καλογριάς», Γεώργιος Καραϊσκάκης (1782-1827), υπήρξε μαζί με τον Κολοκοτρώνη, ένας από τους μεγαλύτερους ηγέτες της Επανάστασης. Συμμετείχε σε αναρίθμητες μάχες και χτυπήθηκε θανάσιμα στην μάχη του Φαλήρου στις 22 Απριλίου 1827. Πέθανε τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, περιβαλλόμενος από τους συναγωνιστές του.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Ιταλού ζωγράφου A. De Feoli, θάνατος Έλληνα αγωνιστή, πιθανώς του Καραϊσκάκη (συλλογή ΕΕΦ).

Η ναυμαχία στο Ναβαρίνο

Η Ναυμαχία στον κόλπο του Ναβαρίνου (Οκτώβριος1827), όπου οι συνδυασμένοι στόλοι της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας με Ναυάρχους τους Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέϋδεν, κατέστρεψαν τον Οθωμανικό στόλο, υπήρξε το καθοριστικό πολεμικό γεγονός που οδήγησε στην Ανεξαρτησία της Ελλάδος σε εφαρμογή της Συνθήκης του Λονδίνου. Στην Ευρώπη η είδηση της νίκης των χριστιανικών δυνάμεων θύμισε την Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) και εορτάσθηκε σε όλες τις μεγάλες πόλεις στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου ήταν η τελευταία μεγάλη ναυτική μάχη που διεξήχθη αποκλειστικά με ιστιοφόρα πλοία.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Βρετανού ζωγράφου John Christian Schetky (1778-1874), με θέμα την ναυμαχία στον Ναβαρίνο (συλλογή ΕΕΦ).

Οι Φιλέλληνες 

Εκατοντάδες Φιλέλληνες εθελοντές έλαβαν μέρος στους αγώνες των Ελλήνων και στάθηκαν στο πλευρό τους σε όλες τις κρίσιμες στιγμές της Επανάστασης. Πολλοί από αυτούς έγραψαν ιστορία σε διεθνές επίπεδο.

Το πρώτο ατμόπλοιο στην ιστορία που συμμετείχε σε πολεμικές επιχειρήσεις, ήταν η Καρτερία του Ελληνικού στόλου, με πλοίαρχο τον μεγάλο Φιλέλληνα Frank Abney Hastings (1794 – 1828), ο οποίος είχε μάλιστα χρηματοδοτήσει τον εξοπλισμό της. Η πιο σημαντική επιτυχία του Hastings και της Καρτερίας ήταν στην Ναυμαχία της Αγκάλης (κόλπος Ιτέας) στις 17 Σεπτεμβρίου 1827, όπου η Καρτερία βύθισε την τουρκική ναυαρχίδα και κατάστρεψε 9 εχθρικά πλοία.

Προσωπογραφία του μεγάλου Βρετανού Φιλέλληνα Φρανκ Άμπνεϊ Χέιστινγκς (1794 – 1828), την σχεδίασε ο Γερμανός Φιλέλληνας
Karl Krazeisen (1794-1878) (συλλογή ΕΕΦ).

Το σκλαβοπάζαρο

Ο φιλελληνισμός συνέχισε και μετά την σύσταση του πρώτου Ελληνικού κράτους. Δίνει το παρόν στην τέχνη, χρηματοδοτεί αποστολές βοήθειας προς την Ελλάδα και ενθαρρύνει πολλές πρωτοβουλίες υπέρ των Ελλήνων. Μία από αυτές έχει να κάνει με την αγορά Ελλήνων που είχαν πουληθεί ως σκλάβοι στα σκλαβοπάζαρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ένας μεγάλος αριθμός σκλάβων εξαγοράζεται και απελευθερώνεται μετά το τέλος της Επανάστασης. Το δράμα αυτών αποτυπώθηκε στην τέχνη με πολλούς τρόπους.

Αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Γερμανού ζωγράφου και Φιλέλληνα Paul Emil Jacobs (1802 – 1866), σκηνή από εμπόριο Ελλήνων σκλάβων (συλλογή ΕΕΦ).

Δεύτερο μέρος 19ου αιώνα, γλυπτό από μάρμαρο του Ιταλού Antonio Rossetti (1819 – 1870), η Ελληνίδα σκλάβα (συλλογή ΕΕΦ).

 

Το Κρητικό  μαχαίρι – Ένα εμβληματικό αντικείμενο δώρο τιμής σε έναν μεγάλο Φιλέλληνα

Ο Φιλελληνισμός όμως συνέχισε να κάνει αισθητή την παρουσία του και για όλον τον 19ο και ακόμη και τον 20ο αιώνα, και η συμβολή του ήταν πάντα κρίσιμη και καθοριστική για την απελευθέρωση της Ελλάδας

Μάλιστα πολλοί Φιλέλληνες της περιόδου του 1821 επέστρεψαν στην Ελλάδα όταν αυτή τους χρειάσθηκε πάλι. Όπως ο μεγάλος Αμερικανός Φιλέλληνας ιατρός και ανθρωπιστής Σαμουήλ Χάου, ο οποίος ήρθε για δεύτερη φορά στην Ελλάδα το 1866 – 67 με ενισχύσεις υπέρ των προσφύγων από την Κρήτη, κατά την Κρητική Επανάσταση.

Κρητικό μαχαίρι 19ου αιώνα, δώρο των Κρητικών στον Αμερικανό φιλέλληνα Dr. Samuel Howe (συλλογή ΕΕΦ).

Το σπαθί του Garibaldi

Ο Φιλελληνισμός συνεχίσθηκε για  όλον τον 19ο αιώνα, αλλά και τον 20ο. Για παράδειγμα, στον ανεπιτυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 συμμετείχε ο Ιταλός φιλέλληνας Ricciotti Garibaldi, επικεφαλής ενός σώματος Γαριβαλδινών ερυθρο-χιτώνων, οι οποίοι πολέμησαν γενναία.

Το σώμα αυτό επανήλθε όμως στην Ελλάδα και πολέμησε και πάλι στο πλευρό των Ελλήνων και στον πόλεμο του 1912 – 1913 που οδήγησε στην πλήρη απελευθέρωση της χώρας.

Σπαθί που δώρισαν Γάλλοι στον Ιταλό Ricciotti Garibaldi, όταν αυτός πολέμησε με το μέρος των Γάλλων στον Γαλλο-Πρωσικό πόλεμο το 1870 – 1871 (συλλογή ΕΕΦ).

 

Ο ευγενής ήρωας μουσικός συνθέτης Κλέμεντ Χάρρις

Το 1897 έρχεται στην Ελλάδα ο Βρετανός συνθέτης και Φιλέλληνας Clement Harris, ο οποίος πολέμησε ηρωικά και πέθανε για την ανεξαρτησία της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 στα Πέντε πηγάδια στην Άρτα. Τάφηκε στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου στην Αθήνα.

Xειρόγραφη επιστολή συγγενούς του Clement Harris προς φίλους του στην Αγγλία, με την οποία τους ενημερώνει ότι αυτός «σκοτώθηκε στα Πέντε Πηγάδια στις 23 Απριλίου 1897, αγωνιζόμενος για τα δίκαια της Ελλάδας» (συλλογή ΕΕΦ).

Ο όρκος του Λόρδου Βύρωνα στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη στο Μεσολόγγι, ακολούθου του Ιταλού ζωγράφου Lodovico Lipparini (1802 – 1856), λάδι σε ξύλο, 19ος αιώνας (συλλογή ΕΕΦ).

 

Ο Φιλελληνισμός παραμένει μέχρι και σήμερα ένα σημαντικό πολιτιστικό, πολιτικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό και λογοτεχνικό ρεύμα.

Ο Φιλελληνισμός διαπνέει τα εκπαιδευτικά και ακαδημαϊκά προγράμματα σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες, και οι αξίες στις οποίες στηρίζεται αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους του πολιτισμένου κόσμου.

Το ταξίδι στην Ελλάδα και το προσκύνημα στην Ακρόπολη των Αθηνών και τους άλλους εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους σε όλη την Ελλάδα, προκαλούν στον σύγχρονο ελεύθερο άνθρωπο τα ίδια συναισθήματα με αυτά που προκαλούσαν στον Λόρδο Βύρωνα πριν από 200 χρόνια.

Η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό στηρίζει την καλλιέργεια αυτού του πνεύματος διεθνώς, με έργα και πράξεις.

/by

Η παραγωγή πορσελάνης τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη με θεματογραφία επηρεασμένη από τον φιλελληνισμό

Χριστίνα Σωτηροπούλου

Η σημαντικότερη παραγωγή κεραμικών με θέματα βασισμένα στην Ελληνική Επανάσταση και τον φιλελληνισμό, καταγράφεται στη Γαλλία.

Εικόνα 1. Ο Μάρκος Μπότσαρης στο στρατόπεδο των τούρκων και Έλληνες λαμβάνουν ευλογία στο Μεσολόγγι, φιλελληνικά πιάτα, εμπίεστη σφραγίδα: Montereau, διάμετρος: 22,5 εκ., συλλογή Ελληνικής Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

Πράγματι, ένα μεγάλο μέρος της γοητείας αυτών των κεραμικών πιάτων έγκειται στο γεγονός πως αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, τη συνιστώσα πολλών ετερόκλητων παραγόντων που συνέδραμαν σ ’ένα μοναδικό αποτέλεσμα, αφετηρία του οποίου θα πρέπει να θεωρηθεί η ίδια η τεχνική κατασκευής τους, η οποία φέρει μια μακραίωνη ιστορία αφού ανάγει την καταγωγή της στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο διαδόθηκε στη συνέχεια στην Ευρώπη κυρίως μέσω Ισπανίας και Ιταλίας, για να περάσει εν τέλει και στην Γαλλία όπου, μετά τις αρχές του 16ου αι, εξελίχθηκε σε βασική οικονομική και καλλιτεχνική δραστηριότητα.[1]. Επιπλέον, στην περίπτωση των κεραμικών πιάτων με φιλελληνικά θέματα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως για τον διάκοσμο προϊόντων που παράγονταν στην Γαλλία και απευθύνονταν αποκλειστικά στην εγχώρια αγορά, είχε επιλεγεί ως διάκοσμος μια σειρά επεισοδίων εμπνευσμένων από τα γεγονότα της Ελληνικής επανάστασης, πράγμα που υποδεικνύει πως επρόκειτο για γεγονός που είχε μεγάλο αντίκτυπο στη χώρα. Λαμβάνοντας υπόψη πως επρόκειτο για αντικείμενα που προορίζονταν για μαζική παραγωγή και δεν αντικατόπτριζαν απλώς το περιορισμένο ενδιαφέρον μιας μικρής αγοράς, μπορεί κανείς να συμπεράνει εύκολα πως επρόκειτο για ένα ιδιαίτερα δημοφιλές θέμα που είχε κατορθώσει να συγκινήσει μεγάλο μέρος του κοινού. Οι διαστάσεις που έλαβε η κυκλοφορία των αντικειμένων αυτών, φανερώνει την διάδοση και τον δυναμισμό του φιλελληνικού κινήματος στη Γαλλία, όχι μόνο μεταξύ κάποιων συγκεκριμένων ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων, όπως πχ οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι, αλλά και στο ευρύ κοινό.

Σύμφωνα με την Α. Amandry, τρία ήταν τα γαλλικά εργοστάσια φαγιεντιανής που προχώρησαν στην παραγωγή σειρών με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση. Ενα στο Choisy le Roi, ένα στο Montereau και ένα στην Τουλούζη.[2]. Κατά την προσφιλή τακτική της εποχής, κάθε εργοστάσιο κυκλοφορούσε για κάθε θέμα σειρές δώδεκα, πιάτων των οποίων τα επιμέρους διακοσμητικά μοτίβα συνιστούσαν παραλλαγές του ίδιου θέματος. Στην προκειμένη περίπτωση του Ελληνικού εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (εικ.2).

Εικόνα 2. Πλήρης σειρά φιλελληνικών πιάτων από το εργοστάσιο της Τουλούζης με υπογραφή Valentin (1830), συλλογή Ελληνικής Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

Ωστόσο, κάθε σειρά διαφοροποιούνταν περαιτέρω, διατηρώντας την ίδια σύνθεση αλλά συνδυάζοντας διαφορετικές διακοσμητικές ταινίες για την πλαισίωσή της ή αλλάζοντας τα χρώματα. Αναλυτικότερα, η Amandry διακρίνει για το εργοστάσιο του Choisy le Roi συνολικά τέσσερις σειρές, 3 ασπρόμαυρες και μια κιτρινόμαυρη  και με 3 διαφορετικές διακοσμητικές ταινίες (εικ.3). Για εκείνο του Montereau διακρίνονται 8 σειρές, με 8 διαφορετικά διακοσμητικά πλαίσια σε ποικιλία χρωμάτων (εικ.4). Τέλος, για εκείνο της Τουλούζης καταγράφονται 4 σειρές, όπου όμως διαφοροποίηση υπάρχει, πλην της διακοσμητικής ταινίας και του χρώματος, και στη σφραγίδα, όπου ως VALENTIN δηλώνονταν η τοποθεσία του δεύτερου, νεότερου εργοστασίου παραγωγής (εικ.5).[3].

Εικόνα 3. Νεαρός Έλληνας πολεμά τον Πασά από σειρά του Choisy le Roi, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Εικόνα 4. Ο Μιαούλης κυριεύει τουρκικό πλοίο, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Εικόνα 5. Η Αναχώρηση του Έλληνα, από σειρά του εργοστασίου Valentin της Τουλούζης, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Το εργοστάσιο στο Choisy le Roi (εικ.6), φαίνεται πως ήταν το πρώτο που κυκλοφόρησε σειρά με φιλελληνικά μοτίβα γύρω στο 1824. Μάλιστα, φαίνεται πως για την εικονογράφηση τους έγινε ειδική παραγγελία κατάλληλων λιθογραφιών στον ζωγράφο Loeillot, ο οποίος ήταν και ενεργό μέλος της φιλελληνικής κοινότητας στη Γαλλία.[4]. Τα ίδια μοτίβα των λιθογραφιών του Loeillot χρησιμοποίησε σε μεγάλο βαθμό για τις σειρές του και το εργοστάσιο της Τουλούζης που κυκλοφόρησαν περίπου το 1829, αν και στην περίπτωση αυτή η ερμηνεία τους είναι πιο ελεύθερη και δεν φαίνεται να προσκολλώνται τόσο πιστά στις αρχικές συνθέσεις.[5].

Εικόνα 6. Φωτογραφία του εργοστασίου στο Choisy le Roi γύρω στο 1910.

Τέλος, οι χρονολογικά ενδιάμεσες σειρές του Montereau, εκτιμάται πως έχουν ως terminus post quem τα τέλη του 1826 και terminus ante quem τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, οπότε και τοποθετούνται στο 1827.[6]. Επίσης, η παραγωγή του Montereau θεωρείται πως υπήρξε εκείνη που διαφοροποιήθηκε περισσότερο από τις λιθογραφίες του Loeillot και είχε πιο ιστορικό χαρακτήρα, με τα ονόματα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης συχνά να αναγράφονται στα πιάτα, σε αντίθεση με τις σειρές των δυο άλλων εργοστασίων που υιοθέτησαν πιο γενικευμένους τίτλους για τα αναπαριστώμενα επεισόδια (εικ. 7).

Εικόνα 7. Φιλελληνικά πιάτα από την 5η σειρά του εργοστασίου στο Montereau. (αριστερά) Ο Μιαούλης κυριεύει τουρκικό πλοίο. (κέντρο) Ο Κανάρης στο πυρπολικό του. (δεξιά) Ο Μαυροκορδάτος καταλαμβάνει τουρκικό οχυρό, συλλογή Ελληνικής Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

Μια σειρά του Montereau φέρεται να είναι η πιο επιτυχημένη, αν λάβουμε υπόψη μας πως ξεπέρασε σε διάδοση όλες τις υπόλοιπες σειρές του εργοστασίου μαζί. Η σύνθεση συνδυάστηκε με ένα ειδικά σχεδιασμένο πλαίσιο, με ιδιαίτερα έντονο φιλελληνικό χαρακτήρα αποτελούμενο από δάφνινα στεφάνια που φέρουν τα ονόματα τριών Ελλήνων αγωνιστών συνδυασμένων μ’ εκείνα τριών φιλελλήνων (εικ. 8).

Εικόνα 8. Η σειρά φιλελληνικών πιάτων του Montereau με πλαίσιο από δάφνινα στεφάνια και τα ονόματα Ελλήνων αγωνιστών και φιλελλήνων, συλλογή Ελληνικής Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από τα πιάτα, τα ίδια εργοστάσια παρήγαγαν και μία πλήρη σειρά από σχετικά αντικείμενα που συμπληρώνουν ένα σερβίτσιο. Σε αυτά περιλαμβάνονται πιατέλες, φλιτζάνια, σουπιέρες, κανάτες, κλπ. Και αυτά τα αντικείμενα χρησιμοποιούν ως επί το πλείστον αντίστοιχα θέματα από την Ελληνική Επανάσταση.

Εικόνα 9. Μικρή σουπιέρα bouillon και φλιτζάνι με φιλελληνικά θέματα (Montereau, π. 1830), συλλογή Ελληνικής Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

Πέραν της Γαλλίας, καταγράφεται παραγωγή κεραμικών και σε άλλες χώρες, όπως στη Γερμανία και την Ιταλία.

Παρουσιάζουμε εδώ δύο παραδείγματα:

α. Το εργοστάσιο Schramberg στη Γερμανία.

 

Εικόνα 10. Φιλελληνικά πιάτα από την Γερμανία με εμπίεστη σφραγίδα: Schramberg (μέσα 19ου αιώνα), α) Kephalos pflanzt die Freiheitsfahne auf den Mauern von Tripolizza auf β) Maurokordatos vertheidigt siegreich Missolunghi γ) P. Mauromichalis erhebt die Messenier in Kallamata, συλλογή Ελληνικής Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

β. Το εργοστάσιο Fontebasso στο Treviso της Ιταλίας.

Εικόνα 11. Φιλελληνικά πιάτα από την Ιταλία (Treviso, Fontebasso, μέσα 19ου αιώνα) με εμπίεστη σφραγίδα: άγκυρα με τα αρχικά R. F. F., α) Teodoro Colocotroni, β) Demetrio Ipsilanti. συλλογή Ελληνικής Εταιρείας για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό. Στην ίδια σειρά ανήκουν τέσσερα πιάτα του Μουσείου Μπενάκη με πορτραίτα του Βύρωνα, του Κανάρη, του Μπότσαρη και του Καραϊσκάκη. Βλ. Risorgimento greco e filellenismo italiano. Lotte, cultura, arte, [κατ. έκθεσης], Ρώμη 1986, σ. 248.

Η παραγωγή κεραμικών με διακόσμηση εμπνευσμένη από την Επανάσταση του  1821 συνεχίζεται  στην Γερμανία και την Ιταλία μέχρι το μέσο του 19ου αιώνα περίπου.

Αυτή η στροφή σε φιλελληνικά θέματα στην διακόσμηση των πιάτων τον 19ο αιώνα ήταν σχετικά βραχύβια, καθώς, όπως ήταν αναμενόμενο, μετά την δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους το ενδιαφέρον του κοινού στράφηκε και σε άλλα θέματα, πιο επίκαιρα, που ήρθαν στο προσκήνιο. Σε ότι αφορά την εικονογραφία, σε κάθε περίπτωση θέματα σχετικά με την κλασσική Ελλάδα ήταν πάντα στα ενδιαφέροντα του κοινού.

Ωστόσο, η ένταση και τη σημασία του φαινομένου αυτού, είναι σημαντική. Ο φιλελληνισμός της εποχής εκείνης αποτελούσε την έκφραση ενός γνήσιου ενδιαφέροντος προς έναν αδελφό λαό που οι Ευρωπαίοι ένιωθαν πολύ κοντά τους παρά τις αντίξοες ιστορικές συνθήκες, το οποίο δεν περιορίζονταν σε κάποιες μεμονωμένες μικρές και πολύ περιορισμένες ομάδες του πληθυσμού, αλλά ήταν ευρύτατα διαδεδομένος σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, και η παραγωγή των κεραμικών με φιλελληνικά θέματα, τόσο στη Γαλλία, όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, αποτελεί αδιάσειστο τεκμήριο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Amandry, Αγγελική, Η Ελληνική Επανάσταση σε γαλλικά κεραμικά του 19ου αι, Αθήνα, Πελοποννησιακό Λαογραφικό ίδρυμα, 1982.

Jean Rosen, La faïence en France du XIIIe au XIXe siècle: technique et histoire. ΗΑL Archives Ouvertes, pp.163, https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01973891/file/Rosen%202018.pdf, πρόσβαση 1 Οκτωβρίου 2019.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1][1] Jean Rosen, La faïence en France du XIIIe au XIXe siècle: technique et histoire. ΗΑL Archives Ouvertes, pp.163, https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01973891/file/Rosen%202018.pdf, πρόσβαση 1 Οκτωβρίου 2019.

[2][2]  Amandry, Αγγελική, Η Ελληνική Επανάσταση σε γαλλικά κεραμικά του 19ου αι, Αθήνα, Πελοποννησιακό Λαογραφικό ίδρυμα, 1982.

[3][3] Amandry, σελ. 32, 40, 44.

[4][4] Amandry, σελ.34, 38.

[5][5] Amandry, σελ.49.

[6][6] Amandry, σελ.37

/by

Οι Γάλλοι Φιλέλληνες στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821-1831)

Ο Γάλλος Στρατηγός Μαιζόν δέχεται την παράδοση των κάστρων της Πελοποννήσου το 1828

Της Αναστασίας Τσαγκαράκη

Όταν το 1821 ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, δόθηκε η εντύπωση ότι επρόκειτο για μια επανάσταση που είχε προβλεφθεί από καιρό και απαντούσε στις επιθυμίες της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης.1 Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, εποχή που άρχισαν να επισκέπτονται την Ελλάδα οι πρώτοι Ευρωπαίοι περιηγητές, η Ελλάδα αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που βρισκόταν στην «εξωτική Ανατολή». Στη συνείδησή τους όμως, οι Ευρωπαίοι περιηγητές δεν ταύτιζαν ποτέ την Ελλάδα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Έλληνες διαφοροποιούνταν από τους κατακτητές τους λόγω της γλώσσας τους, της θρησκείας τους και κυρίως λόγω της κλασικής τους κληρονομιάς. Κατά συνέπεια, στις προσωπικές τους αναμνήσεις που συγγράφουν πριν από το ξέσπασμα της Επανάστασης, αναζητούν το όραμα της Αρχαίας Ελλάδας μέσω των ερειπίων που αντικρίζουν και επιδιώκουν να συνδέσουν τα αρχαία υψηλά ιδανικά με τη σύγχρονη και λυπηρή εικόνα της Ελλάδας που στενάζει υπό τον οθωμανικό ζυγό. Η γαλλική περιηγητική λογοτεχνία της εποχής αντανακλά με τον πιο εύλογο τρόπο τον ιδεολογικό διχασμό των ταξιδιωτών της εποχής από τη στιγμή που η μιζέρια και η φτώχεια που συναντούσαν διέψευδαν οικτρά την ιδανική εικόνα για την Ελλάδα που θεωρούσαν ότι θα συναντήσουν, εικόνα που είχαν καλλιεργήσει βασιζόμενοι αποκλειστικά στην κλασική τους μόρφωση. Και ακριβώς αυτό, το πάθος αυτών των φωτισμένων θαυμαστών της Κλασικής Ελλάδας και η επιθυμία τους να ξαναδούν την Ελλάδα «έτσι όπως έπρεπε να είναι» βρίσκεται στη βάση του φιλελληνικού κινήματος που άρχισε να αναπτύσσεται στην Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα.

Μπορείτε να διαβάσετε όλο το άρθρο εδώ.

/by

ToposText: Το εργαλείο του Φιλέλληνα

Από τα τέλη του 18ου αιώνα, ο ελληνικός αγώνας για εθνική ανεξαρτησία βρήκε συμμάχους σε μια φιλελεύθερη ελίτ με κλασσική παιδεία στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν οι Ευρωπαίοι επισκέφθηκαν την Ελλάδα στην μεγάλη περιοδεία (grand tour), έφεραν μαζί τους τον Όμηρο ή τον Ηρόδοτο ή τον Παυσανία. Το ελληνικό τοπίο, πάντα σαγηνευτικό, ήταν ακαταμάχητο όταν συνδεόταν με την τόσο πλούσια ιστορία και μυθολογία. Και βέβαια, στον τόπο καταγωγής τους στην Ευρώπη, η Αθήνα του Περικλέους συνιστούσε ένα ισχυρό επιχείρημα στον εγχώριο πολιτικό αγώνα τους εναντίον αυταρχικών καθεστώτων.

Ο φιλελληνισμός αποδείχθηκε ιδιαίτερα πολύτιμος. Ο στρατιωτικός αντίκτυπος των φιλελλήνων στον ελληνικό Πόλεμο για Ανεξαρτησία ήταν μικρός, αλλά το χρέος που αισθάνθηκε η σύγχρονη Ευρώπη προς τον Θουκυδίδη, τον Ευριπίδη, τον Πλάτωνα και τον Δημοσθένη ήταν αποφασιστικής σημασίας για τη σταδιακή μετατόπιση των Μεγάλων Δυνάμεων από την αντεπαναστατική εχθρότητα στην ενεργό οικονομική και τελικά στρατιωτική υποστήριξη για την αναγέννηση της Ελλάδας. Ακόμη και στον 21ο αιώνα, η Ελλάδα εξακολουθεί να αποκομίζει τεράστιο διπλωματικό και οικονομικό όφελος από τον φιλελληνισμό που ενθαρρύνει μία ευρέως φιλελεύθερη εκπαίδευση.

Το ToposText είναι ένα εργαλείο για να διατηρηθεί  αυτή η παράδοση ζωντανή. Πρόκειται για μια δωρεάν εφαρμογή για κινητά (iPhone και Android) και μια ιστοσελίδα με σκοπό να επιτρέψει σε κάθε χρήστη να βρει τις συνδέσεις μεταξύ του ελληνικού τοπίου και των αρχαίων συγγραφέων που προσδίδουν στο τοπίο την ιδιαίτερη μαγεία του.

Το ToposText είναι πρωτίστως μια βιβλιοθήκη αρχαίας λογοτεχνίας σε αγγλική μετάφραση, 750 έργων, περίπου 20 εκατομμυρίων λέξεων, συμπεριλαμβανομένων όλων των σημαντικών έργων που επιβιώνουν από Έλληνες και Ρωμαίους ιστορικούς, γεωγράφους, μυθογραφούς, ποιητές και φυσιοδίφες, αλλά και με πολλά συναφή κείμενα, ακόμη και επιγραφές, όταν φωτίζουν κάποιο μέρος ή μία ιδέα. Ορισμένα έργα μεταφράζονται στην αγγλική γλώσσα για πρώτη φορά. Στο μέγεθος και το εύρος της, η βιβλιοθήκη ToposText είναι μοναδική. Σχεδόν κάθε παράγραφος έχει μια σύνδεση με το αρχαίο ελληνικό ή λατινικό πρωτότυπο και μια ακριβή ή κατά προσέγγιση ημερομηνία για τα περιγραφόμενα γεγονότα.

Δεύτερον, το ToposText είναι ένας ψηφιακός χάρτης, πολύ λεπτομερής και ακριβής για την Ελλάδα, αρκετά πλήρης για τη Σικελία, την Κύπρο και την ακτή της Μικράς Ασίας, ενδεικτική για τον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο, που δείχνει αρχαίες πόλεις, ιερά, βουνά, ποτάμια, και άλλες τοποθεσίες που άφησαν ένα ίχνος στην αρχαία λογοτεχνία. Ενα πάτημα στον χάρτη μεγεθύνει το σημείο και προβάλει τις αρχαίες τοποθεσίες που βρίσκονται κοντά. Πατώντας στο εικονίδιο εμφανίζεται μια λίστα με κάθε λογοτεχνική αναφορά ενός συγκεκριμένου τόπου. Πατώντας σε ένα απόσπασμα εμφανίζεται το πλήρες κείμενο.

Το ToposText περιέχει επίσης ένα κατάλογο με περισσότερα από 10.000 ονόματα, έναν τρόπο να βρούμε κάθε λογοτεχνική αναφορά για μια δεδομένη ιστορική ή μυθολογική μορφή. Οι λίστες αναζήτησης, των τόπων, των ανθρώπων και των κειμένων μπορούν να φιλτραριστούν ή να ταξινομηθούν με βάση τον συγγραφέα, το είδος, τη γλώσσα ή την ημερομηνία, για να επικεντρωθούν σε όσα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον χρήστη.

Το ToposText στηρίζεται στην πεποίθηση ότι οι πρωτογενείς πηγές, τα πραγματικά λόγια των αρχαίων συγγραφέων, προσφέρουν γνώσεις που δεν περιέχονται σε οδηγούς και στην Wikipedia. Ένα μοναδικό χαρακτηριστικό της ιστοσελίδας, σχεδιασμένο για φοιτητές και επιστήμονες, είναι ένα εργαλείο αναζήτησης που αναζητά οποιεσδήποτε δύο λέξεις ή φράσεις βρίσκονται κοντά στην βιβλιοθήκη ToposText. Αναζητήστε τις λέξεις «Περικλής» και «Ασπασία» και ανακαλύψτε τι λένε οι αρχαίες πηγές για τη σχέση τους. https://topostext.org/search-tool

Δημιουργώντας το ToposText ως ένα αξεπέραστο αξεσουάρ που προσφέρεται δωρεάν, ο John Brady Kiesling επιβεβαίωσε την πίστη του ότι η αρχαία παράδοση της περιέργειας των ταξιδιωτών είναι ακόμη ζωντανή. Οι άνθρωποι με τα κατάλληλα εργαλεία στην τσέπη τους μπορούν να γίνουν επιδέξιοι φιλέλληνες περιηγητές, αγκαλιάζοντας το αρχαίο ελληνικό τοπίο μαζί με τις σύγχρονες εικόνες του σήμερα. Οι ταξιδιώτες αυτής της κατηγορίας, γίνονται και παραμένουν πραγματικοί φίλοι της Ελλάδας.

/by

Ο φιλελληνισμός στην Γαλλία του 18ου και 19ου αιώνα

Ο φιλελληνισμός απετέλεσε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρεύμα στην Γαλλία τον 18ο και 19ο αιώνα, που στήριξε την Επανάσταση του 1821 και τη σύσταση του σύγχρονου Ελληνικού κράτους.

Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός έχουν δημιουργήσει ένα ρεύμα επιστροφής στην κλασσική Ελλάδα, η οποία αναγνωρίζεται πλέον ως η μητέρα του δυτικού πολιτισμού. Πολλοί επιστήμονες, αρχαιολόγοι, ιστορικοί, διανοούμενοι, άνθρωποι των τεχνών, ταξιδεύουν στην Ελλάδα ως περιηγητές ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα και καταγράφουν στα αχνάρια του Παυσανία τον Ελληνικό πολιτισμό. Ιδιαίτερα εμβληματικό είναι το έργο του Γάλλου ακαδημαϊκού και πρέσβη της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, κόμη Σουαζέλ – Γκουφφιέ Choiseu l-Gouffier (1752-1817), με τίτλο: Voyage pittoresque de la Grèce.

Ο Σουαζέλ – Γκουφφιέ ήταν μαθητής του αρχαιολόγου και συγγραφέα Jean-Jacques Barthélemy, ο οποίος ενέπνευσε και τον Ρήγα Φεραίο στο έργο του για την Χάρτα.

Ο Σουαζέλ – Γκουφφιέ ανέλαβε στην πορεία το 1809 πρόεδρος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου, μίας μυστικής προεπαναστατικής εταιρείας στη Γαλλία με στόχο την πνευματική αναγέννηση και διαφώτιση των Ελλήνων και την προετοιμασία εξέγερσης εναντίον των Τούρκων. Η πιο σημαντική δράση του Ξενοδοχείου, ήταν η αποστολή 40.000 όπλων σε Έλληνες ορεινών περιοχών στην Ήπειρο, Μακεδονία και Πελοπόννησο. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο ίδιος ο Ναπολέων γνώριζε και στήριζε την δράση του Ξενοδοχείου.
Ο εμπνευστής του Ξενοδοχείου, και καταλύτης για την ίδρυσή του, φέρεται να είναι η Ελληνοκύπρια λόγια και διανοούμενη Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη (ή Λομάκη) Σενιέ, σύζυγος του Γάλλου εμπόρου Σενιέ, και μητέρα των δύο φημισμένων Γάλλων ποιητών της εποχής, του μεγάλου νεοκλασικιστή Ανδρέα Μαρία Σενιέ (1762-1794), που καρατομήθηκε την παραμονή της πτώσης του Ροβεσπιέρου, και του Ιωσήφ Σενιέ (1764-1811). Στο διάσημο φιλολογικό σαλόνι της κυρίας Σενιέ ξεκίνησαν οι ζυμώσεις για την ίδρυση του Ξενοδοχείου.

Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι στο Ξενοδοχείο συμμετείχε ο Έλληνας διπλωμάτης Γρηγόρης Ζαλύκης και ο Τσακάλωφ, ο οποίος το 1814 μετακόμισε από το Παρίσι στην Οδησσό, όπου το Ξενοδοχείο ουσιαστικά μετεξελίχθηκε στην Φιλική Εταιρεία.
To 1819 o φιλέλλην ζωγράφος Louis Dupre, επισκέπτεται την Ελλάδα και περιγράφει με ακρίβεια στιγμές της καθημερινότητας των Ελλήνων αλλά και τα πρώτα ηρωικά κατορθώματα των αγωνιστών του 1821.

Αλλά και πολλοί άλλοι Γάλλοι επιστήμονες προσέφεραν σημαντικό έργο στην Ελλάδα.

Το φύλλο της εφημερίδας Journal des Debats (Η Εφημερίδα των Δημοσίων Συζητήσεων) της 31 Αυγούστου 1821, αναφέρεται στο έργο του μεγάλου Γάλλου γεωγράφου, του Malte-Brun, ο οποίος κατέγραψε με λεπτομέρειες την γεωγραφία και όλα τα στοιχεία του πληθυσμού της Πελοποννήσου.

Το φύλλο της 27 Ιουλίου 1821 επίσης της εφημερίδας Journal des Debats αναφέρεται στο έργο ενός Γάλλου, ο οποίος κατέγραψε με λεπτομέρειες τα πολιτιστικά μνημεία της Αθήνας, εκφράζοντας φόβο για τις ζημίες που μπορούν να υποστούν κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η αποστολή Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος, 15.000 ανδρών υπό την αρχηγία του στρατηγού Maison στην Πελοπόννησο (1828 – 1833), με σκοπό την απομάκρυνση του Ιμπραήμ και την υλοποίηση της Συνθήκης του Λονδίνου του 1827, για τη σύσταση Ελληνικού κράτους.

Μέρος της αποστολής ήταν 17 Γάλλοι επιστήμονες, γνωστοί ως «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), οι οποίοι χαρτογράφησαν την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου, μελέτησαν τα αρχαία μνημεία και περιέγραψαν τα αποτελέσματα των ερευνών τους σε 6 βιβλία που παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την εποχή. Στην ομάδα αυτή συμμετείχε και ο αρχιτέκτων Guillaume Abel Blouet.

Έτσι λοιπόν κατά τις αρχές του 19ου αιώνα αναπτύσσεται στην κοινή γνώμη, η οποία λαμβάνει συστηματικά μία παιδεία εξόχως Ελληνοκεντρική, ένα κλίμα αγάπης για την Ελλάδα και τους Έλληνες που υποφέρουν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Το κλίμα αυτό κυριαρχεί στις τέχνες και περνά στη συνέχεια και στην πολιτική. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η εισήγηση στη Βουλή του 1816, του πολιτικού και μεγάλου φιλέλληνα Σατωβριάνδου, υπέρ της κατάργησης της δουλείας χριστιανικών πληθυσμών.

Η πρόταση αυτή, που υπερψηφίσθηκε, αναφέρεται στα δικαιώματα της ανθρωπότητας και τη διαγραφή της ντροπής στην Ευρώπη. Η μάστιγα της δουλείας και της αρπαγής Χριστιανών από Τούρκους αποτυπώθηκε με πολλούς τρόπους στην τέχνη. Τον τίτλο του φιλέλληνα τον οφείλει όμως ο Σατωβριάνδος κυρίως στο περίφημο «Υπόμνημα περί της Ελλάδος» (Note sur la Grėce, 1825), το οποίο αποτέλεσε φιλελληνικό μανιφέστο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.

Από τη στιγμή που η Ελληνική Επανάσταση έγινε γνωστή στη δυτική Ευρώπη, οι εφημερίδες άρχισαν να κατακλύζονται καθημερινά από ειδήσεις για τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις πολιτικές εξελίξεις.

Η Γαλλική εφημερίδα La Quotidienne (Η Καθημερινή) της 12 Ιουνίου 1822, αναφέρεται για παράδειγμα σε σφαγές Ελλήνων από Τούρκους, ανακοινώνει την απελευθέρωση της Αθήνας, κλπ. Το ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είναι ότι η έγκυρη αυτή εφημερίδα, χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον όρο «Ελλάδα» για να αναφερθεί στην Πελοπόννησο και την Στερεά που έχουν ελευθερώσει οι Έλληνες.

Άλλο φύλλο της Γαλλικής εφημερίδας Gazette de France (Η Εφημερίδα της Γαλλίας) της 16 Ιανουαρίου 1827, αναφέρεται στον Γάλλο αξιωματικό Φαβιέρο και άλλους φιλέλληνες που πολεμούσαν στην Αττική.

Eνώ το φύλλο της 15 Ιουνίου 1827, περιγράφει τις διαπραγματεύσεις του Γάλλου διοικητή De Rigny, με τον Rachid Πασά για την προστασία των Αθηναίων.

Το έντονο αυτό ενδιαφέρον για την Επανάσταση του 1821 αποτυπώθηκε και στην λογοτεχνία.

Από το 1821, συγγράφηκαν και κυκλοφορούσαν διεθνώς περισσότερα από 2000 φιλολογικά έργα (ποιήματα, θεατρικά έργα, φυλλάδια ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου, κλπ.) που αναφέρονταν στην Επανάσταση των Ελλήνων, την οποία ύμνησαν γνωστοί ποιητές της εποχής. Όπως οι ακαδημαϊκοί Γκιρώ (Guiraud) και Καζιμίρ Ντελαβίν (Casimir Delavigne), ο Βίκτωρ Ουγκώ (Victor Hugo) και ο Αλφόνσος Λαμαρτίνος (Alphonse de Lamartine).

Στεκόμαστε σε δύο περιπτώσεις που αφορούν το Μεσολόγγι, το οποίο έδειξε στην κοινή γνώμη της Ευρώπης ότι η επική και ηρωική Ελλάδα των Θερμοπυλών ήταν ακόμη ζωντανή. Ενδεικτική είναι μία επιστολή του Ιταλού συνθέτη Pacini (ο οποίος ζούσε μόνιμα στο Παρίσι). Με αυτήν προσφέρει τα έσοδα από την πώληση του μουσικού του έργου για το Μεσολόγγι αντί ενός φράγκου ανά αντίτυπο, έτσι ώστε τα χρήματα να διατεθούν υπέρ της Ελληνικής Φιλανθρωπικής Επιτροπής, καθώς και την απάντηση της.

Ένα εμβληματικό δράμα σχετικά με το Μεσολόγγι, ήταν και το τρίπρακτο «η τελευταία ημέρα στο Μεσολόγγι». Αντίτυπο του έργου αυτού είχε περίοπτη θέση στην προσωπική βιβλιοθήκη του μέλους της βασιλικής οικογένειας Marie-Caroline de Bourbon-Sicile, δούκισσας του Berry (1798-1870).

Παράλληλα, στις αρχές της δεκαετίας του 1820, φιλοτεχνήθηκαν πολλά εικαστικά έργα με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση και τα δεινά των αγωνιζομένων Ελλήνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του νεαρού τότε ζωγράφου Ευγενίου Ντελακρουά (Eugene Delacroix), με τα συγκλονιστικά έργα του «Η καταστροφή της Χίου» και η «Η Ελλάδα επί των ερειπίων του Μεσολογγίου».

Ένας μεγάλος αριθμός ζωγράφων υλοποίησαν σειρά έργων σε λάδι, χαρτί, μέταλλο ή ταπισερί, που παρουσιάζουν αγωνιστές του 1821, σκηνές σύγκρουσης Ελλήνων με Τούρκους, Έλληνες πρόσφυγες, όρκο και αναχώρηση Έλληνα μαχητή, κλπ.

Η αλληλεγγύη προς τους Έλληνες εκδηλώθηκε όμως και σε πρακτικότερο επίπεδο, με τη σύσταση φιλελληνικών επιτροπών (κομιτάτων), στις οποίες συμμετείχαν διακεκριμένες προσωπικότητες της εποχής. Τα κομιτάτα προσέφεραν βοήθεια στους επαναστατημένους Έλληνες. Περιέθαλπαν τους πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Ευρώπη, διευκόλυναν με χρηματικά ποσά τη μετάβαση εθελοντών στην Ελλάδα και διοργάνωναν εράνους για τη συλλογή χρημάτων που αποστέλλονταν στην Ελλάδα ή χρησιμοποιούντο για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων και σκλάβων.
Γάλλοι φιλέλληνες μέλη της πρώτης Γαλλικής επιτροπής με τίτλο «Εταιρεία Χριστιανικής Ηθικής» ήταν δυο γερουσιαστές. Ο πρόεδρός της, δούκας ντε λα Ροσφουκώ-Λιανκούρ (de la Rochefoucault-Liancourt) και ο δούκας ντε Μπρειγ (De Broglie – de Breuil), καθώς και βουλευτές και τραπεζίτες.

Στα μέλη της συμπεριλαμβάνονταν επίσης Έλληνες που ζούσαν στο Παρίσι, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής. Η επιτροπή διοργάνωνε εράνους στους οποίους συνεισέφεραν επώνυμοι, αλλά και απλοί άνθρωποι.

Τον Φεβρουάριο του 1825 ιδρύθηκε στο Παρίσι η «Φιλανθρωπική Επιτροπή υπέρ των Ελλήνων». Μια νέα φιλελληνική οργάνωση με πολύ ευρύτερους στόχους, η οποία απέβλεπε στη συλλογή χρημάτων με εράνους για την παροχή βοήθειας στους Έλληνες και στον στρατιωτικό τομέα. Παράλληλα, η «Εταιρεία της Χριστιανικής Ηθικής» συνέχισε να βοηθά, ιδιαίτερα στον τομέα της παιδείας, αναλαμβάνοντας την εκπαίδευση στη Γαλλία ορφανών Ελληνόπουλων και αποστέλλοντας το μέλος της και επιφανή εκπαιδευτικό Ντυτρόν (Dutrone) στην Ελλάδα, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην οργάνωση σχολείων. Στην έκθεσή μπορείτε να δείτε ένα ιδιαίτερα εμβληματικό πίνακα που απεικονίζει τον νεαρό γιό του πυρπολητή Κανάρη στο Παρίσι να εκπαιδεύεται από λόγιο.

Ανάλογη φιλελληνική κίνηση παρατηρήθηκε και σε άλλες πόλεις. Όπως στη Μασσαλία, στη Λυών και στο Στρασβούργο.
Τα κομιτάτα, και πολλά στελέχη της Γαλλικής κυβέρνησης ήταν σε διαρκή επαφή με τους Έλληνες. Ακολουθεί μία επιστολή του 1824 του Δημητρίου Υψηλάντη προς τον Υπουργό Δικαιοσύνης της Γαλλίας, από τον οποίο ζητά την υποστήριξη της Γαλλικής κυβέρνησης. Μάλιστα ο Υψηλάντης είχε ως στενό συνεργάτη τον Γάλλο φιλέλληνα Ολιβιέ Βουτιέ, ο οποίος πολέμησε ως συνταγματάρχης, και στη συνέχεια στρατηγός, του Ελληνικού στρατού στην κατάληψη της Τρίπολης και της Αθήνας, και βοήθησε στην χρήση πυροβολικού.

Το φιλελληνικό αυτό κλίμα είχε περάσει πλέον σε όλη την Γαλλική κοινωνία. Σχεδόν κάθε σπίτι είχε ένα ή περισσότερα αντικείμενα σχετικά με την Ελλάδα και τον αγώνα των Ελλήνων. Συχνά ένα μέρος από τα έσοδα από το εμπόριο των αντικειμένων αυτών χρηματοδοτούσε δράσεις υπέρ των Ελλήνων.
Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί περίπου 150 διαφορετικοί τύποι από μπρούτζινα επιτραπέζια ρολόγια με αγωνιστές του 1821 και σκηνές σχετικές με τον αγώνα των Ελλήνων.

Πολλών ειδών πορσελάνινα σερβίτσια με αντίστοιχη πληθώρα απεικονίσεων. Διακοσμητικά βάζα και πορσελάνινα αγαλματίδια, κουτιά αποθήκευσης, αλλά και επιτραπέζια παιχνίδια και βεντάλιες με φιλελληνικά θέματα που χρησιμοποιούσαν οι κυρίες στη Γαλλία. Όλα αυτά μπορείτε να τα δείτε στην έκθεση.

    

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μία αναμνηστική φιλελληνική βεντάλια από τη συναυλία της 28ης Απριλίου 1826 στο Vauxhall (βοξαλ) του Παρισιού, που αποτέλεσε κορυφαία στιγμή της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία και χαρακτηρίστηκε το κοσμικότερο γεγονός της εποχής. Όλες οι γνωστές κυρίες της αριστοκρατίας ανέβηκαν τότε στη σκηνή και τραγούδησαν για χάρη του ελληνικού λαού. Η μια όψη της βεντάλιας αναφέρει «Cantate chantée au concert du Vauxhall», και την επιγραφή: «A la Patrie. Mourons pour la défendre et vivons pour l’aimer». Αριστερά σημαία με σταυρό και δεξιά κέρας Αμαλθείας από το οποίο ρέουν τα έσοδα από τις γενναιόδωρες προσφορές των φιλελλήνων. Στην άλλη όψη αναφέρονται τα ονόματα των συντελεστών.

Η ΕΕΦ, σε συνεργασία με την Γαλλική πρεσβεία στην Ελλάδα, τίμησε την μνήμη όλων αυτών των επωνύμων και ανωνύμων ανθρώπων που στήριξαν με πάθος τον αγώνα της Ελλάδας με εκδήλωση και συναυλία φιλελληνικής μουσικής στις 13 Ιουνίου 2019.
Η δράση των φιλελλήνων καταγράφεται σε ιδιαίτερα σημαντική επιστολή που στέλνει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον γιό του Ιωάννη στις 8 Ιουλίου 1826, και μεταξύ άλλων αναφέρει «… μου γράφει ο πρόεδρος των κομιτάτων της Ευρώπης ότι να του γράψω να μου στείλει ότι θέλω, τροφάς, άρματα και ότι άλλο, φθάνει μόνο να κινούμεθα και ημείς και να μην κοιμούμεθα …».

 

 

/by

Ο Αμερικανικός Φιλελληνισμός και ο φιλέλληνας Dr. Samuel Gridley Howe

Ο Αμερικανικός λαός συνέβαλε καθοριστικά στην καλλιέργεια του φιλελληνικού κινήματος διεθνώς, και ο φιλελληνισμός σημάδεψε την πολιτική, κοινωνική και ακαδημαϊκή ζωή στις Ηνωμένες Πολιτείες την δεκαετία του 1820, η οποία γνώρισε έναν «ελληνικό πυρετό». Πολλοί φιλέλληνες έδρασαν στην Αμερική, συγκέντρωσαν και έστειλαν επανειλημμένα χρήματα και βοήθεια, ενώ άλλοι συμμετείχαν ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα στην Ελλάδα.

Ο μεγαλύτερος Αμερικανός φιλέλλην ήταν ο Dr Samuel Gridley Howe. Ο μεγάλος αυτός άνθρωπος, αλλά και οι άλλοι σύντροφοι και συναγωνιστές του Αμερικανοί φιλέλληνες, έχουν ταυτιστεί με όλα τα σημαντικά γεγονότα που βίωσε η Ελλάδα την δεκαετία του 1821.

Ο Dr. Samuel Gridley Howe (1801 – 1876) σπούδασε ιατρική στο Harvard και στο Brown στη Βοστώνη. Ο θαυμασμός του προς τον Λόρδο Βύρωνα και τον Ελληνικό πολιτισμό, αλλά και η δράση των φιλελληνικών κομιτάτων στην Αμερική, τον ώθησαν να ταξιδεύσει στην Ελλάδα το 1824 και να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στον αγώνα των Ελλήνων.

Τα Αμερικανικά κομιτάτα οργάνωναν διαρκώς ομιλίες, εκδηλώσεις, χοροεσπερίδες, θεατρικές παραστάσεις, και εράνους, τύπωναν φυλλάδια και προκηρύξεις με στόχο να ενισχύσουν τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.

Το φιλελληνικό κίνημα ξεκίνησε στις ΗΠΑ με την προώθηση από τον σημαντικό φιλέλληνα Αμερικανό ακαδημαϊκό και πολιτικό Edward Everett της έκκλησης που έστειλε τον Μάρτιο 1821 ο Μαυρομιχάλης και η Μεσσηνιακή Σύγκλητος προς τον Αμερικανικό λαό.

Η φιλελληνική αυτή δυναμική και η στήριξη του Edward Everett ωθεί τον Dr. Howe το 1824 να έρθει στην Ελλάδα, λίγο μετά από τον φίλο του Jonathan Peckam Miller. Στην Ελλάδα ο Dr. Howe έλαβε μέρος στην επανάσταση ως στρατιωτικός ιατρός στην πρώτη γραμμή τόσο στα πεδία των μαχών, όσο και κατά τη διάρκεια ναυτικών επιχειρήσεων. Στη συνέχεια αναλαμβάνει καθήκοντα στρατιωτικού ιατρού στην ναυαρχίδα του Ελληνικού στόλου (ΚΑΡΤΕΡΙΑ) και έφορος των ιατρών όλων των πλοίων. Η γενναιότητα και ικανότητα του ως διοικητή, του προσέδωσαν τον ευφημιστικό τίτλο Λαφαγιέτ της Ελληνικής Επαναστάσεως (σε αναλογία με τον διάσημο Γάλλο στρατηγό και άλλο μεγάλο φιλέλληνα της εποχής). Ο Dr. Howe στήριξε το φιλελληνικό κίνημα στις ΗΠΑ με επιστολές προς τα φιλελληνικά κομιτάτα και στον τύπο στην Αμερική, αλλά και με συγγραφικό έργο που αποτελεί σημαντική ιστορική πηγή. Οργάνωσε και διοίκησε νοσοκομεία στον Πόρο και στο Ναύπλιο. Σχεδίασε σύστημα στρατιωτικής υγειονομικής επιμελητείας, το οποίο περιελάμβανε μονάδες παροχής πρώτης ιατρικής βοήθειας στο πεδίο της μάχης και σχεδιασμό για αποστολή των τραυματιών σε σταθερό νοσοκομείο.

Στην Ελλάδα συνεργάζεται με άλλους δύο μεγάλους Αμερικανούς φιλέλληνες και στενούς φίλους του. Τον Georges Jarvis και τον Jonathan Peckam Miller.

Ο Georges Jarvis έφθασε στην Υδρα το 1822 και κατετάγη στο ναυτικό. Έλαβε μέρος σε 13 ναυμαχίες με τον Τομπάζη και τον Μιαούλη. Στη συνέχεια μετέβη στο Μεσολόγγι όπου ανέλαβε υπασπιστής του Λόρδου Βύρωνα και εκπαιδευτής του λόχου των Σουλιωτών. Μετά τον θάνατο του Βύρωνος ανέλαβε την διοίκηση του λόχου αυτού και διηύθυνε τα οχυρωματικά έργα στο Μεσολόγγι με τον μηχανικό Cussings.

Ο Georges Jarvis κράτησε τα προσωπικά αντικείμενα του Βύρωνος. Μετά τον θάνατό του Jarvis το 1827, τα αντικείμενα αυτά πέρασαν στον Dr Howe. Από αυτά τα αντικείμενα ένα μεγάλο μέρος ανήκει στη συλλογή που διαχειρίζεται η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό. ενώ την εμβληματική περικεφαλαία του Βύρωνος, δώρισε η εγγονή του Howe το 1926 στο Ιστορικό Μουσείο.

Τόσο ο Howe όσο και οι Jarvis και Miller δεν έλαβαν ποτέ χρήματα από την Ελληνική κυβέρνηση. Έζησαν με απίστευτες στερήσεις και κακουχίες. Ο Howe περιγράφει τις πορείες τους στα βουνά, όπου ο ίδιος κουβαλούσε το όπλο του, γιαταγάνι και 2 πιστόλια στη ζώνη του, και την τσάντα με τα ιατρικά του εργαλεία. Περνούσαν μέρες άυπνοι, τρώγοντας αγριόχορτα και σαλιγκάρια στα βουνά και κοιμόντουσαν στο χώμα με σκέπασμα μία κάπα. Ο Howe αναφέρει σε επιστολή στον πατέρα του ότι μία νύκτα έκανε δουλεύοντας τόσες εγχειρήσεις όσες θα ήθελε χρόνια για να κάνει στην Αμερική.

Ο Jarvis είχε λάβει βαθμό συνταγματάρχη και χρηματοδοτούσε μία ομάδα 50 επίλεκτων πολεμιστών που πολέμησε γενναία σε πολλές μάχες. Όταν έφθασε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ο Jarvis και ο Howe ζητούν να πάνε στην πρώτη γραμμή στη Μεσσηνία. Μετά από σφοδρές συγκρούσεις, ο Howe σώζεται, αλλά ο Jarvis εγκλωβίζεται και συλλαμβάνεται αιχμάλωτος με άλλους 1000 Έλληνες. Ο Ιμπραήμ του προσφέρει 100 δολάρια τον μήνα αμοιβή και διπλό μισθό στους στρατιώτες του για να αλλάξουν στρατόπεδο. Αρνούνται όλοι. Όπως γράφει Dr. Howe στο ημερολόγιο του οι αιχμάλωτοι ελευθερώθηκαν με συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων.

Ο Jarvis έλαβε τον βαθμό του υποστρατήγου και συνέχισε τον αγώνα με τον Κολοκοτρώνη και μετά με τον Καραϊσκάκη. Στη μάχη του Φαλήρου πολέμησε στο πλευρό του Καραϊσκάκη και ήταν δίπλα του μέχρι τον θάνατό του.

Ο Jarvis πέθανε το 1828 στο Άργος από τύφο, όπου τάφηκε με τιμές.

Μετά την ναυμαχία στο Ναβαρίνο η κυβέρνηση ζητά από τον Dr. Samuel Gridley Howe να επιστρέψει για λίγο στην Αμερική για να παρουσιάσει την κατάσταση στην Ελλάδα. Στην Αμερική εργάζεται πυρετωδώς για την αναζωπύρωση του φιλελληνικού κινήματος. Συγγράφει ένα βιβλίο για τον Ελληνικό αγώνα το οποίο έρχεται δεύτερο σε πωλήσεις μετά το Harold Child του Βύρωνος. Ο Howe περιοδεύει σε όλες τις πολιτείες και συγκεντρώνει μεγάλα ποσά με τα οποία στέλνονται 8 πλοία με ιματισμό και τρόφιμα προς τους Έλληνες. Αυτή είναι η μεγαλύτερη βοήθεια που έλαβε η Ελλάδα από το εξωτερικό την περίοδο εκείνη. Ο Howe επιστρέφει στην Ελλάδα και διαχειρίζεται με υποδειγματικό τρόπο τη διανομή της βοήθειας.

Την ίδια περίοδο επιλέγει μία ομάδα από 700 περίπου πρόσφυγες, τους οποίους μισθοδοτεί επί μήνες για να κτιστεί το λιμάνι στην Αίγινα με δικές του δαπάνες. Αμέσως μετά ο Καποδίστριας του παραχωρεί 10.000 στρέμματα στα Εξαμίλια Κορίνθου, όπου οργάνωσε μία πρότυπη αγροτική κοινότητα στην οποία έδωσε το όνομα Washingtonia. Σε αυτήν μετέφερε 200 πρόσφυγες που βρήκαν κατοικία, ενώ προσέλαβε και 200 εργάτες. Επίσης ίδρυσε ορφανοτροφείο και σχολείο.

Για το έργο του τιμήθηκε από τον Οθωνα με τον Σταυρό του Σωτήρος.

Το 1831 ο Howe επιστρέφει στη Βοστώνη και ιδρύει το πρώτο σχολείο για τυφλούς στις Ηνωμένες Πολιτείες, του οποίου διετέλεσε διευθυντής για 30 χρόνια. Το έργο του συνέχισε ο γαμβρός του, Έλληνας Μιχαήλ Ανάγνος. Το 1848 δημιουργεί ένα ανάλογο σχολείο για άτομα με διανοητικές διαταραχές.

Ο Howe ήταν ένας φλογερός φιλέλλην, αλλά και ένας μεγάλος επιστήμων, φιλάνθρωπος, ουμανιστής, πολέμιος της δουλείας και αγωνιστής της ελευθερίας.

Η αγάπη του Howe για την Ελλάδα είναι συνεχής και έτσι έρχεται και πάλι στην Ελλάδα με αφορμή την Κρητική Επανάσταση 1866 / 1867. Αυτή τη φορά φέρνει την γυναίκα του και τις δύο κόρες του. Για να δούμε τον αντίκτυπο που είχε η επανάσταση στην Κρήτη διεθνώς, υπενθυμίζουμε το έργο του Ιουλίου Βέρν. Την εποχή αυτή ο Ιούλιος Βέρν συγγράφει το έργο του 20.000 λεύγες υπό την θάλασσα, το οποίο γίνεται best seller διεθνώς. Στο έργο αυτό ο καπταιν Νεμο έχει βρει ένα τεράστιο θησαυρό τον οποίο μεταφέρει στη Μεσόγειο. Όταν ο ναυτίλος φθάνει στα παράλια της Κρήτης, το παραδίδει στους Κρήτες για την ενίσχυση του αγώνα τους. Μάλιστα όταν ο Νέμο κατεβαίνει στο σαλόνι του Ναυτίλου,οι τοίχοι του κοσμούνται με τιμώμενα πρόσωπα τις εμβληματικές μορφές των Ουάσιγκτον, Λίνκολν και Μπότσαρη.

Και μπορεί ο Νέμο να μην έφθασε ποτέ στην Κρήτη, όμως έφτασε ο Howe και η Ευρωπαϊκή μοίρα του Αμερικανικού ναυτικού, γνωστή σήμερα ως 6ος στόλος και η βοήθειά τους προς τον Κρητικό πληθυσμό ήταν καθοριστική.

Ο Howe είχε συγκεντρώσει μεγάλα ποσά από εράνους και έφερε βοήθεια για τους πρόσφυγες κατά την Κρητική Επανάσταση. Μάλιστα, επισκέφθηκε ο ίδιος με κίνδυνο την Κρήτη όπου ίδρυσε αποθήκη τροφίμων και ιματισμού για τους πρόσφυγες.

Ο Αμερικανικός φιλελληνισμός συνέχισε να αναπτύσσεται όλον τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε επιστολή του Στρατηγού και μέλους του Κογκρέσου, William Rosecrans, που ταυτίζεται το 1891 με τον ήρωα Μάρκο Μπότσαρη από το εμβληματικό ποίημα του 19ου αιώνα του Fitz-Greene Halleck.

Ενδεικτικό είναι ότι Αμερικανοί και Ελληνοαμερικανοί φιλέλληνες εθελοντές πολέμησαν στον πόλεμο του 1912-1913 με τον Ελληνικό στρατό. Μάλιστα η σημαία του λόχου τους βρίσκεται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο.

Ο Howe, ο Jarvis, o Miller και εκατοντάδες άλλοι Αμερικανοί φιλέλληνες προσέφεραν πολλά στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδος και τους αξίζουν ιδιαίτερες τιμές.

 

Σύντομα βιογραφικά σημειώματα σημαντικών Αμερικανών φιλελλήνων

Georges Jarvis (ή «Γεώργιος Ζέρβης ο Αμερικανός», όπως υπέγραφε ο ίδιος). Γιος Αμερικανού διπλωμάτη στην Ευρώπη. Ήλθε στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1822. Μέχρι το 1824 έλαβε μέρος σε 13 ναυτικές επιχειρήσεις του υδραίικου στόλου. Συνεργάστηκε με τον Λόρδο Βύρωνα, τον Μαυροκορδάτο, τον Κολοκοτρώνη (από το 1825) και τον Καραϊσκάκη (από το 1826). Στη μάχη του Φαλήρου πολέμησε στο πλευρό του Καραϊσκάκη. Οργάνωσε και χρηματοδοτούσε ομάδα 50 επίλεκτων πολεμιστών. Πολέμησε με Ελληνική ενδυμασία στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, τραυματίστηκε πολλές φορές, πιάστηκε αιχμάλωτος από τον Ιμπραήμ και ελευθερώθηκε. Έλαβε τον βαθμό του Υποστρατήγου. Πέθανε τον Αύγουστο του 1828 στο Άργος, όπου τάφηκε με τιμές.

Ο Jonathan Peckam Miller (1796 – 1847). Στρατιωτικός. Ήλθε στην Ελλάδα το 1824 ως εκπρόσωπος των φιλελληνικών κομιτάτων των ΗΠΑ και για μία διετία πολέμησε με υποδειγματική γενναιότητα στο πλευρό των Ελλήνων φορώντας την ελληνική ενδυμασία. Η δημοσιευμένη αλληλογραφία του αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών για την επανάσταση. Έλαβε τον βαθμό του συνταγματάρχη. Υπερασπίσθηκε το Μεσολόγγι κατά την πολιορκία και περιέγραψε την έξοδο. Πολέμησε ηρωικά με τον Δ. Υψηλάντη και τον Μακρυγιάννη στην μάχη των Μύλων. Συνεργάσθηκε με τον Dr Howe για την διανομή της Αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα. Πριν φύγει από την Ελλάδα, υιοθέτησε ορφανό Έλληνα, τον Lucas Miltiadis Miller, ο οποίος ήταν ο πρώτος Ελληνοαμερικανός βουλευτής στο αμερικανικό Κογκρέσο.

Edward Everett (1794 – 1865) Αμερικανός πολιτικός και ακαδημαϊκός. Ηγετική φυσιογνωμία του φιλελληνικού κινήματος στις ΗΠΑ (1821-1828). Προώθησε τη διεθνή έκκληση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη για τον Αγώνα της ανεξαρτησίας, βάσει της οποίας εξαγγέλθηκε το περίφημο δόγμα Μονρόε το 1822. Εκλέχθηκε βουλευτής, κυβερνήτης Μασαχουσέτης, υπουργός Εσωτερικών και γερουσιαστής.

/by