Ο Γάλλος Στρατηγός Μαιζόν δέχεται την παράδοση των κάστρων της Πελοποννήσου το 1828

Της Αναστασίας Τσαγκαράκη

Όταν το 1821 ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, δόθηκε η εντύπωση ότι επρόκειτο για μια επανάσταση που είχε προβλεφθεί από καιρό και απαντούσε στις επιθυμίες της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης.1 Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, εποχή που άρχισαν να επισκέπτονται την Ελλάδα οι πρώτοι Ευρωπαίοι περιηγητές, η Ελλάδα αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που βρισκόταν στην «εξωτική Ανατολή». Στη συνείδησή τους όμως, οι Ευρωπαίοι περιηγητές δεν ταύτιζαν ποτέ την Ελλάδα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Έλληνες διαφοροποιούνταν από τους κατακτητές τους λόγω της γλώσσας τους, της θρησκείας τους και κυρίως λόγω της κλασικής τους κληρονομιάς. Κατά συνέπεια, στις προσωπικές τους αναμνήσεις που συγγράφουν πριν από το ξέσπασμα της Επανάστασης, αναζητούν το όραμα της Αρχαίας Ελλάδας μέσω των ερειπίων που αντικρίζουν και επιδιώκουν να συνδέσουν τα αρχαία υψηλά ιδανικά με τη σύγχρονη και λυπηρή εικόνα της Ελλάδας που στενάζει υπό τον οθωμανικό ζυγό. Η γαλλική περιηγητική λογοτεχνία της εποχής αντανακλά με τον πιο εύλογο τρόπο τον ιδεολογικό διχασμό των ταξιδιωτών της εποχής από τη στιγμή που η μιζέρια και η φτώχεια που συναντούσαν διέψευδαν οικτρά την ιδανική εικόνα για την Ελλάδα που θεωρούσαν ότι θα συναντήσουν, εικόνα που είχαν καλλιεργήσει βασιζόμενοι αποκλειστικά στην κλασική τους μόρφωση. Και ακριβώς αυτό, το πάθος αυτών των φωτισμένων θαυμαστών της Κλασικής Ελλάδας και η επιθυμία τους να ξαναδούν την Ελλάδα «έτσι όπως έπρεπε να είναι» βρίσκεται στη βάση του φιλελληνικού κινήματος που άρχισε να αναπτύσσεται στην Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα.

Μπορείτε να διαβάσετε όλο το άρθρο εδώ.

Από τα τέλη του 18ου αιώνα, ο ελληνικός αγώνας για εθνική ανεξαρτησία βρήκε συμμάχους σε μια φιλελεύθερη ελίτ με κλασσική παιδεία στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν οι Ευρωπαίοι επισκέφθηκαν την Ελλάδα στην μεγάλη περιοδεία (grand tour), έφεραν μαζί τους τον Όμηρο ή τον Ηρόδοτο ή τον Παυσανία. Το ελληνικό τοπίο, πάντα σαγηνευτικό, ήταν ακαταμάχητο όταν συνδεόταν με την τόσο πλούσια ιστορία και μυθολογία. Και βέβαια, στον τόπο καταγωγής τους στην Ευρώπη, η Αθήνα του Περικλέους συνιστούσε ένα ισχυρό επιχείρημα στον εγχώριο πολιτικό αγώνα τους εναντίον αυταρχικών καθεστώτων.

Ο φιλελληνισμός αποδείχθηκε ιδιαίτερα πολύτιμος. Ο στρατιωτικός αντίκτυπος των φιλελλήνων στον ελληνικό Πόλεμο για Ανεξαρτησία ήταν μικρός, αλλά το χρέος που αισθάνθηκε η σύγχρονη Ευρώπη προς τον Θουκυδίδη, τον Ευριπίδη, τον Πλάτωνα και τον Δημοσθένη ήταν αποφασιστικής σημασίας για τη σταδιακή μετατόπιση των Μεγάλων Δυνάμεων από την αντεπαναστατική εχθρότητα στην ενεργό οικονομική και τελικά στρατιωτική υποστήριξη για την αναγέννηση της Ελλάδας. Ακόμη και στον 21ο αιώνα, η Ελλάδα εξακολουθεί να αποκομίζει τεράστιο διπλωματικό και οικονομικό όφελος από τον φιλελληνισμό που ενθαρρύνει μία ευρέως φιλελεύθερη εκπαίδευση.

Το ToposText είναι ένα εργαλείο για να διατηρηθεί  αυτή η παράδοση ζωντανή. Πρόκειται για μια δωρεάν εφαρμογή για κινητά (iPhone και Android) και μια ιστοσελίδα με σκοπό να επιτρέψει σε κάθε χρήστη να βρει τις συνδέσεις μεταξύ του ελληνικού τοπίου και των αρχαίων συγγραφέων που προσδίδουν στο τοπίο την ιδιαίτερη μαγεία του.

Το ToposText είναι πρωτίστως μια βιβλιοθήκη αρχαίας λογοτεχνίας σε αγγλική μετάφραση, 750 έργων, περίπου 20 εκατομμυρίων λέξεων, συμπεριλαμβανομένων όλων των σημαντικών έργων που επιβιώνουν από Έλληνες και Ρωμαίους ιστορικούς, γεωγράφους, μυθογραφούς, ποιητές και φυσιοδίφες, αλλά και με πολλά συναφή κείμενα, ακόμη και επιγραφές, όταν φωτίζουν κάποιο μέρος ή μία ιδέα. Ορισμένα έργα μεταφράζονται στην αγγλική γλώσσα για πρώτη φορά. Στο μέγεθος και το εύρος της, η βιβλιοθήκη ToposText είναι μοναδική. Σχεδόν κάθε παράγραφος έχει μια σύνδεση με το αρχαίο ελληνικό ή λατινικό πρωτότυπο και μια ακριβή ή κατά προσέγγιση ημερομηνία για τα περιγραφόμενα γεγονότα.

Δεύτερον, το ToposText είναι ένας ψηφιακός χάρτης, πολύ λεπτομερής και ακριβής για την Ελλάδα, αρκετά πλήρης για τη Σικελία, την Κύπρο και την ακτή της Μικράς Ασίας, ενδεικτική για τον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο, που δείχνει αρχαίες πόλεις, ιερά, βουνά, ποτάμια, και άλλες τοποθεσίες που άφησαν ένα ίχνος στην αρχαία λογοτεχνία. Ενα πάτημα στον χάρτη μεγεθύνει το σημείο και προβάλει τις αρχαίες τοποθεσίες που βρίσκονται κοντά. Πατώντας στο εικονίδιο εμφανίζεται μια λίστα με κάθε λογοτεχνική αναφορά ενός συγκεκριμένου τόπου. Πατώντας σε ένα απόσπασμα εμφανίζεται το πλήρες κείμενο.

Το ToposText περιέχει επίσης ένα κατάλογο με περισσότερα από 10.000 ονόματα, έναν τρόπο να βρούμε κάθε λογοτεχνική αναφορά για μια δεδομένη ιστορική ή μυθολογική μορφή. Οι λίστες αναζήτησης, των τόπων, των ανθρώπων και των κειμένων μπορούν να φιλτραριστούν ή να ταξινομηθούν με βάση τον συγγραφέα, το είδος, τη γλώσσα ή την ημερομηνία, για να επικεντρωθούν σε όσα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον χρήστη.

Το ToposText στηρίζεται στην πεποίθηση ότι οι πρωτογενείς πηγές, τα πραγματικά λόγια των αρχαίων συγγραφέων, προσφέρουν γνώσεις που δεν περιέχονται σε οδηγούς και στην Wikipedia. Ένα μοναδικό χαρακτηριστικό της ιστοσελίδας, σχεδιασμένο για φοιτητές και επιστήμονες, είναι ένα εργαλείο αναζήτησης που αναζητά οποιεσδήποτε δύο λέξεις ή φράσεις βρίσκονται κοντά στην βιβλιοθήκη ToposText. Αναζητήστε τις λέξεις «Περικλής» και «Ασπασία» και ανακαλύψτε τι λένε οι αρχαίες πηγές για τη σχέση τους. https://topostext.org/search-tool

Δημιουργώντας το ToposText ως ένα αξεπέραστο αξεσουάρ που προσφέρεται δωρεάν, ο John Brady Kiesling επιβεβαίωσε την πίστη του ότι η αρχαία παράδοση της περιέργειας των ταξιδιωτών είναι ακόμη ζωντανή. Οι άνθρωποι με τα κατάλληλα εργαλεία στην τσέπη τους μπορούν να γίνουν επιδέξιοι φιλέλληνες περιηγητές, αγκαλιάζοντας το αρχαίο ελληνικό τοπίο μαζί με τις σύγχρονες εικόνες του σήμερα. Οι ταξιδιώτες αυτής της κατηγορίας, γίνονται και παραμένουν πραγματικοί φίλοι της Ελλάδας.

Ο φιλελληνισμός απετέλεσε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρεύμα στην Γαλλία τον 18ο και 19ο αιώνα, που στήριξε την Επανάσταση του 1821 και τη σύσταση του σύγχρονου Ελληνικού κράτους.

Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός έχουν δημιουργήσει ένα ρεύμα επιστροφής στην κλασσική Ελλάδα, η οποία αναγνωρίζεται πλέον ως η μητέρα του δυτικού πολιτισμού. Πολλοί επιστήμονες, αρχαιολόγοι, ιστορικοί, διανοούμενοι, άνθρωποι των τεχνών, ταξιδεύουν στην Ελλάδα ως περιηγητές ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα και καταγράφουν στα αχνάρια του Παυσανία τον Ελληνικό πολιτισμό. Ιδιαίτερα εμβληματικό είναι το έργο του Γάλλου ακαδημαϊκού και πρέσβη της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, κόμη Σουαζέλ – Γκουφφιέ Choiseu l-Gouffier (1752-1817), με τίτλο: Voyage pittoresque de la Grèce.

Ο Σουαζέλ – Γκουφφιέ ήταν μαθητής του αρχαιολόγου και συγγραφέα Jean-Jacques Barthélemy, ο οποίος ενέπνευσε και τον Ρήγα Φεραίο στο έργο του για την Χάρτα.

Ο Σουαζέλ – Γκουφφιέ ανέλαβε στην πορεία το 1809 πρόεδρος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου, μίας μυστικής προεπαναστατικής εταιρείας στη Γαλλία με στόχο την πνευματική αναγέννηση και διαφώτιση των Ελλήνων και την προετοιμασία εξέγερσης εναντίον των Τούρκων. Η πιο σημαντική δράση του Ξενοδοχείου, ήταν η αποστολή 40.000 όπλων σε Έλληνες ορεινών περιοχών στην Ήπειρο, Μακεδονία και Πελοπόννησο. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο ίδιος ο Ναπολέων γνώριζε και στήριζε την δράση του Ξενοδοχείου.
Ο εμπνευστής του Ξενοδοχείου, και καταλύτης για την ίδρυσή του, φέρεται να είναι η Ελληνοκύπρια λόγια και διανοούμενη Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη (ή Λομάκη) Σενιέ, σύζυγος του Γάλλου εμπόρου Σενιέ, και μητέρα των δύο φημισμένων Γάλλων ποιητών της εποχής, του μεγάλου νεοκλασικιστή Ανδρέα Μαρία Σενιέ (1762-1794), που καρατομήθηκε την παραμονή της πτώσης του Ροβεσπιέρου, και του Ιωσήφ Σενιέ (1764-1811). Στο διάσημο φιλολογικό σαλόνι της κυρίας Σενιέ ξεκίνησαν οι ζυμώσεις για την ίδρυση του Ξενοδοχείου.

Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι στο Ξενοδοχείο συμμετείχε ο Έλληνας διπλωμάτης Γρηγόρης Ζαλύκης και ο Τσακάλωφ, ο οποίος το 1814 μετακόμισε από το Παρίσι στην Οδησσό, όπου το Ξενοδοχείο ουσιαστικά μετεξελίχθηκε στην Φιλική Εταιρεία.
To 1819 o φιλέλλην ζωγράφος Louis Dupre, επισκέπτεται την Ελλάδα και περιγράφει με ακρίβεια στιγμές της καθημερινότητας των Ελλήνων αλλά και τα πρώτα ηρωικά κατορθώματα των αγωνιστών του 1821.

Αλλά και πολλοί άλλοι Γάλλοι επιστήμονες προσέφεραν σημαντικό έργο στην Ελλάδα.

Το φύλλο της εφημερίδας Journal des Debats (Η Εφημερίδα των Δημοσίων Συζητήσεων) της 31 Αυγούστου 1821, αναφέρεται στο έργο του μεγάλου Γάλλου γεωγράφου, του Malte-Brun, ο οποίος κατέγραψε με λεπτομέρειες την γεωγραφία και όλα τα στοιχεία του πληθυσμού της Πελοποννήσου.

Το φύλλο της 27 Ιουλίου 1821 επίσης της εφημερίδας Journal des Debats αναφέρεται στο έργο ενός Γάλλου, ο οποίος κατέγραψε με λεπτομέρειες τα πολιτιστικά μνημεία της Αθήνας, εκφράζοντας φόβο για τις ζημίες που μπορούν να υποστούν κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η αποστολή Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος, 15.000 ανδρών υπό την αρχηγία του στρατηγού Maison στην Πελοπόννησο (1828 – 1833), με σκοπό την απομάκρυνση του Ιμπραήμ και την υλοποίηση της Συνθήκης του Λονδίνου του 1827, για τη σύσταση Ελληνικού κράτους.

Μέρος της αποστολής ήταν 17 Γάλλοι επιστήμονες, γνωστοί ως «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), οι οποίοι χαρτογράφησαν την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου, μελέτησαν τα αρχαία μνημεία και περιέγραψαν τα αποτελέσματα των ερευνών τους σε 6 βιβλία που παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την εποχή. Στην ομάδα αυτή συμμετείχε και ο αρχιτέκτων Guillaume Abel Blouet.

Έτσι λοιπόν κατά τις αρχές του 19ου αιώνα αναπτύσσεται στην κοινή γνώμη, η οποία λαμβάνει συστηματικά μία παιδεία εξόχως Ελληνοκεντρική, ένα κλίμα αγάπης για την Ελλάδα και τους Έλληνες που υποφέρουν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Το κλίμα αυτό κυριαρχεί στις τέχνες και περνά στη συνέχεια και στην πολιτική. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η εισήγηση στη Βουλή του 1816, του πολιτικού και μεγάλου φιλέλληνα Σατωβριάνδου, υπέρ της κατάργησης της δουλείας χριστιανικών πληθυσμών.

Η πρόταση αυτή, που υπερψηφίσθηκε, αναφέρεται στα δικαιώματα της ανθρωπότητας και τη διαγραφή της ντροπής στην Ευρώπη. Η μάστιγα της δουλείας και της αρπαγής Χριστιανών από Τούρκους αποτυπώθηκε με πολλούς τρόπους στην τέχνη. Τον τίτλο του φιλέλληνα τον οφείλει όμως ο Σατωβριάνδος κυρίως στο περίφημο «Υπόμνημα περί της Ελλάδος» (Note sur la Grėce, 1825), το οποίο αποτέλεσε φιλελληνικό μανιφέστο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.

Από τη στιγμή που η Ελληνική Επανάσταση έγινε γνωστή στη δυτική Ευρώπη, οι εφημερίδες άρχισαν να κατακλύζονται καθημερινά από ειδήσεις για τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις πολιτικές εξελίξεις.

Η Γαλλική εφημερίδα La Quotidienne (Η Καθημερινή) της 12 Ιουνίου 1822, αναφέρεται για παράδειγμα σε σφαγές Ελλήνων από Τούρκους, ανακοινώνει την απελευθέρωση της Αθήνας, κλπ. Το ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είναι ότι η έγκυρη αυτή εφημερίδα, χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον όρο «Ελλάδα» για να αναφερθεί στην Πελοπόννησο και την Στερεά που έχουν ελευθερώσει οι Έλληνες.

Άλλο φύλλο της Γαλλικής εφημερίδας Gazette de France (Η Εφημερίδα της Γαλλίας) της 16 Ιανουαρίου 1827, αναφέρεται στον Γάλλο αξιωματικό Φαβιέρο και άλλους φιλέλληνες που πολεμούσαν στην Αττική.

Eνώ το φύλλο της 15 Ιουνίου 1827, περιγράφει τις διαπραγματεύσεις του Γάλλου διοικητή De Rigny, με τον Rachid Πασά για την προστασία των Αθηναίων.

Το έντονο αυτό ενδιαφέρον για την Επανάσταση του 1821 αποτυπώθηκε και στην λογοτεχνία.

Από το 1821, συγγράφηκαν και κυκλοφορούσαν διεθνώς περισσότερα από 2000 φιλολογικά έργα (ποιήματα, θεατρικά έργα, φυλλάδια ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου, κλπ.) που αναφέρονταν στην Επανάσταση των Ελλήνων, την οποία ύμνησαν γνωστοί ποιητές της εποχής. Όπως οι ακαδημαϊκοί Γκιρώ (Guiraud) και Καζιμίρ Ντελαβίν (Casimir Delavigne), ο Βίκτωρ Ουγκώ (Victor Hugo) και ο Αλφόνσος Λαμαρτίνος (Alphonse de Lamartine).

Στεκόμαστε σε δύο περιπτώσεις που αφορούν το Μεσολόγγι, το οποίο έδειξε στην κοινή γνώμη της Ευρώπης ότι η επική και ηρωική Ελλάδα των Θερμοπυλών ήταν ακόμη ζωντανή. Ενδεικτική είναι μία επιστολή του Ιταλού συνθέτη Pacini (ο οποίος ζούσε μόνιμα στο Παρίσι). Με αυτήν προσφέρει τα έσοδα από την πώληση του μουσικού του έργου για το Μεσολόγγι αντί ενός φράγκου ανά αντίτυπο, έτσι ώστε τα χρήματα να διατεθούν υπέρ της Ελληνικής Φιλανθρωπικής Επιτροπής, καθώς και την απάντηση της.

Ένα εμβληματικό δράμα σχετικά με το Μεσολόγγι, ήταν και το τρίπρακτο «η τελευταία ημέρα στο Μεσολόγγι». Αντίτυπο του έργου αυτού είχε περίοπτη θέση στην προσωπική βιβλιοθήκη του μέλους της βασιλικής οικογένειας Marie-Caroline de Bourbon-Sicile, δούκισσας του Berry (1798-1870).

Παράλληλα, στις αρχές της δεκαετίας του 1820, φιλοτεχνήθηκαν πολλά εικαστικά έργα με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση και τα δεινά των αγωνιζομένων Ελλήνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του νεαρού τότε ζωγράφου Ευγενίου Ντελακρουά (Eugene Delacroix), με τα συγκλονιστικά έργα του «Η καταστροφή της Χίου» και η «Η Ελλάδα επί των ερειπίων του Μεσολογγίου».

Ένας μεγάλος αριθμός ζωγράφων υλοποίησαν σειρά έργων σε λάδι, χαρτί, μέταλλο ή ταπισερί, που παρουσιάζουν αγωνιστές του 1821, σκηνές σύγκρουσης Ελλήνων με Τούρκους, Έλληνες πρόσφυγες, όρκο και αναχώρηση Έλληνα μαχητή, κλπ.

Η αλληλεγγύη προς τους Έλληνες εκδηλώθηκε όμως και σε πρακτικότερο επίπεδο, με τη σύσταση φιλελληνικών επιτροπών (κομιτάτων), στις οποίες συμμετείχαν διακεκριμένες προσωπικότητες της εποχής. Τα κομιτάτα προσέφεραν βοήθεια στους επαναστατημένους Έλληνες. Περιέθαλπαν τους πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Ευρώπη, διευκόλυναν με χρηματικά ποσά τη μετάβαση εθελοντών στην Ελλάδα και διοργάνωναν εράνους για τη συλλογή χρημάτων που αποστέλλονταν στην Ελλάδα ή χρησιμοποιούντο για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων και σκλάβων.
Γάλλοι φιλέλληνες μέλη της πρώτης Γαλλικής επιτροπής με τίτλο «Εταιρεία Χριστιανικής Ηθικής» ήταν δυο γερουσιαστές. Ο πρόεδρός της, δούκας ντε λα Ροσφουκώ-Λιανκούρ (de la Rochefoucault-Liancourt) και ο δούκας ντε Μπρειγ (De Broglie – de Breuil), καθώς και βουλευτές και τραπεζίτες.

Στα μέλη της συμπεριλαμβάνονταν επίσης Έλληνες που ζούσαν στο Παρίσι, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής. Η επιτροπή διοργάνωνε εράνους στους οποίους συνεισέφεραν επώνυμοι, αλλά και απλοί άνθρωποι.

Τον Φεβρουάριο του 1825 ιδρύθηκε στο Παρίσι η «Φιλανθρωπική Επιτροπή υπέρ των Ελλήνων». Μια νέα φιλελληνική οργάνωση με πολύ ευρύτερους στόχους, η οποία απέβλεπε στη συλλογή χρημάτων με εράνους για την παροχή βοήθειας στους Έλληνες και στον στρατιωτικό τομέα. Παράλληλα, η «Εταιρεία της Χριστιανικής Ηθικής» συνέχισε να βοηθά, ιδιαίτερα στον τομέα της παιδείας, αναλαμβάνοντας την εκπαίδευση στη Γαλλία ορφανών Ελληνόπουλων και αποστέλλοντας το μέλος της και επιφανή εκπαιδευτικό Ντυτρόν (Dutrone) στην Ελλάδα, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην οργάνωση σχολείων. Στην έκθεσή μπορείτε να δείτε ένα ιδιαίτερα εμβληματικό πίνακα που απεικονίζει τον νεαρό γιό του πυρπολητή Κανάρη στο Παρίσι να εκπαιδεύεται από λόγιο.

Ανάλογη φιλελληνική κίνηση παρατηρήθηκε και σε άλλες πόλεις. Όπως στη Μασσαλία, στη Λυών και στο Στρασβούργο.
Τα κομιτάτα, και πολλά στελέχη της Γαλλικής κυβέρνησης ήταν σε διαρκή επαφή με τους Έλληνες. Ακολουθεί μία επιστολή του 1824 του Δημητρίου Υψηλάντη προς τον Υπουργό Δικαιοσύνης της Γαλλίας, από τον οποίο ζητά την υποστήριξη της Γαλλικής κυβέρνησης. Μάλιστα ο Υψηλάντης είχε ως στενό συνεργάτη τον Γάλλο φιλέλληνα Ολιβιέ Βουτιέ, ο οποίος πολέμησε ως συνταγματάρχης, και στη συνέχεια στρατηγός, του Ελληνικού στρατού στην κατάληψη της Τρίπολης και της Αθήνας, και βοήθησε στην χρήση πυροβολικού.

Το φιλελληνικό αυτό κλίμα είχε περάσει πλέον σε όλη την Γαλλική κοινωνία. Σχεδόν κάθε σπίτι είχε ένα ή περισσότερα αντικείμενα σχετικά με την Ελλάδα και τον αγώνα των Ελλήνων. Συχνά ένα μέρος από τα έσοδα από το εμπόριο των αντικειμένων αυτών χρηματοδοτούσε δράσεις υπέρ των Ελλήνων.
Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί περίπου 150 διαφορετικοί τύποι από μπρούτζινα επιτραπέζια ρολόγια με αγωνιστές του 1821 και σκηνές σχετικές με τον αγώνα των Ελλήνων.

Πολλών ειδών πορσελάνινα σερβίτσια με αντίστοιχη πληθώρα απεικονίσεων. Διακοσμητικά βάζα και πορσελάνινα αγαλματίδια, κουτιά αποθήκευσης, αλλά και επιτραπέζια παιχνίδια και βεντάλιες με φιλελληνικά θέματα που χρησιμοποιούσαν οι κυρίες στη Γαλλία. Όλα αυτά μπορείτε να τα δείτε στην έκθεση.

    

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μία αναμνηστική φιλελληνική βεντάλια από τη συναυλία της 28ης Απριλίου 1826 στο Vauxhall (βοξαλ) του Παρισιού, που αποτέλεσε κορυφαία στιγμή της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία και χαρακτηρίστηκε το κοσμικότερο γεγονός της εποχής. Όλες οι γνωστές κυρίες της αριστοκρατίας ανέβηκαν τότε στη σκηνή και τραγούδησαν για χάρη του ελληνικού λαού. Η μια όψη της βεντάλιας αναφέρει «Cantate chantée au concert du Vauxhall», και την επιγραφή: «A la Patrie. Mourons pour la défendre et vivons pour l’aimer». Αριστερά σημαία με σταυρό και δεξιά κέρας Αμαλθείας από το οποίο ρέουν τα έσοδα από τις γενναιόδωρες προσφορές των φιλελλήνων. Στην άλλη όψη αναφέρονται τα ονόματα των συντελεστών.

Η ΕΕΦ, σε συνεργασία με την Γαλλική πρεσβεία στην Ελλάδα, τίμησε την μνήμη όλων αυτών των επωνύμων και ανωνύμων ανθρώπων που στήριξαν με πάθος τον αγώνα της Ελλάδας με εκδήλωση και συναυλία φιλελληνικής μουσικής στις 13 Ιουνίου 2019.
Η δράση των φιλελλήνων καταγράφεται σε ιδιαίτερα σημαντική επιστολή που στέλνει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον γιό του Ιωάννη στις 8 Ιουλίου 1826, και μεταξύ άλλων αναφέρει «… μου γράφει ο πρόεδρος των κομιτάτων της Ευρώπης ότι να του γράψω να μου στείλει ότι θέλω, τροφάς, άρματα και ότι άλλο, φθάνει μόνο να κινούμεθα και ημείς και να μην κοιμούμεθα …».

 

 

Ο Αμερικανικός λαός συνέβαλε καθοριστικά στην καλλιέργεια του φιλελληνικού κινήματος διεθνώς, και ο φιλελληνισμός σημάδεψε την πολιτική, κοινωνική και ακαδημαϊκή ζωή στις Ηνωμένες Πολιτείες την δεκαετία του 1820, η οποία γνώρισε έναν «ελληνικό πυρετό». Πολλοί φιλέλληνες έδρασαν στην Αμερική, συγκέντρωσαν και έστειλαν επανειλημμένα χρήματα και βοήθεια, ενώ άλλοι συμμετείχαν ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα στην Ελλάδα.

Ο μεγαλύτερος Αμερικανός φιλέλλην ήταν ο Dr Samuel Gridley Howe. Ο μεγάλος αυτός άνθρωπος, αλλά και οι άλλοι σύντροφοι και συναγωνιστές του Αμερικανοί φιλέλληνες, έχουν ταυτιστεί με όλα τα σημαντικά γεγονότα που βίωσε η Ελλάδα την δεκαετία του 1821.

Ο Dr. Samuel Gridley Howe (1801 – 1876) σπούδασε ιατρική στο Harvard και στο Brown στη Βοστώνη. Ο θαυμασμός του προς τον Λόρδο Βύρωνα και τον Ελληνικό πολιτισμό, αλλά και η δράση των φιλελληνικών κομιτάτων στην Αμερική, τον ώθησαν να ταξιδεύσει στην Ελλάδα το 1824 και να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στον αγώνα των Ελλήνων.

Τα Αμερικανικά κομιτάτα οργάνωναν διαρκώς ομιλίες, εκδηλώσεις, χοροεσπερίδες, θεατρικές παραστάσεις, και εράνους, τύπωναν φυλλάδια και προκηρύξεις με στόχο να ενισχύσουν τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.

Το φιλελληνικό κίνημα ξεκίνησε στις ΗΠΑ με την προώθηση από τον σημαντικό φιλέλληνα Αμερικανό ακαδημαϊκό και πολιτικό Edward Everett της έκκλησης που έστειλε τον Μάρτιο 1821 ο Μαυρομιχάλης και η Μεσσηνιακή Σύγκλητος προς τον Αμερικανικό λαό.

Η φιλελληνική αυτή δυναμική και η στήριξη του Edward Everett ωθεί τον Dr. Howe το 1824 να έρθει στην Ελλάδα, λίγο μετά από τον φίλο του Jonathan Peckam Miller. Στην Ελλάδα ο Dr. Howe έλαβε μέρος στην επανάσταση ως στρατιωτικός ιατρός στην πρώτη γραμμή τόσο στα πεδία των μαχών, όσο και κατά τη διάρκεια ναυτικών επιχειρήσεων. Στη συνέχεια αναλαμβάνει καθήκοντα στρατιωτικού ιατρού στην ναυαρχίδα του Ελληνικού στόλου (ΚΑΡΤΕΡΙΑ) και έφορος των ιατρών όλων των πλοίων. Η γενναιότητα και ικανότητα του ως διοικητή, του προσέδωσαν τον ευφημιστικό τίτλο Λαφαγιέτ της Ελληνικής Επαναστάσεως (σε αναλογία με τον διάσημο Γάλλο στρατηγό και άλλο μεγάλο φιλέλληνα της εποχής). Ο Dr. Howe στήριξε το φιλελληνικό κίνημα στις ΗΠΑ με επιστολές προς τα φιλελληνικά κομιτάτα και στον τύπο στην Αμερική, αλλά και με συγγραφικό έργο που αποτελεί σημαντική ιστορική πηγή. Οργάνωσε και διοίκησε νοσοκομεία στον Πόρο και στο Ναύπλιο. Σχεδίασε σύστημα στρατιωτικής υγειονομικής επιμελητείας, το οποίο περιελάμβανε μονάδες παροχής πρώτης ιατρικής βοήθειας στο πεδίο της μάχης και σχεδιασμό για αποστολή των τραυματιών σε σταθερό νοσοκομείο.

Στην Ελλάδα συνεργάζεται με άλλους δύο μεγάλους Αμερικανούς φιλέλληνες και στενούς φίλους του. Τον Georges Jarvis και τον Jonathan Peckam Miller.

Ο Georges Jarvis έφθασε στην Υδρα το 1822 και κατετάγη στο ναυτικό. Έλαβε μέρος σε 13 ναυμαχίες με τον Τομπάζη και τον Μιαούλη. Στη συνέχεια μετέβη στο Μεσολόγγι όπου ανέλαβε υπασπιστής του Λόρδου Βύρωνα και εκπαιδευτής του λόχου των Σουλιωτών. Μετά τον θάνατο του Βύρωνος ανέλαβε την διοίκηση του λόχου αυτού και διηύθυνε τα οχυρωματικά έργα στο Μεσολόγγι με τον μηχανικό Cussings.

Ο Georges Jarvis κράτησε τα προσωπικά αντικείμενα του Βύρωνος. Μετά τον θάνατό του Jarvis το 1827, τα αντικείμενα αυτά πέρασαν στον Dr Howe. Από αυτά τα αντικείμενα ένα μεγάλο μέρος ανήκει στη συλλογή που διαχειρίζεται η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό. ενώ την εμβληματική περικεφαλαία του Βύρωνος, δώρισε η εγγονή του Howe το 1926 στο Ιστορικό Μουσείο.

Τόσο ο Howe όσο και οι Jarvis και Miller δεν έλαβαν ποτέ χρήματα από την Ελληνική κυβέρνηση. Έζησαν με απίστευτες στερήσεις και κακουχίες. Ο Howe περιγράφει τις πορείες τους στα βουνά, όπου ο ίδιος κουβαλούσε το όπλο του, γιαταγάνι και 2 πιστόλια στη ζώνη του, και την τσάντα με τα ιατρικά του εργαλεία. Περνούσαν μέρες άυπνοι, τρώγοντας αγριόχορτα και σαλιγκάρια στα βουνά και κοιμόντουσαν στο χώμα με σκέπασμα μία κάπα. Ο Howe αναφέρει σε επιστολή στον πατέρα του ότι μία νύκτα έκανε δουλεύοντας τόσες εγχειρήσεις όσες θα ήθελε χρόνια για να κάνει στην Αμερική.

Ο Jarvis είχε λάβει βαθμό συνταγματάρχη και χρηματοδοτούσε μία ομάδα 50 επίλεκτων πολεμιστών που πολέμησε γενναία σε πολλές μάχες. Όταν έφθασε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ο Jarvis και ο Howe ζητούν να πάνε στην πρώτη γραμμή στη Μεσσηνία. Μετά από σφοδρές συγκρούσεις, ο Howe σώζεται, αλλά ο Jarvis εγκλωβίζεται και συλλαμβάνεται αιχμάλωτος με άλλους 1000 Έλληνες. Ο Ιμπραήμ του προσφέρει 100 δολάρια τον μήνα αμοιβή και διπλό μισθό στους στρατιώτες του για να αλλάξουν στρατόπεδο. Αρνούνται όλοι. Όπως γράφει Dr. Howe στο ημερολόγιο του οι αιχμάλωτοι ελευθερώθηκαν με συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων.

Ο Jarvis έλαβε τον βαθμό του υποστρατήγου και συνέχισε τον αγώνα με τον Κολοκοτρώνη και μετά με τον Καραϊσκάκη. Στη μάχη του Φαλήρου πολέμησε στο πλευρό του Καραϊσκάκη και ήταν δίπλα του μέχρι τον θάνατό του.

Ο Jarvis πέθανε το 1828 στο Άργος από τύφο, όπου τάφηκε με τιμές.

Μετά την ναυμαχία στο Ναβαρίνο η κυβέρνηση ζητά από τον Dr. Samuel Gridley Howe να επιστρέψει για λίγο στην Αμερική για να παρουσιάσει την κατάσταση στην Ελλάδα. Στην Αμερική εργάζεται πυρετωδώς για την αναζωπύρωση του φιλελληνικού κινήματος. Συγγράφει ένα βιβλίο για τον Ελληνικό αγώνα το οποίο έρχεται δεύτερο σε πωλήσεις μετά το Harold Child του Βύρωνος. Ο Howe περιοδεύει σε όλες τις πολιτείες και συγκεντρώνει μεγάλα ποσά με τα οποία στέλνονται 8 πλοία με ιματισμό και τρόφιμα προς τους Έλληνες. Αυτή είναι η μεγαλύτερη βοήθεια που έλαβε η Ελλάδα από το εξωτερικό την περίοδο εκείνη. Ο Howe επιστρέφει στην Ελλάδα και διαχειρίζεται με υποδειγματικό τρόπο τη διανομή της βοήθειας.

Την ίδια περίοδο επιλέγει μία ομάδα από 700 περίπου πρόσφυγες, τους οποίους μισθοδοτεί επί μήνες για να κτιστεί το λιμάνι στην Αίγινα με δικές του δαπάνες. Αμέσως μετά ο Καποδίστριας του παραχωρεί 10.000 στρέμματα στα Εξαμίλια Κορίνθου, όπου οργάνωσε μία πρότυπη αγροτική κοινότητα στην οποία έδωσε το όνομα Washingtonia. Σε αυτήν μετέφερε 200 πρόσφυγες που βρήκαν κατοικία, ενώ προσέλαβε και 200 εργάτες. Επίσης ίδρυσε ορφανοτροφείο και σχολείο.

Για το έργο του τιμήθηκε από τον Οθωνα με τον Σταυρό του Σωτήρος.

Το 1831 ο Howe επιστρέφει στη Βοστώνη και ιδρύει το πρώτο σχολείο για τυφλούς στις Ηνωμένες Πολιτείες, του οποίου διετέλεσε διευθυντής για 30 χρόνια. Το έργο του συνέχισε ο γαμβρός του, Έλληνας Μιχαήλ Ανάγνος. Το 1848 δημιουργεί ένα ανάλογο σχολείο για άτομα με διανοητικές διαταραχές.

Ο Howe ήταν ένας φλογερός φιλέλλην, αλλά και ένας μεγάλος επιστήμων, φιλάνθρωπος, ουμανιστής, πολέμιος της δουλείας και αγωνιστής της ελευθερίας.

Η αγάπη του Howe για την Ελλάδα είναι συνεχής και έτσι έρχεται και πάλι στην Ελλάδα με αφορμή την Κρητική Επανάσταση 1866 / 1867. Αυτή τη φορά φέρνει την γυναίκα του και τις δύο κόρες του. Για να δούμε τον αντίκτυπο που είχε η επανάσταση στην Κρήτη διεθνώς, υπενθυμίζουμε το έργο του Ιουλίου Βέρν. Την εποχή αυτή ο Ιούλιος Βέρν συγγράφει το έργο του 20.000 λεύγες υπό την θάλασσα, το οποίο γίνεται best seller διεθνώς. Στο έργο αυτό ο καπταιν Νεμο έχει βρει ένα τεράστιο θησαυρό τον οποίο μεταφέρει στη Μεσόγειο. Όταν ο ναυτίλος φθάνει στα παράλια της Κρήτης, το παραδίδει στους Κρήτες για την ενίσχυση του αγώνα τους. Μάλιστα όταν ο Νέμο κατεβαίνει στο σαλόνι του Ναυτίλου,οι τοίχοι του κοσμούνται με τιμώμενα πρόσωπα τις εμβληματικές μορφές των Ουάσιγκτον, Λίνκολν και Μπότσαρη.

Και μπορεί ο Νέμο να μην έφθασε ποτέ στην Κρήτη, όμως έφτασε ο Howe και η Ευρωπαϊκή μοίρα του Αμερικανικού ναυτικού, γνωστή σήμερα ως 6ος στόλος και η βοήθειά τους προς τον Κρητικό πληθυσμό ήταν καθοριστική.

Ο Howe είχε συγκεντρώσει μεγάλα ποσά από εράνους και έφερε βοήθεια για τους πρόσφυγες κατά την Κρητική Επανάσταση. Μάλιστα, επισκέφθηκε ο ίδιος με κίνδυνο την Κρήτη όπου ίδρυσε αποθήκη τροφίμων και ιματισμού για τους πρόσφυγες.

Ο Αμερικανικός φιλελληνισμός συνέχισε να αναπτύσσεται όλον τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε επιστολή του Στρατηγού και μέλους του Κογκρέσου, William Rosecrans, που ταυτίζεται το 1891 με τον ήρωα Μάρκο Μπότσαρη από το εμβληματικό ποίημα του 19ου αιώνα του Fitz-Greene Halleck.

Ενδεικτικό είναι ότι Αμερικανοί και Ελληνοαμερικανοί φιλέλληνες εθελοντές πολέμησαν στον πόλεμο του 1912-1913 με τον Ελληνικό στρατό. Μάλιστα η σημαία του λόχου τους βρίσκεται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο.

Ο Howe, ο Jarvis, o Miller και εκατοντάδες άλλοι Αμερικανοί φιλέλληνες προσέφεραν πολλά στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδος και τους αξίζουν ιδιαίτερες τιμές.

 

Σύντομα βιογραφικά σημειώματα σημαντικών Αμερικανών φιλελλήνων

Georges Jarvis (ή «Γεώργιος Ζέρβης ο Αμερικανός», όπως υπέγραφε ο ίδιος). Γιος Αμερικανού διπλωμάτη στην Ευρώπη. Ήλθε στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1822. Μέχρι το 1824 έλαβε μέρος σε 13 ναυτικές επιχειρήσεις του υδραίικου στόλου. Συνεργάστηκε με τον Λόρδο Βύρωνα, τον Μαυροκορδάτο, τον Κολοκοτρώνη (από το 1825) και τον Καραϊσκάκη (από το 1826). Στη μάχη του Φαλήρου πολέμησε στο πλευρό του Καραϊσκάκη. Οργάνωσε και χρηματοδοτούσε ομάδα 50 επίλεκτων πολεμιστών. Πολέμησε με Ελληνική ενδυμασία στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, τραυματίστηκε πολλές φορές, πιάστηκε αιχμάλωτος από τον Ιμπραήμ και ελευθερώθηκε. Έλαβε τον βαθμό του Υποστρατήγου. Πέθανε τον Αύγουστο του 1828 στο Άργος, όπου τάφηκε με τιμές.

Ο Jonathan Peckam Miller (1796 – 1847). Στρατιωτικός. Ήλθε στην Ελλάδα το 1824 ως εκπρόσωπος των φιλελληνικών κομιτάτων των ΗΠΑ και για μία διετία πολέμησε με υποδειγματική γενναιότητα στο πλευρό των Ελλήνων φορώντας την ελληνική ενδυμασία. Η δημοσιευμένη αλληλογραφία του αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών για την επανάσταση. Έλαβε τον βαθμό του συνταγματάρχη. Υπερασπίσθηκε το Μεσολόγγι κατά την πολιορκία και περιέγραψε την έξοδο. Πολέμησε ηρωικά με τον Δ. Υψηλάντη και τον Μακρυγιάννη στην μάχη των Μύλων. Συνεργάσθηκε με τον Dr Howe για την διανομή της Αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα. Πριν φύγει από την Ελλάδα, υιοθέτησε ορφανό Έλληνα, τον Lucas Miltiadis Miller, ο οποίος ήταν ο πρώτος Ελληνοαμερικανός βουλευτής στο αμερικανικό Κογκρέσο.

Edward Everett (1794 – 1865) Αμερικανός πολιτικός και ακαδημαϊκός. Ηγετική φυσιογνωμία του φιλελληνικού κινήματος στις ΗΠΑ (1821-1828). Προώθησε τη διεθνή έκκληση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη για τον Αγώνα της ανεξαρτησίας, βάσει της οποίας εξαγγέλθηκε το περίφημο δόγμα Μονρόε το 1822. Εκλέχθηκε βουλευτής, κυβερνήτης Μασαχουσέτης, υπουργός Εσωτερικών και γερουσιαστής.