Η ΕΕΦ παρουσιάζει το τρίτο από 6 τραγούδια που υμνούν την συμβολή των Φιλελλήνων στην Ελλάδα.

Η ΕΕΦ παρουσιάζει το δεύτερο από 6 τραγούδια που υμνούν την συμβολή των Φιλελλήνων στην Ελλάδα.

 

 

Η ΕΕΦ παρουσιάζει το πρώτο από 6 τραγούδια που υμνούν την συμβολή των Φιλελλήνων στην Ελλάδα.

Τα τραγούδια αυτά του μεγάλου δημιουργού Σταμάτη Χατζηευσταθίου, αποτελούν μία πρωτοβουλία του Δήμου Νικολάου Σκουφά (Πέτα). Η δήμαρχος κα Ροζίνα Βαβέτση, πρωτοστατεί στον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων που αποτείνουν φόρο τιμής στους γενναίους αυτούς ανθρώπους και κρατούν ζωντανό το πνεύμα του Φιλελληνισμού. Στην περιοχή αυτή έλαβε χώρα τον Ιούλιο 1822, η μάχη του Πέτα κατά την οποία Έλληνες και Φιλέλληνες πολέμησαν μαζί ηρωικά για την ελευθερία της Ελλάδος και για τις Ελληνοκεντρικές αξίες του δυτικού πολιτισμού.

Τίτλος:  Η Νίκη
Μουσική: Σταμάτης Χατζηευσταθίου
Ποίηση: Κωστής Παλαμάς
Ερμηνεία: Σταμάτης Χατζηευσταθίου

 

 

 

Φιλελληνίδα προσφέρει στοργή σε Ελληνόπουλο, πίνακας αγνώστου ζωγράφου, αρχές 19ου αιώνα (συλλογή ΕΕΦ).

 

Ο φιλελληνισμός υπήρξε αδιαμφισβήτητα ένα σημαντικό και πολύπλευρο φαινόμενο που συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, δικαιώνοντας τον αγώνα των Ελλήνων για Ελευθερία και Ανεξαρτησία. Οι αγώνες και οι αγωνίες του υποδουλωμένου ελληνικού λαού συγκίνησαν τον δυτικό κόσμο, και βρήκαν απήχηση ακόμη και σε απομακρυσμένες γωνιές της υφηλίου, όπου υπήρχαν αντίστοιχα αιτήματα.

Αν και οι ιστορικοί μελετητές είναι σε θέση να χαρτογραφήσουν, εν πολλοίς, την επιρροή που άσκησε η ελληνική περίπτωση σε συγκεκριμένες συλλογικές (εθνικές ή κοινωνικές) ομάδες, παραμένει ένα γοητευτικό μυστήριο, πώς το αίτημα για την ανεξαρτησία της Ελλάδος επηρέασε τις ανθρώπινες ζωές σε προσωπικό επίπεδο. Μέχρι πού ταξίδεψε, και ποιούς ανθρώπους άγγιξε η Ελληνική επανάσταση και επηρέασε ο φιλελληνισμός; Θα μπορούσε ποτέ ένας ιστορικός του μέλλοντος να καταγράψει τις δονήσεις που η σπάνια αυτή συγκυρία μεμονωμένα προκάλεσε σε ανθρώπινες ψυχές;

Γνωρίζουμε βέβαια, ότι ο φιλελληνισμός υπήρξε ένα δυναμικό κίνημα που συγκίνησε διαφορετικούς, μεταξύ τους, ανθρώπους, ανεξαρτήτως του φύλου ή της εθνικότητας τους. Ο οργανωμένος φιλελληνισμός ώθησε τους πολίτες να υιοθετήσουν κλασικές αξίες και ιδανικά, και να αναλάβουν στην κατεύθυνση αυτή δράσεις και πρωτοβουλίες. Οι διεργασίες αυτές προσέδωσαν σε πολλούς πολίτες αυτοπεποίθηση και ωριμότητα για περισσότερες διεκδικήσεις στα πλαίσια των κοινωνιών στις οποίες ανήκαν. Μία σημαντική και συγκινητική παρακαταθήκη του φιλελληνικού ρεύματος, είναι ότι επέτρεψε να διασταυρωθούν άνθρωποι με διαφορετική κοινωνική προέλευση και εθνική καταγωγή, στη βάση ενός κοινού και ευγενούς οράματος. Στις φιλελληνικές επιτροπές που ιδρύθηκαν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, συμμετείχαν επιφανείς πολίτες με την ισχύ να επηρεάζουν τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις. Παράλληλα όμως, συμμετείχαν και άνθρωποι προερχόμενοι από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα ή ευπαθείς ομάδες.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξετάσει κανείς τις ευκαιρίες που προσέφερε το αίτημα για την απελευθέρωση της Ελλάδος, η Ελληνική Επανάσταση και το φιλελληνικό κίνημα, στην συμμετοχή γυναικών στα κοινά, στο δικαίωμα τους να παρεμβαίνουν στην κοινωνία, και να διεκδικούν ισότιμο ρόλο.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φιλελληνίδες δραστηριοποιήθηκαν δυναμικά στα τοπικά κομιτάτα, συνεργαζόμενες υποδειγματικά με τους άρρενες συνοδοιπόρους τους. Μάλιστα σε πολλά μέρη πρωτοπόρησαν, διεκδικώντας την ίδρυση αυτόνομων, γυναικείων φιλελληνικών επιτροπών. Ιστορικά, οι εξελίξεις αυτές κάθε άλλο παρά αμελητέες είναι. Αρκεί να αναλογισθεί κανείς, ότι εν έτει 2021 οι γυναίκες εξακολουθούν να προβάλουν τις διεκδικήσεις τους, καταλαμβάνοντας ολοένα και περισσότερο δημόσιο χώρο. Και αν, σε ό,τι αφορά στον δυτικό κόσμο, οι κατακτήσεις τους φαίνεται να γνωρίζουν καλύτερες επιδόσεις, ας μην ξεχνάμε ότι αυτές, σε ένα μεγάλο και σημαντικό μέρος του κόσμου, εξακολουθούν να υστερούν σημαντικά.

Με αυτά τα δεδομένα κατά νου, μπορεί καθένας να ανακατασκευάσει νοητά τις συνθήκες με τις οποίες ερχόταν αντιμέτωπη μία γυναίκα στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι φιλελληνίδες που δραστηριοποιήθηκαν θαρραλέα εντός των δυτικών κοινωνιών, είχαν συχνά απέναντι συντηρητικές εξουσίες επηρεασμένες από το πνεύμα της Ιεράς Συμμαχίας. Από την άλλη πλευρά, οι γυναίκες αυτές ήταν αντιμέτωπες με τις προκαταλήψεις μίας εποχής σοβαρών ανισοτήτων μεταξύ των δύο φύλων. Την ίδια περίοδο οι υπόδουλες Ελληνίδες βίωναν μια σκληρή πραγματικότητα. Ήταν εκτεθειμένες, οι ίδιες και τα παιδιά τους, σε κάθε λογής βία και κακουχία, ενώ συχνά γίνονταν αντικείμενο αγοραπωλησιών σε τουρκικά σκλαβοπάζαρα ή μοιραίας αντίστασης. Εδώ, αρκεί να θυμηθούμε τις ηρωικές γυναίκες του Ζαλόγγου.

Ο φιλελληνισμός ήταν ένα υπερεθνικό κίνημα, που προσέφερε την αφορμή να συμπαραταχθούν άνθρωποι διαφορετικών εθνών. Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν αυτή  με τους φιλέλληνες εθελοντές. Γάλλοι, Γερμανοί, Πολωνοί, Ιταλοί, Άγγλοι, Ελβετοί, κλπ.  ήρθαν και πολέμησαν μαζί στην Ελλάδα κάτω από την ίδια σημαία, ενώ λίγο καιρό πριν, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι είχαν βρεθεί σε αντιμαχόμενες παρατάξεις στα πεδία μαχών της Ευρώπης. Στην Ελλάδα πραγματοποίησαν μία προσωπική και μία συλλογική υπέρβαση.

Αντίστοιχα υπερεθνικός υπήρξε και ο χαρακτήρας του γυναικείου φιλελληνισμού. Έτσι, οι Ελληνίδες που έχουν μάθει για την ύπαρξη φιλελληνίδων σε μέρη του δυτικού κόσμου, απευθύνονται σε εκείνες για να ζητήσουν βοήθεια. Ένα παράδειγμα είναι η έκκληση που απευθύνουν 31 Ελληνίδες το 1825, υπό την λαμπρή λόγια Ευανθία Καΐρη (1799–1866). Στην έκκληση αυτή προς τις «φίλες της Ελλάδος» στην Αμερική, εκφράζουν ανακούφιση για την ύπαρξη στον κόσμο ανδρών και γυναικών που κατανοούν τα δεινά τους, σε αντιπαραβολή με όσους Ευρωπαίους «κλείνουν τα μάτια» απέναντι στις σφαγές, τη φτώχεια και τη δυστυχία που μαστίζουν την Ελλάδα. Τα βιώματα της μητρότητας, της προστασίας των τέκνων, η αγωνία για την εξασφάλιση του μέλλοντός τους και της διαφύλαξης της Πατρίδας (δηλαδή της Εστίας), αποτελούν σημεία ταύτισης για γυναίκες διαφορετικού μορφωτικού επιπέδου, κοινωνικής προέλευσης και εθνικής καταγωγής. Και οι γυναίκες έχουν και εκείνες τη δύναμη να επηρεάσουν τις καταστάσεις. Η Μαντώ Μαυρογένους (1796-1848) στέλνει επιστολή προς τις φιλελληνίδες του Παρισιού, ζητώντας τους «να στραφούν προς τις βαθύτερες αλήθειες που διέπουν την ανθρωπότητα», και να επηρεάσουν τους άνδρες της Γαλλίας. Μέσω του Βρετανού αξιωματικού και Φιλέλληνα, Blaquiere, στέλνει επίσης επιστολή στις Αγγλίδες Φιλελληνίδες, και ζητά την παρέμβασή τους για την δημιουργία ασύλου για τις γυναίκες και τα ορφανά παιδιά στην Εύβοια.

 

Μαντώ Μαυρογένους (1796-1848)

 

Οι γυναίκες που συγκινήθηκαν στον δυτικό κόσμο από το ελληνικό ζήτημα ήταν πολλές. Σίγουρα πολύ περισσότερες από τα ονόματα που διασώθηκαν έως σήμερα. Αξίζει σε αυτό το σημείο να κάνουμε μία αναδρομή στις σημαντικότερες προσωπικότητες, επισημαίνοντας το στίγμα που άφησαν επί των ιστορικών εξελίξεων.

Καταρχάς, οι απόπειρες που απέβλεπαν στην στήριξη των Ελλήνων χρονολογούνται πριν την έκρηξη της επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες τον Φεβρουάριο του 1821. Πολλές γυναίκες με λαμπρή προσωπικότητα πρωτοπόρησαν με τη δράση τους κατά την προεπαναστατική περίοδο και εξοικείωσαν την κοινή γνώμη με το αίτημα για την απελευθέρωση της Ελλάδος.

Μία κυρία της υψηλής γαλλικής κοινωνίας, πασίγνωστη για την δυναμική της προσωπικότητα και τις φιλελεύθερες ιδέες της, ήταν η Madame de Staël (Louise Germaine de Staël-Holstein, 1766-1817), Γαλλίδα λογοτέχνις και φιλελληνίδα, η οποία συνδέθηκε με τον Λόρδο Βύρωνα.

 

Madame de Staël (Louise Germaine de Staël-Holstein, 1766-1817)

 

Άλλες σημαντικές γυναίκες συνέβαλαν στην προετοιμασία των Ελλήνων ώστε να αναλάβουν επαναστατικές επιχειρήσεις ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Δύο εμβληματικές φυσιογνωμίες είναι η ελληνοκύπρια Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη- Chenier και η Ρωξάνδρα Στούρτζα.

Η λόγια Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη – Chenier (1729-1808), γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν η σύζυγος του διπλωμάτη και εμπόρου Λουδοβίκου Chénier, και κατείχε μία κεντρική θέση στον πνευματικό κόσμο του Παρισιού. Το φιλολογικό της σαλόνι ήταν σημείο συνάντησης για την διανόηση της γαλλικής πρωτεύουσας στις αρχές του 19ου αιώνα. Εκεί, και με την καθοδήγηση της Λουμάκη Chenier, έλαβαν χώρα οι ζυμώσεις και διεργασίες που οδήγησαν στη σύσταση του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου (Hôtel Hellénophone), της πρώτης μυστικής προεπαναστατικής οργάνωσης με στόχο την απελευθέρωση της Ελλάδας. Πρόεδρος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου ήταν ο απουδαίος Γάλλος φιλέλλην, Auguste de Choiseul-Gouffier (1752-1817), πρέσβης της Γαλλίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (1784-1792) και συγγραφέας του «Voyage pittoresque sur la Grece». Στην οργάνωση αυτή εκπαιδεύθηκε ο Αθανάσιος Τσακάλωφ (1790-851), ένας εκ των τριών ιδρυτών της πατριωτικής Φιλικής Εταιρείας. Το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο αποσκοπούσε στην στρατολόγηση νέων μελών, και ακόμη και στην αποστολή όπλων στην Ελλάδα για την προετοιμασία της επανάστασης που αναμενόταν. Η Λουμάκη Chenier ήταν μητέρα δύο φημισμένων Γάλλων ποιητών, του νεοκλασικιστή ποιητή André Chenier (1762-1794) και του Joseph Chenier (1764-1811).

 

Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη – Chenier (1729-1808)

 

Μία άλλη φωτισμένη Ελληνίδα αριστοκρατικής καταγωγής, διαδραμάτισε αντίστοιχο ρόλο, μετατρέποντας δέκα χρόνια αργότερα το δικό της σαλόνι στο επιτελικό κέντρο όπου ελάμβαναν χώρα οι ζυμώσεις και στρατηγικές αποφάσεις της Φιλικής Εταιρείας. Πρόκειται για την Ελισάβετ Υψηλάντη (1768-1866). Την μητέρα του Αλέξανδρου και του Δημητρίου Υψηλάντη. Στο δικό της σαλόνι ελήφθη η τελική απόφαση για την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, και εκεί συντάχθηκε ακόμη και η εμβληματική προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδας». Μάλιστα πριν την υπογράψει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ζήτησε από τη μητέρα του να διαθέσει όλη την ακίνητη περιουσία της οικογενείας στον αγώνα. Και όταν αυτή δέχθηκε, της φίλησε το χέρι. Μάλιστα ολοκλήρωσε την προκήρυξη σημειώνοντας στο κείμενο προς τιμήν της πριν υπογράψει «ασπάζομαι την χείρα της μητρός μου».

 

Ελισάβετ Υψηλάντη (1768-1866)

 

Ακολούθησαν πολλές άλλες σημαντικές γυναίκες, Ελληνίδες και Φιλελληνίδες.

Η Ρωξάνδρα Στούρτζα (1786-1844), γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν κυρία επί των Τιμών της τσαρίνας Ελισάβετ (1779-1826), συζύγου του Αλεξάνδρου Α´ (1777-1825). Στη συνέχεια σχετίσθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Όμως εν τέλει παντρεύτηκε τον Γερμανό κόμη του Έντλινγκ, υπουργό Εξωτερικών τού δουκάτου της Βαϊμάρης, με παρότρυνση του τσάρου, ο οποίος δεν ενέκρινε έναν γάμο με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Το γεγονός δεν την εμπόδισε να αναπτύξει μία σημαντική, διανοητική και πολιτική σχέση με τον Καποδίστρια, ακολουθώντας τον ίδιο και τον τσάρο στο Συνέδριο της Βιέννης (1815). Εκεί γνωρίσθηκε με τον Άνθιμο Γαζή και τον μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο και αποφάσισαν να συνιδρύσουν την κεκαλυμμένα φιλο-επαναστατική «Φιλόμουσο Εταιρεία». Η στοχοποίησή της από τον υπουργό Εξωτερικών της Αυστριακής Αυτοκρατορίας Klemens von Metternich (1773-1859) ήταν θέμα χρόνου. Η Στούρτζα δεν πτοήθηκε από την απόφαση του Metternich να διαλύσει το γραφείο της Εταιρείας στη Βιέννη και δραστηριοποιήθηκε υπέρ των Ελλήνων που σπούδαζαν εκεί μέσω εράνων. Επιχείρησε δε με διάφορες πρωτοβουλίες να κινητοποιήσει τη διεθνή κοινή γνώμη υπέρ της ελληνικής υπόθεσης. Μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, περιέθαλπε στη Ρωσία τους κατατρεγμένους Έλληνες που έφθαναν στην Οδησσό, με την πολύτιμη αρωγή της τσαρίνας Ελισάβετ, η οποία είχε προσφέρει και σημαντικά ποσά ως συνδρομήτρια της Φιλομούσου Εταιρείας της Βιέννης.

 

Ρωξάνδρα Στούρτζα (1786-1844)

 

Προεπαναστατικά σχετίσθηκε επίσης με τον Ρώσο τσάρο Αλέξανδρο Α´, η θαρραλέα φιλελληνίδα από την Βαλτική, Barbara Julie de Krüdener (1764–1824). H Krüdener είχε αριστοκρατική καταγωγή και ήταν προτεστάντισα ιεραπόστολος. Συνδέθηκε φιλικά με τον Αλέξανδρο Α´, επηρεάζοντας τον καθοριστικά στην κατεύθυνση της σύστασης της Ιεράς Συμμαχίας. Λέγεται μάλιστα ότι η επιλογή της ονομασίας της προέρχεται από την ίδια. Στήριξε τη σύσταση της Ιεράς Συμμαχίας, θεωρώντας ότι αυτή θα λειτουργούσε προστατευτικά και υποστηρικτικά υπέρ της ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Όταν συνειδητοποίησε ότι το 1821 η στάση της Ιεράς Συμμαχίας δεν ήταν φιλελληνική, μετέβη στην Αγία Πετρούπολη, ώστε να επηρεάσει τον ουδέτερο Αλέξανδρο σε μία δημόσια τοποθέτηση υπέρ των Ελλήνων. Η ενόχληση του Αλεξάνδρου από την επιμονή της Krüdener να τον μεταπείσει ήταν τέτοια, ώστε στο τέλος την εξόρισε στην Κριμαία. Ο ένθερμος φιλελληνισμός της Krüdener ήταν η αιτία να απωλέσει τη θέση, τα προνόμια, τα πλούτη της, ακόμη και την προσωπική σχέση της με τον τσάρο.

 

Barbara Julie de Krüdener (1764–1824)

 

Η σύζυγος του Αλεξάνδρου, τσαρίνα Ελισάβετ, δεν αποτέλεσε τη μόνη περίπτωση μέλους βασιλικής οικογενείας που δραστηριοποιήθηκε υπέρ των Ελλήνων. Η Caroline von Braunschweig-Wolfenbüttel (1768 – 1821), σύζυγος του βασιλέα Γεωργίου Δ΄ του Ηνωμένου Βασιλείου, υπήρξε φιλελληνίδα και στήριζε ένθερμα τη Φιλόμουσο Εταιρεία και τους σκοπούς της. Το 1816 επισκέφθηκε την Αθήνα όπου οργάνωσε και αρχαιολογικές ανασκαφές.

 

Caroline von Braunschweig-Wolfenbüttel (1768-1821)

 

Εντυπωσιακή είναι ακόμη η δράση της πριγκίπισσας Sophia Albertina της Σουηδίας (Sophia Maria Lovisa Fredrika Albertina, 1753 – 1829), αδελφής του Σουηδού βασιλέα. Με την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως ίδρυσε γυναικείο φιλελληνικό κομιτάτο, μετατρέποντας τα ανάκτορα σε κέντρο του φιλελληνισμού. Εκατοντάδες γυναίκες έσπευδαν εκεί, για να δώσουν χρήματα και να ενισχύσουν τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.

 

Sophia Albertina της Σουηδίας (1753 – 1829)

 

Ακόμη και η πριγκίπισσα της Ορλεάνης Louise Marie Thérèse Charlotte Isabelle d’Orléans (1812-1850) και όλος ο βασιλικός οίκος, είχαν ταχθεί υπέρ των Ελλήνων. Σε ένα μόνο έρανο η πριγκίπισσα της Ορλεάνης προσέφερε 3000 Φράγκα υπέρ τω Ελλήνων.

 

Louise Marie Thérèse Charlotte Isabelle d’Orléans (1812-1850)

 

Οι κυρίες της αριστοκρατίας στην Ευρώπη βοήθησαν ποικιλοτρόπως την ελληνική υπόθεση. Γαλουχημένες με την κλασική παιδεία, είδαν τους σύγχρονους Έλληνες ως άξιους απογόνους του Λεωνίδα και του Μιλτιάδη. Στο σαλόνι της Δανής καλλιτέχνιδος Karen Margrethe «Kamma» Rahbek (1775-1829) τα λογοτεχνικά ενδιαφέροντα της Δανικής κοινωνίας διασταυρώθηκαν με συζητήσεις για τον φιλελληνισμό.

 

Karen Margrethe «Kamma» Rahbek (1775-1829)

 

Το ίδιο παράδειγμα ακολούθησαν πολλές ευγενείς και καλλιεργημένες κυρίες που δέσποζαν στην κοσμική ζωή των πρωτευουσών της Ευρώπης. Μετέτρεψαν τα σαλόνια τους σε χώρο συνάντησης φιλελλήνων, και πρωτοστατούσαν σε διάφορες φιλανθρωπικές δραστηριότητες. Οι ζυμώσεις που έλαβαν χώρα εκεί ήταν καίριες για την ηθική αλλά και την υλική στήριξη των Ελλήνων. Η φιλελληνική δραστηριότητά τους δεν υστερούσε σε τίποτα από αυτή των ανδρών.

Έτσι, η Anna Eynard – Lullin (1793-1868), Ελβετή ζωγράφος και φιλάνθρωπος, γνωστότερη ως η σύζυγος του μεγάλου πολιτικού και τραπεζίτη Jean-Gabriel Eynard (1775-1863), αναδείχθηκε με τη δική της δράση ως σε θερμή φιλελληνίδα. Στη Γενεύη ίδρυσε φιλελληνικό κομιτάτο γυναικών. Διοργάνωσε φιλελληνικές παραστάσεις, δεξιώσεις και συναυλίες, και συγκέντρωνε συστηματικά χρήματα και διάφορα είδη για τους επαναστατημένους Έλληνες.

 

Anna Eynard – Lullin (1793-1868)

 

Οι Φιλελληνίδες αναζητούσαν κάποια πρότυπα Ελληνίδας ηρωίδας στη Ελληνική Επανάσταση, και τα βρήκαν κυρίως στο πρόσωπο δύο εμβληματικών Ελληνίδων.

Η πρώτη ήταν η δυναμική και μαχητική αγωνίστρια Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1771-1825). Ήταν μία εύπορη γυναίκα που είχε γνωρίσει πολλές δυσκολίες. Ήταν ορφανή από πατέρα, και έμεινε δύο φορές χήρα. Το 1819 μυήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στη Φιλική Εταιρεία και το 1821 συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση. Προσέφερε πολλά χρήματα, πολεμοφόδια, τα πλοία της, ακόμη και τον γιό της, που σκοτώθηκε σε μάχη με τους Τούρκους.

 

Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1771-1825)

 

Η δεύτερη ήταν η Μαντώ Μαυρογένους (1796-1840), την οποία χαρακτήριζε η παιδεία της, το ψυχικό της σθένος και η ανιδιοτέλειά της. Γεννήθηκε στην Τεργέστη, όπου ζούσε η οικογένειά της. Ο πατέρας της ήταν ο Νικόλαος Μαυρογένης, μέλος της Φιλικής Εταιρίας, στην οποία μύησε και τη Μαντώ το 1820. Διέθεσε την περιουσία της στην Επανάσταση, εξόπλισε τις Ελληνικές δυνάμεις, ενώ συμμετείχε και η ίδια σε επιχειρήσεις. Παράλληλα αποστέλλει πολλές επιστολές στην Ευρώπη, με στόχο να επηρεάσει την κοινή γνώμη και να κατευθύνει την δράση των Φιλελληνίδων. Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από επιστολή της προς Αγγλίδες Φιλελληνίδες (1824-1825) «…Δεν μας αρκεί ευγενικές κυρίες μόνο ο ενθουσιασμός. Οι αιώνες της τυραννίας μας έχουν εξαντλήσει οικονομικώς. Ο ηρωισμός δεν ωφελεί όταν στερείται τ’ απαραίτητα οργανικά μέσα για να εκδηλωθή, χρήμα, όπλα, πυρομαχικά, τροφή, ενδύματα. Και αν τολμώ να επικαλεσθώ την συμπάθειά σας, σκοπός μου είναι η εξασφάλισις ενός ασύλου για τα κατατρεγμένα γυναικόπαιδα στην Εύβοια την οποία με την μεσολάβηση σας θα ευρίσκαμε τρόπο να επανακτήσουμε και να την αφιερώσουμε στην μνήμη των γυναικών της Αγγλίας…».

Έχει ενδιαφέρον ότι η κάθε μία έχει εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα. Η Μαντώ είναι μία νεαρή, ευγενής και λεπτή φυσιογνωμία. Αντίθετα η Μπουμπουλίνα είναι μία μεσόκοπη γυναίκα, με αρρενωπή συμπεριφορά και σκληρά χαρακτηριστικά. Το κοινό στοιχείο και για τις δύο είναι ότι διαθέτουν μεγάλες περιουσίες και φλογερή πίστη για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Το δυναμικό αυτό δίπολο προβάλλεται ως πρότυπο στην δυτική κοινή γνώμη.

Ο φιλελληνισμός καθίσταται πλέον κυρίαρχη «τάση» στην Ευρώπη και οι φιλελληνίδες διοργανώνουν ομιλίες, εράνους και αποστολές ιματισμού στην Ελλάδα. Προσφέρουν στα κομιτάτα την εθελοντική τους εργασία. Προσφέρουν με ενθουσιασμό, επώνυμα και ανώνυμα, υψηλά χρηματικά ποσά για τους σκοπούς των κομιτάτων, μέχρι και τα κοσμήματά τους! Ράβουν ρούχα και σημαίες για τους φιλέλληνες εθελοντές που μεταβαίνουν στην Ελλάδα με σκοπό να τους στηρίξουν ηθικά και συναισθηματικά, και αναπτύσσουν επικοινωνία μαζί τους, όσο οι ίδιοι βρίσκονται και αγωνίζονται στην Ελλάδα.

H ιδιαίτερα δραστήρια Γαλλίδα Φιλελληνίδα Madame Delcombre, ήταν επικεφαλής του φιλελληνικού κομιτάτου στο Παρίσι. Ετοιμάζει η ίδια μία πολύ ωραία μεταξωτή σημαία (κεντημένη από την ίδια), την οποία προσφέρει κατά τη διάρκεια τελετής, στον Γάλλο Φιλέλληνα αξιωματικό του ιππικού, Auguste Michel Marie Étienne Régnault (ή Régnaud) de St-Jean d’Angely (και μετέπειτα Στρατάρχη της Γαλλίας). Ο Γάλλος Φιλέλληνας ορκίζεται να φέρει συνεχώς τη σημαία αυτή στα πεδία των μαχών. Προς μεγάλη θλίψη του Régnault η σημαία χάνεται στη μάχη της Καρύστου.

Μία άλλη, εκπάγλου καλλονής, διάσημη κυρία της Ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, είναι η Madame de camier (Jeanne Françoise Julie Adélaïde, 1777 – 1849). Επίσης μέλος του φιλελληνικού κομιτάτου στο Παρίσι. Η κυρία Recamier αλληλογραφεί με τον Φιλέλληνα Γάλλο στρατιωτικό Olivier Voutier (1796-1877), όσο εκείνος βρίσκεται στην Ελλάδα.

 

Madame de Récamier – Jeanne Françoise Julie Adélaïde (1777 – 1849)

 

Η Récamier συγκέντρωσε και εξέδωσε τις μακροσκελείς επιστολές, στις οποίες ο Voutier περιγράφει τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων, ιστορικούς τόπους και σκηνές από μάχες,, υπό τον τίτλο «Γράμματα για την Ελλάδα». Τα έσοδα από την πώληση του βιβλίου, που συγκίνησε τους Γάλλους υπέρ του ελληνικού αγώνα, προορίζονταν για το φιλελληνικό κομιτάτο. Η Récamier υπήρξε μία επιδραστική προσωπικότητα σε ό,τι αφορά στο φιλελληνικό κίνημα. Η αγάπη της για την Ελλάδα και τους Έλληνες πυροδοτήθηκε από τη σχέση της με τον ρομαντικό συγγραφέα, πολιτικό και φιλέλληνα François-René de Chateaubriand (1768-1848), και διατηρήθηκε καθ’όλην την διάρκεια του ελληνικού αγώνα. Η Recamier στήριξε την Ελληνική Επανάσταση με μεγάλες χρηματικές προσφορές από δικούς της πόρους, καθώς και από έσοδα εράνων.

Στη Γαλλία, ο φιλελληνισμός και η «ελληνομανία» φθάνει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επηρεάζει τη μόδα: εμπνευσμένες από την ηρωική Μπουμπουλίνα είναι οι «Robes de dame a la Bobeline». Η ενδυμασία των φιλελληνίδων ενσωματώνει τις ελληνικές μαντήλες, ενώ σε κοσμικές δεξιώσεις δεν είναι πλέον αφύσικο, όταν μια κυρία της καλής κοινωνίας εμφανίζεται με ελληνική στολή. Σε συναυλία που δόθηκε στο Παρίσι με μαέστρο τον ίδιο τον Rossini για τους σκοπούς του φιλελληνικού κομιτάτου (8/4/1826), οι μουσικοί διακοσμούν τα όργανα με γαλανόλευκες κορδέλες, οι κύριοι φέρουν γαλανόλευκα περιβραχιόνια, οι κυρίες στολίζουν τις τουαλέτες τους με τα ελληνικά χρώματα. Μετά τη λήξη της συναυλίας, οι κυρίες πρωτοστατούν στη συλλογή εράνων.

Η δημόσια εκδήλωση φιλελληνικών αισθημάτων ήταν, σε έναν βαθμό, τεκμήριο του επιπέδου της καλλιέργειας ή της ευαισθησίας μίας γυναίκας ή ενός άνδρα της εποχής. Θα ήταν άδικο να υποθέσουμε ότι οι λόγοι που σχετίζονταν με την τοποθέτηση υπέρ των Ελλήνων ήταν «επιδερμικού» χαρακτήρα. Αρκεί να αναλογισθεί κανείς, ότι οι ισχυρότερες δυνάμεις στην Ευρώπη ήταν, κατά την πρώτη φάση της Ελληνικής Επανάστασης, ουδέτερες ή αδιάφορες, ενώ πολλές είχαν επηρεασθεί από το πνεύμα του Metternich που ήταν αντίθετο με κινήματα στην Ευρώπη. Πολλοί Φιλέλληνες έδρασαν, ειδικά μέχρι το 1824-1825, υπό τον φόβο της παρακολούθησης από την αστυνομία του Metternich. Μία τέτοια φωτεινή περίπτωση είναι η Πολωνή πατριώτισσα Emilia Sczaniecka (1804-1896), που έδρασε στην πόλη Poznan, και εξαρχής ταυτίστηκε με τον ελληνικό αγώνα για Ανεξαρτησία. Υπήρξε η «Μπουμπουλίνα της Πολωνίας». Ίδρυσε την «Επιτροπή Βοηθείας προς τους Έλληνες» και οργάνωσε εράνους για τα ορφανά τέκνα των αγωνιστών, όπως και για την περίθαλψη των τραυματιών. Οι άνθρωποι που ενεπλάκησαν στο ελληνικό ζήτημα, το έκαναν πολλές φορές ακόμη και με κίνδυνο της ζωής τους ή και προσωπικό κόστος.

 

Emilia Sczaniecka (1804-1896)

 

Η εξαγορά Ελλήνων από σκλαβοπάζαρα, και οι υιοθεσίες ορφανών παιδιών από την Ελλάδα, ήταν άλλα δύο δύσκολα πεδία δράσης για τα οποία ενδιαφέρθηκαν οι φιλελληνίδες. Προϋπέθεταν προσωπική εμπλοκή και κόστος, υλικό και συναισθηματικό. Ειδικότερα, οι υιοθεσίες Ελληνοπαίδων, στα οποία προσφερόταν μία δεύτερη ζωή στην Ευρώπη ή τις ΗΠΑ, αποτελούσαν σαφώς γεγονότα τα οποία μεταμόρφωναν τις ζωές των εμπλεκομένων για πάντα. Και για αυτό συγκινούν ως σήμερα.

Άξια μνείας είναι και η παρουσία και συμμετοχή των γυναικών στον λογοτεχνικό φιλελληνισμό. Η πλέον γνωστή περίπτωση φιλελληνίδας λογοτέχνιδος δεν είναι άλλη παρά η λαμπρή Mary Shelley (1797-1851) από την Αγγλία, σύντροφος του Percy Shelley (1792-1822) και συγγραφέας του πασίγνωστου έργου Frankenstein (1818). Η Shelley συνδέθηκε φιλικά με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον επονομαζόμενο «κύκλο της Πίζας» γύρω από τον μητροπολίτη Ιγνάτιο. Το εμβληματικό έργο του Percy Shelley, «Hellas», είναι άλλωστε αφιερωμένο στον «τουρμπανοφόρο φίλο του», Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.

 

Mary Shelley (1797-1851)

 

Η Shelley ταυτίσθηκε εξαρχής με τον ελληνικό αγώνα για Ελευθερία και Ανεξαρτησία, και επέδρασε καθοριστικά στη διαμόρφωση του φιλελληνισμού του στενού της φίλου, Λόρδου Βύρωνα (1788-1824). Έμαθε ελληνικά και οραματιζόταν, μαζί με τον σύζυγό της, την ελεύθερη Ελλάδα, στην οποία σχεδίαζαν να μετακομίσουν. Έχοντας βιώσει κάποιες τραυματικές διαψεύσεις, όπως την απώλεια των παιδιών της, του συντρόφου της, Percy Shelley, από πνιγμό, και λίγο αργότερα του κοντινού της φίλου, Βύρωνα, από ασθένεια στο Μεσολόγγι, η Shelley έγραψε το φιλελληνικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας «The Last Man»: σε ένα εφιαλτικό, δυστοπικό μέλλον, οι Έλληνες προσπαθούν να επανακτήσουν την Πόλη, όταν μια επιδημία με προέλευση την Κωνσταντινούπολη ρημάζει τον μελλοντικό κόσμο. Η συγγραφέας περιγράφει μία συντροφιά Φιλελλήνων, οι οποίοι πολεμούν για την ελληνική υπόθεση: μιλάει αλληγορικά για τους δικούς της ανθρώπους που χάθηκαν τόσο νωρίς και τόσο άδικα.

Η ελληνική περίπτωση έδωσε έμπνευση σε πολλές γυναίκες δημιουργούς για τα έργα τους και τη δράση τους. Η Αγγλίδα ιστορικός, συγγραφέας και ποιήτρια, Agnes Strickland (1796 –1874), έγραψε το ποίημα «Δημήτριος», εμπνευσμένη από την αγάπη της προς τους Έλληνες.

 

Agnes Strickland (1796-1874)

 

Από την Γαλλία, η ποιήτρια Amable Tastu (1798–1885) έγραψε ένα ποίημα για τα Ψαρρά, ενώ η ποιήτρια Delphine Gay ή de Girardin (1804-1855) προσέφερε χρηματικά ποσά σε φιλελληνικούς εράνους.

 

Amable Tastu (1798–1885)

Delphine Gay ή de Girardin (1804-1855)

 

Στην Γερμανία, από τις πρώτες γυναίκες που τοποθετήθηκαν ανοικτά υπέρ των Ελλήνων ήταν η συγγραφέας Amalia von Imhoff-Helvig (1776-1831). Η Imhoff-Helvig υπήρξε μαθήτρια των Goethe και Schiller, καθώς και φίλη του φιλέλληνα ποιητή Wilhelm Müller, που ανήκε στον κύκλο της λογοτεχνικής εφημερίδας «Gesellschafter» του Βερολίνου. Έγραψε και δημοσίευσε φιλελληνικά ποιήματα ήδη από την αρχή της Επανάστασης. Το 1826 κυκλοφόρησε στο Βερολίνο ένα τεύχος με ποιήματα της υπέρ της στήριξης των Ελλήνων.

 

Amalia von Imhoff-Helvig (1776-1831)

 

Η συγγραφέας Friederike Brun (1765-1835) δημοσίευσε φιλελληνικά ποιήματα ήδη το 1821.

 

Friederike Brun (1765-1835)

 

Η «Γερμανίδα Σαπφώ», Louise Brachmann (1777-1822),  έγραψε και δημοσίευσε φιλελληνικά ποιήματα υπό τον τίτλο «Griechenland».

 

Louise Brachmann (1777-1822)

 

Το 1824, η βαρόνη Julie Charlotte Dorothea Therese von Richthofen (1785-1840), έγραψε το φιλελληνικό έργο «Helas und Helianor» (Ο Έλας και ο Ελιανώρ), το οποίο αναφερόταν, μεταξύ άλλων, στο όραμα της απελευθέρωσης της Ελλάδας, τους Έλληνες σπουδαστές στη Γερμανία και τη συμμετοχή στη Φιλική Εταιρεία. Στο έργο «Graf Branzka» (Ο βαρόνος Μπράντσκα) που συνέγραψε η Wilhelmine von Alben το 1829, γίνονται αναφορές στον Αλέξανδρο Υψηλάντη και την εξέγερση στην Ελλάδα.

Το ενδιαφέρον για την ελληνική επανάσταση παρέμεινε ζωντανό και αργότερα, κατά την περίοδο της Kρητικής Eπανάστασης )1866-1869. Η Γερμανίδα συνθέτις, συγγραφέας και παιδαγωγός Johanna Κinkel (Maria Johanna Mockel, 1810- 1858), που συμμετείχε στην επανάσταση του 1848 στην χώρα της, συνέθεσε το φιλελληνικό έργο «Hymne auf den Tod des Marco Botzaris» (Άσμα για τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, 1843). Ήταν η σύζυγος του φιλέλληνα ευαγγελιστή θεολόγου, Gottfried Kinkel (1815-1882), δημιουργού του φιλελληνικού ποιήματος «Schlachtengesang der Kandioten», το οποίο έγραψε συγκινημένος από το κρητικό ζήτημα.

 

Johanna Κinkel (Maria Johanna Mockel, 1810- 1858)

 

Τα πρώτα χρόνια ζωής του νέου ελληνικού κράτους, οι φιλέλληνες και φιλελληνίδες επιχείρησαν να στηρίξουν τις προσπάθειες δημιουργίας ορισμένων απαραιτήτων δομών για τη λειτουργία του. H Αμερικανογαλλίδα φιλελληνίς, Sophie de Marbois-Lebrun (1785-1854), ευρύτερα γνωστή ως Δούκισσα της Πλακεντίας, είχε ενισχύσει οικονομικά τις στρατιωτικές ανάγκες του ελληνικού εθνικού αγώνα. Αργότερα συνέχισε την κοινωνική της προσφορά στα πρώτα χρόνια ζωής του ελληνικού κράτους, μεριμνώντας λ.χ. για την εκπαίδευση θυγατέρων αγωνιστών της επανάστασης.

 

Sophie de Marbois-Lebrun (1785-1854)

 

Η διαμόρφωση εκπαιδευτικών υποδομών στο αναδυόμενο ελληνικό κράτος, και η καταπολέμηση της απαιδευσίας στην Ελλάδα, ήταν το κύριο μέλημα των αμερικανικών, χριστιανικών ιεραποστολών στην Ελλάδα. Έμφαση δόθηκε στην βελτίωση της εκπαίδευσης των κοριτσιών, και της ανάπτυξης του συνολικού τους επιπέδου. Η Αμερικανίδα ιεραπόστολος Frances Maria Mulligan Hill (1799-1884), μετέβη το 1839 στην Ελλάδα μαζί με τον σύζυγό της, John Henry Hill, και ίδρυσαν σχολεία στην Αθήνα.

 

Frances Maria Mulligan Hill (1799-1884)

 

Αντίστοιχα, η Emilia Field Brewer ίδρυσε και διηύθυνε μαζί με τον σύζυγό της Josiah Brewer, ελληνικό σχολείο στην Σμύρνη της Μικράς Ασίας.

 

Emilia Field Brewer

 

Το κρητικό ζήτημα έδωσε ακόμη μία αφορμή για την αναζωπύρωση του φιλελληνικού ρεύματος, από το οποίο δεν έλειψαν ασφαλώς οι φιλελληνίδες. Η Anna Eynard – Lullin, η οποία από την αρχή της επανάστασης βρέθηκε στο πλευρό των Ελλήνων, συνέχισε να στηρίζει τους Κρήτες με το γυναικείο κομιτάτο της Ελβετίας. Η Julia Ward Howe (1819-1910), σύζυγος του κορυφαίου Αμερικανού φιλέλληνα, Samuel Gridley Howe (1801-1876), συνίδρυσε με τον σύζυγό της την «Greek Relief Committee» στην Βοστώνη και στήριξε τον ελληνικό αγώνα συγκεντρώνοντας χρήματα, τρόφιμα και ρούχα, ακόμη γράφοντας και ένα ποίημα. Στην Βοστώνη οργάνωσε μία μουσική εκδήλωση για να στηρίξει τους επαναστατημένους Κρητικούς, οι εισπράξεις από την οποία (ύψους 2.000 ταλίρων), στάλθηκαν στην Ελλάδα.

 

Julia Ward Howe (1819-1910)

 

Στη συνέχεια ήλθε στην Ελλάδα με τον σύζυγο και τα παιδιά της, και βοήθησε με διανομές χρημάτων και ιματισμού τους Κρητικούς πρόσφυγες. Μάλιστα μία κόρη της νυμφεύθηκε τον Έλληνα Αναγνωστόπουλο. H Γερμανίδα συγγραφέας, βαρόνη Marie Espérance von Schwartz (1818-1899), έμεινε γνωστή με το καλλιτεχνικό όνομα «Ελπίς Μέλαινα». Υπήρξε προσωπική φίλη του Ιταλού εθνικού ήρωα, Giuseppe Garibaldi. Το 1868 εντόπισε σε εξαθλιωμένη κατάσταση τους τελευταίους γαριβαλδινούς στην Κρήτη, οι οποίοι είχαν σπεύσει να συνδράμουν τους Κρητικούς στον αγώνα τους, και έκανε τα πάντα για να τους βοηθήσει. Έγραψε βιβλία για την Κρήτη και μετέφρασε κρητικά τραγούδια στα γερμανικά.

 

Marie Espérance von Schwartz (1818-1899)

 

Η Dora Istria, κατά κόσμον Elena Ghica (Ελένη Γκίκα – Mασάλσκυ, 1828-1888) γεννήθηκε στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας και ήταν φαναριώτικης καταγωγής, κόρη του πρίγκιπα Μιχαήλ Γκίκα. Ανέπτυξε συγγραφικό έργο, στο οποίο αναγνωρίζεται η αγάπη της για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Ασχολήθηκε με τις εθνικές διεκδικήσεις των βαλκανικών λαών και στρατεύθηκε υπέρ των Κρητών κατά την επανάσταση του 1866-69. Στήριξε επίσης την απόδοση των Ιονίων νήσων στην Ελλάδα, εφόσον θεωρούσε την ελληνικότητά τους αδιαμφισβήτητη. Με σειρά άρθρων της αντιτάχθηκε στον ανθελληνισμό του Fallmerayer. Σε αναγνώριση των πολύτιμων υπηρεσιών της προς το ελληνικό έθνος, η Ελένη Γκίκα ανακηρύχθηκε «πολίτις της Ελλάδος».

 

Dora d´Istria (Ελένη Γκίκα – Mασάλσκυ, 1828-1888)

 

Αν και συχνά δίδεται έμφαση στο φαινόμενο του φιλελληνισμού όπως εκδηλώθηκε κατά την δεκαετία του 1820, αξίζει να επισημανθεί ακόμη μία φορά, ότι η συμβολή του υπήρξε διαχρονική. Εκδηλώσεις φιλελληνισμού διατρέχουν ολόκληρο τον 19ο και 20ο αιώνα, καθορίζοντας τις ιστορικές εξελίξεις. Μία περίπτωση φιλελληνίδας, η οποία βρέθηκε στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αιώνα, είναι η Γαλλίδα Juliette Lambert-Adam (1836-1936), η οποία επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1901 και συνδέθηκε φιλικά με τον Δημήτριο Βικέλα. Έγραψε το έργο «Σύγχρονοι Έλληνες ποιητές» και μετέφρασε ελληνικά θεατρικά έργα.

 

Juliette Lambert-Adam (1836-1936)

 

Όπως διαπιστώνεται από την παραπάνω, σύντομη αναδρομή, η παρουσία των γυναικών στο φιλελληνικό κίνημα δεν είναι απλά συνοδευτική, αλλά ουσιαστικότατη.

Οι παραπάνω γενναίες γυναίκες και φιλελληνίδες προσέφεραν σπουδαίο έργο για την πατρίδα μας. Ήλθαν σε αντιπαράθεση με πρόσωπα που διέθεταν πολιτική ισχύ, και αποδείχθηκαν ισάξιες συνοδοιπόροι των αρρένων φιλελλήνων. Άσκησαν σημαντική επιρροή σε άνδρες και γυναίκες, επηρεάζοντας τον ρου της Ιστορίας και των πολιτικών εξελίξεων, σε μία εποχή που οι γυναίκες στον δυτικό κόσμο δεν είχαν κατακτήσει ούτε το δικαίωμα ψήφου, ούτε καν ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνία με τους άνδρες. Συνδέθηκαν με γυναίκες από άλλες χώρες και ενθάρρυναν, ηθικά και υλικά, τις αγωνιστικές προσπάθειες των Ελλήνων και των Ελληνίδων. Με τις σκέψεις και τις δράσεις τους προσέφεραν ανακούφιση, φροντίδα και ελπίδα στους Έλληνες. Μερίμνησαν για την εκπαίδευση και την φροντίδα των κορασίδων στην Ελλάδα, και μέσω υιοθεσιών προσέφεραν μία δεύτερη ζωή σε πολλά Ελληνόπουλα, που ο πόλεμος τους στέρησε τους γονείς και το μέλλον τους.

Για όλες τις «μητρικές» υπηρεσίες κάθε ανώνυμης και επώνυμης φιλελληνίδας προς την Πατρίδα μας, η ΕΕΦ και οι Έλληνες εκφράζουν τον ειλικρινή τους σεβασμό και την απεριόριστη ευγνωμοσύνη τους.

 

Πηγές – Βιβλιογραφία

  • Βαγενά, Θάνου, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκης, Αμερικανοί Φιλέλληνες Εθελοντές στο Εικοσιένα, Εκδόσεις «μάτι», Κατερίνη 2017.
  • Κανελλόπουλος, Παναγιώτης, Λόρδος Βύρων, Εκδόσεις Διον. Γιαλλέλης, Αθήνα 1983.
  • Κεφαλίδου, Σεβαστή, Πώς βλέπουν οι Ευρωπαίοι Φιλέλληνες Περιηγητές και τεχνοκράτες τους υπόδουλους Έλληνες και την ελληνική πραγματικότητα (κοινωνία-πολιτική- παιδεία). Μεταπτυχιακή εργασία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2005.
  • Λάσκαρι, Σ.Θ., Ο Φιλελληνισμός εν Γερμανία κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Εν Αθήναις, (χ.χ.).
  • Μαντά, Ελευθερία, Οι γαριβαλδινοί στην Κρητική Επανάσταση του 1866-69. 14/12/2017.
  • Μαράς, Κωνσταντίνος, Η Ελλάδα της Ευρώπης. Ο φιλελληνισμός ως πρώιμη μορφή ευρωπαικής ενσωμάτωσης. Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2015.
  • Ξηραδάκη, Κούλα, ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΔΕΣ Ι: Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,  01.04.2013.
  • Ξηραδάκη, Κούλα, ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΙΙ, 03.04.2013.
  • Παπαδόπουλος, Στέφανος Ι., Το Μεσολόγγι και ο Φιλελληνισμός, ομιλία στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων για τον εορτασμό της 150ετηρίδος της Εθνικής Παλιγγενεσίας (27.11.1971), Ιωάννινα 1971.
  • Πλεμμένος, Γιάννης, Η καλλιτεχνική συμβολή των φιλελλήνων στην Επανάσταση του 1821: δημιουργοί, ρεπερτόριο, απήχηση, στο: Συλλογικό, ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ. ΤΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ, εκδόσεις Ηρόδοτος, 2015.
  • Τράκα, Θεολογία, Η Ελλάδα και ο Ελληνικός αγώνας για Ανεξαρτησία μέσα από τη γερμανόφωνη πεζογραφία της δεκαετίας του 20 κατά τον 19ο αιώνα, Διδακτορική διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα 2012.

 

Μακέτα του ατμοκίνητου «Καρτερία». Διακρίνονται οι θέσεις των κανονιών του πλοίου. Η μακέτα προσφέρθηκε στο Baltic Exchange στο Λονδίνο το 1923 από την ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα.

 

Του καθηγητού Ν. Χ. Αποστολίδη

 

Οι δύο Φιλέλληνες αγωνιστές του τίτλου είναι ο Γερμανός ιατρός Ερρίκος Τράϊμπερ και ο Ιταλός νομικός και δημοσιογράφος Ιωσήφ Ν. Κιάππε.

Ο πρώτος, αφού έλαβε μέρος για επτά σχεδόν χρόνια στον κατά ξηράν αγώνα, όπως στη μάχη του Πέτα, στην πολιορκία του Ναυπλίου με το Νικηταρά, στη μάχη της Καρύστου με το Φαβιέρο, στη μάχη της Δόμβραινας με τον Καραϊσκάκη, στην απόβαση στην Καστέλλα και πολλές ακόμα άλλες επιχειρήσεις, ανέλαβε τελικά υπηρεσία στο μοναδικό ατμόπλοιο του ελληνικού στόλου, το «Καρτερία», με πλοίαρχο τον Αστιγγα, όπου και υπηρέτησε για περίπου 8 μήνες.

Ο δεύτερος, υπηρέτησε ως γραμματέας, διερμηνέας και νομικός σύμβουλος του Αναστασίου Τσαμαδού στο υδραίικο βρίκι «Αγαμέμνων» και συμμετείχε έτσι στη ναυμαχία της Ερεσού, στην επανάσταση του Πηλίου και την πολιορκία του κάστρου του Βόλου, και σε διάφορες άλλες επιχειρήσεις και περιπολίες στο Αιγαίο.

Αργότερα, το 1824, εξέδωσε στην Ύδρα την εφημερίδα «Ο φίλος του Νόμου», μία από τις τρεις ελληνόγλωσσες εφημερίδες που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια του Αγώνα, αλλά και την ξενόγλωσση εφημερίδα «Abeille Grecque».

Και οι δύο φιλέλληνες κατέγραψαν τις εμπειρίες τους σε ημερολόγια, με τη διαφορά ότι ο μεν Τράϊμπερ τις κατέγραψε στο προσωπικό του ημερολόγιο, ενώ ο Κιάππε στο ημερολόγιο του «Αγαμέμνων».

Οι καταγραφές αυτές είναι σημαντικές, επειδή μας δίνουν πολλές λεπτομέρειες για διάφορα γεγονότα του ναυτικού αγώνα και την καθημερινή ρουτίνα των πληρωμάτων και των πλοίων, αλλά και επειδή φωτίζουν άγνωστα στο ευρύ κοινό επεισόδια του Αγώνα.

Πρέπει να σημειώσουμε ιδιαίτερα ότι, οι όποιες πληροφορίες έχουν καταγραφεί στα ημερολόγια αυτά, είναι αυθεντικές, είναι δηλαδή από πρώτο χέρι, και έχουν επίσης το προσόν της άμεσης επικαιρότητας διότι περιγράφουν τα διάφορα γεγονότα λίγες μόνο ώρες αφότου συνέβησαν.

Ως προς την ποιότητα, ή μάλλον το ύφος, των κειμένων αυτών πρέπει να επισημάνουμε ότι υπάρχουν διαφορές.

Οι μεν καταγραφές του Τράϊμπερ στο προσωπικό του ημερολόγιο είναι, όπως άλλωστε θα περίμενε κανείς, πλούσιες μεν σε πληροφορίες για τα όσα συνέβαιναν καθημερινά στη διάρκεια των επτά αυτών χρόνων, αλλά και πολύ σύντομες.

Αντίθετα, οι καταγραφές του Κιάππε στο ημερολόγιο του πλοίου «Αγαμέμνων» ξεφεύγουν πολύ από τις ξερές πληροφορίες που καταγράφονται συνήθως στα ημερολόγια των πλοίων. Οι καταγραφές αυτές θυμίζουν μάλλον ρεπορτάζ πολεμικού ανταποκριτή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι ο Κιάππε ήταν, εκτός από νομικός, και δημοσιογράφος.

Παραθέτω παρακάτω αποσπάσματα από τα δύο ημερολόγια.

Το πρώτο είναι από το ημερολόγιο του Τράϊμπερ.

«17/1/1827 Φθάνουμε στο Μετόχι στη στεριά της Ρούμελης, απέναντι από την Κούλουρη.

Εδώ βρίσκεται ο Γόρδων καθώς και το υπόλοιπο του τακτικού σώματος, 300 άνδρες.

23/1 Άφιξη του σώματος Μακρυγιάννη.

24/1 Φθάνει και το σώμα του καπετάν Νοταρά, του ‘αρχοντόπουλου’ , και αρχίζει η επιβίβαση στα πλοία. Το εκστρατευτικό σώμα έχει δύναμη 2000 ανδρών περίπου».

«Επιβιβάζομαι στο ατμόπλοιο (Σημ. την ‘Καρτερία’). Μία ώρα μετά τη δύση σηκώνουμε άγκυρες. Η επιχείρηση έχει σκοπό την κατάληψη του μεταξύ Φαλήρου και Πειραιώς ψηλού βραχώδους όγκου (Σημ. της Καστέλλας), την οχύρωση του και τη δημιουργία  προγεφυρώματος προ των Αθηνών. Έτσι θα διευκολυνθεί το σώμα του Βάσου (Μαυροβουνιώτη) που με 3000-4000 άνδρες θα επιτεθεί από το Μενίδι και την Ελευσίνα.».

«Αποβιβάζουμε στρατεύματα, που ανεβαίνουν γρήγορα τη βουνοπλαγιά αρχίζοντας αμέσως το τουφεκίδι, πράγμα που δημιουργεί μια αναταραχή μεταξύ των τμημάτων που δεν έχουν αποβιβασθεί ακόμα, τα οποία όμως γι’αυτό το λόγο αποβιβάζονται γρηγορότερα. Αποβιβαζόμαστε και εμείς. Ψυχρή νύχτα. Σε όλη τη γραμμή ασχολούνται με την κατασκευή οχυρώσεων.».

“25/1 Μετά το ξημέρωμα, το ατμόπλοιο πλέει στον Πειραιά και αρχίζει να βομβαρδίζει το μοναστήρι και τα σπίτια».

Το δεύτερο είναι από το ημερολόγιο του βρικίου «Αγαμέμνων», γραμμένο από τον Ι. Κιάππε και αφορά την καταστροφή των Κυδωνιών. Μετά την πυρπόληση της τουρκικής φρεγάτας από τον Παπανικολή, την οποία περιγράφει σε άλλο σημείο του ημερολογίου ο Κιάππε, οι Τούρκοι κινήθηκαν για να επιτεθούν για αντεκδίκηση εναντίον των Κυδωνιών (Αϊβαλί), μιας πόλης 30.000 κατοίκων με αμιγή ελληνικό πληθυσμό, στα μικρασιατικά παράλια απέναντι από τη Λέσβο.

Οι Κυδωνιείς ζήτησαν βοήθεια από τον ελληνικό στόλο. Επειδή τα πλοία δεν μπορούσαν να πλησιάσουν στα αβαθή νερά, αποφασίσθηκε να σταλούν από τα πλοία βάρκες με οπλισμένους ναύτες και μικρά κανόνια για να αποκρούσουν τους Τούρκους και να εκκενώσουν τον άμαχο πληθυσμό. Το «Αγαμέμνων» παρέλαβε 830 πρόσφυγες.

Σταχυολογώ μερικές φράσεις από τη συγκλονιστική, αλλά και συγκινητική, περιγραφή που κατέγραψε στο ημερολόγιο ο Κιάππε.

“Ιουνίου 15, 1821. 9 ώρα αυγής ήρχισε το κίνημα φελούκων και βαρκών από όλα τα καράβια … από το καράβι μας επήγαν φελούκαι 2 με ανθρώπους ομού 36 … 10 ώρα της αυγής ήρχισε ο πόλεμος των φελούκων με τους Τούρκους εις τας Κυδωνίας και επαρατηρήσαμεν ότι οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά εις το ανώτερον μέρος της Χώρας…. αι φλόγες διεδόθησαν και εις άλλα μέρη της πόλεως … 2 ώρα αυγής, μη έχοντας εύρει αι βάρκες άλλους ανθρώπους , τα καράβια εσαλπάρησαν όλα … πλεύσαντες όλην την ημέραν με ενάντιον καιρόν και ρυμουλκάροντας 4 μπιαντέδες και σακκολέβαις φορτωμένες με ανθρώπους … Τα δύο αμπάρια και το κάτω της σαβούρας, η κουβέρτα και η κάμαρα ήσαν γεμάτα από λυτρωμέναις φαμελιαις … η κουβέρτα μας ήναι όλη σκεπασμένη από γκαστρωμένες γυναίκες, παιδιά και βρέφη … Μεσημβρία, μια γυναίκα εγέννησεν ευτυχώς μίαν κόρην, άλλη γυναίκα εγέννησεν αρσενικόν στην κάμαρα, άλλη θηλυκόν στο αμπάρι, και άλλη απέρριψεν. Αι λεχούσαι και τα νεογεννημένα βρέφη ευρίσκονται καλά … 10 ώρα εσπέρας εξακολούθη σφοδρότερος ο ενάντιος καιρός και κάμνομεν βόλταις με κόπον και δυσκολίαν μεγάλην 

… Κυριακή, 1 ώρα αυγής. Δύο από τα καϊκια όπου ρυμουλκήσαμεν έκοψαν τα σχοινία και επροφθάσαμεν να γλυτώσομεν και να πάρωμεν εις το καράβι τους ανθρώπους και τα πράγματα των

… 3 ώρα εσπέρας αράξαμεν εις τα Αντίψαρα.

Ο Κομμαντάντες μας (σ.σ. ο Τσαμαδός) άφησε στα Ψαρά τον καπετάν Κυριάκο δια να βαπτίσει εις το όνομά του τα βρέφη όπου εγεννήθησαν στην κάμαραν. … αυτός εβάπτισεν τα δύο βρέφη. Tο μεν ονόμασε Ελευθέριον και το δε Ελένη».

Σημειώνω ότι το ένα τέταρτο σχεδόν των κατοίκων των Κυδωνιών σφαγιάσθηκαν ή αιχμαλωτίσθηκαν και κατέληξαν στα σκλαβοπάζαρα.

Ενδιαφέρουσες είναι οι πληροφορίες που μας παρέχει το ημερολόγιο του Τράϊμπερ, σχετικά με τις συνθήκες λειτουργίας του «Καρτερία».

Είναι γνωστό ότι το «Καρτερία» ήταν το πρώτο ατμόπλοιο παγκοσμίως που χρησιμοποιήθηκε σε πολεμικές επιχειρήσεις.

Με αυτά τα δεδομένα, όπως είναι φυσικό, το «Καρτερία» παρουσίαζε ορισμένα πλεονεκτήματα, αλλά και αρκετά μειονεκτήματα, όπως συμβαίνει με όλες τις πρωτότυπες κατασκευές. Το προφανές πλεονέκτημα του έναντι των εχθρικών πλοίων, που ήταν βέβαια όλα ιστιοφόρα, ήταν ότι σε περίπτωση άπνοιας, εκείνο μπορούσε να κινηθεί και να ελιχθεί με όση ταχύτητα του επέτρεπε η μηχανή του, ενώ τα εχθρικά πλοία ήταν καθηλωμένα σε ένα σημείο και ο μόνος τρόπος να κινηθούν ή να στρέψουν τα κανόνια τους εναντίον του, ήταν να ρυμουλκηθούν από μία ή περισσότερες βάρκες με κουπιά.

Έναντι αυτού του εμφανούς πλεονεκτήματος όμως, το «Καρτερία» παρουσίαζε κάποια σημαντικά μειονεκτήματα. Το πρώτο από αυτά είναι ότι η μηχανή του «Καρτερία» πάθαινε συχνά βλάβες, άλλοτε μικρότερες και άλλοτε μεγαλύτερες. Ο Τράϊμπερ κατέγραψε στο ημερολόγιό του τουλάχιστον 5 περιπτώσεις βλαβών, των οποίων η αποκατάσταση απαίτησε από μερικές ώρες έως μερικές μέρες.

Το επιπλέον όμως πρόβλημα ήταν ότι τα ιστία (πανιά) που διέθετε το πλοίο ήταν ανεπαρκή και η ταχύτητα που μπορούσε να αναπτύξει με αυτά και μόνο, χωρίς τη μηχανή, ήταν σχετικά μικρή.

Από το ημερολόγιο του Τράϊμπερ πληροφορούμεθα ότι, όταν το «Καρτερία» συμμετείχε σε ναυτική μοίρα, μαζί με άλλα (ιστιοφόρα) πλοία, σε πολλές περιπτώσεις κάποιο από τa άλλα πλοία το ρυμουλκούσε. Επίσης πληροφορούμεθα ότι το «Καρτερία» χρησιμοποιούσε κυρίως κάρβουνο για τη μηχανή του, όταν όμως αυτό δεν υπήρχε διαθέσιμο χρησιμοποιούσε και ξύλα. Οι περιπολίες και οι μετακινήσεις του στόλου επεκτείνονταν όχι μόνο σε όλο το Αιγαίο, το Ιόνιο και τα άλλα ελληνικά πελάγη, αλλά και σε όλη τη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Ο Τράϊμπερ αναφέρει ότι ο στολίσκος υπό τη διοίκηση του Σαχτούρη, στον οποίο μετείχε το «Καρτερία», έφθασε μέχρι και σε απόσταση 80 μιλίων από την Αλεξάνδρεια και ότι προσήγγισε τις ακτές της Λιβύης (Μπαρμπαριάς) όπου έβγαλαν άγημα στη στεριά για να αναζητήσουν νερό.

Από τα δύο ημερολόγια μαθαίνουμε αρκετές λεπτομέρειες για το πώς επικοινωνούσε το κάθε πλοίο με τα άλλα συμπλέοντα πλοία, με τη βάση του και με τον υπόλοιπο κόσμο γενικότερα. Η επικοινωνία με τα άλλα πλοία της ναυτικής μοίρας δεν παρουσίαζε πρόβλημα, εφόσον βέβαια υπήρχε τουλάχιστον οπτική επαφή.

Στην τελευταία αυτή περίπτωση η συνεννόηση με τα άλλα πλοία γινόταν στοιχειωδώς με τη βοήθεια των «σινιάλων». Πολύ συχνή ήταν η προσωπική επαφή μεταξύ των πλοιάρχων ή του ναυάρχου με τους πλοιάρχους των υπολοίπων πλοίων. Αυτή πραγματοποιείτο συχνά με μετάβαση ενός ή περισσοτέρων πλοιάρχων στη ναυαρχίδα, ή με τη μετάβαση ενός πλοιάρχου σε άλλο πλοίο, για να συνεννοηθεί με τον πλοίαρχο εκείνου.

Από τη στιγμή που ένα ή περισσότερα πλοία απέπλεαν από τη βάση τους (από Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, κλπ.) δεν υπήρχε πλέον επαφή με τη βάση παρά μόνο σπάνια, όταν κάποιο άλλο πλοίο έφευγε μεταγενέστερα από το νησί και έφερνε νέες οδηγίες.

Συνηθέστατη ήταν η περίπτωση όταν ένα πλοίο του στόλου συναντούσε άλλο πλοίο (είτε ελληνικό, είτε και ξένο – εκτός βέβαια από εχθρικό) να «βιζιτάρει» ο καπετάνιος ή ο ύπαρχος το άλλο πλοίο ή αντιστρόφως, για να ανταλλάξουν πληροφορίες.

Σε όσους διδάχθηκαν στο σχολείο την ιστορία της επανάστασης του ’21, αλλά και στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό γενικότερα, επικρατεί κατά τη γνώμη μου η εντύπωση, ότι η δράση του στόλου περιοριζόταν στις ναυμαχίες με τον τουρκικό στόλο και βεβαίως και στις πυρπολήσεις των πλοίων του εχθρού. Αυτή την εντύπωση αποκομίζει κανείς και αν διαβάσει βιβλία που έχουν ως αντικείμενο τον ναυτικό αγώνα του ’21, όπου προβάλλονται κυρίως οι ναυμαχίες.

Οι ναυμαχίες αποτελούσαν αναμφισβήτητα μια ουσιαστικότατη συμβολή στον Αγώνα και ήταν σίγουρα το εντυπωσιακότερο μέρος της δράσης του ναυτικού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το ναυτικό μας δεν εκτελούσε άλλες αποστολές, οι οποίες και πολυποίκιλες ήταν, αλλά και ήταν εκείνες με τις οποίες ο στόλος ήταν απασχολημένος στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα του αγώνα.

Κατά τη διάρκεια των οκτώ περίπου ετών του Αγώνα, τα πλοία του ελληνικού στόλου ενεπλάκησαν περί τις 15 έως 20 περίπου φορές σε ναυμαχίες με ή χωρίς συμμετοχή πυρπολικών. Αυτό σημαίνει ότι, αθροιστικά, ο στόλος απασχολήθηκε σε ναυμαχίες συνολικά μόνο επί 20 έως 30 μέρες, ή με άλλα λόγια λιγότερο από το 2% του συνολικού χρόνου που διήρκεσε ο Αγώνας.

Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς: τι έκαναν τα πλοία του στόλου κατά το υπόλοιπο 98% του συνολικού χρόνου;

Όπως προκύπτει από τα δύο ημερολόγια, η αποστολή του στόλου και κατ’ επέκτασιν η προσφορά του στον Αγώνα, πέρα από τις ναυμαχίες εναντίον του τουρκικού και του αιγυπτιακού στόλου, ήταν πολύπλευρη και συγκεκριμένα περιελάμβανε τα εξής:

– To ναυτικό αποκλεισμό των επαναστατημένων περιοχών για να εμποδισθεί η μεταφορά στρατευμάτων και εφοδίων του εχθρού προς τις περιοχές αυτές, πράγμα που κατά τη γνώμη μου, ήταν και η κύρια αποστολή του στόλου. Στη δράση αυτή περιλαμβάνεται η διενέργεια νηοψιών και η κατάσχεση πλοίων και φορτίων τόσο των Τούρκων, όσο και ουδετέρων (υποτίθεται) κρατών, κλπ.

– Την επιτήρηση του εχθρικού στόλου, ή τμημάτων αυτού, για να είναι οι επαναστατημένοι ενήμεροι για τις κινήσεις του εχθρού αλλά και να ασκείται ψυχολογική πίεση στα πληρώματα του εχθρού.

– Τη μεταφορά στρατευμάτων και εφοδίων από μία περιοχή σε άλλη.

– Τη διενέργεια αποβάσεων από στρατιωτικά σώματα ξηράς, όπως π.χ. αυτή που έγινε στο Φάληρο (Καστέλλα) το 1827.

– Την υποστήριξη των κατά ξηράν ελληνικών δυνάμεων, όταν αυτές επιχειρούσαν σε περιοχές κοντά στη θάλασσα, με βομβαρδισμό των εχθρικών θέσεων αλλά και με καταδρομές ναυτικών αγημάτων (π.χ. Κυδωνίες, Πήλιο, Σφακτηρία, κλπ.). Κατά σύμπτωση, και οι δύο καπετάνιοι, ο Ανστ. Τσαμαδός αλλά και ο Άστιγξ, έπεσαν μαχόμενοι, όχι στις γέφυρες των πλοίων τους, αλλά σε αποβατικές επιχειρήσεις, εκτός των πλοίων τους.

– Την προστασία αμάχων ελληνικών πληθυσμών από επιθέσεις των Τούρκων σε νησιά, ή σε παραθαλάσσιες πόλεις π.χ. Χίος Ψαρά, Κυδωνίες, κλπ.

– Το βομβαρδισμό, και σε πολλές περιπτώσεις καταστροφή, παράκτιων οχυρώσεων του εχθρού (Βασιλάδι, κάστρο Βόλου).

– Τη διάσωση και μεταφορά αμάχων (Κυδωνίες και αλλού).

– Τη συλλογή χρημάτων (φόρων) για τις ανάγκες του Αγώνα από νησιά και παραθαλάσσιες πόλεις.

– Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε και τις ατέλειωτες ώρες και ημέρες περιπολιών και αναμονής σε διάφορους υπήνεμους όρμους.

Ως επίλογο, θα αναφέρω ότι και οι δύο φιλέλληνες παρέμειναν στην Ελλάδα και μετά την απελευθέρωση. Ο Τράϊμπερ διοργάνωσε το Υγειονομικό Σώμα του Στρατού, του οποίου υπήρξε ο πρώτος αρχηγός, ο δε Κιάππε υπηρέτησε στο Δικαστικό Σώμα. Τέλος, αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση έγιναν συμπέθεροι, αφού η κόρη του Τράϊμπερ, Ρόζα, παντρεύθηκε το γιό του Κιάππε, Πέτρο.

 

Βιβλιογραφία

  • Ερρίκου Τράϊμπερ: Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828 . Μετάφραση, βιογραφικές και επεξηγηματικές σημειώσεις Δρος Χρήστου Ν. Αποστολίδου. Αθήναι 1960
  • Ιστορικά Ημερολόγια Των Ελληνικών Ναυμαχιών του 1821. Εκ των Ημερολογίων του Ναυμάχου Αν. Τσαμαδού . Εκδότης Νικ. Πάτρας. Αθήναι 1886
  • Περικλή Δεληγιάννη: Ο Ναυτικος αγώνας της Επανάστασης. Μονογραφίες του περιοδικού «Στρατιωτική Ιστορία». Αθήνα 2009
  • I.K.Mαζαράκη Αινιάν: Ο Ναυτικός Αγώνας 1821 – 1830. Αθήνα 2019

 

Ο Γκιαούρης του Λόρδου Βύρωνος. Σύνθεση από μπρούντζο του 19ου αιώνα (συλλογή ΕΕΦ)

 

Το σύμβολο του Φιλελληνισμού του Λόρδου Βύρωνος, ο αγωνιστής του 1821 Έγγελης και το σπαθί του Κολοκοτρώνη

Η πλέον κεντρική εμβληματική μορφή του Φιλελληνικού κινήματος κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, είναι αδιαμφισβήτητα αυτή του Έλληνα που νικά τον Χασάν και του αποσπά το άλογο και τα όπλα. Η μορφή αυτή προκύπτει από το εμβληματικό έργο του Λόρδου Βύρωνος «ο Γκιαούρης».

Η ιστορία αυτή και σωρεία των σχετικών απεικονίσεων στην Φιλελληνική τέχνη, ενέπνευσαν και ενθουσίασαν χιλιάδες Φιλέλληνες σε όλον τον κόσμο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821.

Όπως θα δείξουμε όμως, ο Γκιαούρης του Λόρδου Βύρωνος ενέπνευσε και Έλληνες αγωνιστές του 1821.

Θυμίζουμε ότι ο Λόρδος Βύρων έζησε για λίγο στην Αθήνα (1810 – 1811), που την εποχή αυτή ήταν μία μικρή πόλη με λίγους κατοίκους, στους οποίους η παρουσία του Άγγλου Λόρδου σίγουρα δεν πέρασε απαρατήρητη.

Από το ταξίδι του αυτό, ο Βύρων συγκέντρωσε εικόνες, εμπειρίες και υλικό για να συγγράψει πολλά από τα έργα του. Πρώτα από όλα το εμβληματικό Childe Harrold. Το 1813 ο Λόρδος Βύρων εξέδωσε τον Γκιαούρη. Είναι πολύ πιθανό, αντίγραφα του βιβλίου αυτού να είχαν σταλεί στην Αθήνα και να είχαν κυκλοφορήσει στους Αθηναίους ή και να είχαν εμπλουτίσει την βιβλιοθήκη της Εταιρείας Φιλομούσων.

 

Βιβλίο του Peter Edmund LAURENT (1796 – 1837), με τίτλο «Recollections of a Classical Tour through the various parts of Greece, Turkey, and Italy made in the years 1818 and 1819», από την βιβλιοθήκη της Εταιρείας Φιλομούσων στην Αθήνα. Συνοδεύεται με αίτηση εγγραφής μέλους στην Εταιρεία Φιλομούσων την οποία υπογράφουν γνωστοί Αθηναίοι της εποχής (συλλογή ΕΕΦ).

 

Σε κάθε περίπτωση, όπως η εικόνα αυτή του Γκιαούρη ενέπνεε τους Φιλέλληνες, έτσι εμψύχωνε και τους Έλληνες οι οποίοι αναζητούσαν ευκαιρία για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους και την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού.

Στο άρθρο αυτό παρουσιάζουμε την ιστορία μίας Αθηναϊκής οικογενείας αγωνιστών του 1821, της οποίας η δράση έδωσε σάρκα και οστά στον εμβληματικό Γκιαούρη του Λόρδου Βύρωνος, χαρίζοντας στην Ελληνική Επανάσταση την μόνη επώνυμη σκηνή όπου Έλληνας αγωνιστής πετυχαίνει τον άθλο του Γκιαούρη, και μάλιστα σε ιδιαίτερα έντονες συνθήκες μάχης.

Στο Αρχείο Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην Αθήνα, το κουτί 53 περιέχει στοιχεία για την οικογένεια Έγγελη, που έδωσε τέσσερεις αγωνιστές στον Αγώνα για την εθνική Ανεξαρτησία.

Ο φάκελος 1, περιέχει μία ιδιαίτερα διαφωτιστική αίτηση του Δημητρίου Έγγελη, υιού του Αγγελή, με ημερομηνία 1865 «προς την Έκτακτην Επί των Δικαιωμάτων των Αγωνιστών Επιτροπή», που αναφέρεται στις υπηρεσίες του Δημητρίου Έγγελη και των αδελφών του, Γεωργίου και Ιωάννου, που πολέμησαν στην Ακρόπολη.

 

Αγγελής Έγγελης και Ελευθέριος Έγγελης

Με το υπ’ αρ. 926 έγγραφο του φακέλου που υπογράφουν στις 24 Σεπτεμβρίου 1860 στην Αθήνα, ο Ν. Ζαχαρίτσας, ο Δ.Σ. Καλλιφρονάς, ο Κ. Βρυζάκης, ο Δ. Σουρμελής, ο Σταύρος Βλάχος, ο Γ. Ψύλλας, ο Σ. Βενιζέλος, ο Παλαιολόγος Βενιζέλος και ο Σ. Γαλάκης, ο Δήμαρχος Αθηναίων Ιωάννης Σαντοριναίος βεβαιώνει τα ακόλουθα:

«Ο Αγγελής Έγγελης διέπρεψε στο Καματερό στη μάχη κατά του Ομέρ Βρυώνη. Κατάφερε να πάρει το διαβόητο βυζαντινό σπαθί του, το οποίο προσέφερε αργότερα, ύστερα από προτροπή των Δημογερόντων της Αττικής, στον Αρχηγό της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο Αγγελής Έγγελης έπεσε «κατά την αξιομνημόνευτον Έφοδον, παρά την Τρίτην Πύλην της Ακροπόλεως και επί ικανόν καιρό έκειτο έμπροσθεν αυτής, αδυνάτου όντος ν’αρθή εν μέσου το ανδρείον εκείνο λείψανον», ούτε από τους Έλληνες, ούτε από τους εχθρούς. «Αλλά τέλος ίσχυσαν οι Έλληνες να τον παραλάβωσιν και να τον κηδεύσουν εντίμως καθ’ως έπρεπεν εις γενναίον άνδραν».

 

Έλληνας αγωνιστής υπερασπίζεται τον θανάσιμα τραυματισμένο πατέρα του. Πίνακας του Ούγγρου ζωγράφου Adalbert Schaffer (1815-1871). Λάδι σε καμβά (συλλογή ΕΕΦ).

Ρολόι με νεαρό αγωνιστή που υπερασπίζεται τον τραυματισμένο πατέρα του (β΄ τέταρτο 19ου αιώνα). Επιχρυσωμένος μπρούντζος, ύψος: 46,5 cm (συλλογή ΕΕΦ).

 

Σύμφωνα με άλλο έγγραφο, στον ίδιο φάκελο (φάκελο 1) φαίνεται ότι γιός του Έγγελη, εστάλη με γράμματα από την κυβέρνηση προς τον Καραϊσκάκη και επέστρεψε με απόκριση μέσα στην υπό πολιορκία Ακρόπολη.

Ορισμένες βιβλιογραφικές πηγές αναφέρουν ως ημερομηνία θανάτου του Αγγελή Έγγελη, την 15η Δεκεμβρίου 1821, ενώ συμπληρώνουν ότι στις μάχες της Αττικής σκοτώθηκε την ίδια περίοδο και ένας από τους υιούς του, επίσης αγωνιστής, ο Ελευθέριος (ή Λευτέρης).

Η έκδοση των Αστυνομικών Χρονικών του 1961, αναφέρεται σε αγωνιστή με το όνομα Έγγελη (προφανώς έναν από τους υιούς του), και παραθέτει ως έτος του θανάτου του το 1827. Ο Δ. Σουρμελής εντάσσει τον Ελευθέριο Έγγελη στους πεσόντες κατά την πολιορκία, αλλά εκτός του φρουρίου της Ακροπόλεως.

Ο Δημήτρης Καμπούρογλου, σε μελέτη του για το Δαφνί στο περιοδικό ΕΣΤΙΑ, αναφέρεται στον αγωνιστή Έγγελη και τον προσδιορίζει ως «έτι ζών» και «κάτοικο Κολυκυνθούς», το 1920 («…το σπαθί όμως το διέσωσεν επιπεσών κατ ‘ αυτών και φίλος του Έγγελης, της Κολοκυνθούς και κάτοικος, ζών μέχρι πρότινων ετών εις βαθύτατον γήρας»). Προφανώς αναφέρεται σε επιζώντα υιό του Αγγελή Έγγελη.

Σε σημείωση στο τέλος του φακέλου αναφέρεται ότι ο Αγγελής Έγγελης εξ Αττικής ήταν αξιωματικός Ε΄ τάξης, με αριθμό μητρώου 3085. Πράγματι, η Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη στο λήμμα της για τον Αγγελή Έγγελη, τόμος 9, σ. 16, αναφέρει: «Έγγελης Αγγελής. Οπλαρχηγός, καταγώμενος εξ Αττικής. Διέπρεψεν εις διάφορας μάχας, αναδειχθείς εις αξιωματικός Ε΄ τάξεως. Εφονεύθη κατά την έφοδον εναντίων των Αθηνών (Αριθ. μητρ. 949, 3035, 3139-3145)», επιβεβαιώνοντας τα στοιχεία.

Από άλλες πηγές (Κουτσονίκας, Σουρμελής, Λάππας), μαθαίνουμε ότι ο Αγγελής Έγγελης γεννήθηκε μεταξύ 1770 και 1780, και πέθανε το 1821. Ήταν αγωνιστής του 1821 εξ Αθηνών. Με την έναρξη της Εθνεγερσίας, κατετάγη στο σώμα του Μενιδιάτη οπλαρχηγού Μελετίου Βασιλείου (1778-1826), προπροπροπάππου του δημάρχου Ασπροπύργου, κ. Νικολάου Μελετίου. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στην Αττική, πολεμώντας στην αρχή με τον Μελέτιο Βασιλείου, κι ύστερα με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Τον Σεπτέμβριο του 1821, όταν οι Τούρκοι έλυσαν την πολιορκία των Αθηνών, ήταν υπαρχηγός της ομάδας του Αθηναίου οπλαρχηγού Δήμου Ρουμπέση, ο οποίος έπεσε ηρωικά σε μάχη εναντίον των Οθωμανών, των οποίων ηγείτο ο ίδιος ο Ομέρ Βρυώνης. Ο Ρουμπέσης όρμησε μαζί με τον Έγγελη εναντίον του Ομέρ Βρυώνη, και κατόρθωσαν να τον ρίξουν από το άλογο και να του αποσπάσουν το ξίφος. Ο Ρουμπέσης τραυματίσθηκε θανάσιμα και πεθαίνοντας άφησε το σπαθί στον Έγγελη, λίγο πριν εκπνεύσει. Η οικογένεια Έγγελη, παρέδωσε το ξίφος αυτό το Σεπτέμβριο του 1822 στον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ο οποίος ευρίσκετο στην Αθήνα κατά την τελετή ανάληψης καθηκόντων στρατηγού ανατολικής Στερεάς Ελλάδος. Το ξίφος αυτό, το δώρισε ο Ανδρούτσος στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη τον Οκτώβριο του ιδίου έτους, ενώ επισκέπτετο τον Νικηταρά στο Ναύπλιο.

 

Ρολόι με Έλληνα αγωνιστή που ταυτίζεται με την εικόνα του Γκιαούρη (β΄ τέταρτο 19ου αιώνα). Επιχρυσωμένος μπρούντζος, ύψος: 54 cm (συλλογή ΕΕΦ).

 

Αργότερα, το ξίφος περιήλθε στον εγγονό του Κολοκοτρώνη ταγματάρχη (ΠΖ) και αρχηγό της τάξεως 1888 της ΣΣΕ, Γεώργιο Πάνου Κολοκοτρώνη. Αυτός το παρέδωσε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, σύμφωνα με τη διαθήκη του, την οποία είχε συντάξει το Σεπτέμβριο του 1912, λίγο πριν αναχωρήσει για το μέτωπο των Βαλκανικών Πολέμων, όπου έπεσε ηρωικά στην Κρέσνα, την 12η Ιουλίου 1913.

Ο Αγγελής Έγγελης και ο πρεσβύτερος υιός του Ελευθέριος, έπεσαν ηρωικά τον Δεκέμβριο του 1821, κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως.

 

Γεώργιος Έγγελης

Ενας από τους υιούς του, ο αγωνιστής Γεώργιος Έγγελης, αναλάμβανε επικίνδυνες αποστολές ως αγγελιαφόρος. «Ο μεν Γεώργιος έπεσεν και αυτός αποσταλείς αγγελιοφόρος εκ της πολιορκούμενης Ακροπόλεως εις τα πέριξ ελληνικά στρατόπεδα».

 

Δημήτριος Έγγελης

Ο Δημήτριος Εγγελης πολέμησε μέσα από την Ακρόπολη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας από τον Κιουταχή, την περίοδο που είχαν εισέλθει σε αυτήν και οι Φιλέλληνες με τον Φαβιέρο. «Ο Δημήτριος καίτοι επιζών φέρει εις το σώμα του πολλάς ουλάς τραυμάτων εκ του αγώνος. Δις επέτυχε να διέλθη δια των πολιορκουμένων γραμμών του Κιουταχή ως Αγγελιοφόρος των πολιορκουμένων προς τους εκτός και τ’ ανάπαλιν». Ο Σουμερλής Διονύσιος (πρώην συμβολαιογράφος) φαίνεται ότι τηρούσε αρχεία σχετικά με τον Δήμητριο (Μήτρο) Έγγελη. Σε έγγραφο που απόκειται στο φάκελο και πιστοποιούν σημαντικά πρόσωπα αναγράφεται:

«Οι υποφαινόμενοι πιστοποιούμεν ότι ο Μήτρος Έγγελης εξ Αθηνών αγωνισθής απ’ αρχής της Επαναστάσεως και πληγωθείς και ριψοκινδυνεύσας πολλάκις την ζωήν του εις διαφόρους κατά των εχθρών μάχας επρόσφερεν επί της τελευταίας πολιορκίας της Ακροπόλεως Αθηνών, δύο κατά συνέχειαν φοράς θύμα την ίδια του ζωήν, αναδεχόμενος να διέλθη δια μέσου των εχθρών, ως γραμματοκομιστής εις τας πλέον κρισήμους της φρουράς της Ακροπόλεως περιστάσεις».

 

Ιωάννης Έγγελης

«Ο Ιωάννης τέλος και αυτός, πλήρες έχων το σώμα πληγών, επεδόθη εις γαιπωνικών βίον και μετά των τριών αυτού υιών προσπορίζεται τα προς το ζήν, άνευ απαιτήσεως αμοιβών».

Πλείστα έγγραφά του συναντώνται στον φάκελο 2 του κουτιού, μεταξύ αυτών και αναφορά του με ημερομηνία 19 Απριλίου 1865, στην οποία επισυνάπτεται πιστοποιητικό υπ’ αρ. 26894 που βεβαιώνουν διάφοροι αγωνιστές με την υπογραφή τους, μεταξύ αυτών και ο Μακρυγιάννης. Σύμφωνα με την αναφορά και άλλα πιστοποιητικά που συναντάμε στο φάκελο, μερικά από τα οποία σε πολλά αντίτυπα, ο Γιαννάκος Έγγελης χρημάτισε αξιωματικός στην ναυαρχίδα του Ελληνικού στόλου το δίκροτο «Έλλας» κατά τα έτη 1828 και 1829, υπό τον Μιαούλη. Επίσης πολέμησε στην Ακρόπολη με 300 άλλους Αθηναίους, στην Πελοπόννησο, και συγκεκριμένα στο Νεόκαστρο όπου τραυματίσθηκε, στην Στερεά Ελλάδα, στην εκστρατεία της Καρύστου και στην εκστρατεία της Χίου, όπου υπηρέτησε ως αξιωματικός υπό τον Γάλλο Φιλέλληνα Φαβιέρο. Το πιστοποιητικό χρονολογείται το 1843.

Τη συμμετοχή του Αγγελή Έγγελη στη μάχη στο Καματερό και το επεισόδιο με τον Ομέρ Βρυώνη, πιστοποιούν οι περισσότεροι από τους ιστορικούς του Αγώνα, ειδικότερα εκείνοι που συνέγραψαν δοκίμια για τον αγώνα στην Αττική, όπως ο Σουρμελής, ο Κόκκινος και άλλοι.

Ιδιαίτερα ο Κόκκινος σημειώνει ότι ο «τρόμος του Βρυώνη από την προσωπική επίθεση που έλαβε από τον οπλαρχηγό Ρουμπέση ήταν τέτοιος, ώστε το σπαθί του με το οποίο ήθελε να αμυνθεί του έπεσε από το χέρι. Το σπαθί πήρε ο σύντροφος του Δήμου Ρουμπέση, Έγγελης και το χάρισε αργότερα στον Οδυσσέα Ανδρούτσο, όπως αναφέραμε παραπάνω, ο οποίος με τη σειρά του το προσέφερε στον Κολοκοτρώνη». Μάλιστα μετά το επεισόδιο αυτό, ο Ομέρ Βρυώνης παρέμενε πλέον σε όλες τις μάχες στα μετόπισθεν.

Το σπαθί του Κολοκοτρώνη, του το έδωσε ο Ανδρούτσος που το είχε λάβει ως δώρο από την οικογένεια Admiral Rowan Hamilton, (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

 

Ακολουθεί το οικογενειακό δέντρο της οικογενείας Έγγελη:

1) Αγγελής Έγγελης (πρώτος αγωνιστής).

2) υιοί αυτού: ο Δημήτριος (Μήτρος), ο Γεώργιος και ο Ιωάννης (Γιαννάκος) με βάση τα αρχεία, και ο Ελευθέριος με βάση τη βιβλιογραφία.

3) Ο Δημήτριος, με τον θάνατό του άφησε δύο ορφανά παιδιά του, τον Παναγή και την Χρυσούλα και τρία ορφανά εγγόνια του αποβιώσαντος υιού του, Αγγελή Έγγελη (είχε το όνομα του πατέρα του Δημητρίου και πρώτου αγωνιστού). Τα εγγόνια αυτά ονομάζονταν Σπύρος, Ελένη και Παναγούλα.

Σήμερα το όνομα του Έγγελη και του Ρουμπέση έχει δοθεί σε δύο δρόμους που τέμνονται στον Νέο Κόσμο Αθηνών.

 

Το σημείο στο οποίο τέμνονται η οδός Έγγελη και η οδός Ρουμπέση στον Νέο Κόσμο Αθηνών.

 

Η ιστορία της οικογένειας Έγγελη, είναι ταυτισμένη με την εμβληματικότερη μορφή του Φιλελληνισμού και τον κοινό αγώνα των Ελλήνων και τον Φιλελλήνων για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Ελλάδας.

Ο σκιτσογράφος Σπύρος Ζαχαρόπουλος εικονογράφησε σε ένα κόμικ την εμβληματική αυτή ιστορία.

 

 

Μπορείτε να κατεβάσετε το κόμικ σε αρχείο pdf ΕΔΩ.

 

ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Αστυνομικά Χρονικά έτους 1961.
  • Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, Τόμος 9, έκδ. 1979.
  • Εθνική Βιβλιοθήκη, Αρχείο Αγωνιστών, Κουτί 53, Φάκελοι 1 και 2.
  • Καμπούρογλου Δημήτριος, το Δαφνί, Εστία, 1920, σ. 73.
  • Κόκκινος Α. Διονύσιος, Η Ελληνική Επανάστασης, Αθήνα, Μέλισσα, 1957.
  • Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία Νεώτερης Ελλάδας, 1957.
  • Κουτσονίκας Λάμπρος, »Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, γ’ τόμος, σελ.78.
  • Λάππας Τάκης, »Ελληνικά Ιστορικά Ανέκδοτα 1750-1862», εκδ. Μ. Πεχλιβανίδη, Αθήνα, 1971, σελ. 24 και σελ.135.
  • Μαραβελέας Γ. Α, Η επανάσταση του 21 σε σαράντα μονογραφίες, 1983.
  • Σουρμελής Διονύσιος »Ιστορία των Αθηνών κατά τον Υπέρ Ελευθερίας Αγώνα», εκδ. Νικολάου Αγγελίδου, Αθήνα, 1853, σελ.24.

 

 

Πολωνός στρατιωτικός με στολή λογχοφόρου του ιππικού. Αρχές 19ου αιώνα.

 

Η ΕΕΦ επισκέφθηκε πρόσφατα την ιστορική κοινότητα του Πέτα στον νομό Άρτας, και συνάντησε την δραστήρια δήμαρχο της ευρύτερης περιοχής, κυρία Ροζίνα Βαβέτση. Ο δήμος του Πέτα (δήμος Νικολάου Σκουφά), έχει αναλάβει τα τελευταία χρόνια πολλές πρωτοβουλίες για να αναδείξει την συνεισφορά των Φιλελλήνων κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης.

Σο πλαίσιο αυτό, η ΕΕΦ επισκέφθηκε την ευρύτερη περιοχή, το πεδίο της μάχης, τον οικισμό, και βέβαια, το μνημείο των Φιλελλήνων.

Η πλέον συγκινητική στιγμή ήταν αυτή της επίσκεψης του ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Πέτα. Στο ιερό αυτό μέρος, έλαβε χώρα μία από τις ηρωικότερες στιγμές του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων μετά το τέλος της μάχης του Πέτα, στις 16 Ιουλίου 1822.

Όταν οι Φιλέλληνες περικυκλώθηκαν από τις υπέρτερες δυνάμεις του εχθρού, μετά την προδοσία του οπλαρχηγού Μπακόλα, δεκαπέντε Πολωνοί από το τάγμα των Φιλελλήνων, με αρχηγό τους τον Πολωνό αξιωματικό Mierzewski, οχυρώθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και πολέμησαν για πολλή ώρα με απίστευτη γενναιότητα.

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου στο Πέτα

Η μάχη ήταν σφοδρή. Στο τέλος, όταν η εκκλησία περικυκλώθηκε από εκατοντάδες Τούρκους, οι Πολωνοί ήρωες έφθασαν να μάχονται σώμα με σώμα προκαλώντας τρομερές απώλειες στον εχθρό. Στο τέλος ανέβηκαν στην σκεπή της εκκλησίας, και συνέχισαν να μάχονται από εκεί.

Πολωνός στρατιωτικός με στολή αξιωματικού του ιππικού. Αρχές 19ου αιώνα.

Πολωνός στρατιωτικός με στολή του πεζικού. Αρχές 19ου αιώνα.

Ο δειλός εχθρός κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να νικήσει τους γενναίους Πολωνούς Φιλέλληνες, που πολεμούσαν με την γενναιότητα, το πάθος και την αίσθηση αυτοθυσίας του Λεωνίδα και των 300 Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες. Έτσι στο τέλος  οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στην σκεπή της εκκλησίας, για να δώσουν ένα ηρωικό τέλος στους ατρόμητους αυτούς μαχητές, οι οποίοι πέρασαν πλέον στην αιωνιότητα.

Η Ελλάδα και οι Έλληνες θα είναι πάντα ευγνώμονες προς τους ήρωες αυτούς, και η θυσία τους θα αποτελεί μία μόνιμη γέφυρα φιλίας και συνεργασίας με τον φίλο λαό της Πολωνίας.

Η ΕΕΦ θα τιμήσει την συνεισφορά των Πολωνών Φιλελλήνων σε ειδική εκδήλωση που θα οργανώσει το επόμενο έτος.

Τι κοινό έχει η Domino’s Pizza, o Iggy Pop και ο Δημήτριος Υψηλάντης;
Στο Michigan των ΗΠΑ, στην Κομητεία Washtenaw, υπάρχει μία πόλη που φέρει το όνομα Ypsilanti.

 

 

Οι περισσότεροι από εμάς επισκεφθήκαμε πολλές φορές το Λονδίνο και τα πολυάριθμα πολιτιστικά και ιστορικά μνημεία του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, προσπερνάμε το εμβληματικό μνημείο της RAF στο Green Park, που βρίσκεται κοντά στο Hyde Park Corner, χωρίς να δώσουμε την απαραίτητη προσοχή.

Το μνημείο της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας (RAF) τιμά τα πληρώματα της RAF που συμμετείχαν σε ιδιαίτερα επικίνδυνες αποστολές κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Ανάμεσά τους, 55.573 πιλότοι και πλήρωμα από τη Βρετανία, τον Καναδά, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, την Πολωνία, κ.λπ. έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το μνημείο εγκαινιάσθηκε από τη βασίλισσα Ελισάβετ Β στις 28 Ιουνίου 2012.

Εκτός από το να τιμά όλους αυτούς τους άντρες που θυσίασαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν την Ευρώπη από την τυραννία, αυτό το μνημείο υπογραμμίζει επίσης τις αξίες στις οποίες βασίζεται η Βρετανία, αλλά και η Ευρώπη και ο δυτικός πολιτισμός. Αυτές είναι οι αξίες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Η βάση του μνημείου παραπέμπει σε ένα διάσημο κείμενο του Περικλή της Αθήνας:

«Η ελευθερία είναι η σίγουρη κατάκτηση μόνο εκείνων που έχουν το θάρρος να την υπερασπιστούν.»

 

 

 

Πρόσφατα η ΕΕΦ (www.eefshp.org) ανακοίνωσε τη συνεργασία της με την Περιφέρεια Αττικής για την ίδρυση ενός Μουσείου για τον Φιλελληνισμό.

Την είδηση αυτή υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό οι χιλιάδες φίλοι της ΕΕΦ, οι οποίοι γνωρίζουν το έργο της και παρακολουθούν τις δράσεις της.

Θεωρούμε όμως σκόπιμο να εξηγήσουμε το εγχείρημα και να απαντήσουμε σε μερικά ερωτήματα που μπορεί να προκύπτουν.

  • Ποιος θα είναι ο ρόλος της Περιφέρειας;
  • Γιατί χρειάζεται ένα μουσείο με το θέμα αυτό;
  • Δεν καλύπτεται το θέμα από κάποια από τα άλλα σημαντικά μουσεία της χώρας;
  • Πότε θα είναι έτοιμο το νέο μουσείο; Θα εγκαινιασθεί πριν το 2021;
  • Πώς θα λειτουργήσει;
  • Ποιος θα το χρηματοδοτήσει;
  • Ποιος θα διασφαλίσει τη συντήρησή του;

Το Μουσείο για τον Φιλελληνισμό το ιδρύει η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό (ΕΕΦ). Το εγχείρημα αυτό αποτελεί κομβικό στοιχείο των καταστατικών σκοπών της και της αποστολής της. Η ΕΕΦ έχει σχεδιάσει και οργανώσει το εγχείρημα αυτό, και το στελεχώνει με επιστήμονες κύρους και προσωπικό, με δική της ευθύνη και δικά της έξοδα.

Τα σχέδια της ΕΕΦ χρηματοδοτούνται από Έλληνες επιχειρηματίες (που δεν έχουν καμία συνεργασία με το Ελληνικό δημόσιο), οι οποίοι έχουν ήδη καταβάλλει μεγάλα ποσά για τον σχηματισμό της συλλογής, ενώ έχουν διαθέσει κεφάλαια και για την επέκτασή της στο μέλλον.

Πέραν του έργου της και της ίδρυσης του Μουσείου, η ΕΕΦ έχει (και θα συνεχίσει να έχει) παρέμβαση στην κοινωνία σε πολλούς τομείς, και θα διαδραματίζει πάντα ένα σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, πρόσφατα η ΕΕΦ, σε συνεργασία με χορηγό της, προσέφερε 100.000 Ευρώ στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης για την ενίσχυση των στρατιωτικών νοσοκομείων στη μάχη κατά του COVID-19.

Ο ρόλος της Περιφέρειας Αττικής, στην φάση αυτή, είναι να στηρίξει  ορισμένες ενέργειες που έχουν να κάνουν με την σύσταση του Μουσείου και μία σειρά δράσεων και πρωτοβουλιών που αφορούν τις εκδηλώσεις του 2021 και την εξωστρέφεια. Η ενίσχυση της Περιφέρειας θα ακολουθεί τις προβλεπόμενες διαδικασίες.

Το Μουσείο θα είναι έτοιμο να λειτουργήσει πριν το τέλος του 2020, σε ιδιόκτητο κτήριο της ΕΕΦ στην Αθήνα, σε σημείο που διασφαλίζει συνθήκες εύκολης και άνετης πρόσβασης στο κοινό. Μετά το 2021, το Μουσείο θα μετακινηθεί σε νέο ιδιόκτητο κτήριο στο κέντρο της Αθήνας.

Ο στόχος του Μουσείου Φιλελληνισμού είναι να παρουσιάσει αντικείμενα τέχνης, βιβλία, έγγραφα, μετάλλια, επιστολές, προσωπικά αντικείμενα, εικόνες – λιθογραφίες, κλπ. που θα εξηγούν την γένεση και την εξέλιξη του Φιλελληνισμού, αλλά και τον κρίσιμο ρόλο που αυτός διαδραμάτισε για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Το Μουσείο φιλοδοξεί να απαντήσει μέσω βιωματικών εμπειριών, στον Έλληνα και ξένο επισκέπτη, σε μία σειρά από σημαντικά ερωτήματα. Παραθέτουμε ενδεικτικά μερικά από αυτά:

  • Πως γεννήθηκε ο Φιλελληνισμός από την Αναγέννηση μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα;
  • Πως επηρέασε την παιδεία στην Ευρώπη και την κατέστησε Ελληνοκεντρική;
  • Πως γεννήθηκε η αρχαιολογία;
  • Πότε και πως κατανόησε ο Ευρωπαίος την σπουδαιότητα και μοναδικότητα του Ελληνικού πολιτισμού;
  • Ποιος ήταν ο Barthelemy και ο Winkelman;
  • Ποιος ενέπνευσε τον Ρήγα Φεραίο για να σχεδιάσει την Χάρτα και να συγγράψει τον θούριο;
  • Πως γεννήθηκε ο νεοκλασικισμός;
  • Ποια ήταν η οικογένεια Chenier στην Γαλλία και ποιος ο ρόλος της;
  • Τι ήταν το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο και ποια η συνεισφορά του στον αγώνα των Ελλήνων;
  • Πως γεννήθηκε ο ρομαντισμός;
  • Ποιος ήταν ο Shelley;
  • Τι ώθησε τον Λόρδο Βύρωνα να μεταβληθεί σε Ελληνολάτρη και να γράψει τα Ελληνοκεντρικά εμβληματικά του έργα που έγιναν best sellers διεθνώς;
  • Πως βοήθησε ο Λόρδος Βύρων τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων;
  • Τι ήταν τα Φιλελληνικά Κομιτάτα και τι προσέφεραν στην Ελληνική Επανάσταση;
  • Ποια ήταν τα μέλη τους;
  • Τι ήταν η Φιλελληνική μουσική;
  • Ποιοι ήταν οι Φιλέλληνες που πολέμησαν στην Ελλάδα και τι προσέφεραν;
  • Πόσοι Φιλέλληνες πέθαναν ηρωικά για την Ελλάδα ή υπέστησαν μαρτύρια χειρότερα από του Αθανάσιου Διάκου;
  • Πόσοι Φιλέλληνες αναλάμβαναν μυστικές αποστολές υπέρ της Ελλάδας;
  • Που βρίσκονται σήμερα οι απόγονοί τους και τι σκέφτονται για την Ελλάδα;
  • Τι έγραφε ο διεθνής τύπος για την Ελλάδα την δεκαετία του 1820;
  • Πως εξελίχθηκε η Φιλελληνική τέχνη και ποιος ήταν ο ρόλος της στον αγώνα των Ελλήνων;
  • Ποιοι φωτισμένοι διανοούμενοι της εποχής στήριξαν την Ελλάδα με πάθος;
  • Σε ποιόν αναφέρεται η οδός Νορμάνου και η οδός Αστιγξ στην Πλάκα και σε ποιόν η οδός Βερανζέρου;
  • Ποιος ήταν ο Εϋνάρδος και ο Χάου και τι προσέφεραν στην Ελλάδα;
  • Τι προσέφερε ο Garibaldi και ο Fratti στην Ελλάδα;
  • Γιατί ο όρος Φιλέλληνας, αποτελεί τίτλο τιμής και ταυτίζεται με ευγενείς προθέσεις, ενώ στην περίπτωση όλων των άλλων εθνοτήτων, το συστατικό «φίλος» τοποθετείται δεύτερο, και αποδίδει κάτι το αρνητικό (π.χ. τουρκόφιλος);
  • Γιατί αναπτύχθηκε μόνο κίνημα για τον Φιλελληνισμό και όχι για άλλες εθνικές ομάδες που επίσης επαναστάτησαν ή υπέστησαν διωγμούς και γενοκτονίες κατά την Οθωμανική περίοδο και αργότερα (π.χ. Αλβανοί, Σέρβοι, Αρμένιοι, Ασσύριοι, Χαλδαίοι, Κούρδοι, κλπ.);
  • Κλπ. κλπ. κλπ.

Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της Ελληνικής ιστορίας και είναι θέμα αρχής για την Ελλάδα να γνωρίζει αυτήν την ιστορία, να την προβάλει και να αποδίδει τιμές όπου πρέπει.

Παράλληλα όμως το Μουσείο Φιλελληνισμού φιλοδοξεί να τονίσει και άλλη μία σημαντική διάσταση.

Ο καθηγητής Jacques Bouchard, Διευθυντής του Modern Greek Studies Program στο University of Montreal στον Καναδά, εξηγεί: «For me Greece represents Hellenisms anchorage through the ages and the holy Land of the West» (Για μένα η Ελλάδα αντιπροσωπεύει το αγκυροβόλιο του Ελληνισμού διαμέσου των αιώνων και τον ιερό τόπο της Δύσης).

Γιατί λοιπόν συνωστίζονται οι ξένοι τουρίστες, αλλά και μαθητές από όλον τον κόσμο, στους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας; Μήπως η πράξη αυτή αποτελεί έμμεσα ή άμεσα, συνειδητά ή ασυναίσθητα, το «προσκύνημα του πολίτη του Δυτικού κόσμου, σε αυτό που αποτελεί τον Ιερό Τόπο του Δυτικού πολιτισμού»; Αυτό δεν πρεσβεύει το πρώτο ταξίδι του Λόρδου Βύρωνος (και τόσων άλλων επώνυμων και ανώνυμων) στην Ελλάδα; Αυτό δεν αποδίδει το έργο του Βύρωνος Childe Harold’s pilgrimage;

Η Ελλάδα αποτελεί το κέντρο ενός μεγάλου πολιτιστικού οικοσυστήματος.

Ο στόχος της ΕΕΦ και του Μουσείου για τον Φιλελληνισμό είναι να επιτρέψει σε όλον τον πλανήτη, και κυρίως στις κοινωνίες που εμπνέονται από τον Δυτικό πολιτισμό και στηρίζονται σε αυτόν, να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν μία θέση και ένα ισότιμο ρόλο στο πλευρό των Ελλήνων, που συνεχίζουν να αποτελούν τον θεματοφύλακα των πανανθρώπινων ανθρωποκεντρικών αξιών της ελευθερίας και της δημοκρατίας.

Να κτίσουμε σχέσεις φιλίας και συνεργασίας με τους συμμάχους μας ανά τον πλανήτη, στους οποίους θα θυμίζουμε πάντα ότι τιμούμε αυτά που προσέφεραν οι πρόγονοί τους σε εμάς, και ότι αυτοί συνεχίζουν να έχουν τα ίδια κίνητρα για να στηρίζουν την Ελλάδα, την κοιτίδα και Ιερό Τόπο του πολιτισμού τους.

Να δρομολογήσουμε ένα νέο Φιλελληνικό ρεύμα για τον 21ο αιώνα.

Η ΕΕΦ και το Μουσείο Φιλελληνισμού, έρχονται να εκπληρώσουν την αποστολή αυτή.