Karl Krazeisen

 

Ο Karl Krazeisen (1794-1878), ήταν Γερμανός στρατιωτικός, σημαίνων Φιλέλληνας και ζωγράφος, που φιλοτέχνησε τα πορτραίτα των βασικών αγωνιστών του 1821.

Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τα πρώτα χρόνια της ζωής του, εκτός από το ότι η γενέτειρά του ήταν η πολίχνη Kastellaun της Ρηνανίας – Παλατινάτου[1].

Το 1812 κατετάγη στον Βαυαρικό Στρατό και έλαβε μέρος στον πόλεμο του Έκτου Συνασπισμού κατά της Γαλλίας, το 1813- 1814[2].

Karl Krazeisen. Φωτογραφία αγνώστου. Τέλη δεκαετίας 1840 – αρχές δεκαετίας 1850. Ο εικονιζόμενος φέρει τη στολή συνταγματάρχη (ΠΖ) του Βαυαρικού Στρατού. Ανάμεσα στα Παράσημα που φέρει, είναι το Ελληνικό Αργυρούν Αριστείον του Αγώνος (πρώτο από δεξιά) και ο Ελληνικός Ταξιάρχης του Τάγματος των Ιπποτών του Σωτήρος (δεύτερο εκ δεξιών). Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων, ο Karl Krazeisen εξεδήλωσε τα φιλελληνικά του αισθήματα. Τον Αύγουστο του 1826, υπηρετούσε στην Βαυαρία, με τον βαθμό του υπολοχαγού (ΠΖ), όταν αποφάσισε να μεταβεί στην Ελλάδα για να στηρίξει τον αγώνα των Ελλήνων. Δίχως να εξασφαλίσει την απαραίτητη άδεια από την υπηρεσία του, ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι από το Μόναχο, και έφθασε εν τέλει στο Ναύπλιο μέσω Ιταλίας (Ανκόνα), Δυρραχίου, Κέρκυρας, Ζακύνθου, με ενδιάμεσους σταθμούς τον Πόρο, την Αίγινα και τη Σαλαμίνα. Στην Αθήνα κατατάχθηκε στο σώμα Βαυαρών εθελοντών υπό τον Karl Wilhelm von Heideck. Το Σώμα αυτό είχε δημιουργηθεί κατά προτροπή του βασιλέα της Βαυαρίας Λουδοβίκου A’, πατέρα του μελλοντικού βασιλέα της Ελλάδος Όθωνος[3].

Αν και έμεινε μόνο για ένα χρόνο στην Ελλάδα, ως τον Αύγουστο του 1827, συμμετείχε σε σημαντικές μάχες, ιδιαίτερα στην Αθήνα. Επίσης, η παρουσία του στην Αίγινα, συμπίπτει με την άφιξη του πρώτου ελληνικού ατμόπλοιου, του «Καρτερία» (κυβερνήτης του οποίου ήταν ο Άγγλος φιλέλληνας Frank Abney Hastings), καθώς και της φρεγάτας «Ελλάς»[4].

Καρτερία και Ελλάς. Λιθογραφία του Karl Krazeisen (συλλογή ΕΕΦ)

Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα, ο Krazeisen υπηρέτησε στη Σαλαμίνα και στο Ναύπλιο, ενώ έλαβε μέρος στην πολιορκία των Αθηνών το 1826, υπό τις διαταγές του Καρόλου Φαβιέρου[5]. Επίσης, αγωνίσθηκε στην πολιορκία της Ακροπόλεως, το διάστημα από τον Μάρτιο έως τον Απρίλιο του 1827, αλλά και στη μάχη του Φαλήρου, στη διάρκεια της οποίας σκοτώθηκε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ο Krazeisen, φιλοτέχνησε το πρόσωπο του Έλληνα Στρατηγού μία ημέρα πριν τον θανάσιμο τραυματισμό του. Τον Αύγουστο του 1827 ο Krazeisen φιλοτέχνησε το τελευταίο του ιχνογράφημα στην Ελλάδα, αυτό του σπουδαίου Φιλέλληνα βαρόνου Friedrich Eduard von Rheineck (1796-1854).

Μετά την επιστροφή του στην Γερμανία, ο Krazeisen αποτάχθηκε από τον Βαυαρικό στρατό, εξαιτίας της απουσίας του χωρίς άδεια, κάτι που συνιστούσε “λιποταξία”. Επανήλθε όμως στις τάξεις του στρατεύματος, με παράλληλη απόδοση των στρατιωτικών του βαθμών, χάριν της υπηρεσίας του στην Ελλάδα υπό τις διαταγές του Karl Wilhelm von Heideck.

Ο Krazeisen υπήρξε ιππότης πολλών Γερμανικών Παρασήμων, ενώ ταυτόχρονα ήταν κάτοχος των Ελληνικών ηθικών αμοιβών του Αργυρού Αριστείου του Αγώνος και του Ταξιάρχη του Τάγματος των Ιπποτών του Σωτήρος. Υπόμνηση της πολεμικής δραστηριότητας του Krazeisen στην Ελλάδα, αποτελεί η απεικόνισή του στον πίνακα ‘’Το εν Πειραιεί στρατόπεδον του Καραϊσκάκη κατά το έτος 1827’’[6], τον οποίο φιλοτέχνησε ο Θεόδωρος Βρυζάκης. Ο Γερμανός αξιωματικός, τοποθετημένος στην κάτω αριστερή γωνία του πίνακα, στέκεται ανάμεσα στους φουστανελοφόρους, με λυγισμένο το δεξιό του πόδι, ενώ δείχνει την Ακρόπολη των Αθηνών με το αριστερό του χέρι.

O Krazeisen όπως απεικονίζεται στον πίνακα του Βρυζάκη

Ο Karl Krazeisen δεν άφησε απομνημονεύματα, ούτε σημειώσεις. Άφησε όμως ένα ιδιαίτερα σημαντικό καλλιτεχνικό και ιστορικό έργο.

Όλα άρχισαν στις 11 Αυγούστου 1826 στο Ναύπλιο, όταν ο Krazeisen συνάντησε τον Γεώργιο Κουντουριώτη και σκιτσάρισε το πορτραίτο του, το οποίο ήταν το πρώτο που δημιούργησε. Σταδιακά, γνώρισε προσωπικά τους περισσοτέρους από τους αγωνιστές και τους παράγοντες της Ελληνικής Εθνεγερσίας του 1821. Ανάμεσα σε αυτούς υπήρχαν πυρπολητές, καπεταναίοι, οπλαρχηγοί, προεστοί και Φιλέλληνες. Αρχικά σχεδίαζε το πορτραίτο τους και στη συνέχεια τους ζητούσε να υπογράψουν το έργο που τους απεικόνιζε ως πιστοποιητικό αυθεντικότητας. Μετά την επιστροφή του στη Γερμανία, δημιούργησε μία σειρά από λιθογραφίες που μας προσφέρουν τη δυνατότητα να γνωρίζουμε με ακρίβεια την όψη των Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Γεωργίου Καραϊσκάκη, Νικηταρά, Ιωάννη Μακρυγιάννη, Ανδρέα Μιαούλη, Κωνσταντίνου Κανάρη, Κίτσου Τζαβέλλα, Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, αλλά και των Τομπάζη, Γεωργίου Κουντουριώτη, Γεωργίου Μαυρομιχάλη, Ανδρέα Ζαΐμη, Σισίνη και πολλών άλλων. Ενώ, οι πλέον γνωστοί από τους Φιλέλληνες που φιλοτεχνήθηκαν ήταν οι Charles Fabvier, Frank Hastings και Thomas Gordon[7].

Μετά τον θάνατο του Krazeisen, η συλλογή με το έργο του περιήλθε ως κληρονομιά στην κόρη του, την Maria Krazeisen – Fetova, σύζυγο του Ρώσου καθηγητή Ion Radionov Fetov, ο οποίος δίδασκε στο Βερολίνο και μετά στο Γαλάτσι της Ρουμανίας. Μετά τον θάνατο της Μαρίας, ο σύζυγος της ενημέρωσε τον Έλληνα ζωγράφο Νικόλαο Γύζη για την ύπαρξη των λιθογραφιών και πως ήθελε να τις παραχωρήσει στο Ελληνικό Δημόσιο. Ο Γύζης του συνέστησε να τις παραχωρήσει στο (υπό ίδρυση) Μουσείο της πόλεως των Αθηνών. Στις 13 Φεβρουαρίου 1926, ο Fetov κατέθεσε το ιστορικό της συλλογής και ενημέρωσε επίσημα το Ελληνικό προξενείο στο Γαλάτσι της Ρουμανίας, ενώ ανέθεσε τα σχετικά με την πώληση στον Έλληνα κάτοικο εξωτερικού Αντύπα. Λίγο καιρό αργότερα, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, τότε διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, ζήτησε από την Ελληνική κυβέρνηση (με άρθρο[8] που δημοσίευσε), να αγοράσει το κληροδότημα, όπως και συνέβη, έναντι του ποσού των 200.000 δραχμών, και στη συνέχεια να το παραδώσει στην Εθνική Πινακοθήκη. Στη συλλογή περιλαμβάνονται η κασετίνα με τα υδροχρώματα και τα πινέλα του Krazeisen, το δερμάτινο σελάχι του αγωνιστή του 1821 Δημητρίου Πλαπούτα, το οποίο εκτίθεται στο Παράρτημα του Πολεμικού Μουσείο στο Ναύπλιο, μια φωτογραφία του ζωγράφου και 24 λιθογραφίες. Παράλληλα αποκτήθηκε και ο λεπτομερής κατάλογος των έργων στη Ρουμανική γλώσσα, με περιληπτική εισαγωγή του ιστορικού, όπου τονίζεται ότι οι προσωπογραφίες είναι σχεδιασμένες εκ του φυσικού και ότι κάθε μια φέρει τις ιδιόχειρες υπογραφές των απεικονιζομένων.

Οι λιθογραφίες του Krazeisen βρίσκονται στην Αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου στην Αθήνα και μέχρι σήμερα η συλλογή έχει παρουσιασθεί τρεις φορές σε εκθεσιακό επίπεδο[9].

Σύμφωνα με τον καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Παντελή Πρεβελάκη, οι προσωπογραφίες του Krazeisen «είναι αρκετές για να συνθέσουν την αρχέτυπη εικόνα του Εθνικού Αγωνιστή που αναζητεί το ομαδικό υποσυνείδητο. Ιδωμένη από την ιστορική και ψυχολογική πλευρά, η κάθε προσωπογραφία αποτελεί μια ανεκτίμητη μαρτυρία για την φυλή, τον χαρακτήρα, την κοινωνική κατάσταση του εικονιζομένου»[10].

Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα έγραψε σχετικά: «…. Ο Καρλ Κρατσάιζεν έβαζε τον εικονιζόμενο να υπογράψει στο κάτω μέρος του χαρτιού. Του οφείλουμε θαυμασμό για την πρόνοια του και ευγνωμοσύνη γι’ αυτή τη σιωπηλή αλλά ψηλαφητή μαρτυρία … Ο Καρλ Κρατσάιζεν αν δεν είχε πάρει μαθήματα ζωγραφικής, είχε ασκηθεί τόσο πολύ, ώστε τα σχέδιά του δεν μπορούν να θεωρηθούν έργα ερασιτέχνη. Το βλέμμα του διεισδυτικό, οξύ και υποστηρίζεται από ένα χέρι που σχεδιάζει διστακτικά μεν, αλλά με μεγάλη ακρίβεια και ευαισθησία. Συχνά τα σχέδιά του έχουν την ποιότητα του νεοκλασικού ζωγράφου Ενγκρ … Οφείλουμε πράγματι ευγνωμοσύνη τόσο στους κληρονόμους του Κρατσάιζεν που διαφύλαξαν αυτόν τον θησαυρό όσο και στον Ζαχαρία Παπαντωνίου, διευθυντή τότε της Εθνικής Πινακοθήκης, που είχε την έμπνευση να τον αποκτήσει το 1926 …» [11].

Στον Karl Krazeisen η ΕΕΦ αποτείει την πρέπουσα τιμή, διότι ο Φιλελληνισμός του συνδυάζει τόσο την δράση του για την Ελευθερία των Ελλήνων, όσο και ένα ισχυρό πνευματικό σκέλος, το οποίο μακροπρόθεσμα αποδεικνύεται εξαιρετικά ιστορικό, καθώς με το χρωστήρα του αποτύπωσε τις μορφές σημαντικών πρωταγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Ελλήνων και Φιλελλήνων, οι οποίες θα είχαν χαθεί στη λήθη, με αποτέλεσμα η ιστορία να είναι σε αρκετά σημεία ημιτελής.

 

Προσωπογραφίες του Karl Krazeisen

Πρόκειται για μία σπάνια σειρά από τις λιθογραφίες του Krazeisen, που είναι επιχρωματισμένες με το χέρι.

 

Παραπομπές

[1] Nagler, Georg Kaspar, ‘’Neuesallgemeines Kuenstler-Lexicon’’, Μόναχο, 1839, σελ.168.
[2] Βλ. στο ίδιο.
[3]   St Clair, William, “That Greece Might Still Be Free. The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book Publishers, Λονδίνο, 2008, σελ. 335.
[4] Οικονόμου, Μιχαήλ, “Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός των Ελλήνων αγών”, εκδ. Θ. Παπαλεξανδρή, Αθήνα, 1873, σελ. 781.
[5] Τράιμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960, σελ. 76.
[6] Κασιμάτη, Μαριλένα Ζ., “Ο Υπολοχαγός Καρλ Κράτσαϊζεν ζωγραφίζει τους Έλληνες και φιλέλληνες αγωνιστές του 1821”, εκδ. εφ. “Καθημερινή”, ένθετο “Επτά ημέρες”, Αθήνα, 25 Μαρτίου 2003, σελ. 5-13.
[7] Krazeisen, Karl, “Bildnisse ausgezeichneter Griechen und Philhellenen nebst einigen Ansichten und Trachten. Nach der Natur gezeichnet und herausgegeben von Karl Krazeisen”, 7 τόμοι, Μόναχο, 1827-1831.
[8] Παπαντωνίου, Ζαχαρίας, Εφημερίδα “Ελεύθερον Βήμα”, φύλλο 23ης Μαΐου 1926,Αθήνα, 1926.
[9] Κασιμάτη, Μαριλένα Ζ., “Ο Υπολοχαγός Καρλ Κράτσαϊζεν ζωγραφίζει τους Έλληνες και φιλέλληνες αγωνιστές του 1821”, εκδ. εφ. “Καθημερινή”, ένθετο “Επτά ημέρες”, Αθήνα, 25 Μαρτίου 2003, σελ. 5-13.
[10]  Πρεβελάκης, Παντελής, “Ο Καρλ Κράτσαϊζεν στην Ελλάδα”, περιοδικό “Νέα Εστία”, Αθήνα, 1972,τεύχος 1075, σελ. 499-502.
[11] Λαμπράκη-Πλάκα, Μαρίνα, εφημερίδα “Τα Νέα”, 18 Δεκεμβρίου 2005, Αθήνα.

 

Βιβλιογραφία – Πηγές

  • St Clair, William, “That Greece Might Still Be Free. The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book Publishers, Λονδίνο, 2008.
  • Οικονόμου, Μιχαήλ, “Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός των Ελλήνων αγών”, εκδ. Θ. Παπαλεξανδρή, Αθήνα, 1873.
  • Krazeisen, Karl, “Bildnisse ausgezeichneter Griechen und Philhellenen nebst einigen Ansichten und Trachten. Nach der Natur gezeichnet und herausgegeben von Karl Krazeisen”, 7 τόμοι, Μόναχο, 1827-1831.
  • Τράιμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ .εκδ., Αθήνα, 1960.
  • Παπαντωνίου, Ζαχαρίας, Εφημερίδα “Ελεύθερον Βήμα”, φύλλο 23ης Μαΐου 1926, Αθήνα, 1926.
  • Πρεβελάκης, Παντελής, “Ο Καρλ Κράτσαϊζεν στην Ελλάδα”, περιοδικό “Νέα Εστία”, Αθήνα, 1972, τεύχος 1075.
  • Κασιμάτη, Μαριλένα Ζ., “Ο Υπολοχαγός Καρλ Κράτσαϊζεν ζωγραφίζει τους Έλληνες και φιλέλληνες αγωνιστές του 1821”, εκδ. εφ. “Καθημερινή”, ένθετο “Επτά ημέρες”, Αθήνα, 25 Μαρτίου 2003.
  • Λαμπράκη-Πλάκα, Μαρίνα, εφημερίδα “Τα Νέα”, 18 Δεκεμβρίου 2005, Αθήνα.