H Mary Shelley (1797-1851) είναι ευρύτερα γνωστή ως η συγγραφέας του κλασικού μυθιστορήματος τρόμου Frankenstein ή ο Σύγχρονος Προμηθέας (1818), και ως σύζυγος του ρομαντικού ποιητή, Percy Bysshe Shelley. Λιγότερο γνωστή είναι η ηθική στήριξη της στην Ελληνική Επανάσταση και η ψυχική της ταύτιση με τον αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία. Συμμετείχε στις ιδεολογικοπολιτικές ζυμώσεις γύρω από τον επονομαζόμενο “κύκλο της Πίζας”, ανέπτυξε μία προσωπική φιλία με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, και επηρέασε τον Λόρδο Βύρωνα στην ανάπτυξη της φιλελληνικής του στάσης και στην απόφασή του να μεταβεί στην Ελλάδα και να ταυτισθεί με τον αγώνα των Ελλήνων.

Γεννήθηκε στις 30 Αυγούστου 1797 στην περιοχή Somers town, στο Camden Τοwn του Λονδίνου, και ήταν κόρη του αναρχικού φιλοσόφου William Godwin (1756 – 1836) και της πρώιμης φεμινίστριας Mary Wollstonecraft (1759 – 1797), η οποία απεβίωσε μερικές ημέρες μετά τον τοκετό της κόρης της. Η Mary μεγάλωσε με δύο ετεροθαλείς αδελφές, την κατά τρία έτη μεγαλύτερή της, Fanny Imlay, από τη σχέση της απελθούσης μητέρας της με τον Gilbert Imlay, και τη Jane ή Claire, την οποία απέκτησε ο Godwin με την επόμενη σύζυγό του, Mary Jane Clairmont. Η Mary αναφέρεται ως η αγαπημένη κόρη του Godwin, με τον οποίον είχε μία ιδιαίτερη σχέση. Ο πατέρας της φρόντιζε αποκλειστικά για την ανατροφή και την κατ´οίκον εκπαίδευσή της. Αντίθετα οι σχέσεις με τη μητριά της ήταν προβληματικές. Από παιδί αγαπούσε τη μελέτη και να γράφει δικές της ιστορίες.

Ο William Godwin ήταν ο πνευματικός δάσκαλος του ποιητή Percy Shelley, ο οποίος επισκεπτόταν συχνά την οικία του από το 1812, και μάλιστα τον στήριζε οικονομικά ως μέντορά του. Εκεί ο Shelley γνώρισε τη Mary, σε μία περίοδο που ο γάμος του με τη Harriet Westbrook είχε προβλήματα. Σύντομα οι δύο νέοι άρχισαν να συναντιούνται στα κρυφά, κοντά στον τάφο της μητέρας της Mary Wollstonecraft. Όταν ο Godwin, οργισμένος από τα νέα, απαγόρευσε στον Shelley να τους επισκέπτεται, το ζευγάρι έφυγε για τη Γαλλία συνοδευόμενο από την αδελφή της Mary, Claire (28 Ιουλίου 1814). Από εκεί έφθασαν στην Ελβετία. Λίγο αργότερα η Claire γνωρίζει τον Λόρδο Βύρωνα και συνάπτει δεσμό μαζί του. Ο Βύρων γίνεται μέλος του στενού τους κύκλου στη Γενεύη, στη διάρκεια του δεύτερου ταξιδιού των Shelley το 1818.

Ακολουθούν μια σειρά από τραγικά γεγονότα. Η εγκυμονούσα Harriet Westbrook αυτοκτονεί, το ίδιο και η ετεροθαλής αδελφή της Mary, Fanny Imlay. Ακόμη, δύο από τα παιδιά που στο μεταξύ έχουν φέρει στον κόσμο η Mary και ο Percy, πεθαίνουν (William 1816-1819, Clara Everina 1817-1818). Θα επιζήσει το τρίτο τους παιδί, ο Percy Florence Shelley (1819-1889), ενώ η Mary θα χάσει άλλο ένα παιδί τους από αποβολή το 1822. Αυτές οι απώλειες στιγματίζουν την ψυχή της και θα βρουν την έκφρασή τους στα θέματα γέννηση / θάνατος / αναγέννηση, στα οποίο βασίζεται το γνωστότερο έργο της, Φράνκενσταιν (1818).

Το έναυσμα για τη σύνθεση του Φράνκενσταιν έχει δώσει στη Shelley o Λόρδος Βύρων, όσο κατοικούν σε διπλανά σπίτια στη λίμνη της Γενεύης. Κάποιο βράδυ, ενώ διασκεδάζουν με “ιστορίες φαντασμάτων”, ο Βύρων προτείνει να συνθέσει ο καθένας τους από μία σύντομη ιστορία τρόμου. Η Mary καταλήγει να γράψει κάτι πολύ περισσότερο από μια μικρή ιστορία. Στη συντροφιά βρίσκεται και ο γιατρός John William Polidori (1795-1821), συγγραφέας του “Βρικόλακα”, ο οποίος θα εμπνεύσει τη “βαμπιρική λογοτεχνία” πολλών συγγραφέων.

Oι Shelley θα επιστρέψουν στην Αγγλία, όπου αισθάνονται ωστόσο ανεπιθύμητοι στο παλιό τους περιβάλλον. Έτσι αναχωρούν εκ νέου με προορισμό την Ιταλία, μαζί με την Claire (11 Μαρτίου 1818), η οποία έχει φέρει εν τω μεταξύ στον κόσμο την κόρη του Βύρωνα, Alegra, και θέλει να τον συναντήσει στη Βενετία. Σταθμοί του οδοιπορικού τους είναι οι ιταλικές πόλεις Φλωρεντία, Ρώμη, τέλος η Πίζα, από όπου ο Percy συχνά μεταβαίνει στο Λιβόρνο και τη Λούκκα.

Η Πίζα αποτελεί τον σημαίνοντα σταθμό στην ανάδυση του φιλελληνισμού των Shelley. Στην πόλη αυτή σφυρηλατήθηκε μία συλλογική ταυτότητα για τους εκεί Έλληνες διανοουμένους. Εκεί ήλθαν σε επαφή με τον επονομαζόμενο κύκλο της Πίζας. Μία ομάδα ανθρώπων συσπειρωμένη γύρω από τον Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας, Ιγνάτιο, η οποία επιδίωκε να έχει ενεργό ρόλο στα ελληνικά πράγματα. Μεταξύ των προσώπων που συσπειρώνονται γύρω του, βρίσκεται ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο οποίος φιλοξενείται στην οικία του Ιγνατίου, μαζί με τον ηγεμόνα της Βλαχίας, Ιωάννη Καρατζά, και τον υιό του, Κωνσταντίνο. Ο “τουρμπανοφόρος”, όπως αποκαλούσαν τον Μαυροκορδάτο, φίλος των Shelley, αρχίζει να επηρεάζει το ζεύγος στη δική του γραμμή πολιτικής σκέψης. Η Mary φαίνεται να ανέπτυξε μια ιδιαίτερη σχέση μαζί του, όπως φανερώνει μία σειρά – αδημοσίευτων γραμμάτων που αντάλλασαν. Οταν πληροφορήθηκαν το πέρασμα του Προύθου από τον Υψηλάντη, απηύθυναν από κοινού με τον σύζυγό της Percy, δύο επιστολές σε εφημερίδες της Αγγλίας υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης. Με αυτόν τον τρόπο έλαβαν δημοσίως θέση στην πατρίδα τους υπέρ της Ελλάδας.

Tην περίοδο της διαμονής τους στην Πίζα, ο Percy συνθέτει το αριστουργηματικό ποίημά του Hellas, στο οποίο οραματίζεται την αναγέννηση της Ελλάδας. Το αφιερώνει στον Μαυροκορδάτο, τον οποίον γνωρίζει ο Βύρων δια ζώσης, έπειτα από παρέμβαση του ζευγαριού. Οι ζυμώσεις που έλαβαν χώρα μεταξύ Shelley – κύκλου της Πίζας – Bύρωνα, είχαν ως αποτέλεσμα τη μεταλαμπάδευση του ενθουσιασμού του ζεύγους για την ελληνική υπόθεση στον Bύρωνα, ο οποίος ως τότε ήταν απορροφημένος με το ιταλικό επαναστατικό κίνημα των καρμπονάρων. Εκτός από τον ελλαδικό χώρο, οι τρεις τους θα αναπτύξουν ένα ενδιαφέρον και για την Κωνσταντινούπολη.

Η Mary έγραφε με πάθος για την Ελλάδα και φρόντιζε να ενημερώνεται μέσω του κύκλου της για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα και στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και για τα τουρκικά αντίποινα σε Έλληνες. Στις 10 Απριλίου 1822, ημέρα που ο Percy έλαβε ένα αντίτυπο από το έργο του, Hellas που μόλις είχε τυπωθεί, η Mary έγραφε σε έναν φίλο της για τη σφαγή 4.000 Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη. Την ίδια περίοδο, το κεφάλι του νεκρού Αλή Πασά είχε σταλεί στον Σουλτάνο μετά τον θάνατό του. Η Mary αφηγείται τα πολεμικά γεγονότα που ακολούθησαν μεταξύ ελληνικού και τουρκικού στόλου, και με ενθουσιασμό συνειδητοποιεί ότι οι κάτοικοι του Μοριά γνωρίζουν καλά το σπαρτιατικό Ή ταν ή επί τας. Στα ημερολόγια της καταγράφει συχνά τις συνομιλίες που είχε με τον Μαυροκορδάτο, και οι περισσότερες καταχωρήσεις της ξεκινούν με την παραίνεση στον εαυτό της να διαβάζει ελληνικά (“read greek“). Δάσκαλός της στην εκμάθηση των ελληνικών, που, “όσο δύσκολα είναι, τόσο πλουσιοπάροχα ανταμείβουν κάποιον”, ήταν ο σύζυγός της, Percy. Σε κάποιο γράμμα της από τις 30 Νοεμβρίου 1821 αναφέρει τον όρκο που έχει δώσει με τον Percy να ταξιδεύσουν ή, ακόμη, να μετοικήσουν στην Ελλάδα, αν ελευθερωθεί.

Το όνειρο των Shelley δεν πραγματοποιήθηκε. Ο πρόωρος θάνατος του Percy Shelley από πνιγμό στις 8 Ιουλίου 1822, σημάδευσε με μία ακόμη τραγική απώλεια στη ζωή της Mary, η οποία έκτοτε θα γίνει θεματοφύλακας του έργου του. Ο φίλος του ζευγαριού, ο τυχοδιώκτης Eduard John Trelawny (1792-1881) απέσπασε την καρδιά του νεκρού φίλου του για να την παραδώσει στη χήρα του. Τα ήθη της εποχής δεν της επέτρεψαν να παραστεί στην τελετή αποτέφρωσης του.

Τον Φεβρουάριο του 1826 η Mary εκδίδει το πιο σκοτεινό της έργο, υπό τον τίτλο The Last Man, ένα κράμα επιστημονικής φαντασίας και γοτθικού μυθιστορήματος, όπου περιγράφει ένα εφιαλτικό, δυστοπικό μέλλον. Kατά τη διάρκεια της προσπάθειας των Ελλήνων να επανακτήσουν την Πόλη, μια επιδημία με προέλευση την Κωνσταντινούπολη ρημάζει τον μελλοντικό κόσμο. Μοναδικός επιζών είναι ο αφηγητής της ιστορίας, Lionel Verney, ο οποίος περιγράφει τη ζωή του προτού και αφότου γίνει “ο τελευταίος άνθρωπος” (The Last Man). Πρωταγωνιστεί ο ρομαντικός ιδεαλιστής Adrian, κόμης του Windsor, ο οποίος κινητοποιείται από τη φιλανθρωπία και την ανιδιοτέλειά του. H Mary πέτυχε να αποθανατίσει λογοτεχνικά τον αγαπημένο της Percy. Άλλο πρόσωπο του έργου είναι ο φιλόδοξος ευγενής, Lord Raymond, ο οποίος στρατεύεται πολεμικά στο πλευρό των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων. Είναι σαφές ότι η Mary Shelley απομνημονεύει τον φίλο της, Λόρδο Βύρωνα. Φαίνεται ότι για τη συγγραφέα, το τέλος του κόσμου περιλαμβάνει μία συντροφιά Φιλελλήνων, οι οποίοι πολεμούν για την ελληνική υπόθεση.

Ο “τελευταίος άνθρωπος”, ο Lionel, δεν είναι άλλος παρά η ίδια η συγγραφέας, η οποία έχει ζήσει την απώλεια κάθε αγαπημένου και κοντινού της προσώπου. Μερικές ημέρες μετά τον θάνατο του Βύρωνα (14 Μαΐου 1822) γράφει “νιώθω τον εαυτό μου ως το τελευταίο λείψανο μιας αγαπημένης φυλής, οι σύντροφοί μου εξαφανίστηκαν μπροστά μου”. Με αυτό της το έργο επιχειρεί να τιμήσει και απαθανατίσει την εποχή και τον κύκλο της.

Μετά την απώλεια του Percy, δεν παντρεύτηκε ξανά, παρά τις προτάσεις που δέχθηκε (από τον συγγραφέα Prosper Mérimée ή τον δραματουργό John Howard Payne). Η επιθυμία της ήταν “Ο τάφος της να αναγράφει Mary Shelley”, όπως ανέφερε στον φίλο της, Trealawny. Πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της ως αφοσιωμένη μητέρα του Percy Florence Shelley και θυγατέρα του Godwin, του οποίου η υγεία ήταν πλέον βεβαρυμένη. Από το 1838 και έπειτα υπέφερε από κρίσεις παράλυσης και πονοκεφάλους, σε βαθμό που δε μπορούσε να γράψει ή να διαβάσει. Απεβίωσε την 1η Φεβρουαρίου 1851, το πιθανότερο από εγκεφαλικό όγκο. Τάφηκε μαζί με την καρδιά του Percy στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου στο Bournemouth, κοντά στο Dorset. Στο Christchurch Priory της κομητείας του Dorset, τοποθετήθηκε ένα αναμνηστικό γλυπτό για τους Shelley, παραγγελία του Percy Florence Shelley και της νύφης της, Jane Shelley. Το μνημείο απεικονίζει τη Mary θρηνούσα τον νεκρό σύζυγο της.

 

Το μνημείο του Christchurch Priory στην κομητεία του Dorset, απεικονίζει τη Mary Shelley θρηνούσα τον νεκρό σύζυγο της.

H ζωή της Mary Shelley γυρίσθηκε σε κινηματογραφική ταινία. Δείτε εδώ το trailer.

 

Η ΕΕΦ και οι Έλληνες τιμούν την φλογερή Φιλελληνίδα, αγωνίσθηκε για να προβάλει τα δίκαια της Ελλάδας και που ενέπνευσε τον Λόρδο Βύρωνα να τα ταυτισθεί με την Ελληνική Επανάσταση.

 

Πηγές – βιβλιογραφία

  • Beaton, Roderick, From Ancient to Modern: Byron, Shelley, and the Idea of Greece Roderick Beaton, The Athens Dialogues. 2010 ; Vol. 1.
  • Λασκαράτος, Αναγνώστης, Τρεις άθεοι «φιλέλληνες»: Βύρωνας, Σέλλεϋ, Τρελώνη. Έρωτες, ποίηση, τυχοδιωκτισμός και Επανάσταση, Λόγος 11.09.2010 & 18.09.2010.
  • Spanidopoulos, John, Mary Shelley as a Philhellene, 20/03/20, honeyandhemlock.com.
  • Mary Wollstonecraft Shelley. August 30, 1797-February 1, 1851, people.brandeis.edu (βιογραφικό σημείωμα για την Mary Shelley από τον ιστότοπο του πανεπιστημίου Brandeis).