Dr. Samuel Gridley Howe, Βοστώνη, Δεκέμβριος 1873. Δαγεροτυπία. Αρχείο Hall of Fame for the Blindness Field, Louisville.
Ο Samuel Gridley Howe (1801-1876), ήταν σημαίνων Αμερικανός Φιλέλληνας, γιατρός, νομικός, πρωτοπόρος παιδαγωγός και φιλάνθρωπος.
Γεννήθηκε στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, στους κόλπους μίας εύπορης οικογενείας εμπόρων. Ο παππούς του Edward Compton Howe, ήταν μέλος της παράταξης των “Ινδιάνων” του Boston Tea Party κατά την Αμερικανική Επανάσταση[1]. Ο πατέρας του Joseph Neals Howe ήταν πλοιοκτήτης και κατασκευαστής καραβόσχοινων, ο οποίος συνεισέφερε στην ενίσχυση του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού κατά τον Αγγλοαμερικανικό Πόλεμο του 1812-1815[2]. Τέλος, η μητέρα του Patty Gridley Howe, ήταν μία από τις πλέον μορφωμένες γυναίκες της εποχής της[3].
Ο Howe έλαβε την εγκύκλια παιδεία του στη Λατινική Σχολή της Βοστώνης[4]. Με την αποφοίτησή του από εκεί το 1818, μετά από παρότρυνση του πατέρα του, εισήχθη στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Brown της Πολιτείας Rhode Island, καθώς εξαιτίας της πολιτικής αντιπαράθεσης, το Πανεπιστήμιο Harvard εθεωρείτο προπύργιο των Φεντεραλιστών. Δηλαδή των αντιπάλων των Δημοκρατικών που υποστήριζε η οικογένεια του Howe[5].
Με την αποφοίτησή του από το Πανεπιστήμιο Brown το 1821, εγγράφεται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Harvard, από την οποία έλαβε το πτυχίο του το 1824. Κατά τα έτη των σπουδών του στο Harvard, εντρύφησε στην ποίηση του Λόρδου Βύρωνος, ο οποίος έγινε το ίνδαλμά του. Μέσα από την ποίηση του Βύρωνος ο Howe μυήθηκε στα Φιλελληνικά ιδεώδη, και όταν άρχισε η Ελληνική Επανάσταση, παρακολουθούσε στενά και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις[6].
Μόλις έλαβε το πτυχίο του από το Harvard, αποφάσισε να ταξιδεύσει στην Ελλάδα και να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον Αγώνα των Ελλήνων. Για να πραγματοποιήσει το ταξίδι αυτό δανείσθηκε χρήματα από το φίλο του William Sampson. Παράλληλα ενημέρωσε για τις προθέσεις του την Φιλελληνική Επιτροπή της Βοστώνης, και έλαβε συστατική επιστολή από το ιδρυτικό μέλος της και Γενικό Γραμματέα, τον Αμερικανό Φιλέλληνα διπλωμάτη, πάστορα, πολιτικό και ακαδημαϊκό Edward Everett. Η επιστολή αυτή είχε ως παραλήπτη τον Έλληνα γιατρό, αγωνιστή της Επανάστασης και πολιτικό, Γεώργιο Γλαράκη[7].
Ο Howe αναχώρησε από τις ΗΠΑ το Σεπτέμβριο του 1824, και έφθασε στη Βαλέττα της Μάλτας στις αρχές Δεκεμβρίου του ιδίου έτους. Από εκεί κατέληξε στην Ελλάδα στις αρχές Ιανουαρίου του 1825 και μέσω Μονεμβασιάς, έφθασε στο Ναύπλιο[8]. Αμέσως εντάχθηκε στις Ελληνικές δυνάμεις ως στρατιωτικός γιατρός.
Τον Μάρτιο του 1825, μετέβη με διαταγή του Εκτελεστικού Σώματος στην Πάτρα, όπου τοποθετήθηκε ιατροχειρουργός του Ελληνικού στρατοπέδου[9]. Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα, στέλνει συχνά επιστολές στον πατέρα του και στον φίλο του William Sampson, με τις οποίες τους ενημερώνει για την δράση του και για την κατάσταση στην Ελλάδα[10].
Τον Απρίλιο του 1825 ορίζεται ιατροχειρουργός των Ελληνικών Δυνάμεων και συμμετέχει στις επιχειρήσεις στο Νεόκαστρο. Οδεύοντας προς το Νεόκαστρο, γνωρίζει στην Τριπολιτσά, τον άλλο σημαντικό Αμερικανό Φιλέλληνα George Jarvis[11], με τον οποίο έγινε αμέσως στενός φίλος. Ο Jarvis είχε σχηματίσει μία ομάδα 45 Ελλήνων εθελοντών που συντηρούσε με έξοδά του[12]. Και οι δύο βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Μάλιστα ο Jarvis και οι μαχητές του αιχμαλωτίσθηκαν, μαζί με 1000 περίπου αγωνιστές.
Με την κατάληψη του Νεοκάστρου από τους Οθωμανούς στις 11 Μαΐου 1825, κινδύνευσε και ο ίδιος ο Howe, ο οποίος γλύτωσε την τελευταία στιγμή την αιχμαλωσία από τους Τουρκοαιγυπτίους. Κατά την υποχώρηση έφθασε μέσω Καλαμάτας στο Ναύπλιο στις 23 Μαΐου 1825[13]. Από το Ναύπλιο, στις αρχές Ιουνίου 1825, μεταβαίνει στην Ύδρα, με σκοπό την περίθαλψη των τραυματιών που είχαν συγκεντρωθεί εκεί[14].
O Howe παρέμεινε στην Ύδρα ως τις 11 Ιουνίου 1825, οπότε και μετέβη στους Μύλους της Αργολίδας. Εκεί πολέμησε στις 13 Ιουνίου 1825 με τις δυνάμεις του Δ. Υψηλάντη και συνέβαλε στην διάσωση πολλών τραυματιών, οι οποίοι διακομίσθηκαν στο Ναύπλιο[15]. Στη μάχη αυτή διακρίθηκε για τη γενναιότητά του και ένας άλλος σημαντικός Αμερικανός Φιλέλληνας, και φίλος του Howe, ο Jonathan Peckham Miller. Με τον Miller είχαν συναντηθεί στην Βοστώνη όταν αυτός ετοίμαζε τις βαλίτσες του για να ταξιδεύσει στην Ελλάδα.
John Elliot (1858 -1925), πίνακας του Dr Samuel Howe, συλλογή του Brown University
Τον Σεπτέμβριο του 1825, ο Howe τοποθετήθηκε στο σώμα του Δημητρίου Καλλέργη ως ιατροχειρουργός και συμμετείχε στην εκστρατεία της Κρήτης, κατά την οποία υπηρέτησε στη Γραμβούσα έως τον Οκτώβριο του 1825[16]. Στη συνέχεια επέστρεψε στο Ναύπλιο, όπου από τον Ιανουάριο μέχρι το Σεπτέμβριο του 1826, υπηρέτησε ως αρχίατρος στο Πολεμικό Νοσοκομείο[17].
Κατά την υπηρεσία του στο Πολεμικό Νοσοκομείο του Ναυπλίου, ο Howe συνυπηρέτησε με τον Γεώργιο Γλαράκη, ο οποίος τον φρόντισε, όταν προσβλήθηκε από τύφο εξαιτίας των πολεμικών κακουχιών, τον Απρίλιο του 1826[18].
Την περίοδο της αρρώστιας του, ο Howe πληροφορήθηκε την Έξοδο του Μεσολογγίου, η οποία είχε λάβει χώρα στις 10 Απριλίου 1826. Το γεγονός αυτό, επέδρασε καταλυτικά στην ψυχή του Howe, ο οποίος ενημερώνει με επιστολές το Αμερικανικό κοινό για την κατάσταση στην Ελλάδα[19]. Μάλιστα, σε επιστολή του προς τον φίλο του William Sampson, τον Ιούλιο του 1826, υπερασπίζεται τους Έλληνες αγωνιστές και απαντά σε επικρίσεις εναντίον των Ελλήνων[20].
Στην επιστολή αυτή, ο Howe γράφει χαρακτηριστικά, πως οι επικριτές των Ελλήνων δεν λαμβάνουν υπόψη ότι επί τετρακόσια χρόνια η Ελλάδα υπέφερε εξαιτίας μίας τυραννίας πιο συντριπτικής και από την δουλεία των Δυτικών Ινδιών. Και κλείνει, χωρίς φόβο διάψευσης, σημειώνοντας ότι οι Νεοέλληνες, παρά την τυραννική δουλεία, έχουν πιο ενάρετο χαρακτήρα από τους Ιταλούς, τους Ισπανούς ή τους Ρώσους και ότι είναι το ίδιο ικανοί και ευφυείς, όπως οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι[21].
Τον Σεπτέμβριο του 1826, μετά την ανάρρωσή του, ο Howe τοποθετήθηκε ως αρχίατρος στην “Καρτερία”, το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο του Ελληνικού Στόλου, υπό τις διαταγές του σημαντικού Βρετανού Φιλέλληνα πλοιάρχου και εθνικού ευεργέτη της Ελλάδος, Frank Abney Hastings, τον οποίο ακολούθησε σε όλες τις εκστρατείες του έως τον Ιούνιο του 1827. Τότε αντικαταστάθηκε από τον Γερμανό Φιλέλληνα γιατρό και μελλοντικό ανώτερο γενικό αρχίατρο του Ελληνικού Στρατού Heinrich Treiber[22]. Ταυτόχρονα, από τον Οκτώβριο του 1826 ως τον Μάιο του 1827, ο Howe κατείχε τη θέση του γενικού αρχιάτρου του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού[23]. Μάλιστα, καθ΄όλη την στρατιωτική του υπηρεσία, ο Howe δεν δέχθηκε ποτέ να λάβει μισθό από την Ελληνική διοίκηση, αποδεικνύοντας τον αγνό Φιλελληνισμό του[24].
Κατά την δράση του στην Ελλάδα, από το 1825 ως το 1829, ο Howe συνέγραψε το ημερολόγιο του, στο οποίο περιγράφει εναργώς και με σαφήνεια την κατάσταση στην Ελλάδα, τις πολεμικές επιχειρήσεις στην ξηρά και τη θάλασσα, τα ήθη και έθιμα των Ελλήνων, καθώς και την δράση των προσωπικοτήτων του Αγώνα, με τις ιδιαίτερες πτυχές τους, γεγονός που το καθιστά σημαντικό εργαλείο κατανόησης της Ελληνικής Επανάστασης.
Το 1867, μετά την επιστροφή του από το τελευταίο του ταξίδι στην Ελλάδα, ο Howe θέλησε να προβεί σε μία συνολική αναθεώρηση του ημερολογίου του, ούτως ώστε να προσδώσει μεγαλύτερη πληρότητα στην εξιστόρηση της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς το θεωρούσε πρωτόλειο[25]. Ο θάνατός του όμως, τον Ιανουάριο του 1876, δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει το έργο αυτό. Παρόλα αυτά, το ημερολόγιο του Howe εκδόθηκε μεταφρασμένο στα Ελληνικά, αρχικά σε συνέχειες από την εφημερίδα “Νέα Ημέρα”, το 1906, και αργότερα ολόκληρο το 1971 από τις εκδόσεις Καραβία, υπό τον τίτλο “Ημερολόγιο από τον Αγώνα 1825- 1829”[26].
Λίγο πριν την αποχώρησή του από την “’Καρτερία”, ο Howe συνάντησε στο Ναύπλιο στις 24 Μαΐου 1827 τον Jonathan Peckham Miller. O Miller και ο Jarvis ήταν οι δύο στενοί φίλοι του Howe στην Ελλάδα. Ο Miller ήταν πλέον o γενικός επόπτης της διανομής της ανθρωπιστικής βοήθειας των Αμερικανικών Φιλελληνικών Κομιτάτων στην Ελλάδα. Είχε επιστρέψει πρόσφατα στην Ελλάδα, συνοδεύοντας το πρώτο μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας η οποία είχε συγκεντρωθεί από το Φιλελληνικό Κομιτάτο της Νέας Υόρκης[27].
Ο Howe θα συνεργασθεί με τον Miller και τον George Jarvis (ο οποίος έχει επανέλθει στην Πελοπόννησο μετά την Μάχη του Αναλάτου στις 24 Απριλίου 1827), στη διανομή της ανθρωπιστικής βοήθειας από τον Ιούνιο ως τα τέλη Οκτωβρίου του 1827. Στη συνέχεια ο Howe θα ταξιδεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, με σκοπό την ενημέρωση της κοινής γνώμης και τη διενέργεια εράνων υπέρ των Ελλήνων[28].
Τον Ιανουάριο του 1828 παρέμεινε για λίγο στο λοιμοκαθαρτήριο της Βαλέττας στην υπό Βρετανική διοίκηση Μάλτα (η οποία ήταν ο ενδιάμεσος σταθμός του ταξιδιού του στις ΗΠΑ). Εκεί συνάντησε τον Αμερικανό Φιλέλληνα George Brown, επίσης αξιωματικό της “Καρτερίας” και επέστρεψε μαζί του στην Αμερική. Mάλιστα, συνόδευε και ορφανά παιδιά από την Ελλάδα, τα οποία υιοθετήθηκαν από Αμερικανικές οικογένειες και άλλους φορείς[29].
Ένα από τα παιδιά αυτά ήταν ο μελλοντικός γιατρός Χριστόφορος Π. Καστάνης, που επέζησε της σφαγής της Χίου το 1822 (στην πορεία συνέγραψε το 1851 το βιβλίο ”The Greek Exile, Or, a Narrative of the Captivity and Escape of Christophorus Plato Castanis”[30]. Στο βιβλίο αυτό περιγράφονται οι ενέργειες του Howe για τη διάσωση όσο το δυνατό περισσότερων ορφανών παιδιών από την Ελλάδα.
Με την επιστροφή του στην Αμερική δραστηριοποιήθηκε πυρετωδώς στη διενέργεια εράνων για τη συγκέντρωση οικονομικής και υλικής βοήθειας προς την αγωνιζόμενη Ελλάδα, την οποία έπληττε ο λιμός. Περιόδευσε στις περισσότερες πολιτείες όπου οργάνωνε εκδηλώσεις υπέρ των Ελλήνων. Μάλιστα σε αυτές παρουσίαζε μεταξύ άλλων, προσωπικά αντικείμενα και όπλα του λόρδου Βύρωνος.
Προσωπικά αντικείμενα του Λόρδου Βύρωνος που παρέδωσε στον Dr Samuel Howe ο Αμερικανός Φιλέλληνας και υπασπιστής του Βύρωνος, George Jarvis (συλλογή ΕΕΦ).
Οι ενέργειές του συνέβαλαν στη συγκέντρωση 60.000 δολαρίων, και επέτρεψαν την αγορά σημαντικών ποσοτήτων τροφίμων, ρουχισμού και φαρμάκων, υπέρ του Ελληνικού λαού, οι οποίες εστάλησαν στην Ελλάδα με τα πλοία “Herald” και “Suffolk”, τον Οκτώβριο του 1828 και τον Ιανουάριο του 1829 αντίστοιχα[31]. Ταυτόχρονα, δημοσίευσε στο τέλος του 1828 το βιβλίο του “Historical Sketch of the Greek Revolution”, με το οποίο ενημέρωνε την Αμερικανική κοινή γνώμη για την κατάσταση στην Ελλάδα[32]. Το βιβλίο αυτό ήταν το δεύτερο σε πωλήσεις στις ΗΠΑ μετά το εμβληματικό “Προσκύνημα του Childe Harold” του Λόρδου Βύρωνος.
Το βιβλίο του Dr Samuel Howe «Ιστορικό Σκίτσο της Ελληνικής Επανάστασης», πρώτη έκδοση (συλλογή ΕΕΦ).
Ο Ηowe πίστευε ότι τα χρήματα, ο ρουχισμός και τα τρόφιμα δεν πρέπει να διανέμονται ως απλό βοήθημα, αλλά ως συνεισφορά για δημιουργική εργασία, ωφέλιμη για την Ελλάδα και τους Έλληνες[33].
Ο Howe επέστρεψε στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1829 με το πλοίο “Suffolk”[34], συνοδεύοντας την βοήθεια των Αμερικανών Φιλελλήνων. Κατά την άφιξή του είπε πως η Ελλάδα είναι το είδωλό του, και ότι οι στερήσεις που υπέφερε για εκείνη, αντί να τον κάνουν να την αποστραφεί, του κατέστησαν τη μελλοντική τύχη της πιο ενδιαφέρουσα και πως θα είναι καλή ανταμοιβή, αν οι αγώνες της, του προσφέρουν, έστω και την ελάχιστη ωφέλεια[35].
Παράλληλα με τον συντονισμό της διανομής της βοήθειας, ο Howe προέβη και σε άλλες κινήσεις. Για παράδειγμα, ίδρυσε στα Εξαμίλια του Ισθμού της Κορίνθου, την αποικία Ουασινγκτώνια για τους Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, την Κρήτη, τη Σύρο και την Αθήνα. Σε αυτήν την ενέργεια είχε αρωγούς, τον Βρετανό Φιλέλληνα στρατηγό Thomas Gordon και τον σημαίνοντα Βαυαρό Φιλέλληνα στρατηγό Karl Wilhelm von Heideck, κατοπινό αντιβασιλέα του Βασιλέως Όθωνος της Ελλάδος. Το σχέδιο αυτό το είχε εγκρίνει και ο Ι. Καποδίστριας. Μάλιστα στις αρχές του 1830, είχαν ήδη εγκατασταθεί 40 οικογένειες στην Ουασινγκτώνια[36].
Πέραν της αποικίας Ουασινγκτώνια, ο Howe συνέβαλε στην ίδρυση ενός σχολείου στα Μέγαρα το καλοκαίρι του 1829. Επίσης, ανέλαβε τον σχεδιασμό, την χρηματοδότηση και την υλοποίησε ενός μεγάλου έργου. Την οικοδόμηση της προκυμαίας και του λιμανιού της Αίγινας (πρωτεύουσας τότε του Ελληνικού κράτους). Συγχρόνως, είχε καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό ενός νοσοκομείου και ενός ορφανοτροφείου θηλέων στην περιοχή της Αίγινας, ενώ τέλος, διένειμε σπόρους και αγροτικά εργαλεία στους γεωργούς της Αττικής[37].
Τον Ιούλιο του 1830, o Howe προσβλήθηκε από ελονοσία και αποχώρησε από την Ελλάδα[38]. Πήγε στο Παρίσι για ανάρρωση, καθώς και για συνέχιση των σπουδών του. Εκεί, τον Ιανουάριο του 1832, ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές στην ιατρική. Ταυτόχρονα με τις σπουδές του, ήταν ενεργό μέλος του Πολωνικού Κομιτάτου των Παρισίων, το οποίο προετοίμαζε τον αγώνα των Πολωνών για ανεξαρτησία από την Ρωσία και την Πρωσία[39]. Μετά την ήττα των Πολωνών από τους Ρώσους και την μετακίνηση πληθυσμών προς την Πρωσία την άνοιξη του 1832, ανέλαβε προσωπικά την κατανομή των κεφαλαίων και των προμηθειών για την ανακούφιση των Πολωνών προσφύγων. Σε ένα ταξίδι του στο Βερολίνο, συνελήφθη από την Πρωσική Αστυνομία ως συνεργάτης των επαναστατών. Κατόρθωσε όμως να καταστρέψει αποδείξεις και τα στοιχεία των συνδέσμων του με τους Πολωνούς αντιστασιακούς[40]. Απελευθερώθηκε χάρη στη μεσολάβηση του πρεσβευτή των ΗΠΑ στο Παρίσι[41].
Ο Howe επέστρεψε οριστικά στην Βοστώνη τον Ιούλιο του 1832 και ίδρυσε με δικά του κεφάλαια το Perkins Institution and Massachusetts Asylum για την εκπαίδευση των τυφλών. Για την πρωτοβουλία αυτή, εμπνεύσθηκε από τη δράση του φίλου του, γιατρού John Dix Fisher, ο οποίος είχε ξεκινήσει την οργάνωση πρόνοιας για τα άτομα με τύφλωση[42]. Τον Ιανουάριο του 1833 τα διαθέσιμα κεφάλαια για την λειτουργία του ιδρύματος είχαν εξαντληθεί. Η πολιτεία της Μασαχουσέτης αναγνώρισε την συνεισφορά του ιδρύματος και την σημαντική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων με τύφλωση την οποία είχε επιτύχει. Το 1839 το ίδρυμα μεταφέρθηκε σε νέα τοποθεσία στην νότια Βοστώνη, την οποία είχε δωρίσει ο συνταγματάρχης του Αμερικανικού Στρατού Thomas Handasyd Perkins. Στη συνέχεια, το 1877 μετονομάσθηκε σε School for the Blind[43].
Ο Howe διηύθυνε το ίδρυμα, και επέδρασε καταλυτικά στο να καταστεί ένα εκ των σημαντικότερων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο ελάμβανε ομοσπονδιακή ενίσχυση[44]. Επίσης, το 1841, εισήγαγε πρώτος στις ΗΠΑ το αλφάβητο Braille για τους τυφλούς, ενώ μερίμνησε και για την ίδρυση τυπογραφείου εντός της σχολής. Μάλιστα πολλοί απόφοιτοι της σχολής, χάρη στην προσωπική καθοδήγηση του Howe, έγιναν και οι ίδιοι μέλη του διδακτικού προσωπικού, όπως η κωφή και τυφλή Laura Bridgman, μία από τις πρώτες μαθήτριες του Howe[45].
Στις 24 Απριλίου 1843, νυμφεύθηκε την Julia Ward, κόρη του εύπορου τραπεζίτη της Νέας Υόρκης Samuel Ward και της Julia Rush Cutler Ward[46]. Η σύζυγος του Howe ήταν υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας, συνθέτις του εμβατηρίου του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου «Battle Hymn of the Republic», ενώ αρκετά αργότερα ασχολήθηκε και με το κίνημα του δικαιώματος ψήφου των γυναικών[47].
O Howe από τον γάμο του, απέκτησε 6 παιδιά :
- Την Julia Romana Howe (1844- 1886), σύζυγο του Έλληνα λογίου και διδάκτορα της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου (Michael Anagnos) (1837-1906), μελλοντικού διευθυντή του Perkins Institution and Massachusetts Asylum[48].
- Την Florence Marion Howe (1845- 1922), συγγραφέα , η οποία ασχολήθηκε επίσης με το κίνημα δικαιώματος ψήφου των γυναικών, σύζυγο του δικηγόρου της Νέας Υόρκης David Prescott Hall (1845- 1907 ). Η Florence Marion Howe τιμήθηκε με Βραβείο Pulitzer το 1917 [49].
- Τον Henry Howe (1848- 1922). Μεταλλουργό και κάτοικο Νέας Υόρκης[50].
- Την Laura Elizabeth Howe (1850- 1943). Συγγραφέα, λήπτρια του Βραβείου Pulitzer το 1917 και σύζυγο του Αμερικανού βιομηχάνου Henry Richards[51].
- Την Maud Howe (1855- 1948). Συγγραφέα, που τιμήθηκε με το Βραβείο Pulitzer το 1917 και σύζυγο του Βρετανού ζωγράφου John Elliott (1858 -1925)[52].
- Τον Samuel Gridley Howe, Jr. (1858- 1863). Απεβίωσε σε ηλικία 5 ετών[53].
Το 1844 ο Howe ταξίδευσε στην Ελλάδα, με σκοπό να συμβάλλει στην περίθαλψη των Κρητών προσφύγων της Κρητικής Επανάστασης του 1841[54]. Για την δράση του αυτή, όπως επίσης για τη γενικότερη Φιλελληνική και κοινωνική του προσφορά, τιμήθηκε από την Ελληνική κυβέρνηση με τον Χρυσούν Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος[55]. Ταυτόχρονα προτάθηκε και για παρασημοφόρηση με το Αργυρούν Αριστείον του Αγώνος για τις υπηρεσίες του κατά την Ελληνική Επανάσταση[56].
Ο Howe κατά την παρασημοφόρησή του από το Ελληνικό κράτος, έγραψε με σεμνότητα στον Έλληνα πολιτικό και πρώην υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό, ότι η μεγαλύτερή του ανταμοιβή ήταν η αναγνώριση από τον Ελληνικό λαό, της συνεισφοράς του στον αγώνα της ελευθερίας και της φιλανθρωπίας. Επίσης υπογράμμιζε ότι το ενδιαφέρον του για τη μελλοντική τύχη της Ελλάδας, είναι ισότιμο με το ενδιαφέρον για την πορεία της δικής του πατρίδας[57].
Το 1846 ο Howe έθεσε υποψηφιότητα για το Αμερικανικό Κογκρέσο με το κόμμα των Whigs, αλλά ηττήθηκε από τον δικηγόρο Robert Charles Winthrop[58]. Το 1848 συνεργάσθηκε με την εκπαιδευτικό Dorothea Dix, πρωτοπόρο της εκπαίδευσης των φρενοβλαβών στα άσυλα. Με τη βοήθεια ενός κονδυλίου 2.500 δολαρίων που είχε εγκριθεί από το Νομοθετικό Σώμα της Πολιτείας της Μασαχουσέτης, ίδρυσε το “Massachusetts School for Idiot and Feeble-Minded Youth”, μία από τις πρώτες εκπαιδευτικές κοινότητες για ανθρώπους με ειδικές ικανότητες διεθνώς[59]. Ωστόσο η επιτυχία αυτής της εκπαιδευτικής κοινότητας, οδήγησε ορισμένους στο να προτείνουν την μόνιμη παραμονή των εκπαιδευομένων στο ίδρυμα. Ο Howe αντιτάχθηκε σε αυτό, διότι θεωρούσε πως ο διαχωρισμός και η απομόνωση των ανθρώπων αυτών από την υπόλοιπη κοινωνία, θα ήταν μοιραία για την κατάστασή τους[60].
Ο Howe υπήρξε επίσης εκ των ιδρυτών της εφημερίδας “Daily Commonwealth” της Βοστώνης, η οποία υποστήριζε ανοικτά την κατάργηση της δουλείας και εξεδίδετο από το 1851 ως το 1853. Στη δράση αυτή τον ενίσχυσε η σύζυγός του[61]. Ήταν επίσης χρηματοδότης των εργασιών της επιτροπής του Κάνσας στην Μασαχουσέτη, πολιτικού κινήματος που είχε ως άξονα δράσης τον Αμερικανικό Νότο και που στρεφόταν κατά της δουλείας[62].
Το σπίτι του στην νότια Βοστώνη αποτελούσε έναν από τους σταθμούς του “Υπόγειου Σιδηροδρόμου”. Ενός απορρήτου δικτύου καταφυγίων και διαδρομών το οποίο χρησιμοποιούσαν δραπέτες σκλάβοι από τον αμερικανικό Νότο, με απόληξη τον υπό Βρετανική διοίκηση Καναδά, όπου η δουλεία είχε καταργηθεί[63].
Κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, το 1861-1865, ο Howe υπηρέτησε ως αρχίατρος της Υγειονομικής Επιτροπής του Υπουργείου Πολέμου των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Επιτροπή αυτή είχε ως καθήκον την βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και τον περιορισμό της εμφάνισης νόσων στα στρατόπεδα, όπως της δυσεντερίας, του τύφου και της ελονοσίας[64].
Το 1863, τοποθετήθηκε στην Επιτροπή των Ελευθέρων Αμερικανών (American Freedmen’s Inquiry Commission), για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών. Με την ιδιότητα αυτή ταξίδευσε στον Νότο και στον Καναδά, για να διερευνήσει τις συνθήκες διαβίωσης τους και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους. Ακόμη και στον βρετανικό Καναδά, όπου η δουλεία είχε καταργηθεί, υπήρχαν δυσκολίες για τους απελεύθερους τέως σκλάβους. Ωστόσο σε σύγκριση με τον αμερικανικό Νότο, η κατάστασή τους ήταν καλύτερη, χάρη στην προστασία των πολιτικών, εργασιακών και εκπαιδευτικών τους δικαιωμάτων από το κράτος. Μετά την έρευνα στο Νότο και τον Καναδά, ο Howe ετοίμασε λεπτομερή έκθεση που κατατέθηκε προς εξέταση στο Υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ και στη συνέχεια στο αμερικανικό κογκρέσο. Η έκθεση αυτή, η οποία έφερε τον τίτλο “The Refugees from Slavery in Canada West”, συνέβαλε στην ίδρυση του Γραφείου Απελευθέρων (Freedmen’s Bureau), κυβερνητικού οργανισμού, ο οποίος είχε ως αντικείμενο την μετάβαση των απελευθέρων από την δουλεία στον ελεύθερο βίο[65].
Επίσης το 1863, ο Howe ήταν ιδρυτικό στέλεχος του Κρατικού Γραφείου Φιλανθρωπιών της Μασαχουσέτης (State Board of Charities of Massachusetts), του οποίου διετέλεσε πρόεδρος έως το 1874[66].
Με το τέλος του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, το 1865, ο Howe πρότεινε την υιοθέτηση ενός προοδευτικού συστήματος φορολόγησης. Το σύστημα αυτό στόχευε στην απόδοση φόρου βάσει εισοδήματος, με στόχο την κάλυψη των ανισοτήτων μετά την απελευθέρωση των σκλάβων και τη χρηματοδότηση της φιλανθρωπίας[67].
Ο Howe ταξίδευσε με την οικογένειά του για τελευταία φορά στην Ελλάδα το 1866, μεταφέροντας προμήθειες για την ανακούφιση των Κρητικών προσφύγων κατά την Κρητική Επανάσταση εναντίον των Οθωμανών. Μάλιστα, μετέβη στην Κρήτη για να διασώσει όσο το δυνατόν περισσότερους Κρητικούς, ενώ προέβη και στο σχεδιασμό μίας τεχνικής σχολής στην Αθήνα, για την επαγγελματική κατάρτιση των προσφύγων[68].
Κρητικό μαχαίρι, προσφορά των Κρητών στον μεγάλο Φιλέλληνα Dr Samuel Howe κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα το 1866 (συλλογή ΕΕΦ).
Κατά το ταξίδι του Howe στην Ελλάδα το 1866, η κόρη του Julia Romana Howe, η οποία τον συνόδευε, γνώρισε τον Έλληνα διδάκτορα της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και λόγιο, με καταγωγή από το Πάπιγκο της Ηπείρου, Μιχαήλ Αναγνωστόπουλο (Michael Anagnos) (1837-1906), ο οποίος ήταν γραμματέας του πατέρα της. Παντρεύτηκαν στην Βοστώνη το Δεκέμβριο του 1870. Ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος διετέλεσε το 1868 γραμματέας της Επιτροπής Περίθαλψης των Κρητών[69]. Τέλος, διετέλεσε διευθυντής του Perkins Institution and Massachusetts Asylum από τον Ιανουάριο του 1876 που απεβίωσε ο Howe, ως το θάνατό του, τον Ιούνιο του 1906[70]. Με την διαθήκη του, άφησε σημαντικό ποσό για την ίδρυση σχολείων στην Ήπειρο[71].
Όταν επέστρεψε στις ΗΠΑ το 1867, ο Howe συνέγραψε έκθεση για την κατάσταση των Κρητικών προσφύγων, με σκοπό την ευαισθητοποίηση της Αμερικανικής κοινής γνώμης[72]. Ενώ από το 1868 ως το 1869 ήταν πρόεδρος της Επιτροπής Περίθαλψης των Κρητών, η οποία είχε ιδρυθεί στην Βοστώνη[73].
Το 1870 έγινε μέλος της επιτροπής που σύστησε ο Αμερικανός πρόεδρος Ulysses S. Grant για την προσάρτηση του Αγίου Δομίνικου στις ΗΠΑ. Αυτό δεν ευοδώθηκε τελικά, λόγω των ενεργειών του γερουσιαστή Charles Sumner, προέδρου της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας, ο οποίος φοβόταν ενδεχόμενη επαναφορά του καθεστώτος της δουλείας[74].
Ο Samuel Gridley Howe απεβίωσε στη Βοστώνη στις 9 Ιανουαρίου του 1876 και κηδεύθηκε στο κοιμητήριο του όρους Auburn στο Cambridge της Μασαχουσέτης. Προς τιμήν του, το Φεβρουάριο του 1876, δόθηκε συναυλία Φιλελληνικής μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής της Βοστώνης[75].
Το 1913 η οικογένεια του Howe δώρισε σημαντικό μέρος του αρχείου του στην βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Harvard. Το 1917 οι κόρες του Howe Florence Marion Howe Hall, Laura Elizabeth Howe Richards και Maud Howe Elliott, τιμήθηκαν με το βραβείο Pulitzer για το συλλογικό έργο τους “Julia Ward Howe 1819-1910”. To έργο βιογραφεί κατά κανόνα την Julia Ward Howe, αλλά περιλαμβάνει και αναλυτικό βιογραφικό του Samuel Gridley Howe και διαπνέεται από Φιλελληνικό πνεύμα[76].
Το 1920, η κόρη του Howe, Laura Elizabeth Howe Richards, παρέδωσε το κράνος του Λόρδου Βύρωνος, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, και τιμήθηκε με τον Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος.
Το Ελληνικό κράτος τίμησε τον Samuel Gridley Howe, με ονοματοδοσίες οδών στην Αθήνα, το Ηράκλειο και τα Χανιά, καθώς και με μνημεία στην Αθήνα, πέριξ της κατοικίας του Αμερικανού πρέσβη, στην Τρίπολη και στο νησί της Αίγινας, το οποίο τοποθετήθηκε το Φεβρουάριο του 2019.
Επίσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, τίμησαν τον Samuel Gridley Howe, δίνοντας το όνομά του στο μεταγωγικό πλοίο του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού “Samuel G. Howe”, το οποίο έδρασε κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο[77]. Ενώ το 1974, η οικία του στην Βοστώνη μετατράπηκε σε μουσείο[78].
Ο Ελληνικός λαός και η ΕΕΦ, τιμούν την μνήμη του ενδόξου Αμερικανού Φιλέλληνα γιατρού, ανθρωπιστή και εθνικού ευεργέτη, Dr. Samuel Gridley Howe. Ο Howe, πέραν από εμβληματική μορφή του Φιλελληνισμού, είναι ο άνθρωπος που οργάνωσε την πρώτη διεθνή αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, που προσέφερε ανακούφιση στο νέο Ελληνικό κράτος. Τέλος, ο μεγάλος αυτός άνθρωπος, αποτελεί με την δράση του παράδειγμα προάσπισης του ελληνοκεντρικού δυτικού πολιτισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παραπομπές
[1] Richards, Laura E. Howe, “Letters and Journals of Samuel Gridley Howe”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1909, σελ. 13.
[2] Howe Elliott, Maud, “Three Generations with Illustrations”, εκδ. Little, Brown & Company, Βοστώνη, 1923, σελ. 35.
[3] Richards, Laura E. Howe, “Letters and Journals of Samuel Gridley Howe”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1909, σελ. 13.
[4] Βλ. στο ίδιο.
[5] Βλ. στο ίδιο, σελ. 14.
[6] Βλ. στο ίδιο, σελ. 19-20.
[7] Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017, σελ. 73.
[8] Ward Howe, Julia, “Memoir of Dr. Samuel Gridley Howe”, εκδ. Albert J. Wright, Βοστώνη, 1876.
[9] Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017, σελ. 73 – 74.
[10] Βλ. στο ίδιο.
[11] Βλ. στο ίδιο, σελ. 74.
[12] Μαζαράκης- Αινιάν, Ι. Κ., “Αμερικανικός Φιλελληνισμός 1821- 1831”, εκδ. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, αχρονολόγητο, σελ. 30.
[13] Σπηλιάδης, Νικόλαος, “Απομνημονεύματα ήτοι Ιστορία της Επαναστάσεως των Ελλήνων”, εκδ. Ινστιτούτο Ανάπτυξης “Χαρίλαος Τρικούπης”, Αθήνα, 2007, β’ τόμος, σελ. 203.
[14] Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017, σελ. 77.2
[15] Μακρυγιάννης, Ιωάννης, “Αρχεία Νεωτέρας Ιστορίας. Αρχείον του στρατηγού Ιωάννου Μακρυγιάννη”, επιμ. Ι. Βλαχογιάννης, Αθήνα, εκδ. Σ. Κ. Βλαστός, 1907, σελ. 214 – 215.
[16] Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017, σελ. 78 – 80.
[17] Βλ. στο ίδιο.
[18] Λάζος, Χρήστος Δ. , “Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821”, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1984, β’ τόμος, σελ. 152.
[19] Βλ. στο ίδιο.
[20] Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017, σελ. 76.
[21] Βλ. στο ίδιο.
[22] Treiber, Heinrich, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960.
[23] Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017, σελ. 82.
[24] Βλ. στο ίδιο.
[25] Larrabee, Stephen A., “Hellas observed, the American Experience of Greece 1775- 1865”, εκδ. New York University Press, Νέα Υόρκη, 1957, σελ. 106.
[26] Λάζος, Χρήστος Δ. , “ Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821”, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1984, β’ τόμος, σελ. 137- 139.
[27] Βλ. στο ίδιο, σελ. 158.
[28] Βλ. στο ίδιο.
[29] Barth, Wilhelm, Kehrig- Korn, Max, “Die Philhellenenzeit. Von der Mitte des 18. Jahrhunderts bis zur Ermordung Kapodistrias’ am 9. Oktober 1831”, εκδ. Max Hueber Verlag, Μόναχο, 1960, σελ. 87.
[30] Dakin, Douglas, “British and American Philhellenes during the war of Greek Independence, 1821-1833”, εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών – Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη, 1955.
[31] Βλ. στο ίδιο.
[32] Richards, Laura E. Howe, “Letters and Journals of Samuel Gridley Howe”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1909, σελ. 278.
[33] Μαζαράκης- Αινιάν, Ι. Κ., “Αμερικανικός Φιλελληνισμός 1821- 1831”, εκδ. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, αχρονολόγητο, σελ. 34.
[34] Βλ. στο ίδιο, σελ. 26.
[35] Λάζος, Χρήστος Δ., “ Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821”, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1984, β’ τόμος, σελ. 143.
[36] Gordon, Thomas, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, μτφρ. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, εισαγωγή Αγλαΐα Κάσδαγλη, επιμ. Λαμπρινή Τριανταφυλλοπούλου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2015, γ’ τόμος.
[37] Μαζαράκης- Αινιάν, Ι. Κ., “Αμερικανικός Φιλελληνισμός 1821- 1831”, εκδ. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, αχρονολόγητο, σελ. 34.
[38] Βλ. στο ίδιο.
[39] Richards, Laura E. (Howe), “Letters and Journals of Samuel Gridley Howe”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1909, σελ. 23.
[40] Trent, James W., “The Manliest Man: Samuel G. Howe and the Contours of Nineteenth-century American Reform”, εκδ. University of Massachusetts Press, Βοστώνη, 2012, σελ. 55-57.
[41] Βλ. στο ίδιο.
[42] French, Kimberly, “Perkins School for the Blind “, εκδ.Arcadia Publishing, Mount Pleasant, 2004, σελ. 9 -11.
[43] Βλ. στο ίδιο.
[44] Βλ. στο ίδιο.
[45] Gitter, Elizabeth, ”The Imprisoned Guest: Samuel Howe and Laura Bridgman, the Original Deaf-Blind Girl”, εκδ. Farrar, Straus & Giroux, Νέα Υόρκη, 2001, σελ. 23- 26.
[46] Hall, Florence Howe, “Julia Ward Howe and the Woman Suffrage Movement”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1913.
[47] Βλ. στο ίδιο.
[48] Συλλογικό, Εγκυκλοπαίδεια “Δομή”, εκδ. Δομή, Αθήνα, 2003, 2ος τόμος, σελ.647.
[49] Brennan, Elizabeth A., Clarage, Elizabeth C., “Who’s who of Pulitzer Prize Winners”, εκδ. Greenwood Publishing Group, Westport, 1999.
[50] Βλ. στο ίδιο.
[51] Ziegler, Valarie H., “Diva Julia: The Public Romance and Private Agony of Julia Ward Howe”, εκδ. Continuum International Publishing Group, Νέα Υόρκη, 2003, σελ. 11.
[52] Βλ. στο ίδιο.
[53] Βλ. στο ίδιο.
[54] Λάζος, Χρήστος Δ. , “ Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821”, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1984, β’ τόμος, σελ. 130.
[55] Μαζαράκης-Αινιάν, Ι. Κ., “Αμερικανικός Φιλελληνισμός 1821- 1831”, εκδ. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, αχρονολόγητο, σελ. 19.
[56] Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017, σελ. 84.
[57] “Samuel Gridley Howe’s Archives”, Harvard University Library, Cambridge.
[58] Συλλογικό, “The New International Encyclopedia”, εκδ. Dodd, Mead and Company, Νέα Υόρκη, 10ος τόμος, 1905.
[59] Pfeiffer, David, “Samuel Gridley Howe and ‘Schools for the Feebleminded”, εκδ. περ. “Ragged Edge”, Louisville, 2003.
[60] Howe, Samuel G., “In ceremonies on laying the corner-stone of the New York State institution for the blind, at Batavia, Genessee County, New York”, εκδ. Henry Todd, Νέα Υόρκη, 1866.
[61] Richards, Laura E. Howe, “Two Noble Lives”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1911.
[62] Βλ. στο ίδιο.
[63] Siebert, Wilbur H., “The Underground Railroad from Slavery to Freedom”, εκδ. MacMillan & Co., Λονδίνο, 1898, σελ. 81.
[64] Adams, George Worthington, “Doctors in Blue: The Medical History of the Union Army in the Civil War “, εκδ. Louisiana State University Press, Baton Rouge, 1996.
[65] Howe, Samuel G., “The refugees from slavery in Canada West”, εκδ. Wright & Potter, Βοστώνη, 1864.
[66] Schwartz, Harold, “Samuel Gridley Howe, Social Reformer, 1801-1876”, εκδ. Harvard University Press, Βοστώνη, 1956.
[67] Cumbler, John T., “From Abolition to Rights for All: The Making of a Reform Community in the Nineteenth Century”, University of Pennsylvania Press, Φιλαδέλφεια, 2008.
[68] Λάζος, Χρήστος Δ. , “ Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821”, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1984, β’ τόμος, σελ. 131.
[69] Benjamin Sanborn, Franklin, “ Michael Anagnos, 1837-1906”, εκδ. Wright and Potter Printing Company, Βοστώνη, 1907, σελ. 10.
[70] Burgess, Thomas, “Greeks in America: An Account of Their Coming Progress Customs, Living and Aspirations”, εκδ. Sherman, French & Company, Βοστώνη, 1913, σελ. 132.
[71] Συλλογικό, Εγκυκλοπαίδεια “Δομή”, εκδ. Δομή, Αθήνα, 2003, 2ος τόμος, σελ.647.
[72] Barth, Wilhelm, Kehrig- Korn, Max, “Die Philhellenenzeit. Von der Mitte des 18. Jahrhunderts bis zur Ermordung Kapodistrias’ am 9. Oktober 1831”, εκδ. Max Hueber Verlag, Μόναχο, 1960, σελ. 139.
[73]
[74] Ruchames, Louis. «Charles Sumner and American Historiography», εκδ. περ. “Journal of Negro History”, Σικάγο, 1953, τεύχος 38.
[75] Trent, James W., “The Manliest Man: Samuel G. Howe and the Contours of Nineteenth-century American Reform”, εκδ. University of Massachusetts Press, Βοστώνη, 2012.
[76] Λαγουδάκης, Χαρίλαος, “Samuel Gridley Howe”, εκδ. περ. “ Δελτίον Αποφοίτων Κολλεγίου Αθηνών”, Αθήνα, 1938, β’ τόμος, τεύχος 2, σελ. 5.
[77] Davies, James, «Specifications (As-Built)», εκδ. περ. “ WW2 Ships”, Νέα Υόρκη, 2004, σελ. 23.
[78] Trent, James W., “The Manliest Man: Samuel G. Howe and the Contours of Nineteenth-century American Reform”, εκδ. University of Massachusetts Press, Βοστώνη, 2012.
Βιβλιογραφία – Πηγές
- Barth, Wilhelm, Kehrig- Korn, Max, “Die Philhellenenzeit. Von der Mitte des 18. Jahrhunderts bis zur Ermordung Kapodistrias’ am 9. Oktober 1831”, εκδ. Max Hueber Verlag, Μόναχο, 1960.
- Richards, Laura E. Howe, “Letters and Journals of Samuel Gridley Howe”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1909.
- Ziegler, Valarie H., “Diva Julia: The Public Romance and Private Agony of Julia Ward Howe”, εκδ. Continuum International Publishing Group, Νέα Υόρκη, 2003.
- Howe, Samuel G., “In ceremonies on laying the corner-stone of the New York State institution for the blind, at Batavia, Genessee County, New York”, εκδ. Henry Todd, Νέα Υόρκη, 1866.
- Συλλογικό, “The New International Encyclopedia”, εκδ. Dodd, Mead and Company, Νέα Υόρκη, 10ος τόμος, 1905.
- Brennan, Elizabeth A., Clarage, Elizabeth C., “Who’s who of Pulitzer Prize Winners”, εκδ. Greenwood Publishing Group, Westport, 1999.
- Συλλογικό, Εγκυκλοπαίδεια “Δομή”, εκδ. Δομή, Αθήνα, 2003, 2ος τόμος.
- Gordon, Thomas, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, μτφρ. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, εισαγωγή Αγλαΐα Κάσδαγλη, επιμ. Λαμπρινή Τριανταφυλλοπούλου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2015, γ’ τόμος.
- Treiber, Heinrich, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960.
- Trent, James W., “The Manliest Man: Samuel G. Howe and the Contours of Nineteenth-century American Reform”, εκδ. University of Massachusetts Press, Βοστώνη, 2012.
- Dakin, Douglas, “British and American Philhellenes during the war of Greek Independence, 1821-1833”, εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών – Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη, 1955.
- Βαγενάς, Θάνος, Δημητρακοπούλου, Ευρυδίκη, “Αμερικανοί Φιλέλληνες, Εθελοντές στο Εικοσιένα”, εκδ. Μάτι, Αθήνα, 2017
- Σπηλιάδης, Νικόλαος, “Απομνημονεύματα ήτοι Ιστορία της Επαναστάσεως των Ελλήνων”, εκδ. Ινστιτούτο Ανάπτυξης “Χαρίλαος Τρικούπης”, Αθήνα, 2007, β’ τόμος.
- Ward Howe, Julia, “Memoir of Dr. Samuel Gridley Howe”, εκδ. Albert J. Wright, Βοστώνη, 1876.
- Μακρυγιάννης, Ιωάννης, “Αρχεία Νεωτέρας Ιστορίας. Αρχείον του στρατηγού Ιωάννου Μακρυγιάννη”, επιμ. Ι. Βλαχογιάννης, Αθήνα, εκδ. Σ. Κ. Βλαστός, 1907.
- Howe Elliott, Maud, “Three Generations with Illustrations”, εκδ. Little, Brown & Company, Βοστώνη, 1923.
- Siebert, Wilbur H., “The Underground Railroad from Slavery to Freedom”, εκδ. MacMillan & Co., Λονδίνο, 1898.
- Pfeiffer, David, “Samuel Gridley Howe and ‘Schools for the Feebleminded”, εκδ. περ. “Ragged Edge”, Louisville, 2003.
- Adams, George Worthington, “Doctors in Blue: The Medical History of the Union Army in the Civil War“, εκδ. Louisiana State University Press, Baton Rouge, 1996.
- Howe, Samuel G., “The refugees from slavery in Canada West”, εκδ. Wright & Potter, Βοστώνη, 1864.
- Cumbler, John T., “From Abolition to Rights for All: The Making of a Reform Community in the Nineteenth Century”, University of Pennsylvania Press, Φιλαδέλφεια, 2008.
- Hall, Florence Howe, “Julia Ward Howe and the Woman Suffrage Movement”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1913.
- Schwartz, Harold, “Samuel Gridley Howe, Social Reformer, 1801-1876”, εκδ. Harvard University Press, Βοστώνη, 1956.
- Richards, Laura E. Howe, “Two Noble Lives”, εκδ. Dana Estes & Company, Βοστώνη, 1911.
- Μαζαράκης-Αινιάν, Ι. Κ., “Αμερικανικός Φιλελληνισμός 1821- 1831”, εκδ. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα, αχρονολόγητο.
- Ruchames, Louis, «Charles Sumner and American Historiography», εκδ. περ. “Journal of Negro History”, Σικάγο, 1953, τεύχος 38.
- Gitter, Elizabeth, ”The Imprisoned Guest: Samuel Howe and Laura Bridgman, the Original Deaf-Blind Girl”, εκδ. Farrar, Straus & Giroux, Νέα Υόρκη, 2001.
- French, Kimberly, “Perkins School for the Blind“, εκδ. Arcadia Publishing, Mount Pleasant, 2004.
- Λάζος, Χρήστος Δ., “Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821”, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1984, β’ τόμος.
- Λαγουδάκης, Χαρίλαος, “Samuel Gridley Howe”, εκδ. περ. “Δελτίον Αποφοίτων Κολλεγίου Αθηνών”, Αθήνα, 1938, β’ τόμος, τεύχος 2.
- Davies, James, «Specifications (As-Built)», εκδ. περ. “WW2 Ships”, Νέα Υόρκη, 2004.
- Benjamin Sanborn, Franklin, “Michael Anagnos, 1837-1906”, εκδ. Wright and Potter Printing Company, Βοστώνη, 1907.
- Burgess, Thomas, “Greeks in America: An Account of Their Coming Progress Customs, Living and Aspirations”, εκδ. Sherman, French & Company, Βοστώνη, 1913.
- Larrabee, Stephen A., “Hellas observed, the American Experience of Greece 1775- 1865”, εκδ. New York University Press, Νέα Υόρκη, 1957.