Ο Γερμανός σχεδιαστής και λιθογράφος Wilhelm August Ferdinand Stademann γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1791 και πέθανε στο Μόναχο το 1873. Έζησε στη Βαυαρία από το 1810 και εξής. Μεταξύ 1832 και 1836 βρισκόταν στην Ελλάδα ως απεσταλμένος του Βαυαρού μονάρχη Λουδοβίκου Α´ (1786-1868), ο οποίος του είχε αναθέσει το ρόλο του συμβούλου και γραμματέως της Αντιβασιλείας του Όθωνα (1818-1867). Έπειτα επέστρεψε στη Βαυαρία. Ο γιός του ήταν ο Γερμανός τοπιογράφος Adolf Stademann (1824-1895).

Πριν αναχωρήσει για την Ελλάδα, ο Stademann είχε συνεργαστεί με ένα από τα παλαιότερα εργοστάσια πορσελάνης στην Ευρώπη, την KPM (Königliche Porzellan- Manufaktur: βασιλική βιομηχανία πορσελάνης) από το Βερολίνο, για την οποία σχεδίασε παραστάσεις που αποτυπώθηκαν σε πορσελάνινα αντικείμενα.

 

 

Όσο ζούσε ακόμη στην πατρίδα του, ο Stademann είχε αποκτήσει εμπειρία στην αποτύπωση τοπίων και μνημείων με πιστότητα. Όταν βρέθηκε στην Ελλάδα, ανέπτυξε εκ νέου τις καλλιτεχνικές του δραστηριότητες. Το 1835, εν μέσω φρικτού καύσωνος, όπως ο ίδιος αναφέρει, ολοκλήρωσε στην Αθήνα το «Πανόραμα των Αθηνών» (Panorama von Athen), έπειτα από ανάθεση του βασιλέως Όθωνος. Το πανόραμά του εκτείνεται σε μήκος έξι μέτρων και απεικονίζει με πιστότητα σε δέκα χρωματιστές, λιθογραφικές πλάκες την Πνύκα, τους λόφους της Ακρόπολης, του Υμηττού και του Λυκαβηττού, τα όρη της Πεντέλης, της Πάρνηθας και του Αιγάλεω, τον Ιλισό, τον Πειραιά, τον Κορυδαλλό, την Αίγινα και την Σαλαμίνα. Απεικόνίζεται ακόμη και η Αργολίδα. Πρόκειται για μία καλοπροαίρετη προσπάθεια του καλλιτέχνη να σκιαγραφήσει με λιτό τρόπο τον χώρο στον οποίον βρέθηκε και τους ανθρώπους που τον κατοικούν. Το σημείο, από το οποίο ο Stademann ζωγράφισε το Πανόραμα, ήταν ο λόφος των Νυμφών, το κέντρο του κτηρίου του Αστεροσκοπείου- όπως τεκμηριώνεται άλλωστε σε βινιέτα από το έργο του.

 

 

Στον θεατή του προσφέρει μία καταγραφή 360 μοιρών του λεκανοπεδίου της Αττικής: πρόκειται κυριολεκτικά δηλαδή για ένα πανόραμα της πρωτεύουσας του νέου ελληνικού κράτους, που διασώζει ως σήμερα την εικόνα που αντίκρυζε ένας περιηγητής της Αθήνας στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια.

 

 

To πανόραμα συνοδεύεται από έξι βινιέτες με σκηνές του αθηναϊκού τοπίου, ορισμένες από τις οποίες σχεδίασε ο Γερμανός ζωγράφος Ludwig Lange (1808  – 1868). Ο Lange βρέθηκε επίσης ως απεσταλμένος του Λουδοβίκου στην Αθήνα, όπου συνεργάστηκε με τον δάσκαλό του, ζωγράφο Carl Rottmann (1797 – 1850), στη δημιουργία τοπιογραφιών. Οι βινιέτες απεικονίζουν μεταξύ άλλων την περιοχή της Καισαριανής, την περιοχή στον Ιλισό, όπου αργότερα ανοικοδομήθηκε το Στάδιο και τα βασιλικά ανάκτορα. Στο πανόραμα συμπεριλαμβανόταν ένας χάρτης, ένας κατάλογος συνδρομητών με το όνομα του Όθωνα, και ένα κείμενο γραμμένο στα γαλλικά και στα γερμανικά. Η έκδοση του έργου του Stademann κέντρισε το ενδιαφέρον των συγχρόνων του.

 

 

Ο Stademann ανήκει, μαζί με τους Carl Rottmann (1797-1850), Ludwig Lange (1808-1868), Peter von Hess (1792-1871), τους στρατιωτικούς και ζωγράφους Karl Wilhelm Freiherr von Heideck (1788-1861) και Karl Krazeisen (1794-1878), καθώς και τον αρχιτέκτονα Leo von Klenze (1784-1864), στους εκλεκτούς εκείνους Γερμανούς απεσταλμένους του Λουδοβίκου Α´ στη χώρα μας, όπου δημιούργησαν καλαίσθητες εικόνες και έργα για την Επανάσταση του 1821, τους ανθρώπους της εποχής και το τοπίο της ελεύθερης Ελλάδας που αντίκρυσαν.

Η δημιουργία του Πανοράματος της Αθήνας από τον Ferdinand Stademann ανασυνθέτει με πιστότητα το τοπίο της πρωτεύουσας, όπως ήταν κατά τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, και παρέχει στις επόμενες γενιές ένα σημαντικό ιστορικό τεκμήριο για την εξέλιξη του αττικού τοπίου δια μέσου των αιώνων. Η ΕΕΦ τιμά τον ζωγράφο Ferdinand Stademann για αυτήν του την προσφορά.

 

Πηγές και βιβλιογραφία

• Βιγγοπούλου, Ιόλη (επιμέλεια), Η Ανάδυση και η Ανάδειξη Κέντρων του Ελληνισμού στα Ταξίδια των Περιηγητών (15ος – 20ος αιώνας). Ανθολόογιο από τη Συλλογή του Δημητρίου Κοντομηνά. Εκδόσεις Κότινος, Αθήνα 2005.
• Λεκάκης, Γιώργος, Πανόραμα των Αθηνών, το 1835, http://www.arxeion-politismou.gr/

 

 

“[…] Es lebe Ihre Heimat, die auch für mich die schönste Heimat ist, die Heimat meiner Bildung und meiner Ideale!”
“Ζήτω η Πατρίδα σας, που για μένα είναι η ομορφότερη πατρίδα, η πατρίδα της Παιδείας μου και των Ιδανικών μου!”

Friedrich Thiersch, De l’état actuel de la Grèce et des moyens d’arriver à sa restauration, Leipzig 1833 (1828 – 1833)

 

O Friedrich Wilhelm Thiersch (Ειρηναίος Θείρσιος, 1784 – 1860), απετέλεσε την κορυφαία μορφή του Γερμανικού Φιλελληνισμού, ενώ υπήρξε ο θεμελιωτής της Κλασικής Φιλολογίας και των Ανθρωπιστικών σπουδών στη Βαυαρία. Θεωρούσε την Ελλάδα ως “πραγματική” του πατρίδα, μητέρα της σκέψης και των ιδανικών του, και έτσι ελληνοποίησε το όνομά του σε Ειρηναίος Θείρσιος, με το οποίο είναι ευρύτερα γνωστός. Υπερασπίσθηκε με θέρμη τα δίκαια του Ελληνικού Αγώνα, και βρέθηκε στο στόχαστρο του Metternich και της πρωσικής κυβέρνησης, ως εμπνευστής της Φιλελληνικής Γερμανικής Λεγεώνας, και ως φλογερός πρόμαχος της Ελληνικής Επανάστασης. Στην εποχή του αναγνωρίστηκε ως “Praeceptor Bavariae“, δάσκαλος του βαυαρικού Γένους και θεμελιωτής της ουμανιστικής παιδείας στη Βαυαρία, όπως αντίστοιχα, θεωρείται ο φιλόσοφος Wilhelm von Humboldt (1767-1835) θεμελιωτής του εκπαιδευτικού συστήματος στην Πρωσία.[1]

Ο μαχητικός Ειρηναίος Θείρσιος γεννήθηκε στις 17 Ιουνίου 1784 στο χωρίο Kirchscheidungen (Sachsen – Anhalt) και ήταν ο δεύτερος γιος του γεωργού Benjamin Thiersch. Ένας από τους αδερφούς του ήταν ο κλασικός φιλόλογος και συνθέτης του πρωσικού εθνικού ύμνου (Preußenlied), Βernhard Thiersch. Ο γνωστός ζωγράφος από το Μόναχο, Ludwig Thiersch (1825-1909), ήταν γιος του, και ο αρχιτέκτων και ζωγράφος Friedrich von Thiersch (1852-1921) εγγονός του. Από το 1804 και εξής σπούδασε φιλολογία και θεολογία στη Λειψία και το Göttingen, και από το 1808 παρέδιδε μαθήματα ιδιωτικώς. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Göttingen απέκτησε στενές επαφές με κάποιους συμφοιτητές, οι οποίοι γνώριζαν ελληνικά τραγούδια. Έτσι πυροδοτήθηκε το ενδιαφέρον του για την πραγματικότητα των σύγχρονων Ελλήνων. Το 1809 έφθασε στο Μόναχο για να διδάξει στο Wilhelmsgymnasium και από το 1811 και στο Λύκειο. Ίδρυσε το Φιλολογικό Ινστιτούτο (1812), το οποίο έκτοτε διαμορφώνει την εκπαίδευση δασκάλων στη Βαυαρία, και θεμελίωσε το σχολικό και πανεπιστημιακό σύστημα σε νεοανθρωπιστική κατεύθυνση. Ήδη από το 1809 ήρθε σε σύγκρουση με τους προϊσταμένους του στο Γυμνάσιο του Μονάχου και τον κύκλο του Βαρόνου Johann Christoph von Aretin, ο οποίος εξέφραζε φιλοναπολεοντικές θέσεις. Το 1811 κατά τη διάρκεια του Καρναβαλιού, κατηγόρησε τον κύκλο του Aretin για μια απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, αν και φαίνεται η επίθεση να είχε ερωτικό και όχι ιδεολογικό ή πολιτικό κίνητρο.[2]

Μετά την ανάδειξη του σπουδαίου Φιλέλληνα Λουδοβίκου Α´ στον βαυαρικό θρόνο (13 Οκτωβρίου 1825), ο Thiersch ανέλαβε την αναδιοργάνωση του συστήματος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Έλαβε την έδρα Κλασικής Φιλολογίας, όταν το κρατικό πανεπιστήμιο μεταφέρθηκε στο Μόναχο. Το 1829 έγινε Πρύτανης του Λουδοβίκιου Μαξιμιλιανού Πανεπιστημίου και ίδρυσε το πρώτο σεμινάριο Κλασικής Γραμματείας στη Γερμανία. Σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών που εξέδωσε για τα γυμνάσια της Βαυαρίας, η διδασκαλία μειώθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου στην εκμάθηση των αρχαίων γλωσσών, ικανοποιώντας το ιδεολογικό πρόγραμμα του Βαυαρού μονάρχη.

O Θείρσιος προέβλεψε την αναγέννηση των Ελλήνων μία δεκαετία πριν το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης και συνέβαλε καθοριστικά στη γένεση ολόκληρου του γερμανικού φιλελληνικού ρεύματος.[3] Καθοριστικής σημασίας ήταν η συγγραφική δραστηριότητα Γερμανών πανεπιστημιακών υπέρ της Ελλάδας πριν το 1821. Δίχως αυτήν “θα ήταν αδιανόητο να φανταστούμε το κύμα συμπάθειας που περιγράφεται σε γερμανικά κείμενα μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης“[4]. Η συγκέντρωση γνώσεων και πληροφοριών για τα ελληνικά πράγματα, δύο περίπου γενιές πριν το 1821, διαμόρφωσε μία εικόνα για την Ελλάδα και ένα κίνημα συμπαράστασης. Σε ό,τι αφορά τους κύκλους της διανόησης στη Γερμανία, ο Thiersch βρίσκεται μαζί με τον καθηγητή φιλοσοφίας στο Königsberg, Wilhelm Traugott Krug (1770 – 1842) στην πρώτη γραμμή του αγώνα υπέρ της Ελλάδας. Μάλιστα ο Krug ήταν ο πρώτος Γερμανός λόγιος που τάχθηκε δημόσια υπέρ της ελευθερίας των Ελλήνων. Το Πάσχα του 1821 κυκλοφόρησε προκήρυξη με θέμα “Η αναγέννηση της Ελλάδας” (Griechenlands Wiedergeburt) και έκανε έκκληση για στήριξη του ελληνικού αγώνα. Μάλιστα τόνιζε ότι “η κυριαρχία των Τούρκων δε μπορεί να θεωρηθεί με κανέναν τρόπο νόμιμη, είναι απλά παράνομη … τίποτε δε μπορεί να θεμελιώσει νομικά την επικράτηση ενός λαού έναντι ενός άλλου”.[5] Η προκήρυξη του κυκλοφόρησε και πέραν των γερμανικών συνόρων (Πολωνία, Ολλανδία), ενώ στα ελληνικά κυκλοφόρησε με μορφή χειρογράφου και δημοσιεύθηκε ανώνυμα μόλις το 1861.[6]

Τις ίδιες θέσεις είχε υιοθετήσει και ο Thiersch, η σκέψη και κοσμοθεωρία του οποίου είχαν διαμορφωθεί από τον πολιτικό προτεσταντισμό, τον φιλελευθερισμό, το νεοανθρωπισμό και τον χριστιανισμό του. Στην προκήρυξη του “Η σωτηρία της Ελλάδας, η υπόθεση της υπόχρεης Ευρώπης”, προπαγάνδιζε τη θέση του υπέρ του ελληνικού Αγώνα, στηριζόμενος σε ένα επιχείρημα χρέους απέναντι στην Ελλάδα. Η Ευρώπη όφειλε την καταγωγή και πρόοδο της στην αρχαία Ελλάδα, και τώρα θα έπρεπε να ανταποδώσει την ευγνωμοσύνη της στους απογόνους της. Στην ελληνική Επανάσταση έβρισκε την ιδανική ευκαιρία για την αποπληρωμή του ηθικού τους χρέους, την οποία οι συμπατριώτες του ολόψυχα έπρεπε να εκμεταλλευτούν.

Από τις γραμμές της εφημερίδας Augsburger Allgemeine Zeitung, ο Thiersch επιδίωκε, με το κύρος ενός από τους πολυτιμότερους συνεργάτες της, να ενημερώνει το γερμανικό κοινό για τα ελληνικά πράγματα και να ξιφουλκεί υπέρ των ελληνικών δικαίων. Διατηρούσε ένα δίκτυο επαφών στην Ελλάδα, ώστε να ενημερώνεται πρωτογενώς. Μέσω της σειράς άρθρων του στην εφημερίδα Augsburger Allgemeine “Von der Isar” (από τον Ίσαρ, 2/6 – 17/9/1821), συγκρούεται ανοικτά με τις θέσεις του “Αυστριακού Παρατηρητή“ (Österreichischer Beobachter), την ανθελληνική εφημερίδα, όργανο του Metternich. Tα “επικίνδυνα επαναστατικά παιχνίδια” του καθηγητή Thiersch στο ζοφερό πολιτικό κλίμα της Γερμανίας πριν τον Μάρτιο του 1848, θέτουν τη ζωή και την υπόληψή του σε άμεσο κίνδυνο. Βρίσκεται στο στόχαστρο της αυστριακής αστυνομίας, ενώ ακόμη πιο εχθρική και καχύποπτη είναι η κυβέρνηση της Πρωσίας. Το φλογερά μαχητικό του πνεύμα ωστόσο δεν κάμπτεται, και στις 18/9/1821 κάνει έκκληση για τη δημιουργία μιας Φιλελληνικής, Γερμανικής Λεγεώνας. Με οξύ τρόπο αντιδρά στην πρότασή του ο Πρώσος υπουργός εξωτερικών, Christian Günther von Bernstorff (1769–1835), εγκαλώντας τον καθηγητή δημόσια για “αναίδεια και πλήρη παρανόηση των καθηκόντων του”. Η πρωσική κυβέρνηση διέκρινε τον πραγματικό κίνδυνο, ότι η ενίσχυση του φιλελληνικού ρεύματος θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό πίεσης εναντίον του καθεστώτος και για πλήθος άλλων εσωτερικών ζητημάτων. Εξ ου και η φίμωση του Τύπου στην Πρωσία σε ό,τι αφορούσε το ελληνικό ζήτημα.[7] Νιώθοντας την ανάγκη να αυτοπροστατευθεί, ο Θείρσιος αποκήρυξε εικονικά τα σχέδια του στην Allgemeine Zeitung, δίχως στην πραγματικότητα να εγκαταλείπει τον φιλελληνικό του αγώνα.[8]

Κατά τους σχεδιασμούς του Thiersch, η δημιουργία και η πολεμική εμπλοκή μιας γερμανικής λεγεώνας στην Ελλάδα θα έβρισκε χρηματοδότηση από τα Φιλελληνικά Κομιτάτα, με το Μόναχο να αποτελεί το κεντρικό σημείο συντονισμού για την συλλογή της βοηθείας. Προκειμένου να υλοποιηθεί η πρότασή του, ήρθε σε επαφή με Έλληνες της Τεργέστης και της Βιέννης και με πατριώτες, όπως π.χ. ο Θεοχάρης Κεφαλάς. Ο βασικός υποστηρικτής των ιδεών του, τόσο στη θεωρία, όσο και στην πράξη, ήταν ο Βαυαρός μονάρχης Λουδοβίκος Α´. Όταν όμως η αυστριακή αστυνομία έλαβε γνώση των σχεδίων του τον Ιούλιο του 1821, η εκτέλεση του εγχειρήματος του ανεστάλη. Αρχικός στόχος ήταν η αποστολή γερμανικού στρατιωτικού σώματος, με έναν στρατηγό που θα εκτελούσε τις διαταγές της ελληνικής κυβέρνησης, και το οποίο θα αναλάμβανε τη στρατιωτική εκπαίδευση των Ελληνικών στρατεύσιμων. Τελικά, σχηματίσθηκε Γερμανική Λεγεώνα από στρατιωτικά ανεκπαίδευτους εθελοντές, η οποία έφθασε στην Ελλάδα το Νοέμβριο του 1822. Παρά τις υψηλές προσδοκίες για την προσφορά της στον Αγώνα, δεν πραγματοποίησε κανέναν από τους στόχους της και αυτοδιαλύθηκε λίγο αργότερα.

Ο Θείρσιος επιχείρησε εκ νέου να θέσει σε εφαρμογή τα σχέδιά του στα τέλη 1825 – αρχές 1826, όταν αντιλήφθηκε ότι το κλίμα στην Ευρώπη μεταστρέφεται θετικά υπέρ των Ελλήνων. Αν και η φιλοδοξία του δεν ικανοποιήθηκε, πέτυχε εν τούτοις την ίδρυση ενός συλλόγου για τους Έλληνες στο Μόναχο, κατά το πρωσικό πρότυπο. Ο σύλλογος του Μονάχου αναλάμβανε τη συλλογή και αποστολή χρηματικών ποσών στη Φιλελληνική Επιτροπή του Παρισιού. Ο Λουδοβίκος διέθετε μεγάλα ποσά για τον Ελληνικό Αγώνα. Ενδιαφερόταν προσωπικά για τους Έλληνες που διέμεναν στη Βαυαρία, απένειμε υποτροφίες σε Έλληνες σπουδαστές του Μονάχου και παρακολουθούσε την πρόοδό τους. Χάρη στη μεσολάβηση του Thiersch, έφθασαν στο Μόναχο ως υπότροφοι της Στρατιωτικής Σχολής, οι Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892) και Σκαρλάτος Σούτσος (1806-1887). Ο Λουδοβίκος υιοθέτησε την πρόταση του Thiersch για παραχώρηση της Salvatorkirche στην ελληνική κοινότητα του Μονάχου και τη συνακόλουθη μετατροπή του ναού από καθολικό σε ορθόδοξο. Το 1826 έστειλε μία αντιπροσωπεία δώδεκα Βαυαρών στην Ελλάδα υπό την καθοδήγηση του αντισυνταγματάρχη Carl Wilhelm von Heideck (1788–1861), με σκοπό την οργάνωση τακτικού στρατού και την ανάληψη πολεμικών δράσεων υπό ελληνικές διαταγές.

Όταν ο Heideck αποχώρησε από την Ελλάδα, βαριά κτυπημένος από ελονοσία, δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε να επισκεφθεί ο Φιλέλληνας Θείρσιος και να γνωρίσει την πατρίδα των ιδανικών του. Η θέση που άφηνε πίσω του ο Heideck κενή, έπρεπε να καλυφθεί από  κάποιο άλλο, έμπιστο πρόσωπο του Λουδοβίκου Α. Ο Λουδοβίκος εμπιστευόταν τoν Τhiersch για ζητήματα παιδείας και πολιτικής στη Βαυαρία, ενώ αυτός διέθετε επιπλέον ένα πολύ δυνατό πλεονέκτημα. Την ελληνομάθειά του, η οποία τον καταστούσε μοναδικό σύμβουλο του επί των ελληνικών ζητημάτων στη βασιλική αυλή. Στις 21 Αυγούστου 1831 αναχώρησε με μια άμαξα για την Τεργέστη, από όπου θα έπλεε προς την Ελλάδα. Η επίσημη αιτιολόγηση του ταξιδιού του ήταν η διεξαγωγή αρχαιογνωστικής έρευνας, αποκρύπτοντας τους πολιτικούς στόχους της αποστολής. Φθάνει στην Ελλάδα μερικές μόνο ημέρες πριν τη δολοφονία του Καποδίστρια (27 Σεπτεμβρίου 1831) με σκοπό να μεταφέρει την εικόνα της πολιτικής και οικονομικής κατάστασης του αναδυόμενου ελληνικού κράτους στη βαυαρική αυλή.

Ο Friedrich Thiersch έφθασε στην Ελλάδα πριν την έλευση του Όθωνα, και μάλιστα είναι ο πρώτος Γερμανός φιλόλογος που ήλθε στη χώρα.[9] Παρέμεινε στην Ελλάδα από τις 14 Σεπτεμβρίου 1831 ως τις 4 Σεπτεμβρίου 1832. Τις εντυπώσεις του στην Ελλάδα αποτύπωσε στο δίτομο έργο του “De l’état actuel de la Grèce et des moyens d’arriver à sa restauration”(1833).

 

 

Με το ξεκίνημα της οθωνικής περιόδου έφθασε από τη Γερμανία ένα πλήθος ζωγράφων, αρχιτεκτόνων και αρχαιογνωστών στην Ελλάδα, “επανορθώνοντας“ για την αξιοσημείωτη απουσία Γερμανών περιηγητών στη διάρκεια των 17ου και 18ου αιώνα.

Η δια ζώσης γνωριμία του με τους Έλληνες δεν ανέτρεψε τα φιλελληνικά του αισθήματα, που ως τη στιγμή της άφιξης του σχετίζονταν με την αγάπη του για τα κλασικά ιδεώδη. Το πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας αναγνώριζε στους σύγχρονους Έλληνες, στους οποίους διέκρινε έντονη φιλομάθεια. Αντιστοίχιζε την εσωτερική τους ομορφιά με το εξωτερικό κάλλος, το οποίο έβλεπε σε άντρες και γυναίκες – ομορφιά που ονομάζει κλασική, που συναντά “στα βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας και στις οικογένειες των καπεταναίων και προκρίτων”[10]. Ως καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη των διανοητικών τους ικανοτήτων, την ανδρεία και τη δίψα τους για μάθηση, θεώρησε την επενέργεια του κλίματος[11]. Η επαφή του με τους νεότερους Έλληνες επιβεβαίωσε την αντίληψη του για την αδιάκοπη συνέχεια του ελληνισμού δια μέσου των αιώνων. Για αυτόν το λόγο θα γίνει σφοδρός πολέμιος των θέσεων του Fallmerayer: σε άρθρο του στην Allgemeine Zeitung θα του απευθύνει ευθέως το ερώτημα «Είναι ο Όθων βασιλεύς των Ελλήνων ή των Σλάβων;» (28.10.1835), ενώ λίγες μέρες αργότερα, θα επιτεθεί στον οπαδό του Fallmerayer, αντιβασιλέα Ludwig von Maurer, για το σύγγραμμα που εξέδωσε για τον ελληνικό λαό (01.11.1835)[12].

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Thiersch έτρεφε μεγάλη αγάπη και σεβασμό για τους Έλληνες. Η αντίθεση του με τον πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831), και η σύνδεση του στην Ελλάδα με αντικαποδιστριακούς κύκλους, ίσως συνέβαλαν στην παραγνώριση του Φιλελληνισμού του. Αξίζει να αναφερθούμε εν συντομία στις πολιτικές θέσεις του, προκειμένου να σχηματίσουμε μία νηφάλια εικόνα για τον ίδιο. Ένα γεγονός λ.χ. που λύπησε πολιτικούς κύκλους στη Γερμανία και την Ευρώπη, ήταν ότι ο Thiersch δε συμπεριλήφθηκε ως μέλος της τριμελούς Αντιβασιλείας του Όθωνα, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος συνέβαλε καθοριστικά στην άφιξη του νεαρού μονάρχη και της Αντιβασιλείας του στο Ναύπλιο το 1833. Οι λόγοι φαίνεται να ήταν πολιτικοί, καθώς ο επηρεασμένος από τον πολιτικό προτεσταντισμό και πρώιμο φιλελευθερισμό, Θείρσιος, τασσόταν ανοικτά υπέρ ενός φιλελεύθερου, συνταγματικού κράτους, το οποίο θα λειτουργούσε ως τροχοπέδη στον θεσμό της μοναρχίας. Ατυχής ίσως σύμπτωση, αν αναλογισθεί κανείς το βάθος της γνώσης του για τα ελληνικά πράγματα, την ένθερμη υποστήριξη των δικαίων του ελληνικού λαού, αλλά και μία σειρά από μεταρρυθμίσεις δικής του εμπνεύσεως, που καθρεφτίζουν την επίσης πρακτική, πολιτική του ιδιοσυγκρασία: “λιτότητα στον οικονομικό τομέα με συρρίκνωση του δημοσιοϋπαλληλικού προσωπικού και του σώματος των αξιωματικών, ένταξη των αγωνιστών της Επανάστασης στην ελληνική άμυνα χωρίς αλλαγή της παραδοσιακής ενδυμασίας και των εγχώριων όπλων, διανομή της γης στους άκληρους αγρότες και προστασία αυτών από τους μεγαλογαιοκτήμονες.”[13]

Ο Thiersch ήταν μέλος της Φιλόμουσου Εταιρείας από το 1814, στήριζε τα ελληνικά σχολεία στην οθωμανική επικράτεια, και είχε γνωρίσει τους Ιωάννη Καποδίστρια, Ιγνάτιο της Ουγγροβλαχίας,  Άνθιμο Γαζή και Αδαμάντιο Κοραή. Ο Κοραής τον έπεισε για τη δημιουργία του Athenäum, ενός οικοτροφείου για νεαρούς Έλληνες, το οποίο ιδρύθηκε μεταξύ 1815 – 1817 στο Μόναχο. O Thiersch φέρεται να είναι επίσης ο μεταφραστής του μυθιστορήματος του Αλεξάνδρου Σούτσου “Ο εξόριστος” (1831) στα γερμανικά. Πρόκειται για την πρώτη μετάφραση ελληνικού διηγήματος σε ξένη γλώσσα μετά το 1830.[14] Μολονότι το όνομα του μεταφραστή δεν αναφέρεται στη γερμανική έκδοση του κειμένου από το έτος 1837, είναι αρκετά πιθανό αυτή η παράλειψη να συνέβη και πάλι για λόγους αυτοπροστασίας του Thiersch, καθώς στην Πρωσία ήταν persona non grata.

Την τακτική της αποσιώπησης της ταυτότητάς του ακολούθησε ούτως ή άλλως μεταξύ των ετών 1835-1837, οπότε και εντατικοποιήθηκε η σχέση του με την Allgemeine Zeitung, ειδικά όταν αναφερόταν στην πολιτική του Metternich. Και η ίδια η εφημερίδα φρόντιζε για την προστασία του συντάκτη της, για αυτό εξέδιδε τα άρθρα του ανυπόγραφα. Ένας άλλος τρόπος του Τhiersch να διαφύγει της λογοκρισίας που του είχε επιβληθεί, ήταν να δημοσιεύει επιστολές από την Ελλάδα προς τη σύζυγό του στο λογοτεχνικό περιοδικό του εκδοτικού Οίκου Cotta, “Morgenblatt für gelehrte Stände”, στις οποίες μετέφερε πληροφορίες για την κατάσταση στην Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο εξακολουθούσε να ενημερώνει το κοινό του χωρίς να γίνεται απροκάλυπτα στόχος του καθεστώτος.[15]

Στην πολύπλευρη προσφορά του προς την Ελλάδα ας προστεθεί και η δράση του στη χώρα μας ως αρχαιολόγος. Αλλο ένα τεκμήριο της αγάπης του. Κατά τη διάρκεια της μονοετούς παραμονής του ολοκλήρωσε πολλές μικρές ανασκαφές στο Άργος, το Ηραίον του Άργους, τις Μυκήνες, την Τίρυνθα, τη Νεμέα, την Αίγινα και τους Δελφούς. Εκτός από τον δεδομένο του ενθουσιασμό για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ενδιαφέρθηκε για τα βυζαντινά και νεότερα μνημεία, στους τόπους τους οποίους επισκέφθηκε, ενώ φρόντιζε να ενημερώνεται και για περισσότερο πρόσφατα ιστορικά γεγονότα.

Το 1841 τιμήθηκε με τον τίτλο του Ανώτερου Ταξιάρχη (Großkomtur) από το ελληνικό Τάγμα του Σωτήρος (Erlöser Orden), πρώτος αρχηγός του οποίου ήταν ο βασιλέας Όθων της Ελλάδας. Όταν επέστρεψε στην Βαυαρία, διετέλεσε από το 1848 έως το 1859 Πρόεδρος της Βαυαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Το 1855 εξελέγη μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών. Το 1855 του απονεμήθηκε το παράσημο του Τάγματος της Αξίας του Βαυαρικού Στέμματος και απέκτησε τον τίτλο του ιππότη (Ritter).

O Friedrich Wilhelm Ritter von Thiersch πέθανε στο Μόναχο στις 25 Φεβρουαρίου 1860. O τάφος του βρίσκεται στο Παλαιό Νότιο Κοιμητήριο του Μονάχου (Alter Südlicher Friedhof).

 

 

Το όνομα του έχει δοθεί προς τιμήν του στην οδό Thierschstrasse στο Μόναχο, ενώ στην Αθήνα η οδός Θειρσίου κοντά στην πλατεία Αττικής, θυμίζει ακόμη στους Έλληνες την προσφορά του φλογερού εκείνου προμάχου του Ελληνικού Αγώνα.

Η ΕΕΦ και η Ελλάδα θα τιμούν αιώνια τον μεγάλο αυτό άνθρωπο του πνεύματος και Φιλέλληνα.

 

Παραπομπές

[1] Πρβλ. Selbmann, σ. 1.
[2] https://www.deutsche-biographie.de/sfz82498.html
[3] Τurczynski, σ. 11.
[4] Grimm, σ. 30, παρατίθεται στο: Τurczynski, σ. 11.
[5] Τράκα, σ. 53.
[6] Ο.π., σ. 54.
[7] Πρβλ. Λάσκαρι, σ. 31-34.
[8] Τράκα, σ. 56.
[9] Σπηλιοπούλου, σ. 2, 3.
[10] Κεφαλίδου, σ. 135 – 136.
[11] Ο.π., σ. 142.
[12] Σπηλιοπούλου, σ. 11.
[13] Παππάς
[14] Dimadis, σ. 1.
[15] Πρβλ. Σπηλιοπούλου, σ. 1.

 

Πηγές και Βιβλιογραφία

• deutsche-biographie.de
• Dimadis, Konstantinos A., „Friedrich Thiersch und die Voraussetzungen für die erste Übersetzung eines griechischen Romans im deutschsprachigen Raum nach 1830: Der Verbannte von 1831 von Alexandros Soutsos“, στο Blume, H.- D. und Lienau, C. (Hg): Choregia, Münstersche Griechenland-Studien (2010)
• Grimm, Gerhard, „Griechenland in Forschung und Lehre an den deutschen Universitäten vor der Ausbruch des griechischen Unabghängigkeitskrieges“, στο: Philhellenismus & die Modernisierung, σ. 29 – 46.
• Κεφαλίδου, Σεβαστή, Πώς βλέπουν οι Ευρωπαίοι Φιλέλληνες Περιηγητές και τεχνοκράτες τους υπόδουλους Έλληνες και την ελληνική πραγματικότητα (κοινωνία – πολιτική- παιδεία). Μεταπτυχιακή εργασία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2005
• Konstantinou, Εvangelos, Griechenlandbegeisterung und Philhellenismus, Europäische Geschichte Online, 22-10-2012
• Παππάς, Γιάννης, Friedrich Thiersch: Ο βίος και το έργο ενός κορυφαίου και αδικημένου Φιλέλληνα, bavaria.de, 25.04.2019
• Selbmann, Rolf, Kefes, Peter, „Friedrich Thiersch und der Neuhumanismus in Altbayern. Wahrheit & Legende.“, Wilhelmsgymnasium München, Jahresbericht 1991/92, σ. 94- 121.
• Σπηλιοπούλου, Ιωάννα, Το ταξίδι του Ειρηναίου Θειρσίου στην Ελλάδα (1831-1832) µέσα από την αλληλογραφία του µε τη γυναίκα του ως πηγή µαρτυρίας για τις ιδεολογικές διενέξεις αναφορικά µε τις ρίζες του ελληνικού πολιτισµού, Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, eens.org.
• Τράκα, Θεολογία, H Ελλάδα και ο Ελληνικός Αγώνας για την Ανεξαρτησία μέσα από τη γερμανόφωνη πεζογραφία της δεκαετίας του 20 κατά τον 19ο αιώνα. Διδακτορική Διατριβή. Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα, 2012.
• Turczynski, Emmanuel, Anmerkungen zu den wechselseitigen Kulturbeziehungen, στο: Hänsel, Bernhard, Die Entwicklung Griechenlands & die deutsch-griechischen Bezierhungen im 19. & 20. Jahrhundert, Verlag Otto Sagner, München 1990, σ. 9-21.

 

 

Ο αρχαιολάτρης αρχιτέκτονας και ζωγράφος Leo von Klenze (1784 -1864), γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου ως τρίτο παιδί μίας εννεαμελούς οικογένειας στο Boklah, κοντά στο χωρίο Schladen am Harz της Κάτω Σαξονίας. Σε ηλικία 16 ετών ξεκινά σπουδές vομικής στο Βερολίνο, τις οποίες διακόπτει και μεταστρέφεται στην αρχιτεκτονική, πιθανά επηρεασμένος από τη γνωριμία του με τον αρχιτέκτονα W. Gilly. Ως σπουδαστής αρχιτεκτονικής γνωρίζει τον ιστορικό τέχνης και κλασικό αρχαιολόγο, Aloys Hirt (1759 – 1837), o οποίος ήταν καθηγητής αρχαιολογίας στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, καθώς και συνιδρυτής των μουσείων του Βερολίνου και της Bauakademie. Ο Hirt ήταν αυτός που εμφύσησε στο νεαρό Klenze την αγάπη του για την αρχαιότητα. Μόλις αποφοίτησε από τη Bauakademie, ο Klenze έλαβε τον τίτλο του επόπτη αρχιτεκτονικών έργων (Kondukteur).

Η πρώτη του επαφή με την αρχαιότητα λαμβάνει χώρα, όπως και για τους περισσότερους Γερμανούς Φιλέλληνες, στην Ιταλία, την οποία επισκέπτεται κατά τη διετία 1806 – 1807: συγκεκριμένα επισκέφθηκε τις πόλεις Ρώμη, Νεάπολη και Βενετία. Στη συνέχεια, θα επισκεφθεί την Ιταλία άλλες δύο φορές, συνοδευόμενος από τον προστάτη του, Βαυαρό βασιλέα Ludwig I (Λουδοβίκος Α’, 1786 – 1868). Στο Paestum ανακαλύπτει τους δωρικούς ναούς της Μεγάλης Ελλάδας, όπως ο προπάτορας του, Winckelmann, σχεδόν 40 χρόνια νωρίτερα. Επισκέπτεται τις αρχαίες αποικίες στον Ακράγαντα, Σελινούντα, Σεγέστα και, ως χαρισματικός ζωγράφος, αποτυπώνει τις εντυπώσεις του σε ελαιογραφίες, σε μια προσπάθεια να μελετήσει και κατανοήσει καλύτερα τους νόμους της αναλογίας των δωρικών ναών. Ο δωρικός ρυθμός είναι για τον Klenze ο ιδανικός και θα αποτελέσει διαχρονικό αντικείμενο της μελέτης του.

«δεν υπήρξε και δεν υπάρχει παρά μια αρχιτεκτονική και δεν θα υπάρξει άλλη αρχιτεκτονική παρά μια, δηλαδή εκείνη, που βρήκε την τελειοποίησή της στη μεγάλη ώρα της ελληνικής ιστορίας και παιδείας».

Μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές του, εργάσθηκε ως Αρχιτέκτων της Αυλής του βασιλέα Ιερώνυμου Βοναπάρτη, αδελφού του Ναπολέοντα, στην πόλη Kassel. Την περίοδο αυτή, υλοποιούνται κάποια από τα κτίσματά τα οποία είχε σχεδιάσει ο Klenze.  Η αίθουσα χορού (Ballhaus) στο κάστρο Wilhelmshöhe (Schlosspark 1), προορισμένη να λειτουργεί ως θέατρο της αυλής του Βοναπάρτη, είναι δικό του δημιούργημα, ενώ η έπαυλη (Pavillon), είναι το πρώτο κτήριο του μετέπειτα διάσημου αρχιτέκτονα.

Την παρουσία του στην πόλη θυμίζει σήμερα η οδός Klenzestrasse. Στην ίδια πόλη γνωρίζει τη μελλοντική του σύζυγο, την τραγουδίστρια, Felicitas Blangini, την οποία παντρεύεται στις 28 Αυγούστου 1813. Το ζευγάρι θα αποκτήσει δυο γιους και τρεις κόρες.

Η πτώση του Ναπολέοντα στα τέλη Οκτωβρίου του ιδίου έτους οδηγεί το ζευγάρι στο Μόναχο. Συνοδεύονται από τον αδελφό της συζύγου του, Felix Blangini, ο οποίος έχει καλές διασυνδέσεις με τον βασιλέα Μαξιμιλιανό τον Α´ και τη βαυαρική αυλή. Η απόπειρα του Klenze να συνδεθεί επαγγελματικά με τον πρίγκιπα Λουδοβίκο αποτυγχάνει και τότε ο Klenze μετακομίζει στο Παρίσι. Αργότερα επέτυχε να συναντήσει τον Βαυαρό βασιλέα, και τελικώς να υλοποιήσει τις φιλοδοξίες του.

Το 1815 είναι μοιραίο για τον Klenze. Η επιμονή του, η χαρισματική προσωπικότητα και το διπλωματικό ταλέντο του, φαίνεται να έχουν πείσει τον Λουδοβίκο σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τον καθιερώσουν σε έμπιστό του αρχιτέκτονα. Μάλιστα ο Klenze επισκίασε σημαντικές προσωπικότητες από τον κοντινό κύκλο του μονάρχη. Μεταξύ αυτών, τoν βασιλικό καλλιτεχνικό σύμβουλο και ζωγράφο, Martin von Wagner (1777 – 1858), τον αρχαιολόγο και αρχιτέκτονα, Carl Haller von Hallerstein (1774 – 1817), και τον, επίσης αρχιτέκτονα, Friedrich von Gärtner (1791 – 1841). Ο συνεπαρμένος από την κλασική αρχαιότητα, Λουδοβίκος Α’, είχε ξεκινήσει, από την εποχή ακόμη που ήταν πρίγκιπας, να διευρύνει τη συλλογή του Οίκου του. Έτσι αναθέτει στον Klenze ρόλο εμπειρογνώμονα για ζητήματα τέχνης και τον επιφορτίζει με την αποστολή της αναζήτησης έργων από δημοπρασίες και διάφορες ιδιωτικές συλλογές. Γνωρίζοντας δε, ότι είναι αδύνατον να συναγωνιστεί τα μουσεία της Ρώμης, του Παρισιού και του Λονδίνου, στοχεύει αποκλειστικά στην απόκτηση αντικειμένων εξαιρετικής ποιότητας, παραμερίζοντας την ποσότητα.

 

Ο δημιουργός της Αθήνας του Isar

Οι φιλότεχνες προσπάθειες του Λουδοβίκου δεν έχουν ως αποκλειστικό στόχο την ικανοποίηση των προσωπικών του ενδιαφερόντων. Πάνω από όλα επιθυμεί να εδραιώσει την κυριαρχία του μέσω μνημειακών κτηρίων και συλλογών τέχνης, κατά τα πρότυπα των μοναρχών του 19ου αιώνα, και να δεσμεύσει κοντά του τις μορφωμένες και πλούσιες ελίτ της εποχής. Στόχος του είναι να καταστήσει το Μόναχο πρωτεύουσα ευρωπαϊκής εμβέλειας, και για αυτόν το λόγο αναθέτει στον Klenze τις εργασίες για τον πολεοδομικό του σχεδιασμό. Η απόδοσή του θα αναγνωρισθεί, και σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, θα προβιβασθεί σε θέση βασιλικού συμβούλου για την αρχιτεκτονική.

Ο Klenze θα γίνει για την πόλη του Μονάχου, ό,τι ο συνάδελφος του, Karl Friedrich Schinkel (1781 – 1841), για την πόλη του Βερολίνου. Είναι ο αρχιτέκτων και οραματιστής της “Αθήνας του Ίζαρ” – όπως ακόμη σήμερα ονομάζεται το Μόναχο. Το όνομα αυτό το έχει λάβει από τον ποταμό που το διατρέχει, σε αντιστοιχία ή αντιπαραβολή με την “Spree – Αthen”, την Αθήνα του Σπρέε, δηλαδή το Βερολίνο. Αν και στην εποχή του θεωρείτο πιο συντηρητικός στις αρχιτεκτονικές του προτάσεις από τον “ποιητικό” Schinkel, και χωρίς το ένστικτό του τελευταίου για καινοτομίες, φαίνεται να υπήρξε πολύ πρακτικότερος στις λύσεις που προσέφερε.

Το “νέο”, κλασικιστικό, Μόναχο, ξυπνούσε, χάρη στις παρεμβάσεις του Klenze, από την “αχρωμία” που το διέκρινε. Απέκτησε το περίγραμμά του με την ολοκλήρωση της Γλυπτοθήκης στο Μόναχο (Glyptothek) και την έκθεση των συλλογών της, με την ίδρυση του βασιλικού κτηρίου (Königsbau) και της παλαιάς Πινακοθήκης (Αlte Pinakothek), αλλά και με τον σχεδιασμό και τη δόμηση της Ludwigstraße, απέκτησε και τη φήμη της ωραιότερης πόλης της Γερμανίας. Tα αρχιτεκτονικά δημιουργήματα της Königsplatz και η Αίθουσα της Δόξας (Ruhmeshalle), σχετίζονται άμεσα με την κλασική ελληνική αρχιτεκτονική. Η ανανέωση της πόλης, κατ´ εντολή του Λουδοβίκου Α’, ελάμβανε χώρα παράλληλα με την αναγέννηση της Ελλάδας, μετά την απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό.

Η παράλληλη “αναγέννηση” Αθήνας και Μονάχου σχετίζεται με τον ίδιο μονάρχη και τους ίδιους αρχιτέκτονες, τον Klenze και τον μεγάλο του ανταγωνιστή, Gärtner, οι οποίοι δημιούργησαν με το έργο τους έναν ιδιαίτερο δεσμό μεταξύ των δύο πρωτευουσών. Στην πράξη ο Klenze, μαζί με τον Schinkel,  είναι ο σπουδαιότερος προπαγανδιστής μίας εικόνας της αρχαίας Αθήνας σε μία πόλη του γερμανικού βορρά, όπως την συνέλαβε με τη φαντασία του και την τεκμηρίωσε με τις επιτόπιες και θεωρητικές έρευνές του.

Για τη διάσημη Γλυπτοθήκη του Μονάχου, την οποία υλοποίησε μεταξύ των ετών 1816 και 1830, ο Klenze οραματίστηκε ένα κλασικιστικό “συνολικό έργο τέχνης” (Gesamtkunstwerk), μένοντας λιγότερο προσκολλημένος σε μία πιστή απόδοση των πρωτοτύπων. Γι´αυτό, ενώ η πρόσοψη της με τους ιωνικούς κίονες βασίζεται σε αυτές των αρχαίων ελληνικών ναών, οι εσωτερικοί χώροι, με τις θολωτές τους οροφές, θυμίζουν ιαματικά λουτρά. Εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτηρίου, ανέλαβε επίσης τη διαμόρφωση των εσωτερικών αιθουσών, καθώς και την επιλογή των εκθεμάτων. Απέναντι από τη Γλυπτοθήκη στην Königsplatz στεγάστηκε η συλλογή ελληνικής αγγειοπλαστικής, στο τότε “Μουσείο Αρχαίας Μικροτεχνίας” (“Museum Antiker Kleinkunst“). Σήμερα, οι συλλογές αρχαίας ελληνικής, ετρουσκικής και ρωμαϊκής μικροτεχνίας στο Μόναχο ονομάζονται “„Staatliche Antikensammlungen“, κρατική αρχαιολογική συλλογή. Το κτήριο της συλλογής με την κορινθιακή πρόσοψη τo έκτισε ο Georg Friedrich Ziebland (1800 – 1873) μεταξύ των ετών 1838 – 1848. Το σύνολο ολοκληρώθηκε με την ανέγερση των Προπυλαίων στη δυτική άκρη της πλατείας, προς τιμήν του αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Τα Προπύλαια δημιουργήθηκαν μεταξύ 1840 και 1860, με πρότυπο την κλασική πύλη της Ακρόπολης των Αθηνών από τον 5ο αιώνα π.Χ., ακολουθώντας τον δωρικό ρυθμό εξωτερικά και τον ιωνικό εσωτερικά.

 

 

Ο Ρώσος αυτοκράτορας Νικόλαος Α’, ανέθεσε στον Klenze το 1838 να σχεδιάσει ένα κτήριο για το Νέο Ερμιτάζ, το δημόσιο Μουσείο που θα στέγαζε την συλλογή αρχαιοτήτων, έργων τέχνης, νομισμάτων, βιβλίων, κλπ. των Ρωμανώφ.

Τα κτίσματα που αναφέρονται παραπάνω στην Königsplatz παρέχουν τον ιστορικό πυρήνα της πόλης του Μονάχου, ο οποίος επεκτάθηκε με την κατασκευή των Alte και Neue Pinakothek (παλαιάς και νέας Πινακοθήκης).

Ως αρχιτέκτων του βασιλιά Λουδοβίκου Α’, ο Klenze υλοποίησε και τα εξής έργα.

Το παλάτι Leuchtenberg, στην κεντρική οδό Ludwigstraße (1817 – 1821), το Odeon (αίθουσα συναυλιών στο Μόναχο) και το Παλάτι Biederstein στο Schwabing του Μονάχου (1826 – 1828), την Μονόπτερο  στον «Αγγλικό κήπο» της πόλης (1832 – 1837). Ξεχωρίζει η εντυπωσιακή Βαλχάλα (Wallhala), και το Πάνθεον στο Regensburg της Βαυαρίας (1830 – 1842). Στη Wallhala ο Klenze συνδύασε την κεντροευρωπαϊκή και την σκανδιναβική μυθολογία σε ένα οικοδόμημα που είχε ως πρότυπο τον Παρθενώνα. Εκτός των παραπάνω έργων, στον Klenze ανατέθηκε ο σχεδιασμός του εικονοστασίου στην Salvatorkirche του Μονάχου, όταν, με απόφαση του Λουδοβίκου Α’ ο ναός παραχωρήθηκε στην ελληνική κοινότητα της πόλης και μετατράπηκε από καθολικό σε ορθόδοξο.

 

O Leo von Klenze στην Ελλάδα

Σε μία ώριμη φάση της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας, όπου είχε αποδείξει τις αρχιτεκτονικές του δεξιότητες στη σύλληψη και εκτέλεση εμβληματικών έργων στο Μόναχο και τη Βαυαρία, ο Klenze αναλαμβάνει μία ιδιαίτερη και βαρύνουσας σημασίας εντολή από τον Λουδοβίκο. Μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου του έτους 1834, καλείται να μεταβεί στην Ελλάδα με πολιτική, και ταυτόχρονα καλλιτεχνική, αποστολή. Η πολιτική του αποστολή ήταν η ανάκληση των αντιβασιλέων Georg Ludwig Von Maurer (1790-1872) και Karl von Abel (1788 – 1859), μεταξύ των οποίων υπήρχαν έντονες τριβές. Η καλλιτεχνική του αποστολή ήταν η εποπτεία και διευθέτηση ζητημάτων που σχετίζονταν με το πολεοδομικό σχέδιο της νέας πρωτεύουσας, που είχαν καταθέσει οι αρχιτέκτονες Eduard Schaubert (1804 – 1860) και Σταμάτης Κλεάνθης (1802 – 1862).

Τον Ιούλιο του 1834 επισκέπτεται την Κέρκυρα και σχεδιάζει τον δωρικό ναό στο Καρδάκι. Στην Κόρινθο εντυπωσιάζεται από το ναό του Απόλλωνα. Επισκέπτεται το Ναύπλιο, την Επίδαυρο, συνεχίζει την περιπλάνησή του στον Πόρο και την Αίγινα. Στον ναό της Αφαίας παρατηρεί τα ίχνη χρώματος σε μέλη του που έχουν ανασκαφεί ήδη το 1811. Το ζήτημα της πολυχρωμίας των αρχαίων ναών τον απασχολούσε. Έτσι, στην ιδεατή αποτύπωση της αρχαίας Αθήνας, η πολυχρωμία κάνει την εμφάνισή της στα κτήρια της πόλης (Ideale Ansicht der Stadt Athen in antiker Zeit, 1862). Η ιδέα αυτή ωστόσο δεν ήταν δημοφιλής ούτε κυρίαρχη στην εποχή που έζησε. Είναι ο πρώτος κλασικιστής αρχιτέκτων που πρότεινε πολύχρωμα σχέδια. Εντυπωσιασμένος από τους δωρικούς ναούς, οι οποίοι αποτελούν γι’αυτόν την ιδανική, αρχετυπική μορφή της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, εξυμνεί τη διανοητική και αισθητική καθαρότητα των Ελλήνων, οι οποίες δεν αφήνουν τίποτα μυστικό στον δέκτη τους. Μάλιστα σημειώνει τα εξής:

«Ολόκληρος ο ελληνικός ναός, ακόμη και το παραμικρότερο μέλος του, δεν έχει τίποτα το κρυφό, αινιγματικό… έχουμε στη διάθεσή μας ολόκληρο το αρχιτεκτονικό αλφάβητο…αν γράψουμε με αυτό θα είμαστε σε θέση να δημιουργήσουμε νέα και εξαιρετικά έργα».

 

 

Μεταξύ 14 Αυγούστου και 15 Σεπτεμβρίου, βρίσκεται στην Αθήνα, η οποία δεν είναι ακόμη πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους. Ο βασιλέας Όθων (1815 – 1867) του αναθέτει τον επανασχεδιασμό της πόλης με βάση κλασσικά πρότυπα, αλλά και την επιλογή της τοποθεσίας των ανακτόρων. Με αφορμή το δεύτερο ζήτημα, ο Klenze έρχεται σε αντίθεση με τον σχεδόν συνομήλικό του συνάδελφο, Schinkel, ο οποίος οραματίζεται τη δημιουργία ανακτόρων επάνω στον βράχο της Ακρόπολης. Την ιδέα κρίνει ο Klenze ευτυχώς ως ανεδαφική, μεταξύ άλλων λόγω κλιματικών και γεωλογικών συνθηκών, και την απορρίπτει. Απορρίπτει και τις προτάσεις των μαθητών του Schinkel, Κλεάνθη και Schaubert, να γίνει η Ομόνοια το κέντρο της πόλης με τα ανάκτορα εκεί.

Οραματίζεται μια βασιλική κατοικία στον ωραίο Λόφο των Νυμφών, με θέα προς τη θάλασσα και ασφαλή απόσταση από το πλήθος της πόλης. Το σχέδιο κρίνεται ως πολυδάπανο και δεν υλοποιείται. Τριβές αναπτύσσονται μεταξύ του ιδίου και των Κλεάνθη και Schaubert, τόσο για το ζήτημα των ανακτόρων, όσο και για άλλες παρεμβάσεις στην εικόνα της πόλης. O Klenze επιθυμεί να της δώσει αέρα ιταλικής μεγαλούπολης. Θεωρεί ότι η βαριά αρχιτεκτονική της κεντρικής Ευρώπης δεν ικανοποιεί το ελληνικό πνεύμα, περισσότερο το βλάπτει. Βλέπει ότι στον χαρακτήρα μιας μεσογειακής πόλης ταιριάζει η συνεχής δόμηση, αλλάζει την πυκνότητα και το σύστημά της και διαφωνεί με τη θέση των Schaubert / Kλεάνθη για αποκλειστικά μονώροφη και διώροφη δόμηση στην πόλη. Οι τριβές που δημιουργούνται με τους συναδέλφους του, οι οποίοι είναι απρόθυμοι να τροποποιήσουν τα σχέδια τους, οδηγούν στην απομάκρυνσή τους από το δημόσιο, το Νοέμβριο του 1834.

Ο Klenze είναι ίσως λιγότερο γνωστός στους Έλληνες ή γίνεται αντικείμενο αυστηρής κριτικής, εξαιτίας της αντίθεσής του με το δίδυμο Schaubert / Kλεάνθη. Κατηγορείται ότι μίκρυνε το πλάτος δρόμων, περιόρισε την έκταση του σχεδίου πόλης, μείωσε την έκταση δημόσιων χώρων, κ.λ.π.

Ένας άλλος λόγος για τον οποίον του ασκήθηκε κριτική, είναι ότι επειδή ήταν προσανατολισμένος στο κλασικιστικό ιδεώδες, φαίνεται να παρέβλεψε την αξία της βυζαντινής παράδοσης και της ορθόδοξης ναοδομίας. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν δίστασε να προτείνει την κατεδάφιση ναών, όταν στέκονταν εμπόδιο στους πολεοδομικούς του σχεδιασμούς. Η διατήρηση της Καπνικαρέας επί της οδού Ερμού απετέλεσε εξαίρεση. Πιθανά ο Klenze να μην έδωσε τη δέουσα προσοχή σε βυζαντινά μνημεία, για λόγους όχι αποκλειστικά χωροταξικούς, αλλά ιδεολογικοπολιτικούς. Για τον ίδιο, Γερμανοί και Έλληνες είχαν κοινή ιστορική προέλευση ως Ινδογερμανοί / Ινδοευρωπαίοι, τους διέκρινε το σωματικό κάλλος και η τάση για εξέλιξη του Αληθινού / Μεγάλου / Ωραίου («Entwicklung des Wahren – Großen – Schönen»). Αυτές τις τάσεις δεν  διέκρινε σε άλλους λαούς, για τους οποίους πίστευε ότι εξαιτίας μιας θρησκευτικής καθήλωσης, δε στάθηκαν ικανοί να φθάσουν σε έναν υψηλότερο ανθρωποκεντρισμό / ανθρωπομορφισμό στην τέχνη τους. Λαμβάνοντας υπόψιν το θεωρητικό υπόβαθρο της σκέψης του, ίσως κατανοούμε καλύτερα και κάποιες από τις πολεοδομικές του προτάσεις.

Το διάστημα που πέρασε στην Ελλάδα, ήρθε κοντά με τον λαό της και ανέπτυξε ειλικρινή αισθήματα αγάπης και φιλίας για τους Έλληνες. Έφθασε μάλιστα στο σημείο να ασκήσει ανοικτή κριτική κατά της Βαυαροκρατίας. Στην πόλη των Αθηνών υπάρχουν αρκετά εμφανή ίχνη της παρουσίας του. Από τις προτάσεις του, διατηρήθηκε εκείνη των κτηρίων της Ακαδημίας, του Πανεπιστημίου και της Βιβλιοθήκης (της “αθηναϊκής τριλογίας του νεοκλασικισμού”). Τα τρία αυτά εμβληματικά κτήρια τελικά κατασκευάσθηκαν, σε μετωπική παράθεση, και όχι σε σχήμα Π, όπως εκείνος επιθυμούσε. Ο ναός του Αγίου Διονυσίου των Καθολικών επί της Πανεπιστημίου έχει αναγερθεί σε δικά του σχέδια, με ορισμένες παρεμβάσεις στο αρχικό του σχέδιο (π.χ. χωρίς το σχεδιασμένο από τον ίδιο καμπαναριό). Δυστυχώς, δεν κατάφερε να δει να πραγματοποιείται ένα μουσείο για την Ακρόπολη, όπως το ονειρευόταν, αλλά και ένα “Παντεχνείον”, ένα μουσείο που συγχρόνως θα λειτουργούσε ως σχολή Καλών Τεχνών, όπως το είχε προτείνει.

 

O Leo von Klenze ως αρχαιολόγος

Δεν είναι ευρέως γνωστή η μέγιστη συμβολή του Leo von Klenze για την προστασία των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα. Χάρη στον ίδιο οφείλεται ο νόμος «περί ανακαλύψεως και διατηρήσεως των αρχαιοτήτων και της χρήσεως αυτών» που θεσπίστηκε στο Ναύπλιο, τον Μάιο του 1834, ο οποίος κάλυπτε και τις χριστιανικές αρχαιότητες. Σε δική του πρωτοβουλία οφείλεται ακόμη και η απόφαση ότι οι αρχαιολογικοί χώροι θα πρέπει να φυλάσσονται. Επίσης, ο ίδιος άρχισε την καταγραφή των αρχαιοτήτων στη χώρα, και πρότεινε να εκκινήσει το αναστηλωτικό έργο στην Ακρόπολη.

Με διάταγμα του βασιλέα Όθωνα ο λόφος της Ακρόπολης εκκαθαρίζεται από την παρουσία στρατού. Χάρη στις παρεμβάσεις του Klenze και του Ludwig Ross (1806 – 1859), διαβεβαιώνεται ότι η Ακρόπολη δε θα χρησιμοποιηθεί ξανά ως στρατιωτικό φρούριο. Κατά τον Κlenze, “αυτός ο λόφος έπρεπε όσο το δυνατόν συντομότερο να απελευθερωθεί από τα άσχημα και ερειπωμένα κτήρια των βαρβαρικών χρόνων” (“Dieser Berg sollte, […], sobald als möglich von den ruinierten und schlechten Bauwerken der barbarischen Zeit befreit werden”). Παρουσία του Klenze, ξεκινούν επισήμως στις 10 Σεπτεμβρίου 1834, οι εργασίες καθαρισμού και αποκατάστασης της Ακρόπολης σε εορταστική ατμόσφαιρα και με τη συμμετοχή του λαού. Οι εργασίες αυτές συνεχίσθηκαν για πολλές δεκαετίες.

Ο Klenze αναχώρησε από την Αθήνα στις 15 Σεπτεμβρίου 1834. Διέσχισε την Τίρυνθα και τις Μυκήνες, θαύμασε από κοντά την Πύλη των Λεόντων, την Τεγέα, τη Μαντίνεια, τη Μεγαλόπολη και τη Λυκοσούρα. Έφθασε και στην Ολυμπία. Μάλιστα φιλοτέχνησε ελαιογραφίες από τα αρχαιολογικά τοπία που επισκέφθηκε στην Ελλάδα (Καρδάκι Κέρκυρας, Ναός Αφαίας στην Αίγινα, πλατεία Αγ. Γεωργίου στο Ναύπλιο, Αέρηδες στην Πλάκα, κ.α.), ενώ κάποια από αυτά τα ολοκλήρωσε στο Μόναχο (π.χ. Ideale Ansicht der Stadt Athen in antiker Zeit, 1862, Η Ακρόπολις των Αθηνών και ο Άρειος Πάγος, 1846). Με την κυκλοφορία των έργων του σε λιθογραφίες, συνέβαλε με έναν ακόμη τρόπο στη διάδοση της εικόνας της Ελλάδας  στην Ευρώπη, όπως είχαν ήδη κάνει και άλλοι φιλέλληνες συνάδελφοι του, όπως ο Ferdinand Stademann, ο Karl Freiherr von Heideck, ο Carl Rottmann, ο Ludwig Lange, ο Peter von Hess και ο Joseph Petzl.

Μετά το πέρας της αποστολής του στην Ελλάδα, ο Klenze δεν θέλησε να επανέλθει ως μόνιμος σύμβουλος του Όθωνα, όπως του είχε προτείνει ο Λουδοβίκος Α’. Προσπάθησε ωστόσο να συνεχίσει την επιτήρηση των εργασιών στην Ακρόπολη από το Μόναχο. Πέθανε σχεδόν λησμονημένος στο Μόναχο το 1864. Αντίθετα με τον συνάδελφό του, Schinkel, ο οποίος αν και έφυγε νωρίς, το 1841, θρηνήθηκε από μια ολόκληρη σειρά μαθητών και θαυμαστών του, ο Klenze έφυγε πλήρης ημερών, χωρίς να καταγράφονται όμως αντίστοιχες εκδηλώσεις λατρείας.

Όσο ζούσε τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο του βασιλικού ινστιτούτου Βρετανών αρχιτεκτόνων (1852) και, έναν χρόνο αργότερα, από το Βαυαρικό Μαξιμιλιανό Τάγμα για τις τέχνες και τις επιστήμες (1853). Το 1863 ανακηρύχθηκε επίτιμος πολίτης του Μονάχου για το σύνολο της προσφοράς του. Του αποδόθηκαν τιμές και μετά τον θάνατο του. Το όνομά του φέρουν οδοί (Klenzestraße) στις γερμανικές πόλεις Μόναχο, Kassel, Werries, Tutzing και Regensburg. Επίσης το όνομά του φέρει το Γυμνάσιο Klenze στο Μόναχο, η κρατική επαγγελματική σχολή στο Ingolstadt (Staatliche Berufsschule II Ingolstadt) και το πάρκο της πόλης (Klenzepark). Από το 1996 και εξής, το Υπουργείο Εσωτερικών της Βαυαρίας απονέμει το μετάλλιο “Leo von Klenze” για εξαιρετικά επιτεύγματα στην αρχιτεκτονική, την οικιστική και αστική ανάπτυξη.

 

 

Η Ελλάδα και η ΕΕΦ τιμούν τον μεγάλο αρχιτέκτονα που διέδωσε στην Ευρώπη την κλασική γραμμή στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, εμπνευσμένος από την αρχαία Ελλάδα, και που έθεσε τις βάσεις για τον πολεοδομικό σχεδιασμό της νέας Αθήνας.

 

Πηγές και βιβλιογραφία

• antike-am-koenigsplatz.mwn.de.
• Bernhard Schulz, Leo von Klenze: Der Baumeister eines griechischen Bayern, Der Tagesspiegel, 24.02.2001.
• Frese, Peter, Ein griechischer Traum. Leo von Klenze. Der Archäologe, München, Staatliche Antikensammlung und Glyptothek 1985, München 1985 (κατάλογος έκθεσης).
• Fuhrmeister, Christian, Jooss, Birgit (Hg.), Isar/Athen. Griechische Künstler in München- Deutsche Künstler in Griechenland. München 2008 (κατάλογος έκθεσης).
• Θερμού, Mαρία,  Λέο φον Κλέντσε, ΤΟ ΒΗΜΑ, 24 Νοεμβρίου 2008.
• Καγιαδάκη, Μαρία, Οι ζωγραφοι Γεωργιος και Φιλιππος Μαργαριτης. Τα πρωτα καλλιτεχνικα εργαστηρια στην Αθηνα του 19ου αιωνα. Διδακτορικη διατριβη, Αριστοτελειο Πανεπιστημιο Θεσσαλονικης, 2008.
• Μουστάκα, Αλίκη, Ένα ελληνικό όνειρο: Λέο φον Kλέντσε, ο Αρχαιολόγος, «Αρχαιολογία και Τέχνες», τεύχος 20, Αύγουστος 1986.
• Μπαδήμα-Φουντουλάκη, Μαρία, Σταμάτης Κλεάνθης: 1802-1862: αρχιτέκτων, επιχειρηματίας, οραματιστής, Δήμοι Αθηναίων και Βελβεντού, 2011.
• Παπαγεωργίου-Βενετάς, Αλέξανδρος, Ένα όραμα του κλασικισμού. Καπόν, Αθήνα 2001.

 

 

Ο Thomas Cochrane, 10^ος κόμης του Dundonald (1775-1860), ήταν Βρετανός ναύαρχος, μυθικός θαλασσόλυκος, ένας από τους πλέον εμβληματικούς και διάσημους ναυτικούς όλων των εποχών, ήρωας στην Μεγάλη Βρετανία και στην Λατινική Αμερική και Φιλέλληνας. Η πολυσχιδής αυτή προσωπικότητα, ήταν πρωτοπόρος της ναυτικής στρατηγικής, αλλά και σημαντικός εφευρέτης, του οποίου τα σχέδια και οι εφευρέσεις εφαρμόζονταν για πολλά χρόνια, ακόμη και μετά τον θάνατό του.

Γεννήθηκε στο Annsfield, κοντά στο Hamilton του Νοτίου Lanarkshire της Σκωτίας. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Archibald Cochrane, 9^ου κόμη του Dundonald (1748 –  1831) και της Anna Gilchrist, εγγονής του ταγματάρχη John Roberton, 16^ου αφέντη του Earnock[1]. Ο πατέρας του ήταν εφευρέτης. Δύο από τους αδελφούς του Thomas Cochrane, διακρίθηκαν ως αξιωματικοί των Βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Ο πρώτος ήταν ο επίλαρχος William Erskine Cochrane, ο οποίος πολέμησε στους Ναπολεοντείους Πολέμους ως αξιωματικός του 15^ου Συντάγματος Δραγόνων της Βασιλικής Φρουράς, υπό τις διαταγές του αντιστρατήγου Sir John Moore[2]. Ο δεύτερος ήταν ο Archibald Cochrane ο νεότερος, ο οποίος υπηρέτησε ως πλοίαρχος του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού[3].

Ο ναύαρχος Thomas Cochrane ήταν απόγονος οικογενειών με ισχυρή στρατιωτική παράδοση. Από τον θείο του, ναύαρχο Alexander Inglis Cochrane, ήταν εξάδελφος του ναυάρχου και μετέπειτα κυβερνήτη του Newfoundland, Thomas John Cochrane (1789 – 1872)[4]. Υπό την επιρροή του θείου του, ο Thomas Cochrane κατατάχθηκε στις 23 Ιουλίου 1793, στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό με το βαθμό του σημαιοφόρου[5]. Αρχικά, υπηρέτησε υπό τις διαταγές του θείου του στη φρεγάτα “Hind”, η οποία ναυλοχούσε στο λιμάνι του Sheerness[6]. Όταν ο θείος του ανέλαβε κυβερνήτης της φρεγάτας “Thetis”, ο Cochrane τον ακολούθησε και επισκέφθηκε μαζί του την Νορβηγία[7].

Προκειμένου να αναδειχθεί το κύρος και το ιδιαίτερο βάρος της οικογένειας Cochrane, είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ο Sir Alexander Cochrane ήταν ο διοικητής του βρετανικού στόλου στον πόλεμο του 1812 εναντίον των ΗΠΑ. Μεταξύ άλλων, στρατολόγησε το πρώτο σώμα μαύρων πεζοναυτών, που πολέμησε εναντίον των Αμερικανών και έκαψε όλα τα δημόσια κτίρια στην Ουάσιγκτον, συμπεριλαμβανομένου του Λευκού Οίκου.

Το 1795, ο Thomas Cochrane τοποθετήθηκε στη Μοίρα Βορείου Αμερικής και Δυτικών Ινδιών του Βρετανικού στόλου και έλαβε το βαθμό του ανθυποπλοιάρχου κατ’απονομή[8]. Στις 7 Μαΐου 1796, μετά από εξετάσεις, προήχθη στο βαθμό του υποπλοιάρχου[9]. Το 1798 τοποθετήθηκε ως αξιωματικός ναυτιλίας, στη ναυαρχίδα του στόλου της Μεσογείου “HMS Barfleur”, υπό τη διοίκηση του ναυάρχου George Keith Elphinstone, 1^ου υποκόμη Keith[10]. Εκεί απέδειξε τις ηγετικές του ικανότητες και το θάρρος του πατάσσοντας την πειρατεία. Δεν δίστασε μάλιστα να έρθει σε ρήξη με τον προϊστάμενό του, πλωτάρχη Philip Beaver[11], με αποτέλεσμα να δικασθεί από το Ναυτοδικείο. Στη δίκη αυτή αθωώθηκε, και έτσι απέδειξε την ορθότητα των απόψεών του[12]. Το αποτέλεσμα αυτό όμως είχε ως συνέπεια, να αποκτήσει έναν μόνιμο εχθρό. Τον ναύαρχο John Jervis, 1^ο κόμη του St Vincent, ο οποίος είχε τον πλωτάρχη Beaver υπό την προστασία του[13].

Τον Φεβρουάριο του 1800, ο Cochrane αιχμαλώτισε τη Γαλλική κορβέτα ”Généreux“, την οποία οδήγησε στη βρετανική βάση της Mahon στη Μινόρκα των Βαλεαριδών Νήσων της Ισπανίας[14]. Η επιτυχία του αυτή είχε ως αποτέλεσμα την προαγωγή του σε πλωτάρχη και την τοποθέτησή του ως κυβερνήτη στο μπρίκι “Speedy” στις 28 Μαρτίου 1800[15]. Σε μία από τις επιχειρήσεις που συμμετείχε με το πλοίο αυτό, κινδύνευσε να αιχμαλωτισθεί από το Δανικό Βασιλικό Ναυτικό, κατά τη διάρκεια αποστολής αναγνώρισης, καθώς η Δανία ήταν σύμμαχος των Γάλλων[16]. Όμως εν τέλει οι Δανοί δεν αιχμαλώτισαν το πλοίο του, και έτσι ο Cochrane και το πλήρωμά του απέφυγαν την αιχμαλωσία[17].

Μία από τις πλέον σημαντικές πράξεις του Cochrane, που τον έκανε πλέον διεθνώς διάσημο, ήταν η αιχμαλωσία της ισπανικής φρεγάτας “El Gamo”, στις 6 Μαΐου 1801. Η φρεγάτα αυτή είχε πλήρωμα 319 ανδρών και έφερε οπλισμό 32 πυροβόλων, όταν το πλοίο του Cochrane έφερε 14 πυροβόλα και είχε πλήρωμα 54 ανδρών[18]. Ο Cochrane χρησιμοποίησε ένα τέχνασμα. Ύψωσε την Αμερικανική σημαία και πλησίασε πολύ την εχθρική φρεγάτα, με αποτέλεσμα τα πυροβόλα της να αδυνατούν να βάλλουν κατά του πλοίου του[19]. Τότε οι Ισπανοί έχασαν το ηθικό τους και παραδόθηκαν μαζί με το πλοίο τους, παρά το γεγονός ότι υπερείχαν σε βαθμό 6 προς 1[20].

 

 

Ως κυβερνήτης του ”Speedy”, ο Cochrane κατάφερε μέσα σε 13 μήνες να συλλάβει ή να καταστρέψει 53 πλοία, με αποτέλεσμα να στοχοποιηθεί από τις δυνάμεις του εχθρού. Έτσι 3 γαλλικά πλοία γραμμής (πρόγονοι των θωρηκτών), υπό τον Γάλλο ναύαρχο Charles-Alexandre Linois, κατόρθωσαν να τον αιχμαλωτίσουν στις 3 Ιουλίου 1801[21]. Όμως, λίγες ημέρες μετά επέστρεψε στη χώρα του, αφού ανταλλάχθηκε με τον ύπαρχο ενός γαλλικού πολεμικού πλοίου[22]. Στις 28 Αυγούστου 1801 προήχθη στο βαθμό του αντιπλοιάρχου[23].

Μετά την Ειρήνη της Αμιένης, ο Cochrane μετεκπαιδεύθηκε στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου[24]. Το 1803, ο ναύαρχος Jervis τον τοποθέτησε κυβερνήτη της φρεγάτας “Arab”, η οποία αποτελούσε μονάδα του Μητροπολιτικού Στόλου, και είχε αναλάβει καθήκοντα περιπολιών μεταξύ των Ορκάδων Νήσων της Σκωτίας και της Βορείου Θαλάσσης^[25].

Το 1804, όταν εξελέγη πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας ο William Pitt ο νεότερος, ο Cochrane διατάχθηκε από το νέο λόρδο του Ναυαρχείου Henry Dundas, 1^ο υποκόμη Melville, να αναλάβει τη διοίκηση της νεότευκτης φρεγάτας “Pallas”[26].

Τον Αύγουστο του 1806, τοποθετήθηκε κυβερνήτης της φρεγάτας “Imperieuse“, η οποία αποτελούσε αρχικά μονάδα του Ισπανικού Βασιλικού Ναυτικού με την ονομασία “Medea”[27], πριν ενταχθεί στο Βρετανικό στόλο. Ταυτόχρονα, τον Οκτώβριο του ιδίου έτους ο Cochrane εξελέγη βουλευτής στην πόλη Honiton[28]. Λίγο αργότερα, παραιτήθηκε από την έδρα αυτή το Μάιο του 1807, για να εκλεγεί στην εκλογική περιφέρεια του Westminster[29]. Αφού εξελέγη στο Westminster, o Cochrane εντάχθηκε στο κόμμα των Φιλελευθέρων και σε συνεργασία με τους ηγέτες των Μεταρρυθμιστών William Cobbett, Francis Burdett (μετέπειτα μέλος του Φιλελληνικού κομιτάτου του Λονδίνου) και Henry Hunt, συνέβαλε στην αναδιοργάνωση του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού[30].

Ταυτόχρονα με την πολιτική του σταδιοδρομία, ο Cochrane συνέχισε να διατελεί κυβερνήτης της φρεγάτας “Imperieuse“, με την οποία διενήργησε καταδρομικές επιχειρήσεις στις γαλλικές ακτές της Μεσογείου, στο πλαίσιο των Ναπολεοντείων Πολέμων. Το 1808, σε συνεργασία με μία ομάδα Ισπανών ανταρτών, κατέλαβε το φρούριο του Mogat, το οποίο ήλεγχε το δρόμο Βαρκελώνης – Gerona. Η επιτυχία αυτή συνέβαλε στην καθυστέρηση των επιχειρήσεων του Γαλλικού Σώματος Στρατού που διοικούσε ο Γάλλος στρατηγός Guillaume Philibert, 1^ος κόμης Duhesme[31].

Μετά την κατάληψη του οχυρού του Mogat, o Cochrane έλαβε μέρος στην υπεράσπιση του Castell de la Trinitat της πόλης Rosas, στα περίχωρα της Βαρκελώνης. Μάλιστα ο Cochrane πολέμησε με πείσμα και γενναιότητα, και απεχώρησε τελευταίος όταν η μάχη είχε πλέον κριθεί[32].

Στη συνέχεια, ο Cochrane έλαβε το βαθμό του πλοιάρχου και συνέχισε την δράση του. Έτσι την περίοδο μεταξύ 11 και 24 Απριλίου 1809, συμμετείχε στις επιχειρήσεις των Βρετανών εναντίον του Γαλλικού στόλου, και μάλιστα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ναυμαχία του Βισκαϊκού Κόλπου στην Ισπανία[33], συμβάλλοντας στην Βρετανική νίκη.

Αξίζει όμως να αναφερθούμε και σε άλλη μία πτυχή της πολυδιάστατης προσωπικότητας του μεγάλου αυτού αξιωματικού και πολιτικού. Από το 1793 έως το 1818, ο Cochrane διακρίθηκε και ως επιστήμων – εφευρέτης, που εισήγαγε πολλές καινοτομίες στην ναυτική στρατηγική και μηχανική. Ενδεικτικά αναφέρουμε, ότι το 1805, πρότεινε την αλλαγή του συστήματος διάταξης των πλοίων στις νηοπομπές. Δηλαδή, αντί τα εμπορικά πλοία να βρίσκονται όπισθεν των πολεμικών, ο Cochrane εισηγήθηκε να τοποθετούνται εντός κλοιού που απαρτίζουν τα πολεμικά. Η ιδέα αυτή εξασφάλιζε μεγαλύτερη ασφάλεια, και επικράτησε στους κύκλους του Βρετανικού Ναυαρχείου, το οποίο τίμησε τον Cochrane με ειδικό έπαθλο[34].

Επίσης, το 1806, όταν ο Cochrane ήταν κυβερνήτης στην φρεγάτα “Pallas”, εφήρμοσε ένα σύστημα μηχανικής, το οποίο προσέθετε ευκινησία και ευελιξία στα πλοία[35]. Τέλος, το 1818 σε συνεργασία με τον διάσημο μηχανικό Marc Isambard Brunel, κατοχύρωσε την ευρεσιτεχνία της ασπίδας σήραγγας, η οποία συνέβαλε στην ασφαλή και γρήγορη διάνοιξη τούνελ, περιορίζοντας και τα εργατικά ατυχήματα[36].

Μια άλλη σημαντική πτυχή της βιογραφίας του, είναι η εξής. Ο Thomas Cochrane αντιμετώπισε το 1814 μία σημαντική δικαστική περιπέτεια, και χρειάσθηκε μία πολυετής προσπάθεια για να αποκαταστήσει την φήμη του. Μία ήμερα, μία αναπάντεχη είδηση εξέπληξε την κοινή γνώμη. Ο Thomas Cochrane, ένας από τους μεγαλύτερους ναυτικούς ήρωες της Βρετανίας, κατηγορείτο για απάτη στο Χρηματιστήριο. Η ιστορία έχει ως εξής. Την εποχή αυτή, εμφανίσθηκαν τρείς απατεώνες, οι οποίοι παρουσιάσθηκαν ως Γάλλοι αξιωματικοί βασιλόφρονες και έπεισαν χρηματιστές του City ότι ο Ναπολέων είχε ηττηθεί και ήταν νεκρός. Η πληροφορία αυτή θεωρήθηκε αξιόπιστη, και εκτόξευσε την τιμή του χρυσού. Μάλιστα μέλη της συμμορίας αυτής διέσχισαν τη Γέφυρα του Λονδίνου με μια κλειστή άμαξα και διένεμαν φυλλάδια που έγραφαν στα γαλλικά «Ζήτω ο Βασιλέας και οι Βουρβόνοι». Την ίδια ώρα, άλλο μέλος της σπείρας διέδωσε στο Ντόβερ ότι οι δυνάμεις του Ναπολέοντα είχαν αποδεκατιστεί από τους Κοζάκους (βέβαια το νέο αυτό δεν πρόλαβε να φθάσει στο Λονδίνο πριν αποκαλυφθεί η απάτη).

Κάποιοι κερδοσκοπήσαν από την κατάσταση αυτή σε βάρος επενδυτών, κάποιοι  από τους οποίους υπέστησαν μεγάλη ζημία. Τότε έλαβε χώρα μία έρευνα η οποία απέδωσε ευθύνες και στον Thomas Cochrane. Ακολούθησε δίκη που τον καταδίκασε σε ένα χρόνο φυλάκισης. Το κοινό που λάτρευε τον μεγάλο εθνικό ήρωα, επαναστάτησε και τελικά αποφυλακίσθηκε για να αποφευχθούν επεισόδια. Η κυβέρνηση είχε θορυβηθεί και από το γεγονός ότι ο φίλος του Βουλευτής Burdett είχε σταθεί στο πλευρό του Cochrane. Μάλιστα ο Castlereagh είχε απαγορεύσει να δημοσιευθεί ο λόγος που απηύθυνε στο Κοινοβούλιο, όταν τον απέβαλαν από αυτό. Μετά από έξi  μήνες ο ίδιος ο Ναπολέων, εξόριστος στην Νήσο Elba, είχε δηλώσει τα εξής όταν έμαθε την ιστορία αυτή: “Ένας τέτοιος άνδρας δεν έπρεπε να υποστεί τόσο εξευτελιστική τιμωρία”.

Μετά την αποβολή του από το Κοινοβούλιο, ακολούθησαν επαναληπτικές εκλογές για κάλυψη της κενής έδρας του, στην περιφέρεια του Westminster. Ή οργή του λαού ήταν μεγάλη για την δίωξη αυτή, που θεωρήθηκε πολιτική σκευωρία. Οι 5.000 εκλέκτορες που συγκεντρώθηκαν για την ανακήρυξη των υποψηφίων, κραύγαζαν ρυθμικά ‘Cochrane –  Cochrane  – για πάντα’, με αποτέλεσμα να αποσυρθούν και οι τρείς υποψήφιοι και να επανεκλεγεί ο Cochrane στις 16-7-1814, μόλις 26 ημέρες μετά από την καταδίκη του. Ο Cochrane  παρέμεινε βουλευτής και αγωνιζόταν συνεχώς για πολιτικές μεταρρυθμίσεις στη Μεγάλη Βρετανία, μέχρι το 1818, οπότε και αναχώρησε στην Νότιο Αμερική.

Μετά την αποβολή του από τη Βουλή των Κοινοτήτων, του αφαιρέθηκε και ο τίτλος του ιππότη. Εν τέλει χρειάσθηκε πολλά χρόνια για να αποκαταστήσει την τιμή του. Έτσι το 1832 κέρδισε βασιλική χάρη, και του επεστράφη το αξίωμα του υποναυάρχου. Δώδεκα χρόνια αργότερα η Βασίλισσα Βικτωρία επέστρεψε στον Thomas Cochrane και τον τίτλο του ιππότη.

Η υπόθεση αυτή απασχόλησε πολλές φορές την ακαδημαϊκή έρευνα μέχρι πρόσφατα και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις. Σύμφωνα με τον κοινό νου όμως, ο Thomas Cochrane, ένας διάσημος άνθρωπος με τεράστια φήμη, δεν είχε κανένα λόγο να εμπλακεί σε μία τόσο ανόητη και χονδροειδή απάτη, που θα μπορούσε να αποκαλυφθεί σε μερικές ημέρες, αν όχι ώρες. Από την άλλη, οι θρασείς αυτοί απατεώνες είχαν κάθε λόγο να επιχειρήσουν να εμπλέξουν το όνομά του. Τέλος, για πολλούς εχθρούς του Thomas Cochrane, η σκευωρία αυτή ήταν μία ευκαιρία για να τον εξουδετερώσουν πολιτικά. Το πλέον ενδιαφέρον όμως είναι ότι, η κοινή γνώμη έμεινε πιστή στον εθνικό ήρωα Thomas Cochrane. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν του επιβλήθηκε πρόστιμο 100 λιρών, και αυτός αρνήθηκε να το καταβάλει, επιμένοντας για την αθωότητά του, ο λαός συγκέντρωσε με έρανο το ποσό πέννα προς πέννα, και το πλήρωσε στο όνομά του.

Στις 28 Νοεμβρίου 1818, ο Cochrane αποστρατεύθηκε και αποσύρθηκε οριστικά και από την πολιτική. Το ανήσυχο και περιπετειώδες πνεύμα του, αναζητούσε όμως νέες διεξόδους και νέα πεδία δράσης.

Έτσι όταν ο Χιλιανός ηγέτης Bernardo O’Higgins του ζήτησε να οργανώσει το Ναυτικό της Χιλής, αυτός δέχθηκε την αποστολή, και ταξίδευσε στο Valparaíso[37]. Στην Χιλή έλαβε την Χιλιανή υπηκοότητα στις 11 Δεκεμβρίου 1818, και διορίσθηκε αντιναύαρχος και πρώτος αρχηγός του Χιλιανού Ναυτικού[38].

Ο Cochrane, οργάνωσε το Χιλιανό Ναυτικό με πρότυπο το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό, το οποίο διοικούσε από την ναυαρχίδα του στόλου, την φρεγάτα “O’ Higgins”. Έτσι, χάρη στις ενέργειές του, η Χιλή απέκτησε ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι του Ισπανικού Στόλου του Ειρηνικού. Πολύ γρήγορα, ο στόλος της Χιλής απέκοψε τις επικοινωνίες των Ισπανών και κατέλαβε στις 4 Φεβρουαρίου 1820 την πόλη Valdivia[39].

 

 

Μετά την κατάληψη της Valdivia, ο Cochrane διατάχθηκε να αποκλείσει τις ακτές του Περού, ούτως ώστε ο στρατός του Αργεντινού ηγέτη Jose de San Martin, να διαβεί με ασφάλεια την Χιλή και να ενισχύσει τις δυνάμεις του O’ Higgins[40]. Η αποστολή αυτή στέφθηκε με επιτυχία. Μάλιστα στις 5 Νοεμβρίου 1820, ο Cochrane αιχμαλώτισε την ισπανική φρεγάτα ”Esmeralda”[41].

Με την δράση του και τις ικανότητές του, ο Cochrane βοήθησε καθοριστικά τον αγώνα για την ανεξαρτησία του Περού και της Χιλής. Ο εμβληματικός ναύαρχος τιμάται διαχρονικά από την κυβέρνηση της Χιλής. Μεταξύ άλλων, αυτή έδωσε το όνομά του σε δύο θωρηκτά το 1879 και το 1913, σε δύο αντιτορπιλικά το 1962 και το 1984 και σε μία φρεγάτα το 2006. Ενώ κάθε Μάιο, αντιπρόσωποι του Χιλιανού Ναυτικού καταθέτουν στεφάνι στον τάφο του, επί του Αββαείου του Westminster.

Προς τιμή του έχει στηθεί μεγαλοπρεπές μνημείο στην Χιλή.

 

 

Μετά τις επιχειρήσεις στη Χιλή και το Περού, ο Cochrane ανέλαβε νέα δράση στην επανάσταση της Βραζιλίας που κήρυξε ο αντιβασιλέας, πρίγκιπας Πέτρος των Braganza (και μετέπειτα αυτοκράτορας της Βραζιλίας), κατά της κεντρικής πορτογαλικής διοίκησης, στις 7 Σεπτεμβρίου 1821. Ο Cochrane ανέλαβε στις 21 Μαρτίου 1823, αρχηγός του Βραζιλιανού Αυτοκρατορικού Ναυτικού, το οποίο είχε δημιουργηθεί μετά την επανάσταση[42].

Ο στόλος της Βραζιλίας, με επικεφαλής τον Cochrane και με ναυαρχίδα τη φρεγάτα ”Pedro I“, είχε και εδώ σημαντικές επιτυχίες. Έτσι στις 4 Μαΐου 1823, απέκλεισε τις ακτές της Bahia, νίκησε το Πορτογαλικό Βασιλικό Ναυτικό και ανάγκασε τους Πορτογάλους να αποχωρήσουν από την περιοχή[43]. Στη συνέχεια, έπλευσε στην πολιτεία του Maranhão, από την οποία οι Πορτογάλοι απεχώρησαν χωρίς αντίσταση. Ο Cochrane είχε πλέον αποκτήσει τέτοιο κύρος, που και μόνο το άκουσμα του ονόματός του αρκούσε για να ρίξει το ηθικό του εχθρού. Με την έλευσή του διαδόθηκε ότι επέκειτο εισβολή ισχυρών στρατευμάτων των επαναστατημένων Βραζιλιάνων[44]. Αμέσως μετά ο Cochrane έστειλε τον πλοίαρχο John Pascoe Grenfell στο Belem, όπου και πάλι οι δυνάμεις των Πορτογάλων αποχώρησαν[45].

Χάρη στις ενέργειες του Cochrane, η Βραζιλία κατέστη ανεξάρτητο κράτος. Για τη δράση του, ο Βραζιλιάνος αυτοκράτορας Πέτρος Α’ τον τίμησε με τον τίτλο του Μαρκησίου του Maranhão το 1824[46].

 

 

Ο Cochrane, με τη λήξη της θητείας του στη Βραζιλία, επέστρεψε στις 10 Νοεμβρίου 1825 στη Μεγάλη Βρετανία. Εκεί ενημερώθηκε για την πορεία, της Ελληνικής Επανάστασης, και ξεκίνησε αλληλογραφία με τον διακεκριμένο Ελβετό Φιλέλληνα και τραπεζίτη Jean – Gabriel Eynard (1775 – 1863), με σκοπό την ενημέρωσή του για την επικρατούσα κατάσταση και τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα[47]. Η αλληλογραφία αυτή, καθώς και η προσωπική του επαφή με μέλη των Φιλελληνικών Κομιτάτων, τον έπεισαν να αναλάβει στρατιωτικό ρόλο στην Ελλάδα.

Για τον σκοπό αυτό, ο Eynard και το Φιλελληνικό Κομιτάτο των Παρισίων, διέθεσαν στον Cochrane το μπρίκι “Σωτήρ”, με το οποίο ταξίδευσε εν τέλει στην Ελλάδα τον Φεβρουάριο του 1827, συνοδευόμενος από τον ανιψιό και γραμματέα του George Sutton Cochrane. Μάλιστα στο ταξίδι αυτό συνόδευε, και την τελευταία δόση του δεύτερου αγγλικού δανείου[48] προς την Ελλάδα.

Ο Cochrane υποστήριζε την πρόταση του άλλου μεγάλου Φιλέλληνα Frank Abney Hastings, που ήταν να αποκτήσει η Ελλάδα ένα στόλο από σύγχρονα πολεμικά πλοία, που θα ανήκαν στο κράτος. O Cochrane είχε καταλάβει ότι η κυριαρχία στην θάλασσα ήταν βασική προϋπόθεση για να επιτύχει η Ελληνική Επανάσταση. Και αυτό δεν μπορούσε να στηριχθεί στην ευκαιριακή ενοικίαση πλοίων ιδιωτών. Ειδικά όταν από το 1825 – 1826 και μετά, οι Τούρκο-αιγύπτιοι, είχαν αναπτύξει έναν ισχυρότατο στόλο, που δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα μικρά πλοία οι τακτικές των πρώτων χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης. Έτσι συμφωνήθηκε η κατασκευή 6 ατμοκινήτων πλοίων, στον σχεδιασμό των οποίων συνεισέφερε ο Thomas Cochrane και ο Frank Abney Hastings[49]. Με την παραλαβή του πρώτου τροχήλατου πολεμικού ατμοπλοίου “Καρτερία”, από την Ελληνική κυβέρνηση, το Ελληνικό Ναυτικό ήταν, μαζί με αυτό των ΗΠΑ, το πρώτο στον κόσμο που χρησιμοποιούσε ατμό για την κίνηση πολεμικών πλοίων[50].

Όταν έφθασε στην Ελλάδα, ο Cochrane επιχείρησε να αναπτερώσει το ηθικό των Ελλήνων. Να σημειώσουμε εδώ ότι o Cochrane ήταν ένας παγκόσμιος θρύλος, για τον οποίο η κοινή γνώμη πίστευε ότι ήταν ικανός να κάνει θαύματα. Ο ίδιος ο Ναπολέων, του είχε προσδώσει το παρατσούκλι «θαλασσόλυκος». Η φήμη του αυτή εμψύχωνε τους επαναστάτες Έλληνες και τρομοκρατούσε τους Οθωμανούς. Από το τέλος του 1826, το κεντρικό θέμα συζήτησης στην Ελλάδα ήταν εάν και πότε θα έρθει ο Cochrane. Μόλις ανακοινώθηκε η απόφασή του να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην Ελλάδα, το επιτόκιο των Ελληνικών δανείων έπεσε κατά 15%. Ο Cochrane είχε ήδη αρχίσει να προσφέρει στην Ελλάδα.

Ενδεικτική των προθέσεών του, είναι μία εμβληματική προκήρυξη που κυκλοφόρησε ο Cochrane στις 12 Απριλίου 1827. Με αυτήν καλούσε τους Έλληνες «να αποκλείσωσι τον Ελλήσποντον και ούτω να κατορθώσωσι να απολεσθή ο Σουλτάνος υπ’ αυτών των Τούρκων, να καταστραφή αφ’εαυτής η Οθωμανική δύναμις και τότε θα κυματίζει … πάλιν επάνω εις τον Ναόν της Αγιασοφιάς η ιερά σημαία του Σταυρού».

Στην Ελλάδα, ο Cochrane ήρθε σε επαφή και ξεκίνησε διαβουλεύσεις με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Βρετανό στρατηγό Richard Church (ο οποίος είχε αναλάβει αρχηγός του Ελληνικού Στρατού). Παράλληλα ήταν σε επαφή και με το Βρετανό ναύαρχο Rowan Hamilton. Την περίοδο αυτή, έλαβε χώρα η Γ΄ Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα στις 19 Μαρτίου 1827[51]. Ο Cochrane διορίσθηκε αρχηγός του Ελληνικού Στόλου[52]. Αντικειμενικός στόχος του ήταν η συνεργασία του με τον αρχηγό του Ελληνικού Στρατού Richard Church, με σκοπό την ενίσχυση του Καραϊσκάκη που μαχόταν στο Φάληρο και το Κερατσίνι, για να λύσουν την πολιορκία της Ακρόπολης. Υπενθυμίζεται, ότι στη φάση αυτή οι Τουρκικές δυνάμεις είχαν καταλάβει όλες τις πόλεις της Στερεάς Ελλάδας, και όλες οι εστίες της Επανάστασης είχαν σβήσει. Παρέμενε υπό Ελληνικό έλεγχο μόνο η υπό πολιορκία Ακρόπολη, και στην Πελοπόννησο μόνο το Ναύπλιο και τα νησιά του Αργοσαρωνικού. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με την κυριαρχία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, περιόριζε δραματικά τις προσπάθειες των Ελλήνων και Φιλελλήνων στην Ευρώπη να επιτύχουν μία διπλωματική στήριξη της Ελλάδος.

Ο πρώτος στρατηγικός στόχος ήταν να εκδιωχθούν οι Τούρκοι από την Αθήνα και να ενισχυθούν οι πολιορκημένοι Έλληνες στην Ακρόπολη. Στην Στερεά Ελλάδα, και ειδικά στην Αττική, οι Τούρκοι διέθεταν υπεροπλία. Παράλληλα, τους ευνοούσε η μορφολογία του εδάφους που αποτελούσε ένα ανοικτό πεδίο μάχης. Έτσι, η αποστολή αυτή, ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες είχαν συγκεντρώσει σημαντική δύναμη, την οποία υποστήριζαν ιδιαίτερα σύγχρονα και αξιόμαχα πολεμικά πλοία του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού (μεταξύ αυτών η φρεγάτα «Ελλάς» και το ατμόπλοιο «Καρτερία»). Πράγματι, κυρίως χάρη στη φήμη του Cochrane, είχαν συγκεντρωθεί πάνω από 10.000 μαχητές. Ο Cochrane και ο Church εισηγήθηκαν ένα σχέδιο μάχης βασισμένο στις λειτουργίες και πρακτικές τακτικού στρατού. Δυστυχώς όμως, μόνο ένα μικρό μέρος των Ελληνικών δυνάμεων είχε λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση για κάτι τέτοιο. Τόσο στην φάση αυτή, όσο και σε πολλές άλλες, από το Πέτα, μέχρι την Κάρυστο και την Χίο, οι δυνάμεις των Ελλήνων ατάκτων μαχητών, δεν τηρούσαν τις διαταγές, τις οδηγίες εμπλοκής και την πειθαρχία που απαιτείται στον στρατό. Αποσύρονταν στις κρίσιμες στιγμές της μάχης από τις θέσεις τους, με αποτέλεσμα να εγκαταλείπονται οι Έλληνες και Φιλέλληνες του Τακτικού στρατού, να περικυκλώνονται από τον εχθρό και να αποδεκατίζονται.

Ο στρατηγός Καραϊσκάκης γνώριζε το πρόβλημα αυτό, και είχε εισηγηθεί ένα σχέδιο ανταρτοπολέμου, χωρίς σύγκρουση κατά μέτωπο, με στόχο να υποχρεωθούν οι Τούρκοι σε εθελούσια αποχώρηση. Το σχέδιο αυτό απαιτούσε όμως πολύ χρόνο, που δεν υπήρχε. Οι Έλληνες πολιορκημένοι στην Ακρόπολη είχαν εξαντληθεί και η παράδοσή τους ήταν θέμα εβδομάδων ή ημερών. Από την άλλη, αναμενόταν η Συνθήκη του Λονδίνου που θα επέβαλε κατάπαυση πυρός και εχθροπραξιών. Ήταν λοιπόν σημαντικό να κυριαρχήσουν οι Έλληνες άμεσα, τουλάχιστον στην Αττική.

Το σχέδιο που τελικά εφαρμόσθηκε, οδήγησε δυστυχώς τις Ελληνικές δυνάμεις σε μεγάλη ήττα και σε σημαντικές απώλειες, με κορυφαία εκείνη του σώματος των Φιλελλήνων και του ίδιου του Καραϊσκάκη[53].

Μετά τα διάλυση του Ελληνικού Τακτικού Στρατού στην Αττική, o Cochrane σε συνεργασία με τον Church, φρόντισε για τη διάσωση των διασκορπισμένων ανδρών. Μερίμνησε για τη συγκέντρωσή τους στο Φάληρο και τον Πειραιά, την επιβίβασή τους σε πλοία και στη συνέχεια οργάνωσε τη μεταφορά τους στη Σαλαμίνα, όπου συγκεντρώθηκε μετά από λίγο το μεγαλύτερο μέρος των Ελληνικών στρατευμάτων[54].

Παρά την ήττα των Ελληνικών δυνάμεων στην μάχη του Αναλάτου, ο Cochrane δεν σταμάτησε τη δράση του. Σχεδίασε και εκτέλεσε τόσο ο ίδιος, όσο και μονάδες του στόλου που διοικούσε, πολλές επιχειρήσεις. Τον Ιούλιο του 1827, οργάνωσε μία επιχείρηση που οδήγησε στην κατάληψη μίας σημαντικής αιγυπτιακής κορβέτας, η οποία εντάχθηκε στον Ελληνικό Στόλο με την ονομασία ‘Υδρα”[55]. Στη συνέχεια οργάνωσε μία επιχείρηση στο Ιόνιο πέλαγος, με στόχο τον τουρκοαιγιπτιακό στόλο. Εκεί είχαν συγκεντρωθεί και οι στόλοι των τριών μεγάλων δυνάμεων, υπό την διοίκηση του Βρετανού ναυάρχου Codrington. Η αποστολή τους ήταν να εφαρμόσουν την Συνθήκη του Λονδίνου, που απαιτούσε την διακοπή των εχθροπραξιών. Ο Codrington, ο οποίος είχε υπηρετήσει υπό τις διαταγές του θείου του Cochrane, ζήτησε από αυτόν να αποσυρθεί από το Ιόνιο πέλαγος και να παραμείνει στο Αιγαίο πέλαγος, για να μην προσφέρει επιχειρήματα στον Ιμπραήμ για να παραβιάζει την Συνθήκη του Λονδίνου. Εξάλλου, ο ναύαρχος Codrington γνώριζε ότι θα έθετε τέλος ο ίδιος στον τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Με παρέμβαση του Cochrane, ο Cordington συμφώνησε να δεχθεί να παραμείνει μία μοίρα του Ελληνικού στόλου αποτελούμενη από 6 πλοία, υπό τον μεγάλο Φιλέλληνα Frank Abney Hastings. Η μοίρα αυτή είχε αποστολή να αποκλείσει την Πάτρα, και να διαλύσει τον τουρκικό στόλο στον Κορινθιακό κόλπο. Έτσι τον Σεπτέμβριο του 1827, με ναυαρχίδα την “Καρτερία”, ο Hastings εξουδετέρωσε ολόκληρο τον τουρκικό στόλο στον Κορινθιακό κόλπο, στη Nαυμαχία της Ιτέας. Παράλληλα, ο Codrington και ο Cochrane, συμφώνησαν να επιτραπεί στον Στρατηγό Church να αναλάβει επιχειρήσεις ευρείας κλίμακας στην Στερεά Ελλάδα. Οι κινήσεις αυτές ήταν κομβικής σημασίας για να υποστηριχθεί το σχέδιο απελευθέρωσης της δυτικής Στερεάς Ελλάδος. Την αποστολή αυτή υποστήριζε ο μεγάλος Φιλέλληνας Hastings, αφού είχε πλέον εξουδετερώσει τον τουρκικό στόλο της περιοχής[56]. Ο δρόμος για την απελευθέρωση της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, είχε ανοίξει.

Ο Cochrane όμως είχε σχεδιάσει και άλλες ιδιαίτερα τολμηρές αποστολές. Η μία ήταν ένα σχέδιο αιχμαλωσίας του ίδιου του Ιμπραήμ. Μία άλλη αφορούσε μία ναυτική εκστρατεία του Ελληνικού στόλου στην Αλεξάνδρεια με στόχο την ολική καταστροφή του αιγυπτιακού στόλου του Μοχάμετ Άλι (25 Μαΐου – 5 Ιουνίου 1827). Την παράτολμη αυτή ενέργεια είχε επιχειρήσει και ο Κωνσταντίνος Κανάρης στις 10 Αυγούστου 1825, δυστυχώς χωρίς επιτυχία.

Στην κατεύθυνση αυτή μία από τις πρώτες επιχειρήσεις που σχεδίασε ο Cochrane μετά την ανάληψη της αρχηγίας του ελληνικού στόλου, ήταν μία φιλόδοξη εκστρατεία στην Αίγυπτο, με στόχο την καταστροφή του στόλου του Μοχάμετ Άλι, που θα διέκοπτε για μήνες τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων στην Πελοπόννησο.

 

 

Μάλιστα την περίοδο αυτή στάλθηκε στην Ύδρα από την Αλεξάνδρεια, μια ανώνυμη επιστολή, γραμμένη στην ιταλική, που ενημέρωνε τους Έλληνες ότι στα τέλη Μαΐου, ότι ο τουρκικο-αιγυπτιακός στόλος ετοιμαζόταν να καταλάβει την Ύδρα. Ο Cochrane αξιοποίησε την ευκαιρία αυτή για να σχεδιάσει μια εντυπωσιακή επιχείρηση, που θα αναπτέρωνε το ηθικό των Ελλήνων. Έτσι συγκέντρωσε στις 25 Μαΐου 1827 τον ελληνικό στόλο στα Κύθηρα. Συμμετείχαν σε αυτόν η φρεγάτα Ελλάς, το ατμοκίνητο Καρτερία, το μπρίκι ‘’Σωτήρ’’, δέκα σπετσιώτικα πλοία (με κυβερνήτες τους Γεώργιο Ανδρούτσο, Θεοδόσιο Μπόταση, Αναγνώστη Κυριακό, Νικόλαο Ράπτη, Εμμανουήλ Λαζάρου, Γεώργιο Πάνου, Ιωάννη Τσούπα, Ανδρέα Σάντο, Ιωάννη Παντελή και Νικόλαο Τζοχαντάρη), δέκα υδραίικα πλοία (με κυβερνήτες τους Ανδρέα Μιαούλη, Γεώργιο Σαχτούρη, Ιωάννη Λαλεχό, Αντώνιο Ραφαλιά, Αντώνιο Κριεζή, Γεώργιο Σαχίνη, Λάζαρο Πινότση, Λ. Παναγιώτου, Θεόδωρο Γκιώνη και Γεώργιο Λαλεχό) και οκτώ πυρπολικά με κυβερνήτες τους Κωνσταντίνο Κανάρη, Γεώργιο Βουδούρη, Μ. Αναστασίου, Ανδρέα Παπαπάνο, Γ. Καμίνη, Δημήτριο Ποριώτη, Παντελή Σπύρου και Ανδρέα Μπούτη.

Η ελληνική μοίρα έφθασε την Αλεξάνδρεια χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση. Σύμφωνα με το σχέδιο του Cochrane, θα προχωρούσαν στο λιμάνι τα πυρπολικά, τα οποία θα επέλεγαν αιγυπτιακά πλοία στόχους. Ο Ελληνικός στόλος θα παρέμενε εκτός του λιμανιού, έτοιμος να παραλάβει τα πληρώματα των πυρπολικών. Μάλιστα ο Cochrane είχε σχεδιάσει το καμουφλάζ των πλοίων, τα οποία είχαν μετασχηματισθεί σε εμπορικά. Η φρεγάτα «Ελλάς» είχε υψώσει τη σημαία της Σαρδηνίας, και εφέρετο ως πλοίο συνοδείας και προστασίας των εμπορικών πλοίων.

Στις 4 Ιουνίου 1827 ήταν όλα έτοιμα και η επιχείρηση ξεκίνησε. Δυστυχώς, ο καπετάνιος ενός αιγυπτιακού πλοίου που περιπολούσε έξω από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας, υποψιάσθηκε ότι επρόκειτο για ελληνικά πλοία και επιχείρησε να εισέλθει στο λιμάνι για να σημάνει συναγερμό. Στην προσπάθεια αυτή εξώκειλε σε αβαθή ύδατα στην εισόδου του λιμανιού. Δύο ελληνικά πυρπολικά υποχρεώθηκαν να στραφούν εναντίον του αντί να επιχειρήσουν κατά των αιγυπτιακών πλοίων. Κατάφεραν να το κάψουν, αλλά εξουδετερώθηκαν και τα ίδια. Το περιστατικό έγινε αμέσως αντιληπτό στην ξηρά και σήμανε γενικός συναγερμός.

Ο πολύτιμος χρόνος που χάθηκε στέρησε το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Παράλληλα επικράτησε νηνεμία που καθήλωσε τα πυρπολικά στην είσοδο του λιμένα, ενώ ολόκληρη η ναυτική μοίρα παρέμεινε και αυτή όλη τη νύκτα έξω από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Στις 5 Ιουνίου το πρωί, τα Ελληνικά πλοία αποχώρησαν με κατεύθυνση τη Ρόδο χωρίς απώλειες.

Ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο Cochrane, ήταν η παντελής έλλειψη πειθαρχίας των Ελλήνων ναυτικών, που δεν είχαν και αυτοί λάβει σχετική εκπαίδευση. Αυτό του στερούσε τη δυνατότητα να διοικήσει τον στόλο του όπως αυτός θεωρούσε σωστό. Ακολούθησαν τριβές και συγκρούσεις με την Ελληνική διοίκηση, και εν τέλει ο Cochrane απεχώρησε από την Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 1827 μαζί με τον ανιψιό του και γραμματέα του, George Sutton Cochrane. Εξακολουθούσε όμως πάντα να ενδιαφέρεται για τις εξελίξεις στην Ελλάδα[57], έως το τέλος της ζωής του. Μια άλλη σημαντική συνεισφορά του, είναι ότι η δράση του συνέβαλε και εκείνη στην σύμπραξη Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, η οποία οδήγησε στην Ναυμαχία του Ναυαρίνου στις 20 Οκτωβρίου 1827, όπου ηττήθηκε ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος, ανοίγοντας τον δρόμο για την διεθνή αναγνώριση της Ελληνικής Ανεξαρτησίας[58].

Το 1828, επέστρεψε προσωρινά στην Ελλάδα, με σκοπό να διαθέσει τμήμα της αμοιβής που είχε συμφωνήσει να λάβει από την Ελληνική Διοίκηση, προς μέριμνα για τους ναυτικούς αναπήρους πολέμου. Τελικά δεν κατέληξε σε συμφωνία με την Ελληνική Κυβέρνηση[59]. Η Ελληνική βιβλιογραφία συχνά αναφέρεται αρνητικά για τον μεγάλο Φιλέλληνα Thomas Cochrane. Του προσάπτει κυρίως ευθύνες για το ότι επέβαλε λάθος στρατηγική στην Μάχη των Αθηνών και τον κατηγορεί για την μεγάλη αμοιβή που έλαβε (37.000 λίρες).

Μία ψύχραιμη εξέταση των ιστορικών γεγονότων της εποχής, δίνει όμως άλλη εικόνα. Ο Cochrane ζητούσε να εκδιωχθούν οι Τούρκοι άμεσα από την Αθήνα, διότι γνώριζε ότι αναμενόταν η Συνθήκη του Λονδίνου, και ότι το Ελληνικό κράτος θα διεκδικούσε μόνο τα εδάφη που κατείχε ή στα οποία η Επανάσταση ήταν ενεργή.

Το σχέδιο της μάχης στην Αττική δεν θα ήταν λάθος εάν οι Ελληνικές δυνάμεις είχαν λειτουργήσει με πειθαρχία, σαν τακτικός στρατός.

Ο μισθός του Thomas Cochrane ήταν μεγάλος. Όμως ο ίδιος θα μπορούσε να είχε λάβει ακόμη μεγαλύτερη αμοιβή εάν είχε δεχθεί να προσφέρει αλλού τις υπηρεσίες του. Και μόνη η σύνδεση του ονόματος του Cochrane με τον αγώνα των Ελλήνων, είχε τεράστια επίπτωση στην διεθνή κοινή γνώμη της εποχής και στην ενδυνάμωση του φιλελληνικού κινήματος.

Σε κάθε περίπτωση, μόνο η αξία του πολεμικού πλοίου «Ύδρα», που αιχμαλώτισε και απέδωσε στην Ελληνική Διοίκηση, ήταν κατά πολύ υψηλότερη από την αμοιβή του.

Συμπερασματικά λοιπόν, η συνεισφορά του μεγάλου θαλασσόλυκου προς την Ελλάδα ήταν θετική.

O ανιψιός του Thomas, o George Cochrane, έγραψε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο για την Ελλάδα και την ζωή σε αυτήν μετά ην απελευθέρωση.

 

 

Στις 1 Ιουλίου 1831, ο Cochrane διαδέχθηκε τον πατέρα του ως 10^ος κόμης Dundonald, ενώ στις 2 Μαΐου 1832 επανήλθε στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό, με ταυτόχρονη προαγωγή σε υποναύαρχο.

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο Cochrane συνέχισε την παράδοση του πατέρα του, και υπήρξε ένας σημαντικός επιστήμων και εφευρέτης που προωθούσε τις νέες τεχνολογίες και πρακτικές. Επικεντρώθηκε στην ναυτιλία λόγω των εμπειριών του. Το έργο του κάλυψε όμως και άλλους τομείς, και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία. Ο πατέρας του είχε ιδρύσει μία επιχείρηση που πραγματοποιούσε έρευνες, σχεδίαζε και παρήγαγε διάφορα υποπροϊόντα του άνθρακος, πίσσα και βερνίκια για την κατασκευή και συντήρηση πλοίων. Μάλιστα ο πατέρας του είχε κατοχυρώσει την πρώτη πατέντα για την εξόρυξη πετρελαίου και αερίου.

Το 1805 ο Cochrane κέρδισε βραβείο και 50 λίρες σε ένα διαγωνισμό του Ναυτικού για την κατασκευή ενός εξειδικευμένου και προηγμένου φαναριού με στόχο τα πλοία που συμμετείχαν σε νηοπομπές να ακολουθούν με ασφάλεια τα προπορευόμενα σκάφη. Το 1812 παρουσίασε ένα σχέδιο επίθεσης σε οχυρά λιμανιών με τον συνδυασμό βομβαρδισμών, την αποστολή εκρηκτικών πλοίων, την εκτόξευση χημικών αερίων, και στη συνέχεια την απόβαση στρατευμάτων.

Μία άλλη τεχνική που εφήρμοσε, ήταν το προπέτασμα καπνού, το οποίο διατηρήθηκε ως μυστικό όπλο μέχρι το 1914.

Το 1818 ανέλαβε, μαζί με τον διάσημο Βρετανό μηχανικό Marc Isambard Brunel, ένα έργο για την ενίσχυση της υπόγειας σήραγγας στο Blackwall που περνούσε κάτω από τον Τάμεση. Η τεχνική αυτή αξιοποιήθηκε για την κατασκευή πολλών υπογείων σηράγγων διεθνώς. Στη συνέχεια σχεδίασε ένα πρωτοποριακό πλοίο (το ‘’Rising Star’’ ή ‘’Sun’’), το οποίο έφερε ιστία, 2 μηχανές 45 ίππων, 2 τσιμινιέρες και έναν εσωτερικό τροχό. Την δεκαετία του 1830 ο Cochrane πραγματοποίησε έρευνα για τον σχεδιασμό μίας περιστροφικής μηχανής και την χρήση έλικας στα πλοία. Επίσης το 1851 ολοκλήρωσε τις μελέτες και τα σχέδια για την κίνηση ατμοπλοίων με καύσιμο την άσφαλτο (αντί για το κάρβουνο), τεχνική για την οποία κατοχύρωσε και την πατέντα. Ένα άλλο σχέδιο που αφορούσε το πολεμικό ναυτικό, έλαβε την κωδική ονομασία Mosquito Fleet, και συνδύαζε την χρήση τορπιλοβόλων και κανονιοφόρων.

Το έργο του στον τομέα της μηχανικής, έτυχε ευρείας αναγνωρίσεως. Έτσι το 1857 τιμήθηκε με τον τίτλο του επιτίμου μέλους στο Ίδρυμα Μηχανικών και Ναυπηγών της Σκωτίας. Οι εφευρέσεις του είχαν και πολιτικές εφαρμογές. Για παράδειγμα, είχε σχεδιάσει ένα σύστημα για τον φωτισμό των δρόμων και την εγκατάσταση δικτύων σωληνώσεων για την μεταφορά υγρών. Πολλές από τις ιδέες του υλοποιήθηκαν πολλές δεκαετίες μετά τον θάνατό του. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση πεπιεσμένου αέρος για την διενέργεια εκσκαφών. Ο Cochrane είχε εφεύρει τα γνωστά σε όλους σήμερα κομπρεσέρ, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά για τη διάνοιξη της υπογείου σήραγγας κάτω από τον ποταμό Hudson στη Νέα Υόρκη[60].

Στις 23 Νοεμβρίου 1841, ο Cochrane προήχθη σε αντιναύαρχο, ενώ στις 22 Μαΐου 1847 η βασίλισσα Βικτωρία της Μεγάλης Βρετανίας, τον τίμησε με τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος του Λουτρού για τις στρατιωτικές και κοινωνικές του υπηρεσίες[61].

 

 

Την περίοδο 1848 – 1851, τοποθετήθηκε διοικητής της Μοίρας Βορείου Αμερικής και Δυτικών Ινδιών του Βρετανικού Στόλου. Παράλληλα προήχθη στο βαθμό ναυάρχου γ’ τάξεως[62]. Στις 2 Απριλίου 1853, τοποθετήθηκε στο επιτελείο του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, ως ναύαρχος β’ τάξεως. Εν τέλει αποστρατεύθηκε ως ναύαρχος α’ τάξεως στις 8 Δεκεμβρίου 1857. Ταυτόχρονα εξελέγη επίτιμο μέλος του Ινστιτούτου Μηχανικών και Ναυπηγών της Σκωτίας[63]. Απεβίωσε στο Kensington στις 31 Οκτωβρίου 1860, σε ηλικία 85 ετών και κηδεύθηκε στο Αββαείο του Westminster[64]. Τον διαδέχθηκε ως 11^ος κόμης Dundonald, ο πρωτότοκος γιος του, λοχαγός εν αποστρατεία, Thomas Barnes Cochrane (1814 – 1885)[65].

O Sir Lyon Playfair έγραψε τον επιτάφιό του στον οποίο αναφέρονται τα εξής: « Ενθάδε κείται στο 85ο έτος του ο Thomas Cochrane Δέκατος κόμης του Dundonald, του Paisley και του Ochiltree στο σώμα ευπατριδών της Σκωτίας. Μαρκήσιος του Maranhao στην Αυτοκρατορία της Βραζιλίας ΕΚΒ και ναύαρχος του στόλου, που με την εμπιστοσύνη και την ευφυΐα του, την επιστήμη του και εξαιρετική τόλμη εμπνευσμένη από ηρωική προσπάθεια του για την υπόθεση της ελευθερίας και splended τις υπηρεσίες του όσο για την ίδια του τη χώρα, την Ελλάδα, τη Βραζιλία, τη Χιλή και το Περού πέτυχε όνομα επιφανούς σε όλο τον κόσμο για το θάρρος, ο πατριωτισμός και των ηρώων. Γεννήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1775. Πέθανε στις 31 Οκτωβρίου του 1860».

Η ζωή του Thomas Cochrane ενέπνευσε σειρά λογοτεχνικών έργων.  Για πρώτη φορά εμφανίζεται το 1897 σε ένα μυθιστόρημα του G. A. Henty, με τίτλο «Με τον Ατρόμητο» (With Cochrane the Dauntles). Ακόμη ο Cochrane πρωταγωνιστεί στο μυθιστόρημα “Ο Κύριος της Θάλασσας” (αρχικά ‘’Ο Αντιπλοίαρχος’’ ) του Showell Styles. Επίσης είναι ένας από τους κύριους χαρακτήρες του μυθιστορήματος ‘’Sharpe’s Devil’’ του Bernard Cornwell, που παρουσιάζει την επίθεση του  Cochrane στο λιμάνι της Χιλής, Valdivia. Ένα ακόμη μυθιστόρημα αναφέρεται στον Cochrane και τις επαναστάσεις της Νότιας Αμερικής. Είναι το Manuela του Gregory Kauffman. Ένα άλλο μυθιστόρημα το «Flashman and the Seawolf», του Robert Brightwell, βασίζεται στην ζωή του Cochrane. Το 1967 ο Pablo Neruda εκδίδει μία συλλογή με ποιήματα με τίτλο “Λόρδος Cochrane de Chile”, εμπνευσμένη από την συνεισφορά του στον αγώνα για την απελευθέρωση της Χιλής. Η ζωή του Cochrane ενέπνευσε και μια σειρά από φανταστικές ναυτικές ιστορίες. Μία από αυτές ήταν του Frederick Marryat. Τον 20ο αιώνα, δύο μυθιστορήματα, των CS Forester (με πρωταγωνιστή τον Horatio Hornblower) και του Patrick O’Brian (με πρωταγωνιστή τον Jack Aubrey στη σειρά μυθιστορημάτων Aubrey-Maturin), είχαν ως βασικό σκελετό την δράση του μεγάλου θαλασσόλυκου.

Τέλος, η εμβληματική ταινία του 2003, ‘’Master and Commander’’, με πρωταγωνιστή τον Russell Crowe, στηρίζεται στον θρύλο του μεγάλου ναυάρχου Thomas Cochrane (βασισμένο στα μυθιστορήματα των Patrick O’Brian – Maturin).

 

 

 

Για τη συνεισφορά του στον αγώνα της Ελλάδας, κεντρική οδός των Αθηνών έλαβε το όνομά του.

Η ΕΕΦ τιμά τη μνήμη του μεγάλου ναυάρχου Thomas Cochrane, 10^ου κόμη του Dundonald, ο οποίος πέραν από εμβληματική φυσιογνωμία του Φιλελληνισμού, στήριξε πολλούς λαούς οι οποίοι αγωνίζονταν για την ελευθερία τους, ενώ ταυτόχρονα αναδείχθηκε καινοτόμος της ναυτικής τεχνολογίας και της επιστήμης.

 

 

Παραπομπές

[1] Chaloner, William H., “People And Industries” , εκδ. Routledge, Λονδίνο, 1963, σελ. 55-56.
[2] Moore, James Carrick, ”Life of sir John Moore”, εκδ. John Murray, Λονδίνο, 1833, β’ τόμος.
[3] “Cochrane, Archibald”, εκδ. περ. “The Gentleman’s Magazine”, Λονδίνο, Ιούλιος 1831.
[4] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734 – 1995”, εκδ. Pen & Sword, Λονδίνο, 2002.
[5], Cordingly, David, ”Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane“, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
[6] Gardiner, Robert, ”The First Frigates”, εκδ. Conway Maritime Press, Λονδίνο,1992
[7] Cochrane, Thomas, 10^ος κόμης του Dundonald, ”The Autobiography of a Seaman”, εκδ. Lyons Press, Νέα Υόρκη, 2000.
[8] Cochrane, Iain, 14^ος κόμης του Dundonald, Cochrane, Alexander ”The Fighting Cochranes: A Scottish Clan over six hundred years of naval and military history”, εκδ. Quiller Press, Λονδίνο, 1983.
[9] Harvey, Robert ”Cochrane: The Life and Exploits of a Fighting Captain”, εκδ. Carroll & Graf, Νέα Υόρκη, 2000.
[10] Chisholm, Hugh, “Keith, George Keith Elphinstone, Viscount”, εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, 15^ος τόμος “Encyclopædia Britannica”, σελ. 716.
[11] Laughton, J. K., “Beaver, Philip (1766-1813)”, εκδ. Oxford University Press, Λονδίνο, 2008.
[12] Cordingly, David, “Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane“, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
[13] Brenton, Edward Pelham, “Life and Correspondence of John, Earl of St Vincent, G. C. B., Admiral of the Fleet”, εκδ. Henry Colburn, Λονδίνο, 1838, β’ τόμος, σελ. 81.
[14] Cochrane, Thomas, 10^ος κόμης του Dundonald, ”The Autobiography of a Seaman”, εκδ. Lyons Press, Νέα Υόρκη, 2000.
[15] Adkins, Roy, Adkins, Lesley, ”The War for all the Oceans: From Nelson at the Nile to Napoleon at Waterloo”, εκδ. Abacus, Λονδίνο, 2007.
[16] McGilchrist, John, ”The Life and Daring Exploits of Lord Dundonald”, εκδ. James Blackwood, Λονδίνο, 1861.
[17] Thomas, Donald, ”Cochrane: Britannia’s Sea Wolf”, εκδ. Cassell Military Paperbacks, Λονδίνο, 2001.
[18] Cochrane, Iain, 14^ος κόμης του Dundonald, Cochrane, Alexander, ”The Fighting Cochranes: A Scottish Clan over six hundred years of naval and military history”, εκδ. Quiller Press, Λονδίνο, 1983.
[19] Εφ. “The London Gazette”, Λονδίνο, 8 Ιανουαρίου 1801, φύλλο 15393.
[20] Βλ. στο ίδιο.
[21] Vale, Brian, ”The Audacious Admiral Cochrane”, εκδ. Conway Maritime Press, Λονδίνο, 2004.
[22] Grimble, Ian, “The Sea Wolf: The Life of Admiral Cochrane“, εκδ. Birlinn, Εδιμβούργο, 2000.
[23] Βλ. στο ίδιο.
[24] Lloyd, Christopher, ”Lord Cochrane. Seaman, Radical, Liberator. – A Life of Thomas Lord Cochrane 10th Earl of Dundonald. 1775–1860”, εκδ. Owl Books, Λονδίνο, 1998.
[25] James, William, ”The Naval History of Great Britain, from the Declaration of War by France in 1793, to the Accession of George IV”, εκδ. R. Bentley, Λονδίνο, 1837.
[26] Cordingly, David, ”Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane“, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
[27] Winfield, Rif, “British Warships in the Age of Sail 1793–1817”, εκδ. Seaforth Publishing, Barnsley, 2014.
[28] Cochrane, Thomas, 10^ος κόμης του Dundonald, ”The Autobiography of a Seaman”, εκδ. Lyons Press, Νέα Υόρκη, 2000.
[29] Lloyd, Christopher, ”Lord Cochrane. Seaman, Radical, Liberator. – A Life of Thomas Lord Cochrane 10th Earl of Dundonald. 1775–1860”, εκδ. Owl Books, Λονδίνο, 1998.
[30], Cordingly, David, ”Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane “, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
[31] Chandler, David G., ,”The Campaigns of Napoleon”, εκδ. Macmillan, Νέα Υόρκη, 1966.
[32] Reay, Justin, «A Place of Considerable Importance: Lord Cochrane at the Siege of Rosas 1808», εκδ. περ. “The Mariner’s Mirror”, Λονδίνο, Νοέμβριος 2009.
[33] Tracy, Nicholas, ”Who’s Who in Nelson’s Navy; 200 Naval Heroes“, εκδ. Chatham Publishing, Λονδίνο, 1998.
[34], Cordingly, David, ”Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane“, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
[35] Cochrane, Iain, 14^ος κόμης του Dundonald, Cochrane, Alexander, ”The Fighting Cochranes: A Scottish Clan over six hundred years of naval and military history”, εκδ. Quiller Press, Λονδίνο, 1983.
[36] Kentley, Eric, Hulse, Robert, Elton, Julia, “The Brunel’s Tunel”, εκδ. Institution of Civil Engineers, Λονδίνο, 2006.
[37] Vale, Brian, “Cochrane in the Pacific: Fortune and Freedom in Spanish America”, εκδ. I.B.Tauris, Νέα Υόρκη, 2008.
[38] Βλ. στο ίδιο.
[39] Contreras, Gonzalo, ”Lord Cochrane bajo la bandera de Chile”, εκδ. Editorial Zig-Zag, Santiago, 1993.
[40] Lynch, John, “San Martín: Argentine Soldier, American Hero”, εκδ. Yale University Press, New Haven, 2009.
[41] Pérez Turrado, Gaspar, “Las Marinas realista y Patriota en la independencia de Chile y Perú”, εκδ. Ministerio de Defensa, Μαδρίτη, 1996.
[42] Macaulay, Neill, ”Dom Pedro: The Struggle for Liberty in Brazil and Portugal, 1798–1834”, εκδ. Duke University Press, Durham, 1986.
[43] Cochrane, Thomas, 10^ος κόμης του Dundonald, ”Narrative of Services in the Liberation of Chile, Peru, and Brazil from Spanish and Portuguese Domination”, εκδ. James Ridgway, Λονδίνο, 1859.
[44] Βλ. στο ίδιο.
[45] Vale, Brian, “Independence or Death! British Sailors and Brazilian Independence”, Λονδίνο, εκδ. I B Tauris, 2000.
[46] St Clair, William, ”That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book, Λονδίνο, 2008, σελ. 305.
[47] Θεμελή – Κατηφόρη, Δέσποινα, “Το γαλλικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα στην περίοδο του Καποδίστρια 1828-1831”, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα, 1985.
[48] Τρικούπης, Σπυρίδων, ”Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2007, δ’ τόμος, σελ.118.
[49] Παπασωτηρίου, Χαράλαμπος, ”Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1821-1832”, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996, σελ.184.
[50] Βλ. στο ίδιο.
[51] ”Τα αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας”, εκδ. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 1971, γ’ τόμος, σελ. 421.
[52] “Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας”, εκδ. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 1971, γ’ τόμος, σελ. 410.
[53] Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος, σελ. 331.
[54] Χρυσανθόπουλος, Φώτιος (Φωτάκος), “Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των εξώθεν εις την
Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της επαναστάσεως”, εκδ. Π. Δ. Σακελλαρίου, Αθήνα, 1888, σελ. 260.
[55] Cochrane, George, ”Wanderings in Greece”, εκδ. Henry Colburn, Λονδίνο, 1837, α’ τόμος, σελ. 106.
[56] Συλλογικό, “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους“, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, 12^ος τόμος, σελ. 466.
[57]Cordingly, David, ”Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane “, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
[58] Gallant, Thomas, “The Edinburgh history of the Greeks, 1768 to 1913: the long nineteenth century”, εκδ. Edinburgh University Press, Εδιμβούργο, 2015.
[59] Anderson, R. C., ”Naval wars in the Levant, 1559-1853”, εκδ. Princeton University Press, Princeton, 1952, σελ. 534.
[60] Cordingly, David, ”Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane “, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
[61] Cochrane, Iain, 14^ος κόμης του Dundonald, Cochrane, Alexander, ”The Fighting Cochranes: A Scottish Clan over six hundred years of naval and military history”, εκδ. Quiller Press, Λονδίνο, 1983.
[62] Cochrane, Thomas, 10^ος κόμης του Dundonald, “The Autobiography of a Seaman”, εκδ. Lyons Press, Νέα Υόρκη, 2000.
[63] Lloyd, Christopher, ”Lord Cochrane. Seaman, Radical, Liberator. – A Life of Thomas Lord Cochrane 10th Earl of Dundonald. 1775–1860”, εκδ. Owl Books, Λονδίνο, 1998.
[64] Cochrane, Iain, 14^ος κόμης του Dundonald, Cochrane, Alexander, ”The Fighting Cochranes: A Scottish Clan over six hundred years of naval and military history”, εκδ. Quiller Press, Λονδίνο, 1983.
[65] Βλ. στο ίδιο.

 

Βιβλιογραφία – Πηγές

• Chaloner, William H., “People And Industries“, εκδ. Routledge, Λονδίνο, 1963
• Moore, James Carrick, “Life of sir John Moore”, εκδ. John Murray, Λονδίνο, 1833, β’ τόμος.
• “Cochrane, Archibald”, εκδ. περ. “The Gentleman’s Magazine”, Λονδίνο, Ιούλιος 1831.
• Heathcote, Tony, “The British Admirals of the Fleet 1734 – 1995”, εκδ. Pen & Sword, Λονδίνο, 2002.
• Cordingly, David, ”Cochrane The Dauntless: The Life and Adventures of Thomas Cochrane “, εκδ. Bloomsbury Publishing, Νέα Υόρκη, 2007.
• Gardiner, Robert, ”The First Frigates”, εκδ. Conway Maritime Press, Λονδίνο,1992
• Cochrane, Thomas, 10^ος κόμης του Dundonald, “The Autobiography of a Seaman”, εκδ. Lyons Press, Νέα Υόρκη, 2000.
• Cochrane, Iain, 14^ος κόμης του Dundonald, Cochrane, Alexander, “The Fighting Cochranes: A Scottish Clan over six hundred years of naval and military history”, εκδ. Quiller Press, Λονδίνο, 1983.
• Harvey, Robert, “Cochrane: The Life and Exploits of a Fighting Captain”, εκδ. Carroll & Graf, Νέα Υόρκη, 2000.
• Chisholm, Hugh, “Keith, George Keith Elphinstone, Viscount“, εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, 15^ος τόμος “Encyclopædia Britannica“.
• Laughton, J. K., “Beaver, Philip (1766-1813)”, εκδ. Oxford University Press, Λονδίνο, 2008.
• Brenton, Edward Pelham, “Life and Correspondence of John, Earl of St Vincent, G. C. B., Admiral of the Fleet“, εκδ. Henry Colburn, Λονδίνο, 1838, β’ τόμος, σελ.81.
• Adkins, Roy, Adkins, Lesley, “The War for all the Oceans: From Nelson at the Nile to Napoleon at Waterloo”, εκδ. Abacus, Λονδίνο, 2007.
• McGilchrist, John, “The Life and Daring Exploits of Lord Dundonald”, εκδ. James Blackwood, Λονδίνο, 1861.
• Thomas, Donald, “Cochrane: Britannia’s Sea Wolf”, εκδ. Cassell Military Paperbacks, Λονδίνο, 2001.
• Εφ. “The London Gazette”, Λονδίνο, 8 Ιανουαρίου 1801, φύλλο 15393.
• Vale, Brian, “The Audacious Admiral Cochrane”, εκδ. Conway Maritime Press, Λονδίνο, 2004.
• Lloyd, Christopher, “Lord Cochrane. Seaman, Radical, Liberator. – A Life of Thomas Lord Cochrane 10th Earl of Dundonald. 1775–1860”, εκδ. Owl Books, Λονδίνο, 1998.
• “Τα αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας”, εκδ. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 1971, γ’ τόμος.
• Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος.
• Χρυσανθόπουλος, Φώτιος (Φωτάκος), “Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των εξώθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της επαναστάσεως”, εκδ. Π. Δ. Σακελλαρίου, Αθήνα, 1888.
• Συλλογικό, “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους “, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, 12^ος τόμος.
• Cochrane, George, “Wanderings in Greece”, εκδ. Henry Colburn, Λονδίνο, 1837, α’ τόμος.
• Gallant, Thomas, “The Edinburgh history of the Greeks, 1768 to 1913: the long nineteenth century”, εκδ. Edinburgh University Press, Εδιμβούργο, 2015.
• St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Book, Λονδίνο, 2008.
• Παπασωτηρίου, Χαράλαμπος, “Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1821-1832”, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996.
• Τρικούπης, Σπυρίδων, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2007, δ’ τόμος.
• Θεμελή – Κατηφόρη, Δέσποινα, “Το γαλλικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα στην περίοδο του Καποδίστρια 1828-1831”, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα, 1985.
• Vale, Brian, “Independence or Death! British Sailors and Brazilian Independence”, Λονδίνο, εκδ. I B Tauris, 2000.
• Cochrane, Thomas, 10^ος κόμης του Dundonald, “Narrative of Services in the Liberation of Chile, Peru, and Brazil from Spanish and Portuguese Domination”, εκδ. James Ridgway, Λονδίνο, 1859.
• Macaulay, Neill, “Dom Pedro: The Struggle for Liberty in Brazil and Portugal, 1798–1834”, εκδ. Duke University Press, Durham, 1986.
• Kentley, Eric, Hulse, Robert, Elton, Julia, “The Brunel’s Tunel”, εκδ. Institution of Civil Engineers, Λονδίνο, 2006.
• Vale, Brian, “Cochrane in the Pacific: Fortune and Freedom in Spanish America.”, εκδ. Νέα Υόρκη, 2008.
• Contreras, Gonzalo, “Lord Cochrane bajo la bandera de Chile”, εκδ. Editorial Zig-Zag, Santiago, 1993.
• Lynch, John, “San Martín: Argentine Soldier, American Hero”, εκδ. Yale University Press, New Haven, 2009.
• Pérez Turrado, Gaspar, “Las Marinas realista y Patriota en la independencia de Chile y Perú”, εκδ. Ministerio de Defensa, Μαδρίτη, 1996.
• Anderson, R. C., “Naval wars in the Levant, 1559-1853”, εκδ. Princeton University Press, Princeton, 1952.

 

 

Ο Γερμανός ζωγράφος Peter von Hess (1792-1871), ήταν πολυαγαπημένο πρόσωπο του Λουδοβίκου Α´, και αποτέλεσε κεντρική μορφή μεταξύ των Βαυαρών απεσταλμένων του κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. Δικές του δημιουργίες είναι οι πασίγνωστες, “κινηματογραφικές”, απεικονίσεις του με τους ήρωες και τις μάχες του 1821. Αποτύπωσε τα σπουδαιότερα γεγονότα του Αγώνα, παραδίδοντας ένα σημαντικό εικαστικό τεκμήριο στις επόμενες γενιές, και ορίζοντας ένα πρότυπο προς μίμηση τόσο για τους συμπατριώτες του, όσο και για μια σειρά Ελλήνων ζωγράφων, εκπροσώπων της επονομαζόμενης “σχολής του Μονάχου”.

Ο Peter von Hess γεννήθηκε το 1792 στο Düsseldorf και ήταν γιος του χαλκογράφου Carl Ernst Christoph Hess (1755 -1828), στο πλευρό του οποίου έλαβε τα πρώτα καλλιτεχνικά του μαθήματα. Ήδη σε ηλικία 8 ετών δημιουργεί τα δικά του χαρακτικά με μορφές ζώων. To 1806 γίνεται δεκτός στην Ακαδημία Τεχνών του Μονάχου. Στην ουσία πρόκειται για αυτοδίδακτο ζωγράφο, αφού σύντομα διέκοψε τις σπουδές του στο Μόναχο και προτίμησε να εξελιχθεί μόνος του ως καλλιτέχνης, λαμβάνοντάς ως πρότυπό του τους Ολλανδούς και Γερμανούς ζωγράφους. Η επιρροή των Ολλανδών αντικατοπτρίζεται στα ηθογραφικά του θέματα, ειδικά σε όσα αναφέρονται στην ιταλική και ελληνική ζωή. Επίσης επηρεάσθηκε από τον ζωγράφο Wilhelm von Kobell (1766-1855) και στράφηκε στη σύνθεση πολεμικών σκηνών, αντλώντας το υλικό του από τις εμπειρίες του στα πεδία της μάχης, μεταξύ 1813/1815. Είχε υπηρετήσει στρατιωτική θητεία στο στρατιωτικό επιτελείο του στρατάρχη Carl Phillip von Wrede (1767 – 1838), τον οποίον συνόδευσε στη διάρκεια των Γερμανικών Απελευθερωτικών Πολέμων (Βefreiungskriege), καθώς και στο Συνέδριο της Βιέννης (1815).

 

 

Τα χρόνια αυτά ο νεαρός Hess εξασκείται ως ζωγράφος πολεμικών σκηνών και δημιουργεί διάφορα σκίτσα, τα οποία εν συνεχεία αποτέλεσαν βάσεις για ελαιογραφίες. Μία ενδεικτική περίπτωση είναι η “Μάχη των Εθνών στη Λειψία, 1813”, που φιλοτέχνησε το 1853 (“Die Völkerschlacht bei Leipzig 1813“).

 

 

Μεταξύ 1816-1817 ταξιδεύει στην Ιταλία και ζωγραφίζει κυρίως τοπία και σκηνές με “ιταλικά θέματα”, απομακρύνεται από την επιρροή του Kobell και ανακαλύπτει ένα πιο προσωπικό, πλαστικό ιδίωμα στην τέχνη του. Τη δεκαετία του 1820 αρχίζει να αποκτά αναγνώριση, ως ζωγράφος της βαυαρικής αυλής. Το 1824 συν-ιδρύει το Münchner Kunstverein (καλλιτεχνικό σύλλογο του Μονάχου), το οποίο εξελίσσεται σε forum της αστικής τέχνης του Μονάχου.  Ο βασιλέας Λουδοβίκος Α´ του αναθέτει την εικονογράφηση της στοάς (Arcaden) του κήπου του στο Μονάχο με σκηνές από τον Απελευθερωτικό Αγώνα των Ελλήνων. Έχει ήδη ξεκινήσει να εξοικειώνεται με τα ελληνικά θέματα στη Βαυαρία, πριν φιλοτεχνήσει το 1829 το έργο “Παλικάρια στην Αθήνα” (σήμερα στη Nationalgalerie του Βερολίνου), και στη συνέχεια την λιθογραφία του έργου του Krazeisen με θέμα “Καπετάνιος με τα παλικάρια του σε μάχη”.

 

 

Πέραν της φαντασίας του, στηρίζεται σε δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις από την Ελλάδα, προκειμένου να ολοκληρώσει τις συνθέσεις του, όπως οι συνάδελφοί του εικαστικοί (χαράκτες και ζωγράφοι) που δεν είχαν επισκεφθεί ακόμα τη χώρα.

Η δημιουργία και διάδοση, μέσω της παραγωγής λιθογραφιών, φανταστικών αποτυπώσεων των γεγονότων της Επανάστασης, συμπληρώνει τα δημοσιογραφικά κενά και εξοικειώνει το κοινό της  Ευρώπης με την ελληνική πραγματικότητα, έστω και αν παρουσιάζεται ενίοτε σε μια εξιδανικευμένη εκδοχή της.

Κάποιοι από αυτούς τους καλλιτέχνες ανέλαβαν την πρωτοβουλία να μεταβούν στην Ελλάδα με δικά τους έξοδα και, ασφαλώς, με κίνδυνο της ζωής τους, προκειμένου να στηρίξουν τα έργα τους σε προσωπικά βιώματα. Μία σειρά άλλων καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων οι Ferdinand Stademann (1791-1873), Carl Rottmann (1797-1850), Ludwig Lange (1808-1868), ήρθαν στην Ελλάδα μετά από παρότρυνση του Λουδοβίκου Α, απολαμβάνοντας την οικονομική του στήριξη. Ο πολυαγαπημένος του ζωγράφος, Peter von Hess, συγκαταλέγεται στους προστατευόμενους απεσταλμένους του στην Ελλάδα, με την αποστολή να δημιουργήσει έργα “ειδησεογραφικού” χαρακτήρα, τα οποία θα συνέβαλαν, στην παγίωση των δεσμών της Βαυαρίας με το νεόδμητο ελληνικό κράτος, και θα προπαγάνδιζαν το ιερό μάθημα Ιστορίας που προσέφεραν οι Έλληνες αγωνιστές στους Βαυαρούς και Ευρωπαίους συμπατριώτες του. Οι ανωτέρω καλλιτέχνες δημιούργησαν έργα εμπνεόμενοι από το ρομαντικό πνεύμα της εποχής και ακολουθώντας τις αρχές του ακαδημαϊκού ρεαλισμού.

Ο Peter von Hess ταξιδεύει το 1833 μαζί με τον Όθωνα στην Ελλάδα. Εκεί καταγράφει εικαστικά κατά παραγγελία του Λουδοβίκου Α, την πανηγυρική άφιξη του υιού του στην ελαιογραφία  “Η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο” (Einzug König Ottos von Griechenland in Nauplia, 1835), που τεκμηριώνει την σύσταση Ευρωπαϊκού Ελληνικού κράτους. Τα λαμπρά χρώματα κυριαρχούν στο τοπίο, ενώ ο πίνακας αποδίδει πιστά τις ενδυμασίες του πλήθους, ώστε να μεταδώσουν τη χαρά του γεγονότος στο θεατή, το βλέμμα του οποίου πολύ έξυπνα οδηγεί ο Hess στον κενό χώρο στο μπροστινό μέρος της σύνθεσής του, ακριβώς εκεί από όπου πρόκειται να περάσει ο Όθων, ο οποίος είναι το κεντρικό πρόσωπο της σύνθεσης. Το έργο αυτό, και η “Υποδοχή του Όθωνος στην Αθήνα” (Empfang König Ottos von Griechenland in Athen, 1839), αποτελούν τα γνωστότερα έργα του και εκτίθενται στη Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου.

Την τέχνη του Peter von Hess χαρακτηρίζει η πιστή απόδοση λεπτομερειών, η τάση για ιδεαλιστική παρουσίαση των μορφών (ως εξωτερικής έκφρασης της εσωτερικής ευγένειας των προσώπων, τα οποία καλείται να απεικονίσει), και η περιγραφή ιστορικών γεγονότων. Είναι ένας πολύ δυνατός κολορίστας, ο οποίος θέτει το χρώμα σε προτεραιότητα έναντι της μορφής. Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι παραμελεί την περιγραφή των ανθρωπίνων μορφών, τις οποίες επιμελείται με ιδιαίτερη φροντίδα στην προσπάθεια του να ψυχογραφήσει τους ήρωες του. Οι γραμμές των μορφών του είναι συνήθως έντονες, ιδιαίτερα όταν περιγράφουν γυμνά ανθρώπινα μέλη. Θέλγεται από τη μνημειακότητα, τις μεγάλες φόρμες σε κίνηση και τη δημιουργία αντιθέσεων, οι οποίες υπογραμμίζουν την ένταση όσων δραματικών γεγονότων εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια του θεατή. Η σκηνοθεσία του μοιάζει συχνά κινηματογραφική, εντύπωση που εντείνεται από τις διαγώνιες συνθέσεις του, οι οποίες τονίζουν την κίνηση και τη δράση των ηρώων του.

Το σημαντικότερό του έργο για να τιμήσει τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία, είναι η δημιουργία 39 εικόνων από την Επανάσταση, στις οποίες χάραξε τις μορφές των ηρώων στη μνήμη μας μέχρι σήμερα. Ακόμη και στις περιπτώσεις που ο Hess δε γνώρισε από κοντά τους ήρωες του 1821, φρόντισε να στηριχθεί στις περιγραφές των απλών ανθρώπων, ώστε να τις ανακατασκευάσει όσο πιο πιστά γίνεται. Στα έργα του σεβάσθηκε τις λαϊκές αυτές διηγήσεις, συνδυάζοντάς τες όμως με τις ρομαντικές πεποιθήσεις του. Έτσι για παράδειγμα, απέδωσε τη Μπουμπουλίνα στον γνωστό ως σήμερα σε εμάς ηρωικό – μυθικό της τύπο, να καθοδηγεί τον αγώνα με προτεταμένο χέρι, ή τη μορφή του Ανδρούτσου με τρόπο που αντικατοπτρίζει τη, γνωστή σε όλους εκείνη την εποχή, ανδρεία και αποφασιστικότητά του. Ο πρώτος εικονογράφος του Αγώνα ήταν ο Παναγιώτης Ζωγράφος, ο οποίος σχεδίασε με οδηγίες του Μακρυγιάννη μία σειρά από 25 πίνακες. Το έργο αυτό ακολουθούσε μία ναίφ, μεταβυζαντινή παράδοση, που καθιέρωσε ένα λαϊκό εικαστικό ρυθμό, με επίκεντρο την περιγραφή των γεγονότων. Αντίθετα το έργο του Peter von Hess, είχε ένα επικό και ρομαντικό χαρακτήρα, που προέβαλε και τους Έλληνες αγωνιστές, πράγμα που τον καθιέρωσε ως βασικό εικονογράφο του Αγώνα των Ελλήνων. Σε κάθε περίπτωση,  και στις δύο περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με αρκετά πιστές αποδόσεις της πραγματικών περιστατικών.

Οι πίνακες με την Ελληνική Επανάσταση προορίζονταν να τοποθετηθούν στη βόρεια στοά του Βασιλικού Κήπου (Ηofgarten). Tα ζωγραφισμένα με κιμωλία σχέδια του Hess πάνω σε λευκό χαρτόνι αποτέλεσαν τη βάση για τη μεταφορά αυτών των παραστάσεων στις στοές μεταξύ 1841-1844. Οι πίνακες του καταστράφηκαν δυστυχώς, ωστόσο οι εικόνες του διαδόθηκαν μέσω λιθογραφικών ανατυπώσεων, με αποτέλεσμα πολλοί ζωγράφοι να τις αντιγράψουν.

Ο Hess παραθέτει στις 39 σκηνές του από τον Αγώνα ακολουθώντας τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Μόνη “φανταστική” απεικόνιση αποτελεί η πρώτη σκηνή με τον Ρήγα Φεραίο να “εξάπτει τον Έρωτα των Ελλήνων για την Ελευθερία”. Στις συνθέσεις του έχει συμπεριλάβει έναν εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό αγωνιστών της Επανάστασης, τις γνωστότερες μορφές του Αγώνα (τους Αλέξανδρο και Δημήτριο Υψηλάντη, Παλαιών Πατρών Γερμανό, Αθανάσιο Διάκο, Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, Πέτρο Μαυρομιχάλη, Μπουμπουλίνα, Οδυσσέα Ανδρούτσο, Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Μάρκο Μπότσαρη, Καραΐσκάκη, Μακρυγιάννη, Γκούρα, κλπ.). Δίπλα τους παραθέτει ένα πλήθος άλλων γεγονότων της Επανάστασης, ενδεχομένως λιγότερο διαδεδομένων στο ευρύ κοινό σήμερα, με τρόπο που προκαλεί την αίσθηση στον θεατή ότι παρακολουθεί μία σκηνή από κινηματογραφική ταινία. Για παράδειγμα “Ο Γεωργάκης και οι δικοί του τινάσσονται στον αέρα στο Σέκκο”, “Ο Κεφάλας υψώνει τη σημαία της Ελευθερίας στα τείχη της Τριπολιτσάς”, “Ο Πανουργιάς κυριεύει τον Ακροκόρινθο”. Διέσωσε λοιπόν και λιγότερο γνωστά στιγμιότυπα ή μορφές του Αγώνα, και αυτός είναι ένας ακόμη λόγος να τον ευχαριστούμε και να τον τιμούμε για την προσφορά του.

Ανάμεσα στα 39 θέματα, ξεχωρίζουν κάποιες παραστάσεις. Για παράδειγμα, η εικόνα “400 Ιερολοχίτες, πρόδρομοι του Ιερού Αγώνα, πέφτουν στο Δραγατσάνι”. Σε αυτήν την έξοχα σκηνοθετημένη σκηνή, οι εξιδανικευμένες, νεανικές μορφές των Ιερολοχιτών αντιπαραβάλλονται στα τυποποιημένα πρόσωπα των Οθωμανών κατακτητών. Οι ήρωες μαχητές παραπέμπουν περισσότερο σε πρότυπα αρχαίων Ελλήνων ή ευρωπαϊκές φυσιογνωμίες. Εδώ αναγνωρίζεται αφενός η φιλελληνική διάθεση του καλλιτέχνη, αφετέρου ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό πρόγραμμα, το οποίο θέλει να επικυρώσει τους συγγενικούς δεσμούς μεταξύ της Ελλάδας και της Βαυαρίας. Μένοντας πιστός σε αυτό το πρόγραμμα, ο Hess αφιερώνει θεματικά τις τρεις τελευταίες εικόνες της σειράς (αρ. 37-39) στους ελληνο-βαυαρικούς δεσμούς: “O Κωλέττης αναγγέλει στους Έλληνες την εκλογή του Όθωνα ως βασιλιά της Ελλάδος”, “Οι Έλληνες απεσταλμένοι στο Μόναχο προσφέρουν υποταγή στον Όθωνα” και “Η άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο”. Οι τρεις Έλληνες αντιπρόσωποι (Μιαούλης, Κ. Μπότσαρης, Πλαπούτας) που εικονίζει ο Hess στο δεύτερο έργο της τελευταίας ενότητας, εμφανίζονται και στο έργο του Philipp Foltz, “Ο βασιλέας Όθων της Ελλάδας αποχαιρετά την οικογένειά του” (Νέα Πινακοθήκη Μονάχου).

Τις παραπάνω εικόνες ολοκλήρωσε κατά την επάνοδό του στο Μόναχο. Πραγματοποίησε ένα δεύτερο ταξίδι στην Ελλάδα και ανέλαβε τη διακόσμηση της κεντρικής αίθουσας των ανακτόρων του Όθωνα, (το σημερινό κτήριο της Βουλής), με αντίγραφα αυτών των παραστάσεων. Μια πυρκαγιά στις 24 Δεκεμβρίου 1909 είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή τους. Κάποια αντίγραφα των θεμάτων του υπάρχουν στο Bayerisches Armeemuseum στο Ιngolstadt, καθώς και στην Εθνική Τράπεζα. Τα τελευταία φιλοτεχνήθηκαν το 1900 από τον ζωγράφο Νικόλαο Φερεκύδη, κατ´εντολή του τότε διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, Στέφανου Στρέιτ.

O Hess θεμελίωσε τις βάσεις για την “έντεχνη ιστοριογραφία” στην Ελλάδα. Από τον ίδιο επηρεάσθηκε έντονα ο Έλληνας ζωγράφος Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878) στην επιλογή και επεξεργασία των θεμάτων του. Ο Βρυζάκης μαθήτευσε κοντά του (1841) και εκτιμάται ως ο θεμελιωτής της “σχολής του Μονάχου”. Στο Μόναχο στράφηκαν και οι εξής Έλληνες ζωγράφοι, οι οποίοι εκπροσωπούν επίσης το ρεύμα του ακαδημαϊκού ρεαλισμού: Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907), Νικόλαος Γύζης (1842-1901) και Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1907). Ο Γύζης παρέμεινε στη Γερμανία για να διδάξει στην Ακαδημία του Μονάχου. Η βαυαρική επίδραση οδήγησε επίσης στην ίδρυση του “Σχολείου των Τεχνών” (1836-1837) στην Αθήνα και έτσι άρχισε να συγκροτείται για πρώτη φορά μία καλλιτεχνική, εθνική σχολή στην Ελλάδα.

O Hess μετέβη το 1839 στη Ρωσία, όπου φιλοτέχνησε οκτώ μεγάλους πίνακες με τα πολεμικά γεγονότα του 1812, για λογαριασμό του τσάρου Αλεξάνδρου Β΄. Απεβίωσε στις 4 Απριλίου 1871 στο Μόναχο, όπου και βρίσκεται ο τάφος του.

 

 

Εν ζωή τιμήθηκε το 1861 με τον Σταυρό του Ιππότη του Τάγματος της Αξίας του Βαυαρικού Στέμματος. Τιμήθηκε επίσης από το Τάγμα του Αγίου Μιχαήλ (Verdienstorden vom Heiligen Michael, 1838), το Βαυαρικό Μαξιμιλιανό Τάγμα για την Τέχνη και την Επιστήμη (Βayerischer Maximiliansorden für Wissenschaft & Kunst, 1853), αλλά και με ξένα μετάλλια, ως αξιωματικός, για παράδειγμα του Βελγικού Τάγματος του Leopold (Belgischer Leopoldsorden).

Ο Hess υπήρξε πρόσωπο υψηλού κύρους για τον Λουδοβίκο Α, ως στυλοβάτης των σχεδίων του στην Ελλάδα. Ως τέτοιο πρόσωπο τιμάται από τον ζωγράφο Wilhelm von Kaulbach (1805-1874) στη σειρά πινάκων του με θέμα την αναγέννηση των τεχνών στη Βαυαρία, δίπλα στον Γερμανό ζωγράφο Peter von Cornelius (1784-1867) και τον Γερμανό αρχιτέκτονα Joseph Daniel Ohlmüller (1791-1839), οι οποίοι στεγάζονται στη Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου.

 

 

Η ΕΕΦ και οι Έλληνες, θα τιμούν και θα θυμούνται πάντα τον Peter von Hess ως τον Φιλέλληνα ρομαντικό εικονογράφο της μνήμης του Αγώνα μας για Ελευθερία και Ανεξαρτησία.

 

Πηγές και Βιβλιογραφία

• peter-von-hess.com
• pinakothek.de
• bavariagr.de
• nationalgallery.gr
• Bαμβακίδου, Ιφιγένεια, Κυρίδης, Αργύρης, Η νεοελληνική ταυτότητα στις φιλελληνικές οπτικές μαρτυρίες (19ος αιώνα): από την αντιληπτική ομοιότητα προς τις εννοιολογικές ομοιώσεις, στο: Διαπολιτισμικότητα, Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες, Gutenberg 2008,
• Fuhrmeister, Christian, Jooss, Birgit, (Hrsg.), Isar/Athen Griechische Künstler in München – Deutsche Künstler in Griechenland, Μόναχο 2008,
• Παπανικολάου, Μιλτιάδης, Εικόνες από την Ελληνική Επανάσταση. Τα 39 πρωτότυπα σχέδια του ζωγράφου Peter von Hess (1792-1871),
• Πυρπυρής, Π.,  Μια ανάγνωση της εικονογραφίας του 1821. Συμβολή στον οπτικό γραμματισμό. Αθήνα 2016,
• Στεφανίδης, Μάνος, Ελληνομουσείον. Επτά Αιώνες Ελληνικής ζωγραφικής. Τόμος β´ Η εποχή της αθωότητας. Μίλητος, 2009.