Santorre Annibale Derossi, κόμης του Pomerolo και κύριος του Santarosa. Πορτραίτο αγνώστου. Museo Nazionale del Risorgimento Italiano, Τορίνο.

Ο Santorre Annibale Derossi (1783-1825), κόμης του Pomerolo και κύριος του Santarosa, ήταν Ιταλός στρατιωτικός και Φιλέλληνας, ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Γεννήθηκε στο Savigliano από γονείς ευγενείς. Ο πατέρας του, Annibale Derossi, κόμης του Pomerolo και κύριος του Santarosa, υπηρετούσε ως συνταγματάρχης στο Στρατό του Βασιλείου του Πεδεμοντίου[1].

Ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση, o Santorre du Santarosa εντάχθηκε σε ηλικία μόλις 13 ετών, στο Σύνταγμα Γρεναδιέρων του Στρατού του Βασιλείου του Πεδεμοντίου[2]. Με την ένταξή του στο Σύνταγμα Γρεναδιέρων, έλαβε μέρος στη μάχη του Mondovi την 21^η Απριλίου 1796, η οποία έληξε με νίκη των Γάλλων και οδήγησε στην ανακήρυξη της Δημοκρατίας του Πεδεμοντίου[3].

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να καταφύγει η οικογένεια του Santarosa στην Σαρδηνία, την οποία δεν είχαν καταλάβει οι Γάλλοι και στην οποία είχε καταφύγει ο βασιλέας Κάρολος Εμμανουήλ Δ’[4]. Εκεί, ο Santorre du Santarosa και ο πατέρας του, συνέχισαν τη στρατιωτική τους υπηρεσία[5], μέχρι τον Ιούνιο του 1800, οπότε και πέρασαν μυστικά στην ηπειρωτική Ιταλία με το Σύνταγμα Γρεναδιέρων της Βασιλικής Φρουράς. Ο πατέρας Santarosa ήταν πλέον στρατηγός και επίτιμος διοικητής της[6].

Ο Santorre du Santarosa πολέμησε ηρωικά με τον βαθμό του υπολοχαγού, στη νικηφόρα για τους Γάλλους μάχη του Marengo, την 14^η Ιουνίου 1800[7]. Εκεί έπεσε ηρωικά ο πατέρας του και αιχμαλωτίσθηκε ο ίδιος[8]. Μετά τη μάχη, η Γαλλική κυβέρνηση προσέφερε αμνηστία σε όσους είχαν πολεμήσει εναντίον της[9]. Ο Santarosa ελευθερώθηκε και παρέμεινε στο Τορίνο για να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο[10].

Με την αποφοίτησή του από το Πανεπιστήμιο του Τορίνο, ο Santarosa, ο οποίος παρά την αμνηστία του, παρέμενε πιστός στο Βασιλικό Οίκο του Πεδεμοντίου, άρχισε να ενδιαφέρεται για τα κοινά[11]. Έτσι, το 1807, εξελέγη δήμαρχος του Savigliano[12]. Στη συνέχεια, την περίοδο 1812 – 1814, διετέλεσε νομάρχης της La Spezia[13].

Με την αποκατάσταση του Βασιλείου του Πεδεμοντίου το 1814, ο Santarosa επανήλθε στο στρατό, ως λοχαγός του 1^ου Τάγματος Γρεναδιέρων, του Συντάγματος της Βασιλικής Φρουράς. Από τη θέση του αυτή, πολέμησε εναντίον των Γάλλων στη νικηφόρα για τους Πεδεμόντιους, μάχη της Grenoble, την 6^η Ιουλίου 1815[14].

Το 1816, ο Santarosa αποστρατεύθηκε και ανέλαβε καθήκοντα Πολιτικού Επιθεωρητή των Επαρχιακών Στρατευμάτων στο Υπουργείο Στρατιωτικών και Ναυτικών Υποθέσεων του Βασιλείου του Πεδεμοντίου[15]. Η προσφορά του από τη θέση αυτή, καθώς και η προηγούμενη στρατιωτική και διοικητική δράση του, οδήγησε την κυβέρνηση του Βασιλείου του Πεδεμοντίου, να τον τιμήσει την 16^η Αυγούστου 1820, με την ανώτατη διάκριση του Μεγαλόσταυρου του Τάγματος των Αγίων Μαυρικίου και Λαζάρου[16].

Ο Santarosa συνδέθηκε από το 1819 με τον νεαρό διάδοχο του θρόνου, πρίγκιπα Κάρολο Αλβέρτο του Carignano[17], ο οποίος ήταν το μόνο μέλος του Βασιλικού Οίκου του Πεδεμοντίου που ενδιαφερόταν για την ένωση της Ιταλίας[18].

Παρέμενε διαρκώς σε επαφή με τον διάδοχο Κάρολο Αλβέρτο και με πολιτικούς και στρατιωτικούς παράγοντες, με σκοπό την οργάνωση της επανάστασης για την εκδίωξη των Αυστριακών από την Ιταλία, την ένωση της Ιταλίας και την ανακήρυξη συντάγματος[19]. Εν τέλει η επανάσταση αυτή αποφασίσθηκε να λάβει χώρα κατά τους πρώτους μήνες του 1821, καθώς οι Αυστριακοί αντιμετώπιζαν εξεγέρσεις στη Νάπολη[20].

Στις 6 Μαρτίου 1821, ο Santarosa και οι ηγέτες της επανάστασης έλαβαν τις τελικές αποφάσεις σε συμφωνία με τον διάδοχο Κάρολο Αλβέρτο[21], και η επανάσταση ξεκίνησε στις 10 Μαρτίου 1821, από τις στρατιωτικές μονάδες της Alessandria, του Vercelli και του Τορίνο[22].

Ο βασιλέας Βίκτωρ Εμμανουήλ Α’ παραιτήθηκε στις 13 Μαρτίου 1821 υπέρ του αδελφού του Καρόλου Φήλιξ[23], ο οποίος επανήλθε από την Montena, για να μην νομιμοποιήσει την επανάσταση. Ο νέος βασιλέας όρισε τον Κάρολο Αλβέρτο προσωρινό αντιβασιλέα, με αποστολή την παραχώρηση συντάγματος[24]. Τότε, ο Santarosa τοποθετήθηκε υπουργός Πολέμου στη νέα κυβέρνηση[25].

Στο μεταξύ, η επανάσταση έφερε στο προσκήνιο τους ριζοσπάστες Michele Gastone και Carlo Bianco, κόμη του Saint Jorioz, οι οποίοι διέφεραν ριζικά από τον Santarosa και τους συναγωνιστές του, καθώς υπεστήριζαν τους ακραίους Καρμπονάρους του Filippo Buonarroti[26]. Εξαιτίας της δράσης τους και της μεταστροφής του Καρόλου Φήλιξ υπέρ των Αυστριακών, η επανάσταση σύντομα εκφυλίσθηκε και η κυβερνητική συνοχή εμφάνισε σοβαρά ρήγματα. Ο αντιβασιλέας Κάρολος Αλβέρτος είχε χάσει τον έλεγχο[27]. Έτσι, ο Κάρολος Φήλιξ, τον ανάγκασε να παραιτηθεί και να τον ακολουθήσει δια της βίας στη Novarra στις 22 Μαρτίου 1822, όπου τον εξανάγκασε να αποκηρύξει την επανάσταση[28].

Τότε ο Santarosa, προειδοποίησε το λαό του Πεδεμοντίου για το ενδεχόμενο εμφυλίου πολέμου, εξαιτίας των Αυστριακών[29]. Η προοπτική εμφυλίου, και η αναμενόμενη καταστολή των επαναστατών από τους Αυστριακούς, παρέλυσε το υπουργικό συμβούλιο, που συνεδρίασε για τελευταία φορά, στις 9 Απριλίου 1821[30]. Κατά τη συνεδρίασε αυτή απέτυχε να οργανώσει μία τελευταία γραμμή άμυνας[31]. Έτσι, στις 25 Απριλίου 1821, ο Αυστριακός στρατός, σε συνεργασία με δυνάμεις πιστές στο βασιλέα Κάρολο Φήλιξ, εισέβαλλε στο Πεδεμόντιο και διέλυσε τους επαναστάτες[32]. Ο Santarosa και πολλοί συνεργάτες του, συνελήφθησαν από τους Αυστριακούς. Όμως χάρη στη βοήθεια του Πολωνού συνταγματάρχη του Αυστριακού Στρατού Schultz, καθώς και 30 φοιτητών της Θηρεσιανής Στρατιωτικής Ακαδημίας της Βιέννης και άλλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, κατόρθωσαν να διαφύγουν[33].

Μετά την απόδρασή τους, ο Santarosa, ο Luigi Ornato, ο Ferdinando dal Pozzo και οι συναγωνιστές τους, πέρασαν από τη Γένοβα, τη Μασσαλία και τη Λυών και κατέληξαν στη Γενεύη της Ελβετίας. Από εκεί αποχώρησαν στις 19 Νοεμβρίου 1821, εξαιτίας της πίεσης των Αυστριακών και του βασιλέα του Πεδεμοντίου Καρόλου Φήλιξ[34]. Ο Santarosa έφθασε στο Παρίσι[35], όπου κυκλοφορούσε με το ψευδώνυμο Conti. Την περίοδο αυτή συνέγραψε τα απομνημονεύματά του από την επανάσταση στο Πεδεμόντιο[36]. Το Φεβρουάριο του 1822 με την άνοδο της κυβέρνησης Villèle στην εξουσία, ο Santarosa κατέφυγε στο Auteuil, στην οικία του φίλου του, φιλοσόφου Victor Cousin[37]. Από εκεί, κατέφυγε μετά από πολλές περιπέτειες, στο Λονδίνο, τον Οκτώβριο του 1822, όπου αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα. Είχε αποκοπεί από τη χώρα του και από την οικογένειά του, ενώ ήταν αδύνατο να εργασθεί, εξαιτίας της δομής της βρετανικής κοινωνίας της εποχής[38]. Έτσι, επιβίωνε διδάσκοντας ιταλικά και γαλλικά, αν και ήταν σαφές πως δεν του ταίριαζε ο ήρεμος βίος.

Το διάστημα αυτό, συνέχισε την αλληλογραφία με τον φίλο του Victor Cousin, ενώ κατά τα μέσα του 1823, συνδέθηκε με στενή φιλία, με τον εμβληματικό Φιλέλληνα ποιητή Ugo Foscolo και τον Φιλέλληνα Πεδεμόντιο στρατιωτικό, κόμη Giacinto Ottavio Enrico Provana di Collegno, ο οποίος ήταν και αυτός εξόριστος στο Λονδίνο από το 1821[39]. Ταυτόχρονα, ήρθε σε επαφή με το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου και συνδέθηκε με τον Λόρδο Βύρωνα.

Η φιλία του με τον Giacinto Collegno, τον μύησε στις θέσεις των Ελλήνων επαναστατών. Ο Santarosa ήταν ένας σημαντικός στρατιωτικός, αλλά παράλληλα, ένας ευγενής και ιδιαίτερα καλλιεργημένος άνθρωπος, λάτρης της Ελληνικής κλασσικής παιδείας. Αντίθετα ο Giacinto Collegno ήταν ένας κλασσικός στρατιωτικός.

Μάλιστα, έγραφε στο μετέπειτα συμπολεμιστή του Giacinto Collegno: «Αισθάνομαι αγάπη για την Ελλάδα. Είναι η πατρίδα του Σωκράτη. Ο ελληνικός λαός είναι γενναίος και καλός. Οι αιώνες σκλαβιάς δεν τους έχουν καταστρέψει τον καλό χαρακτήρα. Πιστεύω ότι η Ελλάδα είναι αδελφό έθνος». Οι Ιταλοί Φιλέλληνες είχαν αίσθηση της κοινής πολιτιστικής καταγωγής με τους Έλληνες, και αυτό προσέδιδε μία συμπληρωματική διάσταση στον Ιταλικό Φιλελληνισμό.

Οι ζυμώσεις αυτές με τους φιλελληνικούς κύκλους της Αγγλίας, τους οδήγησαν σύντομα στην Ελλάδα ως εθελοντές μαχητές στο πλευρό των Ελλήνων. Τον Σεπτέμβριο του 1824 ο Santarosa μετέβη μαζί με τον Collegno στο Nottingham, από όπου ταξίδευσαν με πλοίο, και έφθασαν στο Ναυπλίου στις 10 Δεκεμβρίου 1824[40].

Εκεί ο Santarosa εξετάσθηκε από επιτροπή υποδοχής Φιλελλήνων, η οποία αξιολογούσε τα κίνητρα των Φιλελλήνων αγωνιστών που αποβιβάζονταν στην επαναστατημένη Ελλάδα.

Στην επιτροπή αυτή, προΐσταντο ο πρόεδρος του Εκτελεστικού, Γεώργιος Κουντουριώτης και ο υπουργός των Εσωτερικών Παπαφλέσσας.

Το αίτημα του Santarosa αντιμετωπίσθηκε στην αρχή με καχυποψία, διότι ήταν εξόριστος και κυνηγημένος από την κυβέρνηση της πατρίδας του. Για τον λόγο αυτό είχε λάβει στο Λονδίνο, και υπέβαλε στην επιτροπή, μια συστατική επιστολή από τον Μαυροκορδάτο.

Όταν παρουσιάσθηκε φορούσε εντυπωσιακή στολή ανωτάτου αξιωματικού με τα παράσημά του. Ζήτησε να πολεμήσει υπό τη σημαία της Ελλάδας. Τα μέλη της Επιτροπής τον ενημέρωσαν ότι η διοίκηση δεν μπορούσε να προσφέρει καμιά αμοιβή για τις υπηρεσίες του. Ο Santarosa απήντησε ότι γνωρίζει ότι η Ελλάδα έχει ανάγκη και τον τελευταίο στρατιώτη και ότι δεν θα δεχόταν καμιά αμοιβή ακόμη και αν του το πρότειναν.

Στη συνέχεια ερωτήθηκε ποιόν βαθμό ήθελε να λάβει στον ελληνικό στρατό, και ποιόν βαθμό είχε στην χώρα του. Ο Santarosa απήντησε ότι ήταν «Στρατηγός και υπουργός των Στρατιωτικών», αλλά ότι θέλει να συμμετάσχει στην Ελλάδα ως απλός στρατιώτης, διότι την εποχή αυτή η Ελλάδα χρειαζόταν στρατιώτες.

Τότε η επιτροπή συνειδητοποίησε με ποιόν είχε να κάνει. Μάλιστα ο Κουντουριώτης  τον, ασπάσθηκε για την ευγένειά και την ανιδιοτέλειά του.

Και βέβαια η αξία και η εμπειρία αυτού του σημαντικού στρατιωτικού θα δικαιολογούσε ένα ανάλογο αξίωμα. Όμως η φήμη του Santarosa, και η δράση του στο Πεδέμοντιο, ανάγκασε τις ελληνικές αρχές να μην του απονείμουν κάποια υψηλόβαθμη θέση. Η Ελληνική διοίκηση, αλλά και οι κύκλοι των Φιλελλήνων διεθνώς, δεν ήθελαν να ταυτισθεί η Ελληνική Επανάσταση με κινήματα καρμπονάρων. Σημειώνουμε εδώ, ότι το Φιλελληνικό κομιτάτο του Λονδίνου , o  Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και οι εκπρόσωποι της ελληνικής διοίκησης στην Αγγλία (Ιωάννης Ορλάνδος και Ανδρέας Λουριώτης), διαβεβαίωναν τις Ελληνικές αρχές για την προέλευση και την στρατιωτική αξία του μεγάλου Φιλέλληνα.

O Santarosa ζήτησε να σταλεί άμεσα στην πρώτη γραμμή. Έπρεπε όμως να περιμένει τρείς μήνες για να ενταχθεί εν τέλει τον Μάρτιο 1825 εθελοντικά στον Ελληνικό στρατό ως απλός στρατιώτης, με το ψευδώνυμο «Derossi»[41].

Εν τω μεταξύ, το Φεβρουάριο του 1825 συμμετείχε στην πολιορκία των Πατρών[42]. Στη συνέχεια, περιηγήθηκε στην Επίδαυρο, την Αίγινα, την Αθήνα και τον Μαραθώνα, όπου εμψύχωνε τους κατοίκους, με πύρινους πατριωτικούς λόγους. Ο Santarosa, ο ευγενής, ανιδιοτελής και συνειδητοποιημένος αυτός Φιλέλληνας, έλεγε: «Αγαπώ την Ελλάδα με μια αγάπη που έχει κάτι το υπέροχο. …».

Εν τέλει, τον Μάρτιο του 1825, επέστρεψε στο Ναύπλιο[43]. Τον Απρίλιο 1825 εντάχθηκε στον τακτικό στρατό, και ακολουθούσε τον Κουντουριώτη και τον Μαυροκορδάτο στην εκστρατεία τους στην Πύλο.

Στις 19 Απριλίου 1825, η μονάδα του, η οποία αποτελείτο από 100 άνδρες, έφθασε στο Ναυαρίνο. Από εκεί, στις 21 Απριλίου 1825, πέρασε στη Σφακτηρία για να αναλάβει τη υπεράσπισή της, όπως είχε ζητήσει ο Αναγνωσταράς, ο οποίος ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και εκ των αρχηγών της άμυνάς της[44].

Πριν περάσει στη Σφακτηρία, ο Santarosa ως έμπειρος στρατιωτικός, εισηγήθηκε την άμεση επισκευή του κάστρου του Ναβαρίνου. Η ενέργεια αυτή θα επέτρεπε στους Έλληνες να αμυνθούν καλύτερα. Όμως δεν εισακούσθηκε από την Ελληνική Διοίκηση.

Μάχη της Σφακτηρίας. Πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου, καθ’υπαγόρευσιν Μακρυγιάννη (συλλογή ΕΕΦ).

Η Σφακτηρία στην Πύλο

Η υπεράσπιση της Σφακτηρίας, ξεκίνησε, όταν στις 5 Μαΐου 1825, τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα υπό τον Ιμπραήμ Πασά ξεκίνησαν την επίθεσή τους στη νήσο[45]. Η καθοριστική φάση της πολιορκίας άρχισε στις 7 Μαΐου 1825, όταν και η εφεδρική δύναμη των 100 ανδρών στην οποία ανήκε ο Santarosa, ενεπλάκη στη μάχη, με τον ίδιο να πολεμά στην πρώτη γραμμή[46].

Ο Ιμπραήμ εκμεταλλεύθηκε την έλλειψη νερού, και έβαλλε κατ’ επανάληψιν κατά των αποκλεισμένων υπερασπιστών της Σφακτηρίας, οι οποίοι ήταν άπειροι στη μάχη εναντίον πυροβολικού, και άρχισαν να παραδίδονται[47]. Η μονάδα στην οποία ανήκε ο Santarosa, συνέχισε να ανθίσταται. Ο Santarosa πολέμησε ηρωικά μέχρι τέλους, και την επομένη, όταν η μονάδα του κυκλώθηκε, τραυματίσθηκε σοβαρά. Όμως  αρνήθηκε να παραδοθεί στους Τουρκοαιγύπτιους του Ιμπραήμ Πασά και συνέχισε να πολεμά όπως μπορούσε, μέχρι τη στιγμή που έπεσε νεκρός από σφαίρα Αιγυπτίου στρατιώτη του Ιμπραήμ[48]. Μαζί με τον Santarosa έπεσαν ηρωικά και οι αρχηγοί των Ελληνικών Δυνάμεων, Αναγνωσταράς και Αναστάσιος Τσαμαδός, καθώς και ο χιλίαρχος Σταύρος Σαχίνης[49].

Συνολικά, έπεσαν ηρωικά 350 από τους 800 υπερασπιστές της Σφακτηρίας.

Τελικά, η Σφακτηρία παραδόθηκε στους Τουρκοαιγυπτίους στις 13 Μαΐου 1825. Επακολούθησε  λαφυραγώγηση στα προσωπικά υπάρχοντα των πεσόντων, ανάμεσα τους και του Santarosa. Η Σφακτηρία ανακαταλήφθηκε προσωρινά και για λίγο, από τους Έλληνες στις 16 Μαΐου 1825[50]. Ενας παλιός συναγωνιστής του εντόπισε προσωπικά αντικείμενα του μεγάλου Φιλέλληνα και πληροφορήθηκε για τον θάνατό του.

Μετά την ανακατάληψη της Σφακτηρίας, ξεκίνησε η αναζήτηση του σώματος του μεγάλου Φιλέλληνα[51], κυρίως από τον συμμαχητή και φίλο του, Giacinto Ottavio Enrico Provana di Collegno, ο οποίος όμως, δεν μπόρεσε να εντοπίσει το σώμα του φίλου του. Το λείψανο του μεγάλου και ευγενούς Φιλέλληνα, εντοπίσθηκε μόλις το 1827, μετά την Ναυμαχία του Ναυαρίνου, όπου ο συνασπισμένος στόλος Βρετανίας, Ρωσίας και Γαλλίας, νίκησε τον Τουρκοαιγυπτιακό[52].

Με τη συμπλήρωση 100 ετών από το θάνατό του, τελέσθηκε τον Απρίλιο του 1925 στη Σφακτηρία, επίσημο μνημόσυνο και ανεγέρθη το Μνημείο του Santarosa προς τιμή του μεγάλου Φιλέλληνα, που έπεσε μαχόμενος ηρωικά για την Ελλάδα. Το μνημείο αυτό χαρακτηρίσθηκε το 2000 με επίσημο διάταγμα της Ελληνικής Κυβέρνησης, ιστορικό διατηρητέο μνημείο[53]. Η απόφαση έγραφε τα εξής:

«Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης, που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1468/50, το μνημείο του Φιλέλληνα Σανταρόζα στην νήσο Σφακτηρία Ν. Μεσσηνίας, διότι είναι συνδεδεμένο με την νεοελληνική ιστορία και παρουσιάζει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά στοιχεία, όπως το ανάγλυφο της μορφής του Σανταρόζα, το ανθέμιο και το μικροπροσωπείο στο άνω τμήμα της μαρμάρινης στήλης».

Το άγαλμα του Santarosa στην γενέτειρά του στην Ιταλία

Ο Δήμος Αθηναίων έδωσε τιμητικά το όνομά του σε μία από τις οδούς της πόλης.

Η οδός Σανταρόζα στο σημείο που τέμνει την οδό Σταδίου στην Αθήνα.

Οδοί προς τιμήν του υπάρχουν και στις ακόλουθες πόλεις: Αγρίνιο, Ίλιον, Άνω Λιόσια, Αχαρνές, Γαργαλιάνοι, Ηλιούπολη Αττικής, Αργυρούπολη Αττικής, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Καλαμάτα, Κατερίνη, Κερατσίνι, Κοζάνη Λιβαδειά, Μεσσήνη, Μυτιλήνη, Νέες Παγασές, Νίκαια, Πάτρα και Πειραιάς.

Οι Έλληνες και η ΕΕΦ τιμούν τον ευγενή Φιλέλληνα και ήρωα Santorre Annibale Derossi, κόμη του Pomerolo και κύριο του Santarosa, ο οποίος αγωνίσθηκε με σεμνότητα, αυταπάρνηση και ανιδιοτέλεια για τα ιδανικά της ελευθερίας και του πολιτισμού, αφήνοντας την τελευταία του πνοή, μαχόμενος για την Ελληνική Ανεξαρτησία. Η θυσία του μεγάλου αυτού Φιλέλληνα αποτελεί γέφυρα φιλίας μεταξύ των λαών της Ελλάδας και της Ιταλίας.

Παραπομπές

[1] De Gubernatis, Angelo, “Santorre di Santa Rosa”, εκδ. Unione Tipografico Editrice Torinese, Τορίνο, 1860.
[2] Guerrini, Domenico, “La Brigata dei Granatieri di Sardegna”, εκδ. Roux & Viarengo, Τορίνο, 1902.
[3] Boycott-Brown, Martin, “The Road to Rivoli”, εκδ. Cassell & Co., Λονδίνο, 2001, σελ. 271.
[4] Manzotti, Teofilo, “Memorie storiche intorno a Carlo Emanuele IV, re di Sardegna, morto religioso nella Compagnia di Gesù“, εκδ. Tempesta, Ρώμη, 1912
[5] Boselli, Paolo, “Santorre di Santarosa”,εκδ. Nuova Antologia, Ρώμη, 1925.
[6] Τσερέζολε, Ερρίκος, “S antorre Derossi di Santarosa”, εκδ. Εστία, Αθήνα, 1925.
[7] Bestoso, Andrea, “Diario di Andrea Bestoso dal 1796 al 1856”, επιμ. Gabriele Serraferro, εκδ. Comune di Pontestura, Pontestura, 1996.
[8] Gandi, Pier Casimiro, “Biografia del Conte Santorre di Santarosa”, εκδ. Tipografia Saviglianese, Savigliano, 1925.
[9] Biancotti, A.,”Santorre di Santarosa”, εκδ. Casa Editrice Oberdan Zucchi, Μιλάνο, 1935.
[10] Ceva, Bianca, “Santorre di Santarosa”, εκδ. Casa Editrice Leonardo, Μιλάνο, 1943.
[11] Gali, Lorenzo, “Santarosa”, εκδ. Edizioni Garzanti, Μιλάνο, 1946.
[12] Scotta, G., “Santorre di Santa Rosa Sindaco di Savigliano”, εκδ. Universita degli Studi di Torino, Τορίνο, 1975, σελ. 211.
[13] Gullino, A. “Ricerche storico-giuridiche sulla famiglia Santa Rosa e la sua Biblioteca”, εκδ. Universita degli Studi di Torino, Τορίνο, 1996, σελ. 33.
[14] Ferrara, Αrnaldo, “Storia documentale dell’Arma dei Carabinieri”, εκδ. Comando dell’Arma dei Carabinieri, Ρώμη, 2004, α’ τόμος, σελ. 102.
[15] Ambroggio, Giulio, “Santorre di Santa Rosa nella Restaurazione piemontese”, εκδ. Edizioni Pintore, Τορίνο, 2007.
[16] Cavallotti, Felice, “Martirologio italiano”, εκδ. Sonzogno, Μιλάνο, 1898.
[17] Di Santarosa, Santorre, “Ricordi 1818-1824 (Torino, Svizzera, Parigi, Londra)”, εκδ. Olschki, Φλωρεντία, 1998.
[18] Συλλογικό, “L’altro Piemonte nell’età di Carlo Alberto”, εκδ. Fondazione Cassa Risparmio, Alessandria, 2001, α’ τόμος, σελ. 273.
[19] Di Santarosa, Santorre, “Storia della rivoluzione piemontese del 1821”, εκδ. Presso Tutti I Librai, Τορίνο, 1850.
[20] Pepe, Guglielmo, “Relazione delle circostanze relative agli avvenimenti politici e militari in Napoli nel 1820 e 1821”, εκδ. Presso I Principali Libraji, Παρίσι, 1822.
[21] Bertoldi, Silvio, “Il re che tentò di fare l’Italia. Vita di Carlo Alberto di Savoia”, εκδ. Rizzoli, Μιλάνο, 2000.
[22] Bendiscioli, Mario, Gallia, Andriano, “Documenti di storia contemporanea: 1815-1970”, εκδ. Mursia, Μιλάνο, 1972.
[23] Perrero, Domenico, “Gli ultimi reali di Savoia del ramo primogenito ed il principe Carlo Alberto di Carignano: Studio storico su documenti inediti”, εκδ. F. Casanova, Τορίνο, 1889.
[24] Montanelli, Indro, “L’Italia giacobina e carbonara. (1789-1831)”, εκδ. Rizzoli, Μιλάνο, 1971.
[25] Di Santarosa, Santorre, “Storia della rivoluzione piemontese del 1821”, εκδ. Presso Tutti I Librai, Τορίνο, 1850.
[26] Federici, Libero, “L’egualitarismo di Filippo Buonarroti”, εκδ. Il Prato, Πάδοβα, 2007.
[27] Perrero, Domenico, “Gli ultimi reali di Savoia del ramo primogenito ed il principe Carlo Alberto di Carignano: Studio storico su documenti inediti”, εκδ. F. Casanova, Τορίνο, 1889.
[28] Bendiscioli, Mario, Gallia, Andriano, “Documenti di storia contemporanea: 1815-1970”, εκδ. Mursia, Μιλάνο, 1972.
[29] Συλλογικό, “Santorre di Santa Rosa e la rivoluzione mancata in Piemonte nel 1821”, εκδ. Museo Tipografico Rondani, Carmagnola, 2011.
[30] Bendiscioli, Mario, Gallia, Andriano, “Documenti di storia contemporanea: 1815-1970”, εκδ. Mursia, Μιλάνο, 1972.
[31] Montanelli, Indro, “L’Italia giacobina e carbonara. (1789-1831)”, εκδ. Rizzoli, Μιλάνο, 1971.
[32] Di Santarosa, Santorre, “Ricordi 1818-1824 (Torino, Svizzera, Parigi, Londra)”, εκδ. Olschki, Φλωρεντία, 1998.
[33] Di Santarosa, Santorre, “Storia della rivoluzione piemontese del 1821”, εκδ. Presso Tutti I Librai, Τορίνο, 1850.
[34] Di Santarosa, Santorre, “Lettere dall’esilio (1821-1825)”, επιμ. A. Olmo, εκδ. Istituto per la Storia del Risorgimento Italiano, Ρώμη, 1969.
[35] Ottolenghi, Leone, “Vita, studii e lettere inedite di Luigi Ornato “, εκδ. Loeschner, Τορίνο, 1878.
[36] Di Santarosa, Santorre, “Storia della rivoluzione piemontese del 1821”, εκδ. Presso Tutti I Librai, Τορίνο, 1850.
[37] Di Santarosa, Santorre, “Lettere dall’esilio (1821-1825)”, επιμ. A. Olmo, εκδ. Istituto per la Storia del Risorgimento Italiano, Ρώμη, 1969.
[38] Campbell Walker Wicks, Margaret, “The Italian exiles in London, 1816-1848”, εκδ. Manchester University Press, Manchester, 1937.
[39] Provana di Collegno, Giacinto Ottavio Enrico, “Diario dell’assedio di Navarino. Memorie di Giacinto Collegno precedute da un ricordo biografico dell’autore scritto da Massimo d’Azeglio”, επιμ. A. Mauri, εκδ. Pelazza, Τορίνο, 1857, σελ.22.
[40] Barth, Wilhelm, Kehrig-Korn, Max, “Die Philhellenenzeit.Von der Mitte des 18. Jahrhunderts bis zur Ermordung Kapodistrias’ am 9. Oktober 1831”, εκδ. Max Hueber Verlag, Μόναχο, 1960, σελ. 214.
[41] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence“, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008, σελ.256.
[42] Birtachas, Stathis, “Solidarietà e scambi ideologico-culturali italo-ellenici in epoca risorgimentale: l’emigrazione politica italiana nelle Isole Ionie e in Grecia”, εκδ. περ. “Mediterranea. Ricerche storiche“, Παλέρμο, Δεκέμβριος 2012, τεύχος 26, σελ. 469.
[43] Μπίρταχας, Στάθης, “Εκφάνσεις του ιταλικού φιλελληνισμού κατά τη δεκαετία του 1820“, εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα, 2015, σελ. 385.
[44] Barth, Wilhelm, Kehrig-Korn, Max, “Die Philhellenenzeit.Von der Mitte des 18. Jahrhunderts bis zur Ermordung Kapodistrias’ am 9. Oktober 1831”, εκδ. Max Hueber Verlag, Μόναχο, 1960, σελ. 214.
[45] Βλ. στο ίδιο.
[46] Συλλογικό, “Italy on the Rimland. Storia Militare diuna Penisola Eurasiatica”, εκδ. Società Italiana di Storia Militare, Ρώμη, 2019, α’ τόμος, σελ. 150.
[47] Βλ. στο ίδιο.
[48] Βλ. στο ίδιο.
[49] Τσαμαδός, Αναστάσιος, “Ιστορικά Ημερολόγια Ελληνικών Ναυμαχιών του 1821”, εκδ. Διον. Καραβίας, Αθήνα, 2007.
[50] Μακρυγιάννης, Ιωάννης, “Αρχεία Νεωτέρας Ιστορίας. Αρχείον του στρατηγού Ιωάννου Μακρυγιάννη”, επιμ. Γ. Βλαχογιάννης, εκδ. Σ.Κ.Βλαστός, Αθήνα, 1907, α’ τόμος, σελ. 194.
[51] Provana di Collegno, Giacinto Ottavio Enrico, “Diario dell’assedio di Navarino. Memorie di Giacinto Collegno precedute da un ricordo biografico dell’autore scritto da Massimo d’Azeglio”, επιμ. A. Mauri, εκδ. Pelazza, Τορίνο, 1857, σελ. 56.
[52] Φωκάς, Δημήτριος, “Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου”, εκδ. περ. “Ναυτική Επιθεώρησις”, Αθήνα, 1927.
[53] “Εφημερίδα της Κυβερνήσεως”, ΦΕΚ 1018/10, Αύγουστος 2000, Αθήνα.

Βιβλιογραφία – Πηγές

• Boycott-Brown, Martin, “The Road to Rivoli”, εκδ. Cassell & Co., Λονδίνο, 2001.
• Bestoso, Andrea, “Diario di Andrea Bestoso dal 1796 al 1856”, επιμ. Gabriele Serraferro, εκδ. Comune di Pontestura, Pontestura, 1996.
• Guerrini, Domenico, “La Brigata dei Granatieri di Sardegna”, εκδ. Roux & Viarengo, Τορίνο, 1902.
• Manzotti, Teofilo, “Memorie storiche intorno a Carlo Emanuele IV, re di Sardegna, morto religioso nella Compagnia di Gesù“, εκδ. Tempesta, Ρώμη, 1912.
• De Gubernatis, Angelo, “Santorre di Santa Rosa”, εκδ. Unione Tipografico Editrice Torinese, Τορίνο, 1860.
• Boselli, Paolo, “Santorre di Santarosa”, εκδ. Nuova Antologia, Ρώμη, 1925.
• Τσερέζολε, Ερρίκος, “Santorre Derossi di Santarosa”, εκδ. Εστία, Αθήνα, 1925.
• Gandi, Pier Casimiro, “Biografia del Conte Santorre di Santarosa”, εκδ. Tipografia Saviglianese, Savigliano, 1925.
• Biancotti, A.,”Santorre di Santarosa”, εκδ. Casa Editrice Oberdan Zucchi, Μιλάνο, 1935.
• Ceva, Bianca, “Santorre di Santarosa”, εκδ. Casa Editrice Leonardo, Μιλάνο, 1943.
• “Εφημερίδα της Κυβερνήσεως”, ΦΕΚ 1018/10, Αύγουστος 2000, Αθήνα.
• Gali, Lorenzo, “Santarosa”, εκδ. Edizioni Garzanti, Μιλάνο, 1946.
• Scotta, G., “Santorre di Santa Rosa Sindaco di Savigliano”, εκδ. Universita degli Studi di Torino, Τορίνο, 1975.
• Gullino, A. “Ricerche storico-giuridiche sulla famiglia Santa Rosa e la sua Biblioteca”, εκδ. Universita degli Studi di Torino, Τορίνο, 1996.
• Ferrara, Αrnaldo, “Storia documentale dell’Arma dei Carabinieri”, εκδ. Comando dell’Arma dei Carabinieri, Ρώμη, 2004, α’ τόμος.
• Συλλογικό, “Italy on the Rimland. Storia Militare di una Penisola Eurasiatica”, εκδ. Società Italiana di Storia Militare, Ρώμη, 2019, α’ τόμος.
• Provana di Collegno, Giacinto Ottavio Enrico, “Diario dell’assedio di Navarino. Memorie di Giacinto Collegno precedute da un ricordo biografico dell’autore scritto da Massimo d’Azeglio”, επιμ. A. Mauri, εκδ. Pelazza, Τορίνο, 1857.
• Συλλογικό, “L’altro Piemonte nell’età di Carlo Alberto”, εκδ. Fondazione Cassa Risparmio, Alessandria, 2001, α’ τόμος.
• Barth, Wilhelm, Kehrig-Korn, Max, “Die Philhellenenzeit.Von der Mitte des 18. Jahrhunderts bis zur Ermordung Kapodistrias’ am 9. Oktober 1831”, εκδ. Max Hueber Verlag, Μόναχο, 1960.
• Ambroggio, Giulio, “Santorre di Santa Rosa nella Restaurazione piemontese”, εκδ. Edizioni Pintore, Τορίνο, 2007.
• Cavallotti, Felice, “Martirologio italiano”, εκδ. Sonzogno, Μιλάνο, 1898.
• St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence“, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008.
• Di Santarosa, Santorre, “Ricordi 1818-1824 (Torino, Svizzera, Parigi, Londra)”, εκδ. Olschki, Φλωρεντία, 1998.
• Di Santarosa, Santorre, “Storia della rivoluzione piemontese del 1821”, εκδ. Presso Tutti I Librai, Τορίνο, 1850.
• Pepe, Guglielmo, “Relazione delle circostanze relative agli avvenimenti politici e militari in Napoli nel 1820 e 1821”, εκδ. Presso I Principali Libraji, Παρίσι, 1822.
• Bertoldi, Silvio, “Il re che tentò di fare l’Italia. Vita di Carlo Alberto di Savoia”, εκδ. Rizzoli, Μιλάνο, 2000.
• Bendiscioli, Mario, Gallia, Andriano, “Documenti di storia contemporanea: 1815-1970”, εκδ. Mursia, Μιλάνο, 1972.
• Perrero, Domenico, “Gli ultimi reali di Savoia del ramo primogenito ed il principe Carlo Alberto di Carignano: Studio storico su documenti inediti”, εκδ. F. Casanova, Τορίνο, 1889.
• Montanelli, Indro, “L’Italia giacobina e carbonara. (1789-1831)”, εκδ. Rizzoli, Μιλάνο, 1971.
• Federici, Libero, “L’egualitarismo di Filippo Buonarroti”, εκδ. Il Prato, Πάδοβα, 2007.
• Ottolenghi, Leone, “Vita, studii e lettere inedite di Luigi Ornato “, εκδ. Loeschner, Τορίνο, 1878.
• Di Santarosa, Santorre, “Lettere dall’esilio (1821-1825)”, επιμ. A. Olmo, εκδ. Istituto per la Storia del Risorgimento Italiano, Ρώμη, 1969.
• Campbell Walker Wicks, Margaret, “The Italian exiles in London, 1816-1848”, εκδ. Manchester University Press, Manchester, 1937.
• Φωκάς, Δημήτριος, “Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου”, εκδ. περ. “Ναυτική Επιθεώρησις”, Αθήνα, 1927.
• Μακρυγιάννης, Ιωάννης, “Αρχεία Νεωτέρας Ιστορίας. Αρχείον του στρατηγού Ιωάννου Μακρυγιάννη”, επιμ. Γ. Βλαχογιάννης, εκδ. Σ. Κ. Βλαστός, Αθήνα, 1907, α’ τόμος.
• Συλλογικό, “Santorre di Santa Rosa e la rivoluzione mancata in Piemonte nel 1821”, εκδ. Museo Tipografico Rondani, Carmagnola, 2011.
• Τσαμαδός, Αναστάσιος, “Ιστορικά Ημερολόγια Ελληνικών Ναυμαχιών του 1821”, εκδ. Διον. Καραβίας, Αθήνα, 2007.
• Birtachas, Stathis, “Solidarietà e scambi ideologico-culturali italo-ellenici in epoca risorgimentale: l’emigrazione politica italiana nelle Isole Ionie e in Grecia”, εκδ. περ. “Mediterranea. Ricerche storiche“, Παλέρμο, Δεκέμβριος 2012, τεύχος 26.
• Μπίρταχας, Στάθης, “Εκφάνσεις του ιταλικού φιλελληνισμού κατά τη δεκαετία του 1820 “, εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα, 2015.

Ο George Finlay (1799-1875), ήταν Βρετανός Φιλέλληνας που αγωνίσθηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, σημαίνων ιστορικός και νομικός.

Γεννήθηκε στο Faversham του Kent, από Σκώτους γονείς. Ο πατέρας του John Finlay, ήταν αξιωματικός του Βρετανικού Στρατού με τον βαθμό του λοχαγού του Μηχανικού. Μεταξύ άλλων ήταν επιθεωρητής του τοπικού κρατικού πυριτιδοποιείου[1].

Ο Finlay έζησε δύσκολα παιδικά χρόνια, καθώς το 1802, σε ηλικία μόλις 3 ετών έμεινε ορφανός από πατέρα[2]. Έτσι, μετακόμισε στην Γλασκώβη με την μητέρα του, όπου τέθηκαν υπό την προστασία του θείου του, Kirkman Finlay (1773-1842), επιχειρηματία και πολιτικού[3].

Η αγάπη του Finlay για την ιστορία, ιδιαίτερα της αρχαιότητας, ξεκίνησε από την παιδική του ηλικία και υπό την επιρροή της μητέρας του[4]. Ίσως εκεί, τέθηκαν τα θεμέλια του κατοπινού Φιλελληνισμού του, ο οποίος αποδείχθηκε έμπρακτα με την συμμετοχή του στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και με την μόνιμη εγκατάστασή του στην Αθήνα, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος.

Κατά την περίοδο 1815 – 1819, ο Finlay σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, από όπου έλαβε το πτυχίο του[5]. Στη συνέχεια, το 1821 εγγράφηκε στο Georg-August-Universität του Göttingen της Σαξονίας για μεταπτυχιακές σπουδές στο ρωμαϊκό δίκαιο. Εκεί τον βρήκε η έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως, της οποίας ασπάσθηκε τα μηνύματα πλήρως, καθότι πέραν της λατρείας του στην ιστορία, είχε επηρεασθεί ήδη από την ποίηση και το έργο του Λόρδου Βύρωνος[6].

Αυτό είχε ως συνέπεια να εγκαταλείψει τον Ιανουάριο του 1823 τις σπουδές του στο Göttingen, και να επιστρέψει στη Μεγάλη Βρετανία[7]. Αν και δεν έγινε μέλος της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου, η οποία ιδρύθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1823, συνδέθηκε στενά με τον Λόρδο Βύρωνα, ο οποίος ανήκε στα ιδρυτικά μέλη της[8].

Η προσωπική φιλία με τον Βύρωνα, η αγάπη στην ιστορία και ο ουσιώδης Φιλελληνισμός που διακατείχε τον Finlay, τον οδήγησαν τον Οκτώβριο του 1823, να μεταβεί στην Ελλάδα. Έτσι, τον Νοέμβριο του 1823 έφθασε στην υπό βρετανική διοίκηση Κεφαλλονιά. Εκεί τον υποδέχθηκε ο Λόρδος Βύρων, ο οποίος φιλοξενείτο στην οικία του κόμη Δελαδέτσιμα, φίλου του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου και τροφοδότη της φρουράς του Μεσολογγίου[9].

Στη συνέχεια, το Δεκέμβριο του 1823 ο Finlay εγκαθίσταται στον Πύργο της Ηλείας, όπου ταυτόχρονα με την καταγραφή των γεγονότων του Αγώνα, αφοσιώθηκε στην εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας και στη μελέτη της ιστορίας και των αρχαιοτήτων[10]. Όμως, εξαιτίας του υγρού κλίματος της περιοχής, τον Οκτώβριο του 1824 νόσησε από ελώδη πυρετό. Προκειμένου να αναρρώσει, μετέβη στην Ρώμη το Νοέμβριο του 1824, και παρέμεινε εκεί ως τον Φεβρουάριο του 1825[11].

Από το Φεβρουάριο ως τον Μάιο του 1825, διέμεινε στη Νάπολη και στην Σικελία, όπου ανέκαμψε πλήρως[12]. Τον Ιούνιο του 1825, επέστρεψε στη Μεγάλη Βρετανία και εγκαταστάθηκε στο κάστρο Toward της κομητείας Argyllshire, το οποίο ανήκε στην οικογένεια του θείου του Kirkman Finlay[13]. Εκεί, αφοσιώθηκε στη μελέτη, με σκοπό να τελειώσει τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου[14].

Τελικά, τον χειμώνα του 1825, έλαβε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου[15]. Αμέσως μετά, ανέλαβε Φιλελληνική δράση. Μεταξύ άλλων, συνέγραφε φυλλάδια, με τα οποία ενημέρωνε τη Βρετανική κοινή γνώμη για την κατάσταση στην Ελλάδα[16].

Κατά τη δεύτερη περίοδο της Φιλελληνικής του δράσης, ο Finlay συνδέθηκε στενά από τον Απρίλιο του 1826, με τον εμβληματικό Φιλέλληνα και Εθνικό Ευεργέτη της Ελλάδος, πλοίαρχο Frank Abney Hastings. Την περίοδο αυτή, ο Hastings είχε αγοράσει στο όνομά του, για λογαριασμό της Ελληνικής κυβέρνησης, το ατμοκίνητο πλοίο “Καρτερία”. Το πρώτο μηχανοκίνητο πολεμικό πλοίο του Ελληνικού Στόλου, που ναυπηγήθηκε και εξοπλίσθηκε στα ναυπηγεία “Greenland Dock” του Λονδίνου. Το πλοίο αγοράσθηκε στο όνομα του Hastings για διπλωματικούς λόγους. Πράγματι, δεν ήταν δυνατόν να αγοράσει επίσημα την εποχή αυτή Επαναστατική (και άρα παράνομη) κυβέρνηση πολεμικό πλοίο που θα χρησιμοποιούσε εναντίον μίας νόμιμης χώρας. Μάλιστα ο Hastings διέθεσε μεγάλο τμήμα της προσωπικής του περιουσίας για να εξοπλίσει την ‘’Καρτερία ‘’με εξοπλισμό που είχε σχεδιάσει ο ίδιος[17]. Ο Finlay παρακολουθούσε τις ενέργειες αυτές μαζί με τον Hastings.

Παράλληλα, μέσω του Hastings, o Finlay ήρθε σε επαφή και με τον ναύαρχο Thomas Cochrane, 10^ο κόμη του Dundonald, κατοπινό αρχηγό του Ελληνικού Ναυτικού. Ο Cochrane αποτελούσε την εποχή εκείνη ένα θρύλο, εξαιτίας της πολεμικής και πολιτικής του δράσης κατά τους Ναπολεοντείους Πολέμους, καθώς και λόγω της συμβολής του στην απελευθέρωση των νοτιοαμερικανικών χωρών από την ισπανική και πορτογαλική κυριαρχία, την περίοδο 1818 – 1824, και η προοπτική της ανάμειξής του στην Ελληνική Επανάσταση άνοιγε νέες προοπτικές στον αγώνα των Ελλήνων[18].

Η φιλία του Finlay με τον Hastings, ο αποδεδειγμένος Φιλελληνισμός του, αλλά και η πείρα του από την Ελληνική ζωή, συνέβαλαν στην τοποθέτησή του ως γραμματέα του Hastings. Από τη θέση αυτή, έλαβε μέρος στην πλειονότητα των ναυτικών επιχειρήσεων της περιόδου 1826 – 1827.

Τον Ιούλιο του 1826, όταν η “Καρτερία” είχε καταπλεύσει στο Cagliari της Σαρδηνίας και αντιμετώπισε μηχανικά προβλήματα, ο Finlay (μετά από εντολή του Hastings), επέστρεψε εσπευσμένα στο Λονδίνο, με σκοπό τη στρατολόγηση μηχανικών και την αγορά ανταλλακτικών[19].

Η σημαντική αυτή αποστολή ολοκληρώθηκε με επιτυχία, οι μηχανικές βλάβες αποκαταστάθηκαν, και η “Καρτερία” έφθασε στο Ναύπλιο, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1826. Εκεί το εμβληματικό αυτό πλοίο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από τους Έλληνες, και η Ελληνική Διοίκηση το παρέλαβε επίσημα από τον Hastings[20].

Λίγες ημέρες μετά, υψώθηκε η Ελληνική σημαία στην “Καρτερία”, και ξεκίνησε η δεύτερη περίοδος της δράσης του Finlay στην Ελλάδα, ο οποίος υπηρετούσε πλέον σε αυτήν.

Στις 5 Φεβρουαρίου 1827, συμμετείχε στην υποστήριξη της απόβασης στον Πειραιά των Ελληνικών Δυνάμεων υπό τον σημαίνοντα Βρετανό Φιλέλληνα στρατηγό Thomas Gordon, καθώς και στο βομβαρδισμό του Αγίου Σπυρίδωνος. Μ την επιχείρηση αυτή καταστράφηκαν τα 3 από τα 5 πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος, τα οποία είχαν εγκαταστήσει εκεί οι Τούρκοι, προκαλώντας απώλειες στις Ελληνικές δυνάμεις[21].

Τον Μάρτιο του 1827, έλαβε μέρος στον αποκλεισμό της Ερέτριας και στην επιχείρηση του Ωρωπού, την οποία διηύθυνε ο σημαντικός Βαυαρός Φιλέλληνας, στρατηγός Κarl Wilhelm von Heideck, μετέπειτα μέλος της Αντιβασιλείας του βασιλέως Όθωνος[22]. Η επιχείρηση αυτή αποσκοπούσε στην καταστροφή των γραμμών ανεφοδιασμού των τουρκικών στρατευμάτων που πολιορκούσαν την Ακρόπολη των Αθηνών, με στρατηγική επιδίωξη, την εκδίωξη των Τούρκων από την Αττική και τον τερματισμό της πολιορκίας της Ακρόπολης[23].

Στην επιχείρηση αυτή, η «Καρτερία», αιχμαλώτισε 2 αντίπαλα φορτηγά πλοία, τα οποία είχαν φθάσει από την Εύβοια, ούτως ώστε να ενισχύσουν τους Τούρκους. Κατόπιν, αγκυροβόλησε 200 μέτρα από την ακτή και με συνεχές πύρ εξουδετέρωσε το τουρκικό οχυρό και ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη του[24]. Μετά από αυτό, κατέπλευσε στην Αίγινα, καθώς είχαν φθάσει στην περιοχή ενισχύσεις του εχθρού[25].

Στις 8 Απριλίου 1827, ο Finlay έλαβε μέρος στον βομβαρδισμό του Βόλου, ο οποίος αποτελούσε το σημαντικότερο κέντρο εφοδιασμού στη Θεσσαλία. Εκεί κατέληγαν οι αποστολές ανδρών και πολεμοφοδίων από την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη, πριν διαπεραιωθούν στη Στερεά Ελλάδα [26]. Η “Καρτερία” έβαλλε 300 οβίδες, σε μία επιχείρηση που διήρκεσε 4 ώρες κι είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή των οθωμανικών πυριτιδαποθηκών και οχυρών θέσεων, καθώς και τη βύθιση των περισσοτέρων τουρκικών πλοίων[27]. Κατά την επιστροφή, η Καρτερία συνέλαβε 4 φορτηγά πλοία, τα οποία είχαν αποστολή την ενίσχυση των Τούρκων[28].

George Finlay (δεκαετία 1840). Φέρει τον Αργυρούν Σταυρό του Τάγματος των Ιπποτών του Σωτήρος και το Χαλκούν Αριστείον του Αγώνος. Λιθογραφία της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα. Φέρει την ιδιόχειρη υπογραφή του Finlay.

Από τον Μάιο ως το Σεπτέμβριο του 1827, ο Finlay λαμβάνει μέρος (πάντα ως μέλος του πληρώματος της “Καρτερίας”), σε όλες τις ναυτικές επιχειρήσεις που συνέβαλαν στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, σε συνδυασμό με τη Συνθήκη του Λονδίνου που υπογράφηκε στις 6 Ιουλίου 1827. Ιδιαιτέρως δε, διακρίνεται στη Ναυμαχία της Ιτέας, στις 30 Σεπτεμβρίου 1827. Εκεί η «Καρτερία» βύθισε την τουρκική ναυαρχίδα και κατέστρεψε 9 από τα 11 τουρκικά πλοία που στάθμευαν εκεί. Επίσης, μετά την ναυμαχία κατασχέθηκαν τρία μεγάλα μεταγωγικά και το περιεχόμενό τους[29]. Στην ναυμαχία αυτή, η Ελληνική πλευρά εισήγαγε πολλές καινοτομίες στον τομέα των ναυτικών επιχειρήσεων, με την χρήση πολεμικού ατμοκίνητου πλοίου και νέων τακτικών πυροβολικού, οι οποίες απετέλεσαν αντικείμενο έρευνας σε διεθνές επίπεδο[30].

Η Ναυμαχία της Ιτέας, έπεισε πλέον οριστικά τους Έλληνες να εγκαταλείψουν την τακτική της συγκρότησης στόλου μέσω μισθώσεως ιδιωτικών πλοίων και να δημιουργήσουν εξ ολοκλήρου ναυτικό που θα ήταν υπό την κρατική εποπτεία. Όσοι ενοικίασαν μέχρι εκείνη τη στιγμή τα πλοία τους στο κράτος, λάμβαναν βεβαιώσεις για την προσφορά τους αυτή[31].

Μετά τη Ναυμαχία της Ιτέας, ο Finlay για λόγους υγείας, αποσύρθηκε στον Πόρο και αντικαταστάθηκε από τον Έλληνα Γεώργιο Οικονομίδη, τον οποίο ο Ιωάννης Καποδίστριας διόρισε και επισήμως προσωρινό γραμματέα του Hastings, μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του ως Κυβερνήτης της Ελλάδος, την 11^η Ιανουαρίου 1828, με σκοπό να διευκολύνει τον Hastings στο έργο του για τη δημιουργία του Εθνικού Στόλου[32].

Την περίοδο αυτή, ο Finlay συνεχίζει να αλληλογραφεί με τον Hastings. Ο μεγάλος αυτός Βρετανός Φιλέλληνας εξέπνευσε την 1^η Ιουνίου 1828, λόγω του θανάσιμου τραυματισμού του κατά την απόπειρα κατάληψης του Αιτωλικού, με σκοπό την απελευθέρωση του Μεσολογγίου. Όταν αυτό έγινε γνωστό, ο Καποδίστριας ενημέρωσε τον Finlay, και τον Έλληνα φίλο του Hastings Νικόλαο Καλλέργη, με την παρακάτω επιστολή: «Ο Πλοίαρχος Άστιγξ δεν υπάρχει πλέον. Η θανατηφόρος πληγή την οποία έλαβεν, ενώ έδιδε νέα δείγματα του υπέρ της Ελλάδος ζήλον του υπό τα τείχη του Αιτωλικού, μας τον αφήρπασε την 1η Ιουνίου».

Αφού εξάρει τις υπηρεσίες του Hastings, υπογραμμίζει το καθήκον των Ελλήνων προς την μνήμη του «γενναίου προασπιστού της ανεξαρτησίας ημών όστις εδέχθη δι ημάς το θανάσιμον εκείνον τραύμα, υπήρξε ανήρ, αγαθός επιλέγει και στρατιώτης άμα και ναύτης ανδρείος. Πολεμική άρα και ναυτική κηδεία ανήκει εις αυτόν κατ’ εξοχήν».

Στην κηδεία του Hastings, η οποία έλαβε χώρα στην Αίγινα την 13^η Ιουνίου 1828, o Finlay, o γραμματέας επί των Ναυτικών Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Νικόλαος Καλλέργης, είχαν το γενικό πρόσταγμα. Ενθυμούμενος χρόνια αργότερα την κηδεία του Hastings, o Finlay έγραψε : «Ουδέποτε ίσως αλλόφυλοι μαχηταί επένθησαν ειλικρινέστερον και βαθύτερον ανδρείον ξένον διά τον πρόωρον χαμόν του. Ότε οι πολυάριθμοι Έλληνες ναυτικοί οι υπηρετήσαντες κατά καιρούς υπό τας διαταγάς του έμαθον τον θάνατον αυτού συνήθροισαν αμέσως δι εράνου χρηματικόν ποσόν και εκτέλεσαν εν τη Μητροπόλη της Αιγίνης διά του Ελληνικού κλήρου μνημόσυνον μετά πάσης πομπής και παρατάξεως δυνατών κατά τους ταραχώδεις εκείνους χρόνους»[33]. Κλείνει δε, ως εξής : «το τι θα ηδύνατο να γίνη ο Ελληνικός στόλος εάν έζη ο πλοίαρχος Άστιγξ μόνον όσοι τον εγνώρισαν και είδον ποία μέτρα έλαβε διά να στρατολογήση ναυτικούς αξιωματικούς δύναται να φαντασθώσιν»[34].

Μετά την κηδεία του Hastings, ο Finlay εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα. Εκεί, αγόρασε και ανακαίνισε το 1835, ένα κτίσμα της Τουρκοκρατίας, επί της οδού Κέκροπος στην Πλάκα. Ταυτόχρονα, αγόρασε το κτήμα Λιοσάτι στις Αφίδνες, με σκοπό να εφαρμόσει τις νέες ευρωπαϊκές μεθόδους καλλιεργειών. Όμως το όραμα αυτό απέτυχε και αναγκάσθηκε να πωλήσει την έκταση αυτή, στο στρατηγό και μετέπειτα υπουργό Σκαρλάτο Σούτζο, γόνο σημαίνουσας Φαναριωτικής οικογένειας της Ελληνικής Επανάστασης[35].

Όταν απέτυχε η προσπάθεια του για την ανανέωση των καλλιεργητικών συστημάτων, ο Finlay στράφηκε προς τη συγγραφή πραγματειών, σχετικά με την κοινωνική, πολιτική και οικονομική κατάσταση της Ελλάδος. Έτσι το 1836 συνέγραψε τα δοκίμια “The Hellenic Kingdom and the Greek Nation” και “Essai sur les principes de banque appliques a l’état actuel de la Grèce”, στα οποία φαίνεται η διορατικότητα και η οξύνοιά του. Μάλιστα, στα έργα του συνδέει την οικονομία με την κοινωνία, η οποία ήταν νέα μέθοδος τότε για την επιστημονική έρευνα[36].

Το 1838 ονομάσθηκε μέλος της Αμερικανικής Αρχαιοδιφικής Εταιρείας, ενώ το 1839, τιμήθηκε από τον Βασιλέα Όθωνα με τον Αργυρούν Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος και με το Χαλκούν Αριστείον του Αγώνος, σε αναγνώριση των υπηρεσιών του κατά την Ελληνική Επανάσταση[37].

Από το 1844, αφιερώθηκε στο σημαντικό ιστορικό του έργο, στο οποίο πρωτοπορεί, καθώς είναι ο πρώτος ιστορικός στην Ελλάδα, ο οποίος αντιλαμβάνεται τη δυναμική της κοινωνίας για την διεξαγωγή και εξέλιξη της ιστορίας. Πρώτος καρπός της εργασίας αυτής, αποτελεί το έργο “Greece under the Romans: a historical view of the condition of the Greek Nation”, το οποίο εκδόθηκε στο Εδιμβούργο, το 1844[38]. Στη συνέχεια, από το 1846 ως το 1847, ταξίδευσε στους Αγίους Τόπους, με σκοπό την επιτόπια έρευνα, η οποία θα απέφερε μεγαλύτερη αντικειμενικότητα στο έργο του. Το ταξίδι αυτό, είχε ως αποτέλεσμα τη συγγραφή του βιβλίου “On the Site of the Holy Sepulchre”, το οποίο επεξηγούσε αναλυτικά την κατάσταση που επικρατούσε στην Εγγύς Ανατολή και περιείχε τοπογραφικό σχέδιο των Ιεροσολύμων[39]. Επίσης, μετά το ταξίδι αυτό, εξέδωσε και την ολοκληρωμένη πραγματεία “The History of the Byzantine and Greek Empires from 716-1453”, το 1854[40].

Χειρόγραφη επιστολή που στέλνει ο George Finlay στις 7 Οκτωβρίου 1853 από την Αθήνα σε εξάδελφό του στην Σκωτία. Αναφέρεται σε σεισμούς στην Ελλάδα, και σε εντάσεις μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας. Καταλήγει περιγράφοντας την ένταση μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων γειτόνων τους: «Είμαστε όλοι εδώ γεμάτοι από πόλεμο και άγριες φήμες και οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να είναι πιο τρελοί από ότι είναι. Όπως συνήθως, αυτοί που θα έκαναν τα λιγότερα σε έναν πόλεμο είναι αυτοί που φωνάζουν περισσότερο για να παροτρύνουν τους άλλους να ξεκινήσουν».

Ο Finlay, σε αναγνώριση του συγγραφικού του έργου και της προσφοράς του στο Φιλελληνικό Κίνημα, τιμήθηκε το 1854 με το τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα του Δικαίου από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Την περίοδο 1856 – 1861, παρά το ότι η υγεία του ήταν κλονισμένη από τις περιπέτειες του αγώνα της Εθνεγερσίας, ολοκλήρωσε το επιστημονικό του έργο, με τα βιβλία “History of Greece under the Ottoman and Venetian Domination”, “History of Greece From its Conquest by the Crusaders to its Conquest by the Turks” και “History of the Greek Revolution”[41].

Το τελευταίο βιβλίο, το οποίο αποτελεί την επιτομή της εργασίας του Finlay, είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αφενός γιατί γράφηκε από έναν ιστορικό διεθνούς φήμης, αφετέρου επειδή συνδυάζει την πρωτογενή εμπειρία με την συνεχή, επιτόπια έρευνα και μελέτη[42]. Μάλιστα, μέχρι το τέλος της ζωής του, το αναθεώρησε πολλές φορές, επιδιώκοντας την μέγιστη αντικειμενικότητα.

Το βιβλίο του μεταφράσθηκε στα Ελληνικά από τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη το 1908 και εκδόθηκε μόλις το 2008 από τη Βουλή των Ελλήνων[43].

Η τελευταία παρέμβαση του Finlay στην Ελληνική και Ευρωπαϊκή δημόσια ζωή, ήταν ως ανταποκριτής της εφημερίδας “Times” του Λονδίνου από το 1864 ως το 1870, οπότε και ιδιώτευσε ως το τέλος της ζωής του[44].

Ο George Finlay απεβίωσε στην Αθήνα την 26^η Ιανουαρίου 1875. Ο τάφος του βρίσκεται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.

Οι Έλληνες και η ΕΕΦ, εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους στον μεγάλο Φιλέλληνα George Finlay, ο οποίος αγωνίσθηκε για τα Ελληνικά Δίκαια κι ο οποίος, μέσω καινοτόμων μεθόδων στην ιστορική έρευνα, άνοιξε νέους, ανανεωτικούς δρόμους στην ιστορική επιστήμη και δι’ αυτής στον πολιτισμό.

Παραπομπές

[1] Chisholm, Hugh, «Finlay, George», εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, εγκ. “Encyclopædia Britannica”, 10^ος τόμος.
[2] Cousin, John William, “A Short Biographical Dictionary of English Literature”, εκδ. J. M. Dent & Sons, Λονδίνο, 1910.
[3] Συλλογικό, “Dictionary of National Biography”, εκδ. Smith, Elder & Co, Λονδίνο, 1889, τόμος 19.
[4] Cousin, John William, “A Short Biographical Dictionary of English Literature”, εκδ. J. M. Dent & Sons, Λονδίνο, 1910.
[5] Συλλογικό, “Εγκυκλοπαίδεια Δομή”, εκδ. Δομή, Αθήνα, 2005, τόμος 30, σελ. 81.
[6] St Clair, William, “That Greece Might Still Be Free. The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008, σελ. 176.
[7] Βλ. στο ίδιο.
[8] Moore, Thomas, “Letters and Journals of Lord Byron with Notices of His Life”, εκδ. J. & J. Harper, Νέα Υόρκη, 1831, β’ τόμος.
[9] Βλ. στο ίδιο.
[10] Συλλογικό, “Εγκυκλοπαίδεια Δομή”, εκδ. Δομή, Αθήνα, 2005, τόμος 30, σελ. 81.
[11] Βλ. στο ίδιο.
[12] Woodhouse, Christopher Montague, ”The Philhellenes”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 1969.
[13] Συλλογικό, “ Dictionary of National Biography”, εκδ. Smith, Elder & Co, Λονδίνο, 1889, τόμος 19.
[14] Chisholm, Hugh, «Finlay, George», εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, εγκ. “Encyclopædia Britannica”, 10^ος τόμος.
[15] Βλ. στο ίδιο.
[16] “Αρχείο George Finlay” (ανέκδοτο), φακ. εγγρ. 1826, Βρετανική Σχολή Αθηνών.
[17] Woodhouse, Christopher Montague, ”The Philhellenes”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 1969.
[18] Βλ. στο ίδιο.
[19] Abney-Hastings, Maurice, “Commander of the Karteria. Honored in Greece. Unknown at home”, εκδ. Authorhouse, Bloomington, 2011.
[20] Ράδος, Κωνσταντίνος, “Ο Άστιγξ και το έργον του εν Ελλάδι”, εκδ. περ. “Ναυτική Επιθεώρησις”, Αθήνα, 1928.
[21] Gordon, Thomas, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. ΜΙΕΤ , Αθήνα, 2015, β’ τόμος.
[22] Seewald, Berthold, “Karl Wilhelm Von Heideck: Ein Bayerischer General Im Befreiten Griechenland (1826-1835)”, εκδ. De Gruyter, Ολδεμβούργο, 1994.
[23] Roberts, Elisabeth, “Freedom, Faction, Fame and Blood: British Soldiers of Conscience in Greece, Spain and Finland”, εκδ. Sussex Academic Press, Brighton, 2010.
[24] Τράϊμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828”, μτφρ.-επιμ. Δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960.
[25] Βλ. στο ίδιο.
[26] Παπασωτηρίου, Χαράλαμπος, ”Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της οθωμανικής αυτοκρατορίας 1821-1832”, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996.
[27] Κόκκινος, Διονύσιος, «Η Ελληνική Επανάστασις», εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1974, 6^ος τόμος.
[28] Βλ. στο ίδιο.
[29] Ρούσκας, Ιωάννης, “Ο Άστιγξ και η Καρτερία”, εκδ. περ. “Ιστορικά Θέματα”, Αθήνα, Φεβρουάριος 2007, τεύχος 59.
[30] Brewer, David, ”The Greek War of Independence. The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression and the Birth of the Modern Greek Nation”, εκδ. The Overlook Press, Νέα Υόρκη, 2001.
[31] Οικονόμου, Μιχαήλ , “Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός των Ελλήνων αγών” εκδ. Θ. Παπαλεξανδρή, Αθήνα, 1873.
[32] Finlay, George, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, μτφρ. Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2008, α’ τόμος, σελ. 218.
[33] Finlay, George, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, μτφρ. Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2008, β’ τόμος.
[34] Βλ. στο ίδιο.
[35] Σούτζος, Δημήτρης Σκαρλάτου, “Έλληνες Ενωμένοι και Διχασμένοι”, εκδ. Νέα Θέσις, Αθήνα, 1992.
[36] Chisholm, Hugh, «Finlay, George», εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, εγκ. “Encyclopædia Britannica”, 10^ος τόμος.
[37] Μαρκεζίνης, Σπύρος, «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1828-1964», εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1966, α’ τόμος.
[38] Finlay, George,” Greece under the Romans: a historical view of the condition of the Greek Nation”, εκδ. William Blackwood & Sons, Εδιμβούργο, 1850.
[39] Finlay, George, “On the Site of the Holy Sepulchre”, εκδ. William Blackwood & Sons, Εδιμβούργο, 1848.
[40] Finlay, George, “The History of the Byzantine and Greek Empires from 716-1453”, εκδ. William Blackwood & Sons, Εδιμβούργο, 1856.
[41] Cousin, John William, “A Short Biographical Dictionary of English Literature”, εκδ. J. M. Dent & Sons, Λονδίνο, 1910.
[42] Βλ. στο ίδιο.
[43] Finlay, George, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, μτφρ. Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2008, α’ τόμος.
[44] Μαρκεζίνης, Σπύρος, «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1828-1964», εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1966, α’ τόμος.
 

Βιβλιογραφία – Πηγές

• Cousin, John William, “A Short Biographical Dictionary of English Literature”, εκδ. J. M. Dent & Sons, Λονδίνο, 1910.
• Μαρκεζίνης, Σπύρος, «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1828-1964», εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1966, α’ τόμος.
• Chisholm, Hugh, «Finlay, George», εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, εγκ. “Encyclopædia Britannica”, 10ος τόμος.
• Σούτζος, Δημήτρης Σκαρλάτου, “Έλληνες Ενωμένοι και Διχασμένοι”, εκδ. Νέα Θέσις, Αθήνα, 1992.
• Finlay, George, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, μτφρ. Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος , εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2008, α’ τόμος.
• Finlay, George, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, μτφρ. Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος , εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 2008, β’ τόμος.
• Καποδίστριας, Ιωάννης, ”Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια”, εκδ. Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, Κέρκυρα, 1985, 6ος τόμος.
• Οικονόμου, Μιχαήλ, “Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός των Ελλήνων αγών” εκδ. Θ. Παπαλεξανδρή, Αθήνα, 1873.
• Brewer, David, ”The Greek War of Independence. The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression and the Birth of the Modern Greek Nation”, εκδ. The Overlook Press, Νέα Υόρκη, 2001.
• Παπασωτηρίου, Χαράλαμπος, ”Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της οθωμανικής αυτοκρατορίας 1821-1832”, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996.
• Seewald, Berthold, “Karl Wilhelm Von Heideck: Ein Bayerischer General Im Befreiten Griechenland (1826-1835)”, εκδ. De Gruyter, Ολδεμβούργο, 1994.
• Ράδος, Κωνσταντίνος, «Ο Άστιγξ και το έργον του εν Ελλάδι», εκδ. περ. “Ναυτική Επιθεώρησις”, Αθήνα, 1928.
• Abney-Hastings, Maurice, “Commander of the Karteria. Honored in Greece. Unknown at home”, εκδ. Authorhouse, Bloomington, 2011.
• Woodhouse, Christopher Montague, ”The Philhellenes”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 1969.
• Συλλογικό, “Dictionary of National Biography”, εκδ. Smith, Elder & Co, Λονδίνο, 1889, τόμος
• Συλλογικό, “Εγκυκλοπαίδεια Δομή”, εκδ. Δομή, Αθήνα, 2005, τόμος 30.
• St Clair, William, “That Greece Might Still Be Free. The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008.
• Moore, Thomas, “Letters and Journals of Lord Byron with Notices of His Life”, εκδ. & J. Harper, Νέα Υόρκη, 1831, β’ τόμος.
• Κόκκινος, Διονύσιος, «Η Ελληνική Επανάστασις», εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1974, 6ος τόμος.
• Finlay, George,” Greece under the Romans: a historical view of the condition of the Greek Nation”, εκδ. William Blackwood & Sons, Εδιμβούργο, 1850.
• Finlay, George, “The History of the Byzantine and Greek Empires from 716-1453”, εκδ. William Blackwood & Sons, Εδιμβούργο, 1856.
• Finlay, George, “On the Site of the Holy Sepulchre”, εκδ. William Blackwood & Sons, Εδιμβούργο, 1848.
• Ρούσκας, Ιωάννης, “Ο Άστιγξ και η Καρτερία”, εκδ. περ. “Ιστορικά Θέματα”, Αθήνα, Φεβρουάριος 2007, τεύχος 59.
• Τράϊμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822-1828”, μτφρ.-επιμ. Δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960.
• Roberts, Elisabeth, “Freedom, Faction, Fame and Blood: British Soldiers of Conscience in Greece, Spain and Finland”, εκδ. Sussex Academic Press, Brighton, 2010.
• “Αρχείο George Finlay” (ανέκδοτο), φακ. εγγρ. 1826, Βρετανική Σχολή Αθηνών.
• Gordon, Thomas, “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. ΜΙΕΤ , Αθήνα, 2015, β’ τόμος.

Ο Andrea Dania (1775 – 1822), ήταν Ιταλός στρατιωτικός, Φιλέλληνας και εκ των πρωτοπόρων του Τακτικού Στρατού στην Ελλάδα, ηρωική μορφή στη μάχη του Πέτα.

Γεννήθηκε στην Ovada της Γένοβας. Γονείς του ήταν ο Francesco di Domenico Dania και η Francesca Maria Beraldi, ενώ θείος του ήταν ο Angelo Vincenzo Dania, καρδινάλιος και μέλος του Μοναστικού Τάγματος των Δομινικανών[1].

Οι οικογένειες των γονέων του Dania, ανήκαν στην υψηλή κοινωνία της Γένοβας και συμπεριελάμβαναν κληρικούς, πνευματικούς ανθρώπους και στρατιωτικούς[2]. Εμπνευσμένος από τα βήματα των τελευταίων, κατατάχθηκε στην Πολιτοφυλακή της Δημοκρατίας της Γένοβας, το 1793[3].

Η Δημοκρατία της Γένοβας καταλύθηκε στις 14 Ιουνίου 1797 και στη συνέχεια οι Γάλλοι εγκαθίδρυσαν τη Δημοκρατία της Λιγουρίας. Ο Dania κατατάχθηκε στις 26 Νοεμβρίου του ιδίου έτους, με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού, στο Τάγμα Πυροβολητών και Μηχανικών στην Λεγεώνα Εθελοντών της Λιγουρίας, η οποία απετέλεσε τη βάση της δημιουργίας της Εθνοφυλακής της Δημοκρατίας της Λιγουρίας[4].

Την περίοδο 1798 – 1799 ο Dania πολέμησε υπό τις διαταγές των Γάλλων στρατηγών Joubert και Morau, εναντίον των Ρωσοαυστριακών στρατευμάτων, τα οποία διοικούσε ο σημαντικός Ρώσος στρατάρχης Alexander Suvorov[5]. Για τη γενναιότητά του και τις διοικητικές ικανότητες τις οποίες επέδειξε, προήχθη σε υπολοχαγό και τοποθετήθηκε στο επιτελείο του στρατηγού Calori. Ο Calori επιστράτευσε τον Απρίλιο του 1800 τους πολίτες της Γένοβας και τους οργάνωσε, ούτως ώστε να αντισταθούν σε ενδεχόμενη επίθεση του Αυστριακού στρατηγού, βαρόνου Franz Anton von Elsnitz[6].

Αφού συνέβαλε σημαντικά στην επιτυχία του έργου του στρατηγού Calori, αποσπάσθηκε με το βαθμό του υπιλάρχου στο 12^ο Σύνταγμα Δραγόνων του Γαλλικού Στρατού και έλαβε μέρος στη νικηφόρα για τους Γάλλους μάχη του Marengo, την 14^η Ιουνίου 1800[7]. Η δράση του αναγνωρίσθηκε με την τοποθέτησή του ως υπασπιστή της Στρατιωτικής Διοίκησης Γένοβας, στις 13 Ιουλίου 1801[8].

Εξαιτίας του ριψοκίνδυνου χαρακτήρα του, ο Dania τοποθετήθηκε την 1η Φεβρουαρίου 1805, στη Χωροφυλακή, με το βαθμό του μοιράρχου, με καθήκον τη καταδίωξη της ληστείας[9]. Τον Ιούνιο του 1805, η Δημοκρατία της Λιγουρίας, λίγο πριν προσαρτηθεί στη Γαλλία, τον τίμησε για τη γενναιότητα και τις ικανότητές του με το Παράσημο της Στρατιωτικής Αξίας[10].

Με την προσάρτηση της Δημοκρατίας της Λιγουρίας στη Γαλλία, η Χωροφυλακή της Δημοκρατίας της Λιγουρίας ενσωματώθηκε ως έφιππο τμήμα στο Γαλλικό Στρατό, μετονομάσθηκε σε 56^η Επιλαρχία Δραγόνων, τέθηκε υπό τη διοίκηση του Γάλλου επιλάρχου Galliot και ενσωματώθηκε στο 12^ο Σύνταγμα Δραγόνων του Γαλλικού Στρατού[11]. Ο Dania ανέλαβε τη διοίκηση του Πυροβολικού της[12].

Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο 12^ο Σύνταγμα Δραγόνων του Γαλλικού Στρατού, ο Dania έλαβε μέρος στη μάχη της Talavera στις 27 Ιουλίου 1809[13], που κατέληξε σε στρατηγική νίκη στους Γάλλους. Στη συνέχεια υπηρέτησε στην κατεχόμενη Μαδρίτη από το 1810 ως το 1811[14], διακρίθηκε στη μάχη της Salamanca στις 22 Ιουλίου 1812[15], ενώ πολέμησε στη μάχη της Vitoria στις 21 Ιουνίου 1813, η οποία οδήγησε στην αποχώρηση των Γάλλων από την Ισπανία[16]. Για τη δράση του αυτή, τιμήθηκε τον Αύγουστο του 1813, με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής από τη Γαλλική Κυβέρνηση[17].

Με την αποχώρηση των Γάλλων από την Ισπανία, ο Dania επέστρεψε στη Γένοβα, η οποία ανήκε πλέον στο Βασίλειο του Πεδεμοντίου. Με την επανάκαμψή του, τοποθετήθηκε διοικητής της 12^ης Επιλαρχίας Δραγόνων του Στρατού του Πεδεμοντίου, με τον βαθμό του επιλάρχου[18] και στη συνέχεια αποστρατεύθηκε[19].

Andrea Dania. Οξυγραφία του 19ου αιώνος. Accademia Urbense, Ovada.

Ο Dania προερχόταν από ένα περιβάλλον καλλιεργημένων ανθρώπων, με κλασσική παιδεία, αγάπη για τον Ελληνικό πολιτισμό και φιλελληνικά αισθήματα. Ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων τον συγκίνησε και με την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, ο Dania είναι ένας εκ των πρώτων Φιλελλήνων, ο οποίος μεταβαίνει στην Ελλάδα, στις 7 Ιουνίου 1821[20]. Μάλιστα, ταξίδευσε από την Τεργέστη με προορισμό την Ύδρα, με το ίδιο πλοίο με τον Δημητρίου Υψηλάντη, τον Φιλικό Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, τον γενναίο Γάλλο Φιλέλληνα Joseph Baleste και τον σπουδαίο Ιταλό Φιλέλληνα, αντισυνταγματάρχη Pietro Tarella[21].

Στις 2 Ιουλίου 1821, λαμβάνει μέρος στην μάχη για την απελευθέρωση της Τριπολιτσάς. Όταν η υπόθεση είχε πλέον κριθεί, ο Dania, o Tarella, ο Βρετανός επιτελάρχης του Υψηλάντη και σημαίνων Φιλέλληνας Thomas Gordon, οι περισσότεροι Φιλέλληνες, και ο ίδιος ο Υψηλάντης, ανέλαβαν άλλες αποστολές και δεν παρέστησαν στην είσοδο των Ελλήνων στην Τριπολιτσά, την 23^η Σεπτεμβρίου 1821[22].

Μετά την κατάληψη της Τριπολιτσάς, ο Dania συμμετείχε στην πρώτη επιχείρηση για την απελευθέρωση του Ναυπλίου, η οποία έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 1821[23]. Την περίοδο αυτή η Ελληνική διοίκηση προσπαθούσε να συστήσει Τακτικό Στρατό[24]. Για τον σκοπό αυτό, το Βουλευτικό ψήφισε στο Ναύπλιο, στις 1 Απριλίου 1822, Νόμο “Περί Οργανώσεως του Στρατού”, ο οποίος απετέλεσε τη βάση της μετέπειτα στρατιωτικής νομοθεσίας[25].

Ο Andrea Dania στην Ελλάδα. Λιθογραφία του 19ου αιώνα.

Στο πλαίσιο αυτό συστάθηκε το Τάγμα Φιλελλήνων, και ο Dania ανέλαβε διοικητής του. Τα καθήκοντα Γενικού Διοικητή του Τακτικού Στρατού ανατέθηκαν στον σημαίνοντα Γερμανό Φιλέλληνα, στρατηγό, κόμη Karl Friedrich Leberecht von Normann-Ehrenfels. Άμεσος συνεργάτη του ορίσθηκε ο Pietro Tarella, που ανέλαβε καθήκοντα διοικητού του 1^ου Συντάγματος Πεζικού. Η πρώτη αποστολή του Τακτικού Στρατού ήταν η λύση της πολιορκίας του Σουλίου από τις Οθωμανικές δυνάμεις. Η επιχείρηση αυτή θα είχε ως αποτέλεσμα την αναζωπύρωση του Απελευθερωτικού αγώνα στην Ήπειρο, την ενίσχυση των Ελληνικών Δυνάμεων με έμπειρα και αξιόμαχα στελέχη, και την απομάκρυνση του κινδύνου της καθόδου των Οθωμανών για την καταστολή της Επανάστασης στην Στερεά Ελλάδα[26].

Οι Normann, Tarella και Dania αντιμετώπιζαν αρκετά στρατηγικά ζητήματα. Για παράδειγμα, οι αποφάσεις και οι κινήσεις ήταν αργές. Αντί να κινηθούν οι Έλληνες και οι Φιλέλληνες ταχέως προς την Άρτα, χωρίς να επιτρέψουν στους Τούρκους τη συγκέντρωση στρατεύματος που θα τους έδινε στρατηγικό πλεονέκτημα, άφησαν να χαθεί πολύτιμος χρόνος. Από την μία οι Τούρκοι συγκέντρωναν ανενόχλητοι δυνάμεις, όταν από την άλλη, ο Ελληνικός στρατός άρχιζε να αντιμετωπίζει ασθένειες και έλλειψη τροφίμων. Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα ήταν η συμπεριφορά των ατάκτων. Και ιδιαίτερα του οπλαρχηγού Μπακόλα. Επίσης, υπήρξε προβληματισμός για το πως θα ενσωματώνονταν στο σχέδιο της μάχης, μονάδες ατάκτων. Μάλιστα ήδη πολλές ημέρες πριν την έναρξη της πορείας προς την Άρτα, φημολογείτο πως ο Μπακόλας τηρούσε μία παράξενη στάση και ότι είχε σχέση με τους Τούρκους. Ήταν βέβαια αδύνατο να πιστέψει κανείς, ότι ένας Έλληνας θα πρόδιδε τον αγώνα των συμπατριωτών του[27].

Οι Ελληνικές δυνάμεις ήρθαν σε επαφή με τους Τούρκους στο Κομπότι, στις 22 Ιουνίου 1822. Το πολεμικό σχέδιο προέβλεπε ότι, “οι Φιλέλληνες, ως τακτικοί στρατιώτες, δεν πρέπει ν’ αναζητούν τις κορυφές των βουνών για να αμύνονται άνετα, αλλά να μένουν στα σπουδαία και επικίνδυνα σημεία και να μη χάνουν την ευκαιρία να αναμετρηθούν με τον εχθρό”[28]. Κατόπιν αυτού, το 1^ο Σύνταγμα Πεζικού υπό τον Tarella και το Τάγμα των Φιλελλήνων υπό τον Dania, τοποθετήθηκαν σε κρίσιμα σημεία στους πρόποδες των υψωμάτων. Η εχθρική επίθεση αποκρούσθηκε επιτυχώς και οι Τούρκοι υποχώρησαν προς την Άρτα με σοβαρές απώλειες[29].

Αναπαράσταση της μάχης στο Κομπότι. Έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, παραγγελία του Στρατηγού Μακρυγιάννη (Συλλογή ΕΕΦ).

Από το Κομπότι οι Φιλέλληνες, ήδη καταπονημένοι από κόπωση, ασθένειες, πείνα και δίψα, έφυγαν εσπευσμένα με νυχτερινή πορεία προς το Πέτα, όπου μετακινούνταν οι Τούρκοι. Εκεί συγκεντρώθηκαν και οι υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις, και άρχισε η προετοιμασία της μάχης.

Στο πολεμικό συμβούλιο των αρχηγών ανέκυψαν διαφωνίες για δύο ζητήματα: 1) Για τη θέση του τακτικού στρατού σε σχέση με τους ατάκτους. Δηλαδή, ποιοι θα αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή και ποιοι τα μετόπισθεν, και 2) για το αν έπρεπε ή όχι να χρησιμοποιηθούν οχυρώματα (ταμπούρια). Για το πρώτο επικράτησε η άποψη να τοποθετηθούν οι δυνάμεις κυκλικά γύρω από το Πέτα. O Normann δυσαρεστήθηκε από την απόφαση αυτή και αντιλαμβανόμενος τη μειονεκτική θέση της ελληνικής πλευράς, ένιωσε την υποχρέωση να εκθέσει τις ανησυχίες του με επιστολή προς τον Μαυροκορδάτο[30]. Ο Μαυροκορδάτος, αν και ήταν ο αρχηγός των Ελληνικών δυνάμεων, απουσίαζε από το πεδίο της μάχης. Είχε εγκαταστήσει το αρχηγείο του στη Λαγκάδα, έξι ώρες μακριά από το Πέτα[31]. Στην επιστολή του ο Normann τόνιζε ότι οι τακτικοί στρατιώτες αριθμούσαν πλέον μόλις 515[32]. Επίσης σημείωνε ότι φοβόταν ότι ο Μπακόλας θα εγκατέλειπε τη θέση του και ότι οι υπόλοιποι άτακτοι δεν θα ήταν σε θέση να βοηθήσουν. Ο Μαυροκορδάτος δεν πείστηκε και το σχέδιο μάχης δεν άλλαξε. Και έτσι, για λόγους ευγενείας, οι Φιλέλληνες αποδέχθηκαν την απόφαση αυτή[33].

Μετά τη διαφωνία των αρχηγών σχετικά με τα οχυρώματα, επικράτησε η άποψη ότι έπρεπε να κατασκευαστούν. Όπως μάλιστα βεβαιώνουν πολλές πηγές, τα “ταμπούρια” χρησιμοποιήθηκαν και από Φιλέλληνες. Πρόκειται για μία σπάνια περίπτωση κατά την οποία Ευρωπαίοι στρατιώτες πολέμησαν με τον “ελληνικό τρόπο”. Δηλαδή, με τις μεθόδους των ατάκτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Φιλέλληνες είχαν ένα διαφορετικό κώδικα γενναιότητας και τιμής, ο οποίος προκύπτει από μία θέση που αποδίδεται στον Dania : «τα ταμπούρια μας είναι τα στήθη μας»[34].

Έγιναν και άλλα λάθη όμως, τα οποία οφείλονταν στην έλλειψη πλήρους ελέγχου από πλευράς των Φιλελλήνων αξιωματικών. Μετά την μάχη στο Κομπότι, ο Γενναίος Κολοκοτρώνης με το Σώμα του, επέστρεψε στην Πελοπόννησο, έπειτα από εντολή τού πατέρα του, πράγμα για το οποίο κατακρίθηκε[35]. Την ίδια στιγμή, αναχώρησαν 1.200 μαχητές προς τον βορρά, για να βοηθήσουν τους Σουλιώτες. Μαζί τους ήταν οι Μάρκος Μπότσαρης, Καρατάσος, Αγγελής Γάτσος, Γεώργιος Βαρνακιώτης, Αλεξάκης Βλαχόπουλος και Αντρέας Ίσκος. Οι 1.200 αυτοί μαχητές δεν μπόρεσαν καν να πλησιάσουν το Σούλι. Οι Τούρκοι τους σταμάτησαν στο χωριό Πλάκα στις 29 Ιουνίου 1822 και τους συνέτριψαν. Όσοι επέζησαν επέστρεψαν στο Πέτα. O Γώγος Μπακόλας παρέσυρε τον Μάρκο Μπότσαρη να κινηθεί προς το Σούλι, και μόλις αυτός ξεκίνησε, ειδοποίησε τους Τούρκους για να τον παγιδεύσουν στην Πλάκα[36].

Την ημέρα της μάχης του Πέτα, έφθασε επίσης στην Σπλάντζα ένα Σώμα Μανιατών με τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη για να βοηθήσει τους Έλληνες, το οποίο όμως δεν εντάχθηκε και πάλι σωστά σε ένα ενιαίο στρατηγικό σχέδιο. Ένα σώμα Σουλιωτών έφθασε εκεί και ενώθηκε μαζί τους, για να αντιμετωπίσουν τις Τουρκικές δυνάμεις που εστάλησαν για να τους απωθήσουν. Στην μάχη αυτή εφονεύθη ο ίδιος ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης[37].

Όλες αυτές οι κινήσεις ήταν εκτός γενικού συντονιστικού σχεδίου, και δυσχέραιναν το έργο των Ελληνικών δυνάμεων που θα αντιμετώπιζαν την κύρια επίθεση των Τούρκων. Και πάλι όμως, παρά τον μικρό αριθμό τους, οι δυνάμεις αυτές μπορούσαν ακόμη να νικήσουν.

Στις 16 Ιουλίου 1822 τα χαράματα ξεκίνησε η επίθεση των τουρκικών δυνάμεων που είχαν φθάσει από την Άρτα (7.000 με 8.000). Ο Normann ξύπνησε τους άνδρες, τους εμψύχωσε με θερμά λόγια και επιθεώρησε έφιππος όλες τις θέσεις.

Αναπαράσταση της μάχης του Πέτα. Έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, παραγγελία του Στρατηγού Μακρυγιάννη (Συλλογή ΕΕΦ).

Στην αρχή οι δυνάμεις των Φιλελλήνων και το Τακτικό Σώμα απωθούσαν τα πολυάριθμα στρατεύματα των εχθρών με μεγάλη επιτυχία. Οι διαρκείς και συντονισμένες βολές θέριζαν τους επιτιθέμενους. Το κλειδί της επιτυχίας στον τρόπο αυτό του πολέμου, είναι οι στρατιώτες να παραμένουν ψύχραιμοι, να γεμίζουν διαρκώς και γρήγορα τα όπλα τους, να πυροβολούν με ομοβροντίες, και κυρίως να κρατούν τη θέση τους, χωρίς να επιτρέπουν ρήγμα στις τάξεις τους. Το 1^ο Σύνταγμα Πεζικού και το Τάγμα των Φιλελλήνων αποτελούσαν ένα αδιαπέραστο τείχος, καθώς η εκπαίδευση του Baleste απέδιδε τους καρπούς της[38].

Δυστυχώς όμως ξαφνικά συνέβη το μοιραίο. Ο οπλαρχηγός Μπακόλας και οι άνδρες του εγκατέλειψαν προδοτικά τις θέσεις τους, με αποτέλεσμα οι τουρκικές δυνάμεις να προσβάλλουν τα νώτα του 1^ου Συντάγματος Πεζικού και του Τάγματος Φιλελλήνων[39]. Ο Tarella προσπαθούσε να εμψυχώσει τους άνδρες του Συντάγματός του. Περικυκλώθηκε από τους επιτιθέμενους Τούρκους και βρήκε τραγικό θάνατο (τον αποκεφάλισαν)[40].

Τότε τέθηκε επικεφαλής του 1^ου Συντάγματος Πεζικού ο ίδιος ο στρατηγός Normann, ο εμβληματικός Φιλέλληνας, και το οδήγησε πάλι στη μάχη, με συγκλονιστικά λόγια: “Για τη σωτηρία των Φιλελλήνων! Νίκη ή θάνατος!”. Στην έφοδο που ακολούθησε, δέχθηκε μια σφαίρα στο στήθος και μεταφέρθηκε στα μετόπισθεν για να αντιμετωπισθεί το σοβαρό τραύμα του[41]. Προοδευτικά το Σύνταγμα άρχισε να υποχωρεί και αποτελούσε πλέον εύκολο στόχο για τους Τούρκους ιππείς. Οι Φιλέλληνες είχαν εγκαταλειφθεί από όλες τις δυνάμεις των ατάκτων. Οι δυνάμεις των Φιλελλήνων και Επτανησίων, γνώρισαν μία θλιβερή και άδικη πανωλεθρία. Περικυκλώθηκαν από τον εχθρό σε ένα εκτεθειμένο σημείο και αποδεκατίσθηκαν.

Ακολούθησαν συγκλονιστικές σκηνές απίστευτου ηρωισμού. Ο Dania που εμψύχωνε έφιππος τους στρατιώτες του Τάγματος Φιλελλήνων μέχρι το τέλος, περικυκλώθηκε από Τούρκους, οι οποίοι τον αποκεφάλισαν όπως και τον Tarella[42]. Δεκαπέντε Πολωνοί, με αρχηγό τους τον Πολωνό αξιωματικό Mierzewski, συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο του Πέτα και πολέμησαν με απίστευτη γενναιότητα, φθάνοντας να μάχονται ακόμη και στην σκεπή της εκκλησίας. Σκοτώθηκαν όλοι ηρωικά[43]. Μάλιστα οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στη σκεπή του ναού για να τους κάψουν ζωντανούς όταν κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να τους καταβάλλουν. Ένας Γάλλος αξιωματικός, ο Mignac (ο οποίος είχε συγκρουσθεί με Γερμανούς φιλέλληνες κατά την διάρκεια της εκστρατείας), πολέμησε και αυτός με μοναδική γενναιότητα Ομηρικών αναλογιών. Οι Τούρκοι επιχειρούσαν να τον συλλάβουν ζωντανό επειδή φορούσε εντυπωσιακή στολή και θεωρούσαν ότι αυτός ήταν ο στρατηγός Normann, αρχηγός των Φιλελλήνων. Ο Mignac αρνήθηκε να παραδοθεί και μαχόταν γενναία. Στο τέλος, σοβαρά τραυματισμένος στο πόδι, επειδή δεν μπορούσε να σταθεί, στηρίχθηκε στον κορμό μίας ελιάς για να παραμείνει όρθιος και μαχόμενος συνεχώς προς όλες τις κατευθύνσεις, εξουδετέρωσε δεκατέσσερεις Τούρκους. Το σώμα του ήταν γεμάτο πληγές, και όταν έσπασε το σπαθί του, αυτοκτόνησε κόβοντας τον λαιμό του[44].

Από τους εθελοντές του τακτικού σώματος σκοτώθηκαν 160 Επτανήσιοι και Φιλέλληνες (το ένα τρίτο). Πολλοί ήταν και οι αιχμάλωτοι, που οδηγήθηκαν στην Άρτα και θανατώθηκαν αφού βασανίσθηκαν και εξευτελίσθηκαν με φρικτό τρόπο. Πολλοί Φιλέλληνες υποχρεώθηκαν να περπατούν επί ώρες γυμνοί, κρατώντας στα χέρια τους τα κομμένα κεφάλια των συντρόφων τους[45].

Οι λίγοι επιζήσαντες συγκεντρώθηκαν στη Λαγκάδα, ανάμεσά τους και η τραγική φιγούρα της ημέρας, ο ευγενής και γενναίος στρατηγός Normann. Όπως και μετά τη μάχη στο Κομπότι, έτσι και αυτή τη φορά έφθασε στο στρατόπεδο τελευταίος πάνω στο ετοιμοθάνατο άλογό του και παρουσιάστηκε στον Μαυροκορδάτο στον οποίο ανέφερε τα εξής: “Τα χάσαμε όλα, Υψηλότατε, εκτός απ’ την τιμή μας!”[46]. Το 1^ο Σύνταγμα Πεζικού, το Τάγμα των Φιλελλήνων, και εκατοντάδες ενθουσιώδεις Ευρωπαίοι Φιλέλληνες, και Επτανήσιοι, δεν υπήρχαν πια.

Μνημείο στο Πέτα, στην μνήμη των πεσόντων Φιλελλήνων στην μάχη του Πέτα.

Η Ελλάδα και η ΕΕΦ τιμούν την ηρωική μνήμη του Andrea Dania και των γενναίων συμπολεμιστών του, οι οποίοι αγωνίσθηκαν μέχρι τέλους για την Ανεξαρτησία της Ελλάδος και τρέφουν αιώνια ευγνωμοσύνη για την θυσία τους.

Παραπομπές

[1] Fassino, Pier Giorgio, ”Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 180.
[2] Βλ. στο ίδιο, σελ. 181.
[3] Βλ. στο ίδιο.
[4] Barbagallo, C., ”Storia Universale -Dall’età Napoleonica alla fine della prima Guerra Mondiale (1799 – 1919)”, εκδ. UTET, Τορίνο, 1964.
[5] Gachot, Édouard, ”Les campagnes de 1799. Souvarow en Italie”, εκδ. Perrin et cie., Παρίσι, 1903.
[6] Furse, George Armand, ”Marengo and Hohenlinden”, εκδ. Worley Publications, Newcastle upon Tyne, 1993.
[7] Benoît, Jérémie, ”Marengo: Une victoire politique”, εκδ. Réunion des Musées Nationaux, Παρίσι, 2000.
[8] Calandra, E., “ La bufera”, εκδ. Mondadori, Μιλάνο, 1964, σελ. 205.
[9] Ruggiero, M., “ La Storia dei Briganti Piemontesi”, εκδ. Alzani Editore, Pinerolo, 1998.
[10] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 183.
[11] Βλ. στο ίδιο, σελ. 186.
[12] Barbagallo, C., “Storia Universale – Dall’età Napoleonica alla fine della prima Guerra Mondiale (1799 – 1919)”, εκδ. UTET, Τορίνο, 1964.
[13] Field, Andrew, “Talavera: Wellington’s First Victory in Spain”, εκδ. Pen & Sword Military, Barnsley, 2006.
[14] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 186.
[15] Fletcher, Ian, “Salamanca 1812: Wellington Crushes Marmont”, εκδ. Osprey, Λονδίνο, 1997.
[16] Fletcher, Ian, “Vittoria 1813: Wellington Sweeps the French from Spain”, εκδ. Praeger Publishers, Νέα Υόρκη, 2005.
[17] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ.”URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 186
[18] Φορνέζης, Ερρίκος, “Οι Φιλέλληνες”, εκδ. περ. ”Εβδομάς”, Αθήνα, 1884, σελ.27.
[19] Βλ. στο ίδιο.
[20] Πρασσά, Αννίτα, “Ο Φιλελληνισμός και η Επανάσταση του 1821”, εκδ. Δημιουργία, Αθήνα, 1999.
[21] Ξάνθος, Εμμανουήλ, “Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 1996, σελ. 168.
[22] Persat, Maurice, “Memoires du Commandant Persat. 1806 à 1844”, εκδ. Librairie Plon, Παρίσι, 1910, σελ. 87-88.
[23] Συλλογικό, “Italy on the Rimland. Storia Militare di una Penisola Eurasiatica”, εκδ. Società Italiana di Storia Militare, Ρώμη, 2019, 1^ος τόμος, σελ. 143.
[24] “Τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας”, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1857, α’ τόμος, σελ. 272.
[25] Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, “Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού”, εκδ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα, 1997.
[26] “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 1, φακ. 197, σελ. 254.
[27] Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος, σελ. 177.
[28] Βυζάντιος Χρήστος, “Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχεν ο Τακτικός Στρατός, από του 1821 μέχρι του 1833”, εκδ. Κ. Αντωνιάδου, Αθήνα, 1874, σελ. 203.
[29] Συλλογικό, “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, 12^ος τόμος, σ. 232.
[30] “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 2, φακ. 548, σελ. 135.
[31] Φωτιάδης, Δημήτρης, “Η Επανάσταση του ’21”, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1971, β’ τόμος, σελ. 211.
[32] Βλ. στο ίδιο.
[33] Woodhouse, Christopher Montague, “The Philhellenes”, εκδ. Fairleigh Dickinson University Press, Madison 1971.
[34] Βλ. στο ίδιο.
[35] Κολοκοτρώνης, Γενναίος, “Απομνημονεύματα”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2006.
[36] Voutier, Olivier, “Απομνημονεύματα του συνταγματάρχη Olivier Voutier από τον πόλεμο των Ελλήνων”, μετ. Ειρήνη Τζουρά, επιμ. Παναγιώτα Παναρίτη, εκδ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, 2019.
[37] Περραιβός, Χριστόφορος, “Πολεμικά Απομνημονεύματα. Μάχες του Σουλίου και της Ανατολικής Ελλάδας 1820 -1829”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2003, σελ. 160.
[38] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008, σελ. 277.
[39] Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος,σελ. 178.
[40] St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008.
[41] Gridley Howe, Samuel, “An Historical Sketch of the Greek Revolution”, εκδ. White, Gallaher & White, Νέα Υόρκη, 1828, σελ.
[42] Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania”, εκδ. περ.”Accademia Urbense”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006, σελ. 188.
[43] Τράιμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822- 1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960, σελ. 136.
[44] Raybaud Maxime, “Mémoires sur la Grèce pour servir à l’histoire de la guerre de l’Indépendance, accompagnés de plans topographiques, avec une introduction historique par Alph. Rabbe”, εκδ. Tournachon-Molin Libraire, Παρίσι, 1824, τόμος 1.
[45] Βλ. στο ίδιο.
[46] Βλ. στο ίδιο.

Βιβλιογραφία – Πηγές

• Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania, ovadese: eroe dell’Indipendenza greca”, εκδ. περ. “URBS”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006.
• Barbagallo, C., “Storia Universale -Dall’età Napoleonica alla fine della prima Guerra Mondiale (1799 – 1919)”, εκδ. UTET, Τορίνο, 1964.
• Gachot, Édouard, “Les campagnes de 1799. Souvarow en Italie“, εκδ. Perrin et cie., Παρίσι, 1903.
• Furse, George Armand, “Marengo and Hohenlinden“, εκδ. Worley Publications, Newcastle upon Tyne, 1993.
• Benoît, Jérémie, “Marengo: Une victoire politique”, εκδ. Réunion des Musées Nationaux, Παρίσι, 2000.
• Calandra, E., “La bufera“, εκδ. Mondadori, Μιλάνο, 1964.
• Ruggiero, M., ”La Storia dei Briganti Piemontesi“, εκδ. Alzani Editore, Pinerolo, 1998.
• Field, Andrew, “Talavera: Wellington’s First Victory in Spain”, εκδ. Pen & Sword Military, Barnsley, 2006.
• Fletcher, Ian, “Salamanca 1812: Wellington Crushes Marmont“, εκδ. Osprey, Λονδίνο, 1997.
• Fletcher, Ian, “Vittoria 1813: Wellington Sweeps the French from Spain“, εκδ. Praeger Publishers, Νέα Υόρκη, 2005.
• Πρασσά, Αννίτα, “Ο Φιλελληνισμός και η Επανάσταση του 1821”, εκδ. Δημιουργία, Αθήνα, 1999.
• Ξάνθος, Εμμανουήλ, “Απομνημονεύματα περί της Φιλικής Εταιρείας”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 1996.
• Persat, Maurice, “Memoires du Commandant Persat, 1806 à 1844”, εκδ. Librairie Plon, Παρίσι, 1910.
• Nada, Narciso, “La Partecipazione degli Italiani alla Guerra di Indipendenza Ellenica. Risorgimento Greco e Filellenismo Italiano: Lotte, cultura, arte”, εκδ. Edizioni del Sole, Ρώμη, 1986.
• Συλλογικό, “Italy on the Rimland. Storia Militare di una Penisola Eurasiatica“, εκδ. Società Italiana di Storia Militare, Ρώμη, 2019, 1^ος τόμος.
• “Τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας”, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1857, α’ τόμος.
• Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, “Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού”, εκδ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, Αθήνα, 1997.
• “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 1.
• St Clair, William, “That Greece Might Still be Free: The Philhellenes in the War of Independence“, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008.
• Voutier, Olivier, “Απομνημονεύματα του συνταγματάρχη Olivier Voutier από τον πόλεμο των Ελλήνων“, μετ. Ειρήνη Τζουρά, επιμ. Παναγιώτα Παναρίτη, εκδ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, 2019.
• Κολοκοτρώνης, Γενναίος, “Απομνημονεύματα”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2006.
• Περραιβός, Χριστόφορος, “Πολεμικά Απομνημονεύματα. Μάχες του Σουλίου και της Ανατολικής Ελλάδας 1820 -1829”, εκδ. Βεργίνα, Αθήνα, 2003.
• Συλλογικό, “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, 12^ος τόμος.
• Κουτσονίκας, Λάμπρος, “Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος.
• Fassino, Pier Giorgio, “Andrea Dania”, εκδ. περ. “Accademia Urbense”, Ovada, Σεπτέμβριος 2006.
• Gridley Howe, Samuel, ”An Historical Sketch of the Greek Revolution“, εκδ. White, Gallaher & White, Νέα Υόρκη, 1828.
• Raybaud Maxime, ”Mémoires sur la Grèce pour servir à l’histoire de la guerre de l’Indépendance, accompagnés de plans topographiques, avec une introduction historique par Alph. Rabbe“, εκδ. Tournachon-Molin Libraire, Παρίσι, 1824, τόμος 1.
• “Ιστορικόν Αρχείον Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου”, επιμ. Εμμ. Πρωτοψάλτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, τόμος 2.
• Βυζάντιος Χρήστος, “Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχεν ο Τακτικός Στρατός, από του 1821 μέχρι του 1833”, εκδ. Κ. Αντωνιάδου, Αθήνα, 1874.
• Φωτιάδης, Δημήτρης, “Η Επανάσταση του ’21“, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1971, β’ τόμος.
• Woodhouse, Christopher Montague, “The Philhellenes”, εκδ. Fairleigh Dickinson University Press, Madison 1971.
• Τράιμπερ, Ερρίκος, “Αναμνήσεις από την Ελλάδα 1822- 1828”, επιμ. δρ. Χρήστος Ν. Αποστολίδης, ιδ. εκδ., Αθήνα, 1960.

Ναύαρχος Sir Edward Codrington. Πίνακας του Hugh Patterson.

Ο Edward Codrington (1770 – 1851), ήταν Βρετανός Nαύαρχος και πολιτικός, διοικητής του Βρετανικού στόλου της Μεσογείου, επικεφαλής του συμμαχικού στόλου στη ναυμαχία στο Ναυαρίνο και σημαίνων Φιλέλληνας.

Γεννήθηκε στο Dodington και ήταν το νεότερο από τα 4 τέκνα της οικογένειάς του. Πατέρας του ήταν ο γαιοκτήμων Edward Codrington ο πρεσβύτερος (1736 – 1775), και παππούς του ο William Codrington, 1^ος βαρονέτος του Dodington (+1738)^[1]. Μητέρα του ήταν η Rebecca Lestourgeon (1736 – 1770), η οποία απεβίωσε κατά τη διάρκεια του τοκετού^[2].

Η οικογένεια Codrington κατείχε μεγάλες εκτάσεις γης. Παράλληλα όμως, είχε και σημαντική στρατιωτική, πολιτική, αλλά και πνευματική παράδοση. Ο γενάρχης της οικογενείας, John Codrington, διακρίθηκε το 1415 στη νικηφόρα για τους Άγγλους μάχη του Agincourt, ως σημαιοφόρος του Άγγλου βασιλέα Ερρίκου Ε’^[3]. Ο απόγονός του Christopher Codrington (1668 – 1710), θείος του ναυάρχου Edward Codrington, ήταν στρατηγός, κυβερνήτης της Γουαδελούπης και των Νήσων Barbados το 1703 – 1710, και πολιτικός. Παράλληλα ήταν και ευεργέτης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, στο οποίο ίδρυσε την βιβλιοθήκη Codrington στο All Souls College, το οποίο υπάγεται διοικητικά στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης^[4]. Επίσης, ο μεγάλος αδερφός του ναυάρχου Codrington, ο Christopher Bethell Codrington, διετέλεσε βουλευτής του Βρετανικού Κοινοβουλίου^[5].

Ο Edward Codrington δεν γνώρισε την μητέρα του και έμεινε ορφανός σε παιδική ηλικία. Έτσι, η ανατροφή του, και αυτή των αδελφών του, ανατέθηκε στον θείο του πατέρα τους Christopher Bethell, χάρη στον οποίο έλαβαν την καλύτερη δυνατή μόρφωση. Με τους μεγαλύτερους αδερφούς του Christopher Bethell Codrington και William John Codrington, ο Edward Codrington σπούδασε στο κολλέγιο Harrow^[6]. Στην πορεία όμως αποφάσισε να μην συνεχίσει την εκπαίδευσή του. Tο 1783, σε ηλικία μόλις 13 ετών, κατετάγη στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό ως δόκιμος αξιωματικός, με πρώτη τοποθέτηση στη φρεγάτα ”HMS Augusta”^[7].

O νεαρός δόκιμος αξιωματικός Codrington, υπηρέτησε στην Μοίρα περιπολίας των Ανατολικών Ακτών, πέριξ των Ηνωμένων Πολιτειών, στο Βρετανικό Στόλο της Μεσογείου και σε πλοία του Μητροπολιτικού Στόλου της Μεγάλης Βρετανίας. Το 1788 έλαβε το βαθμό του σημαιοφόρου^[8].

Στις 28 Μαΐου 1793, προήχθη σε ανθυποπλοίαρχο και τοποθετήθηκε ως αξιωματικός σηματονόμος στην φρεγάτα ”HMS Queen Charlotte”, ναυαρχίδα του Στόλου της Μάγχης, με ναύαρχο τον Richard Howe, 1^ο κόμη του Howe (1726-1799), ως διοικητή ^[9]. Από τη θέση αυτή, την 1^η Ιουνίου 1794, έλαβε μέρος στη νικηφόρα για τους Βρετανούς 4^η ναυμαχία του Ushant εναντίον των Γάλλων^[10]. Η δράση του Codrington στην ναυμαχία αυτή, εκτιμήθηκε και οδήγησε στις 7 Οκτωβρίου 1794, στην προαγωγή του σε πλωτάρχη, για να ακολουθήσει στις 6 Απριλίου 1795, η προαγωγή του σε αντιπλοίαρχο^[11].

Ο αντιπλοίαρχος Codrington, τοποθετήθηκε κυβερνήτης της κορβέτας ”HMS Babet” και πολέμησε στη νικηφόρα για τους Βρετανούς ναυμαχία του Groix, στις 23 Ιουνίου 1795^[12]. Εκεί διακρίθηκε και πάλι για τη γενναιότητα και τις διοικητικές του ικανότητες, και επιβραβεύθηκε με τον διορισμό του ως κυβερνήτη της φρεγάτας ”HMS Druid”, τον Ιούλιο του 1796^[13].

Ως κυβερνήτης της φρεγάτας ”HMS Druid”, ο Codrington ανέλαβε ως τον Ιανουάριο του 1797 αποστολές περιπολίας στο Στενό της Μάγχης και στις ακτές της Πορτογαλίας^[14]. Σε μία από τις αποστολές αυτές, στις 7 Ιανουαρίου 1797, σε συνεργασία με τις φρεγάτες ”HMS Doris” και ”HMS Unicorn”, αιχμαλώτισε στο Στενό της Μάγχης, τη γαλλική φρεγάτα ”Ville de l’Orient”, η οποία μετέφερε 400 ουσάρους που είχαν ως αποστολή να ενωθούν με τους Ιρλανδούς επαναστάτες^[15].

Μετά από τη  επιτυχή έκβαση αυτής της αποστολής, μετατέθηκε σε υπηρεσίες ξηράς του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, και παρέμεινε εκεί ως τον Μάιο του 1802. Την περίοδο αυτή επεδίωξε τη μετάταξή του στο Βρετανικό Εμπορικό Ναυτικό, χωρίς όμως αποτέλεσμα^[16].

Εν τω μεταξύ, ήδη από τα τέλη του 1797, ο Codrington και τα αδέλφια του William John Codrington και Caroline Codrington, κληρονόμησαν την περιουσία του θείου τους Christopher Bethell. Στην περιουσία αυτή συμπεριλαμβανόταν και μία φυτεία στην Antigua^[17].

Μετά την Ειρήνη της Αμιένης στις 27 Μαΐου 1802, ο Codrington τοποθετήθηκε κυβερνήτης του πλοίου γραμμής ”HMS Orion”^[18]. Τον Δεκέμβριο του 1802 νυμφεύθηκε την Jane Hall, κόρη βρετανικής οικογένειας του Kingston της Τζαμάικα, με την οποία απέκτησε 3 γιους. Το στρατηγό William John Codrington (1804 – 1884), το ναυτικό δόκιμο Edward Codrington (1805-1822) και το ναύαρχο Henry John Codrington (1808 – 1877)^[19].

Την άνοιξη του 1805, το πλοίο γραμμής ”HMS Orion” εντάχθηκε στον Βρετανικό Στόλο στον οποίο είχε ανατεθεί να αποκλείσει τον λιμένα του Cadiz^[20]. Διοικητής του στόλου ήταν ο μεγάλος και εμβληματικός ναύαρχος Horatio Nelson και ο Codrington ήταν ο πλέον άμεσος συνεργάτης του^[21].

Κατά τη Ναυμαχία του Trafalgar, η οποία έλαβε χώρα στις 21 Οκτωβρίου 1805 και έληξε νικηφόρα για τους Βρετανούς, ο Codrington αιχμαλώτισε το γαλλικό πλοίο ”Swiftsure”^[22]. Στη συνέχεια προσπάθησε να αιχμαλωτίσει την ισπανική ναυαρχίδα ”Principe de Asturias”, χωρίς επιτυχία^[23]. Αμέσως μετά κατόρθωσε να αναγκάσει με συνεχείς κανονιοβολισμούς το γαλλικό πλοίο ”Intrepide”, το μόνο πλοίο της Βόρειας Μοίρας του Γαλλο-ισπανικού Στόλου που είχε διαφύγει ανέπαφο, να παραδοθεί^[24].

Μετά τη ναυμαχία του Trafalgar, η βρετανική ασφαλιστική εταιρεία Lloyd’s, προσέφερε ως δώρο από ένα αναμνηστικό ξίφος στους κυβερνήτες των πλοίων που έλαβαν μέρος σε αυτήν, καθώς και από 10 λίρες στους κατώτερους αξιωματικούς^[25]. Ο Codrington αρνήθηκε να παραλάβει το ξίφος, καθώς υποστήριζε ότι πέραν των αξιωματικών, έπρεπε να λάβουν χρήματα και οι απλοί ναύτες, οι οποίοι πολέμησαν γενναία^[26].

Το 1808, ο Codrington συνεργάσθηκε με τους Ισπανούς εναντίον των Γάλλων στη Μεσόγειο θάλασσα. Την περίοδο αυτή διοικούσε μια μοίρα, η οποία κατέστρεφε γαλλικά πλοία και διενεργούσε καταδρομικές επιχειρήσεις στις γαλλικές ακτές^[27]. Στη συνέχεια, από τον Ιούλιο έως τον Δεκέμβριο του 1809, συμμετείχε στην επιχείρηση του Walcheren στην Ολλανδία, η οποία είχε σκοπό να ανοίξει ακόμη ένα μέτωπο κατά των Γάλλων και να ανακουφίσει τους Αυστριακούς που πολεμούσαν εναντίον του Γαλλικού στρατού στην ξηρά^[28]. Η επιχείρηση όμως αυτή απέτυχε και οι Βρετανοί, ανάμεσά τους κι ο Codrington, επέστρεψαν στην πατρίδα τους με σημαντικές απώλειες^[29].

Από τον Μάιο έως τον Ιούνιο του 1811, ο Codrington ανέλαβε διοικητής μοίρας του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου. Την περίοδο αυτή ήταν υπεύθυνος για την ενίσχυση της Tarragona, την οποία πολιορκούσε η στρατιά του Γάλλου στρατηγού Louis-Gabriel Suchet^[30]. Ο Codrington είχε την πεποίθηση ότι ο μαρκήσιος του Campo Verde (και στρατιωτικός διοικητής της Tarragona), δεν ήταν ικανός να υπερασπισθεί την περιοχή. Έτσι αφού μελέτησε την κατάσταση, ο Codrington, βοήθησε τον Βρετανό στρατιωτικό Charles William Doyle να σχεδιάσει την υποστήριξη των πολιορκημένων^[31].

Σύμφωνα με το σχέδιο και τις ενέργειες του Codrington, η Tarragona ενισχύθηκε με 6.300 Ισπανούς πεζούς και 291 πυροβολητές. Συγχρόνως, η μοίρα του υποστήριζε τους πολιορκημένους με την μεταφορά στρατού και πολεμοφοδίων, αλλά και με την διενέργεια νυκτερινών βομβαρδισμών κατά των γαλλικών θέσεων^[32].

Με την κατάληψη της Tarragona από τους Γάλλους, στις 29 Ιουνίου 1811, παρά το σφοδρό εχθρικό πυρ, ο Codrington συνέβαλε στη διάσωση άνω των 600 ανθρώπων, ενώ φρόντισε προσωπικά για την επανένωση οικογενειών οι οποίες είχαν χωρισθεί κατά την εκκένωση της πόλης^[33].

Μετά την αποχώρηση από την Tarragona, ο Codrington ανέλαβε σειρά από πολιτικές πρωτοβουλίες, με σκοπό να μην διαλυθεί η Καταλανική Πολιτοφυλακή όπως σχεδίαζε o Ισπανός στρατηγός Luis Roberto de Lacy^[34].

Admiral Sir Edward Codrington. Επιχρωματισμένη λιθογραφία του Thomas Lawrence.

Την περίοδο 1814 – 1815, ο Codrington, που είχε εν τω μεταξύ προαχθεί σε αρχιπλοίαρχο, υπηρέτησε στη Μοίρα Βορείου Αμερικής και Δυτικών Ινδιών του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού ως κυβερνήτης του πλοίου ”HMS Tonnant”, υπό τις διαταγές του ναυάρχου Alexander Inglis Cochrane^[35] (θείου του Φιλέλληνα και μετέπειτα αρχηγού του Ελληνικού στόλου το 1827, Thomas Cochrane). Από τη θέση αυτή, με αρχικό ορμητήριο τις Βερμούδες^[36], έλαβε μέρος στον Αμερικανοβρετανικό πόλεμο του 1812, και συμμετείχε στις επιχειρήσεις εναντίον της Washington, της Βαλτιμόρης και της Νέας Ορλεάνης^[37]. Οι διοικητικές του ικανότητες και οι αξιέπαινες υπηρεσίες του, συνέβαλαν στην προαγωγή του σε υποναύαρχο στις 4 Ιουνίου 1814. Στη συνέχεια, το 1815 η Βρετανική Κυβέρνηση τον τίμησε με το μετάλλιο του Ιππότη Ταξιάρχη του Τάγματος του Λουτρού^[38].

Στις 10 Ιουλίου 1821, σε αναγνώριση της μακράς θητείας του και των υπηρεσιών του, η Βρετανική Κυβέρνηση προβίβασε τον Codrington σε αντιναύαρχο και τον τίμησε με το Χρυσό Στρατιωτικό Σταυρό^[39], ενώ τον Φεβρουάριο του 1822, η Βασιλική Εταιρεία τον τίμησε με τον τίτλο του Εταίρου^[40].

Η περίοδος αυτή ήταν εξαιρετικά κρίσιμη για την πορεία του Codrington. Η έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1821 συμπίπτει περίπου χρονικά με την τραγική απώλεια του γιου του Edward Codrington, δοκίμου αξιωματικού της φρεγάτας ”HMS Cambrian”. Ο γιός του πνίγηκε όταν το πλοίο του αντιμετώπισε μία κακοκαιρία κοντά στην Ύδρα το Νοέμβριο του 1822. Ήδη από την περίοδο αυτή ο Codrington αναπτύσσει ένα έντονο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην Ελλάδα και προοδευτικά, Φιλελληνικά αισθήματα^[41].

Από το 1822 έως το 1826 υπηρέτησε σε επιτελικές υπηρεσίες στην Μεγάλη Βρετανία. Την περίοδο αυτή συμπεριλαμβανόταν στους συνδρομητές της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου, που ιδρύθηκε το 1823, και ήταν από τους χορηγούς των εράνων που πραγματοποιούσε το φιλελληνικό κομιτάτο του Λονδίνου. Μάλιστα από το καλοκαίρι του 1826, είχε πυκνή αλληλογραφία με τον αρχηγό του Ελληνικού Στρατού, στρατηγό Richard Church, τον αρχηγό του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, ναύαρχο Thomas Cochrane, 10^ο κόμη του Dundonald και τον πλοίαρχο Frank Abney Hastings, κυβερνήτη της ”Καρτερίας”, του πρώτου ατμοκίνητου πολεμικού πλοίου στην Ελλάδα^[42]. Η αλληλογραφία αυτή ήταν αποφασιστικής σημασίας για την καλλιέργεια του Φιλελληνισμού του μεγάλου ναυάρχου Codrington. Παράλληλα όμως, είχε την ευκαιρία να μελετήσει και να κατανοήσει όσα ελάμβαναν χώρα στην Ελλάδα, την δυναμική των εξελίξεων, τις ισορροπίες δυνάμεων, την γεωστρατηγική της περιοχής, τον ρόλο των Τούρκων και των Αιγυπτίων και την ψυχοσύνθεση των πρωταγωνιστών της Επανάστασης. Οι γνώσεις αυτές αποδείχθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες, τόσο για τον ίδιο ως στρατιωτικό, όσο και για το μέλλον του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων.

Μετά τον Απρίλιο του 1826, η έξοδος του Μεσολογγίου συγκλόνισε  καθοριστικά την Ευρώπη και πυροδότησε την πλέον κρίσιμη και εντατική φάση του διεθνούς Φιλελληνικού κινήματος. Η κοινή γνώμη και ο τύπος έβλεπαν ότι η Ελληνική Επανάσταση έσβηνε και απαιτούσαν μία δυναμική παρέμβαση υπέρ των Ελλήνων.

Κάτω από την πίεση αυτή και μία σειρά άλλων παραγόντων, οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία) αποφάσισαν να επέμβουν. Η κίνηση αυτή εξυπηρετούσε την Ρωσία, η οποία επιδίωκε την εξασθένηση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την μείωση των εδαφών της, και παράλληλα την σύσταση ενός ανεξαρτήτου Ορθοδόξου Χριστιανικού κράτους, στο οποίο θα μπορούσε να ασκεί επιρροή. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι εδέχοντο μία διαρκώς διογκούμενη πίεση από τα φιλελληνικά κινήματα για να βοηθήσουν τους ομόθρησκους Ευρωπαίους και να ελευθερώσουν την κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού. Παράλληλα, οι βιαιοπραγίες των Τούρκων, οι σφαγές των Ελληνικών πληθυσμών στη Χίο, την Κάσο, τα Ψαρά, το Μεσολόγγι, κλπ., και τέλος η πολιτική «καμένης γης», βίαιου εξισλαμισμού και μαζικής μεταφοράς του Ελληνικού πληθυσμού στην Αφρική, που υλοποιούσε ο Ιμπραήμ, δεν μπορούσαν να αγνοηθούν από την πολιτισμένη Δύση. Όταν ανέλαβε στην Μεγάλη Βρετανία πρωθυπουργός ο μεγάλος Φιλέλληνας George Canning, οδήγησε με πρωτοβουλίες του τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις στην υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου στις 6 Ιουλίου 1827.

Υπενθυμίζεται ότι η Μεγάλη Βρετανία είχε ήδη υπογράψει το Πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης το 1826 με την Ρωσία, και ότι τώρα ενέτασσε τους Γάλλους στην υπόθεση με στόχο να χειραγωγηθεί σε κάποιο βαθμό η Ρωσία^[43]. Η Συνθήκη απαιτούσε από την Πύλη άμεση ανακωχή και τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ελλάδας, φόρου υποτελής στο Σουλτάνο.

Παράλληλα, οι τρείς δυνάμεις συμφώνησαν να στείλουν τους στόλους τους στην Ελλάδα, με εντολή να επιβάλουν την εφαρμογή της Συνθήκης του Λονδίνου.

Ο Ναύαρχος Codrington είχε διορισθεί ήδη από τον Δεκέμβριο του 1826, διοικητής του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου και κατέπλευσε στη Μάλτα την 1^η Φεβρουαρίου 1827, επιβαίνοντας στη ναυαρχίδα ”HMS Asia”^[44]. Με την ιδιότητα του αρχηγού του Βρετανικού Στόλου της Μεσογείου, η πρώτη του αποστολή ήταν να ακολούθησε την πολιτική του προκατόχου του, ναυάρχου Harry Burrard-Neale για την προστασία των Βρετανών υπηκόων και των Επτανήσων, που αποτελούσαν τμήμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας^[45]. Συγχρόνως, συνεχίζει την αλληλογραφία με τον Church, τον Cochrane, τον Hastings και άλλους αξιωματούχους των Ελληνικών δυνάμεων, λειτουργώντας κατά κάποιον τρόπο ως σύνδεσμος των Ελλήνων με τη Βρετανική κυβέρνηση^[46].

Ο Ναύαρχος Admiral Sir Edward Codrington. Πίνακας του Hugh Patterson (1805/1806–1871)

Στις 19 Ιουνίου 1827, μετά την υποβολή υπομνήματος και σχετικού αιτήματος του Stratford Canning, Βρετανού πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη και συγγενούς του George Canning, ο Βρετανικός Στόλος της Μεσογείου, απέπλευσε από τη Μάλτα και έφθασε στην Ελλάδα στις αρχές Ιουλίου, με αποστολή να επιβάλει την Συνθήκη του Λονδίνου^[47].

Η συνθήκη αυτή, προέβλεπε τη σύναψη συμφωνίας ειρήνης μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, με βασικό όρο τον άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών. Υπήρχε όμως και ένα μυστικό, άκρως σημαντικό, άρθρο, βάσει του οποίου, αν η τουρκική πλευρά δεν απαντούσε ή απέρριπτε τη μεσολάβηση, οι Μεγάλες Δυνάμεις θα αναγνώριζαν την Ελληνική Ανεξαρτησία και θα λάμβαναν κάθε απαραίτητο μέτρο για τον τερματισμό των συγκρούσεων, ιδανικά χωρίς να αναλάβουν στρατιωτική δράση^[48]. Με δεδομένο όμως ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν σαφώς και κατηγορηματικά αντίθετη με τους όρους της Συνθήκης, ενώ υλοποιούσε παράλληλα ένα σχέδιο συστηματικής εξόντωσης του Ελληνισμού, ο όρος αυτός ουσιαστικά προέβλεπε την χρήση στρατιωτικών μέσων. Γι’αυτόν εξάλλου τον λόγο είχαν συγκεντρωθεί οι τρείς στόλοι στην περιοχή.

Για την ακρίβεια, το μυστικό πρωτόκολλο της Συνθήκης απαρτίζετο από τρία άρθρα, σύμφωνα με τα οποία η Υψηλή Πύλη είχε διορία ενός μηνός για να αποδεχθεί την παρέμβαση των τριών Δυνάμεων. Μετά την πάροδο της διορίας, οι τρεις πολεμικοί στόλοι ήταν εξουσιοδοτημένοι να αναλάβουν οιαδήποτε ενέργεια έκριναν απαραίτητη για να επιβάλουν την ειρήνευση. Σύμφωνα με τον τύπο, οι ενέργειες αυτές θα εντάσσονταν στο πλαίσιο των «φιλικών σχέσεων» με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην πράξη όμως, από την στιγμή που ήταν γνωστή η αδιαλλαξία των Τούρκων και του Ιμπραήμ, προδιέγραφαν μία μεγάλης κλίμακας στρατιωτική παρέμβαση.

Μάλιστα η Συνθήκη ανέθετε στη Γαλλία να επιβάλει την ειρήνη στην ξηρά, ουσιαστικά προβλέποντας την εκδίωξη των δυνάμεων του Ιμπραήμ. Σύμφωνα με την Συνθήκη του Λονδίνου, η νέα χώρα που θα προέκυπτε θα ήταν «η κλασσική Ελλάς», που θα περιελάμβανε την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, την Αττική και μέρος της Στερεάς Ελλάδας και την Εύβοια.

Το περιεχόμενο της Συνθήκης, συμπεριλαμβανομένου του μυστικού άρθρου, δημοσιεύθηκε στους ”Times” του Λονδίνου, στις 12 Ιουλίου 1827^[49]. Ολόκληρη η Συνθήκη δημοσιεύθηκε στην «Ανεξάρτητο Εφημερίδα της Ελλάδος» στις 6 Αυγούστου 1827.

Ο μεγάλος Βρετανός πολιτικός και πρωθυπουργός George Canning, στον οποίο η Ελλάδα οφείλει την ανεξαρτησία της, είχε ήδη λάβει τις αποφάσεις του, και είχε δώσει σαφείς οδηγίες στον μεγάλο Ναύαρχο Codrington.

Όταν στις 8 Αυγούστου 1827 απεβίωσε ο George Canning, που ήταν ο ουσιαστικός πρωτεργάτης της συνεννόησης των τριών χωρών, ο Metternich και οι φίλα προσκείμενοι σε αυτόν κύκλοι της Ευρώπης πανηγύρισαν, θεωρώντας δεδομένη τη διάλυση της συμμαχίας. Η Συνθήκη είχε όμως στηθεί σε γερές βάσεις^[50].

Την ίδια περίοδο, ο Ιμπραήμ Πασάς στην Πελοπόννησο και οι Τούρκοι στην Στερεά Ελλάδα, επέμεναν ότι η Επανάσταση είχε κατασταλεί. Τρομοκρατούσαν τους κατοίκους, κατέστρεφαν χωριά και καλλιέργειες, υποχρέωναν τους Έλληνες να προσκυνήσουν, ενώ χιλιάδες πολιτών συλλαμβάνονταν και οδηγούνταν μεθοδικά ως σκλάβοι στην Αίγυπτο.

Στους κύκλους των Ευρωπαίων Φιλελλήνων, και στην Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, ήταν πλέον σαφές ότι οι Τούρκοι σκόπευαν να ερημώσουν την Πελοπόννησο από τους Έλληνες και να εγκαταστήσουν εκεί Αιγύπτιους μουσουλμάνους. Παράλληλα, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’ και ο κυβερνήτης της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, πατέρας του Ιμπραήμ Πασά, σχεδίαζαν μία τελική επίθεση εναντίον της Ύδρας, την οποία θεωρούσαν τον κεντρικό τροφοδότη των αγωνιζομένων Ελλήνων^[51] και τελευταίο προπύργιο του αγώνα. Με τα δεδομένα αυτά, η κάθοδος του συμμαχικού στόλου στην Ελλάδα και η σύγκρουση με Τούρκους και Αιγύπτιους, ήταν αναπόφευκτη.

Η ναυμαχία στο Ναυαρίνο. Πίνακας από τον κύκλο του βρετανού ζωγράφου Thomas Whitcombe (συλλογή ΕΕΦ).

Έτσι στις 5 Αυγούστου 1827 ο βρετανικός στόλος, με επικεφαλής τον Codrington, και ο γαλλικός, με επικεφαλής τον De Rigny, έφθασαν στο Ναύπλιο. Εκεί, ανήγγειλαν επίσημα στην Ελληνική κυβέρνηση τη Συνθήκη του Λονδίνου. Παράλληλα, ζήτησαν να μεταφερθεί η πρωτεύουσα του κράτους στην Αίγινα, πράγμα που έγινε^[52].

Ο Ναύαρχος Codrington έφθασε στο Ναυαρίνο στις 12 Σεπτεμβρίου 1827. Εκεί συναντήθηκε με τον Ιμπραήμ πασά, και του εξήγησε τις θέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Στη συνέχεια μετέφερε τον στόλο του στη Ζάκυνθο. Στο Ναυαρίνο παρέμεινε μια φρεγάτα με αποστολή να περιπολεί και να παρακολουθεί τις κινήσεις των Τουρκο-αιγυπτίων.

Στον κόλπο του Ναυαρίνου, είχε αναπτυχθεί ο επιβλητικός τουρκο-αιγυπτιακός στόλος, που απαρτίζετο από 88 πλοία που διέθεταν 2.180 κανόνια. Συνολικά υπήρχαν 3 θωρηκτά, 17 φρεγάτες, 30 κορβέτες, 28 μπρίκια, 5 σκούνες και 5 πυρπολικά, και επιπλέον, 41 μεταγωγικά^[53]. Αρχηγός των Τούρκων ήταν ο Ταχήρ Μπέης και των Αιγυπτίων ο Μουσταφά Μπέης κι ο Μωχαρέμ μπέης. Ο Ιμπραήμ έβλεπε ότι ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος υπερείχε σε δύναμη πυρός, και θεώρησε ότι θα μπορούσε να στήσει μία παγίδα στους συμμάχους στο Ναυαρίνο. Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος υπερτερούσε αριθμητικά σε κανόνια και ταυτόχρονα υποστηριζόταν από επάκτια πυροβολεία^[54]. Τα πυρά των πυροβολητών τους όμως αποδείχθηκαν στην πορεία σε μεγάλο βαθμό άστοχα. Αντίθετα οι βολές των συμμάχων ήταν πολύ εύστοχες.

Τα γεγονότα αποδεικνύουν όμως τόσο τα φιλελληνικά αισθήματα του μεγάλου Codrington, όσο και την αποστολή που του είχε αναθέσει ο άλλος μεγάλος Φιλέλληνας George Canning. Θεωρητικά η αποστολή του Codrington ήταν να επιβάλει μία εκεχειρία, και την κατάπαυση πυρός και από τα δύο μέρη. Παρόλα αυτά, ο Codrington συμφώνησε να επιτρέψει στον Άγγλο ναύαρχο και ανιψιό του παλιού του διοικητή, Thomas Cochrane, να συνεχίσει καθοριστικής σημασίας πολεμικές επιχειρήσεις στον Κορινθιακό κόλπο. Έτσι ο μεγάλος Φιλέλληνας Hastings επέτυχε ανενόχλητος να διαλύσει ολόκληρο τον Τουρκικό στόλο στον Κορινθιακό κόλπο. Η νίκη αυτή ήταν απαραίτητη για την πρόοδο των επιχειρήσεων για την απελευθέρωση της Στερεάς Ελλάδας. Ομοίως ο Codrington επέτρεψε στις Ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις να δημιουργήσουν επαναστατικές εστίες στην Ήπειρο, και στον Στρατηγό Church να στείλει στρατό εναντίον της Πάτρας και των τουρκικών θέσεων στην δυτική Στερεά Ελλάδα.

Είναι σαφές λοιπόν ότι στον Codrington οφείλουν οι Έλληνες την ενσωμάτωση των εδαφών της Στερεάς Ελλάδας στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος.

Στο τέλος Σεπτεμβρίου 1827 οι στόλοι Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας, καθώς και ο Ρωσικός στόλος, ο οποίος είχε μόλις φθάσει, αγκυροβόλησαν έξω από τη Σφακτηρία^[55].

Όταν στις 1 και 4 Οκτωβρίου, επιχείρησε ο ίδιος ο Ιμπραήμ, να κινηθεί με τον στόλο του προς την υπό αποκλεισμό Πάτρα, ο Codrington τον ανάγκασε να επιστρέψει άπρακτος στο Ναυαρίνο. Η σύγκρουση ήταν πλέον θέμα ημερών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιμπραήμ αγνοούσε τους απεσταλμένους του συμμαχικού στόλου, και το αίτημά τους να συμμορφωθεί με την Συνθήκη του Λονδίνου και να τηρήσει τις υποσχέσεις του για εκεχειρία. Μάλιστα ο Ιμπραήμ δεν είχε πεισθεί για την αποφασιστικότητα των συμμάχων, και έτσι όταν πληροφορήθηκε ότι ελληνικά πλοία επιτίθεντο στα παραθαλάσσια οχυρά των Τούρκων στον Κορινθιακό, έστειλε 49 πολεμικά πλοία για να ενισχύσουν την Πάτρα κα να καταδιώξουν τον Ελληνικό στόλου του Hastings.

Σύμφωνα με τις οδηγίες που είχε λάβει από τον Cochrane, o Hastings επιχειρούσε  στην περιοχή σε συνεργασία με τον Church στην ξηρά, για να ελευθερώσουν περιοχές της Στερεάς Ελλάδας. Ο Codrington εξοργίσθηκε, διότι ο Ιμπραήμ είχε δώσει το λόγο της τιμής του ότι δεν θα μετακινούσε κανένα πλοίο του από  το Νεόκαστρο, μέχρι να λάβει οδηγίες.

Τότε ο μεγάλος Βρετανός ναύαρχος έδρασε με αποφασιστικότητα και κινήθηκε εναντίον του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Μόλις 4 Βρετανικά πλοία που διέθεταν συνολικά 170 πυροβόλα, συνάντησαν δεκαπλάσια εχθρικά πλοία στον Άραξο, που διέθεταν 1.200 πυροβόλα. Η τόλμη του Codrington ήταν απίστευτη. Η ναυαρχίδα «Asia» άρχισε ένα σφοδρό κανονιοβολισμό εναντίον των πλοίων του Ιμπραήμ. Αμέσως τα 49 πλοία του εχθρού άλλαξαν κατεύθυνση και επέστρεψαν στη βάση τους.

Οι 3 ναύαρχοι πραγματοποίησαν μία σύσκεψη στις 6 Οκτωβρίου. Όλοι επιθυμούσαν να επισπευσθεί η ανάληψη δράσης, καθώς δεν ήθελαν να τους βρει ο χειμώνας στο Ναυαρίνο. Την περίοδο αυτή έλαβαν και μια επιστολή από τον Κολοκοτρώνη, που τους ενημέρωνε ότι οι άνδρες του Ιμπραήμ προέβαιναν σε γενοκτονία στη Μεσσηνία. Με αυτήν την αφορμή έστειλαν τον συνταγματάρχη Peter Cradock, για να επιδώσει τελεσίγραφο στον Ιμπραήμ, ούτως ώστε να δεχθεί κατάπαυση του πυρός και να δρομολογηθεί η αποχώρηση των στρατευμάτων του. Ο Ιμπραήμ απέφυγε να συναντήσει τον Cradock, κι έτσι οι ναύαρχοι αποφάσισαν να εισέλθουν στον Κόλπο του Ναυαρίνου, ούτως ώστε να εκδιώξουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο που βρισκόταν εκεί^[56]. Ο Ιμπραήμ γνώριζε ότι δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τον συμμαχικό στόλο σε ανοικτή θάλασσα, και είχε στήσει μία παγίδα, αποσκοπώντας αλαζονικά σε μία μεγάλη νίκη εναντίον των συμμάχων. Είχε διατάξει τα πλοία του σε σχηματισμό ημικυκλίου, με στόχο να οργανώσει μία σημαντική δύναμη πυρός, αξιοποιώντας και το σημαντικό παράκτιο πυροβολικό.

Στις αρχές Οκτωβρίου, ενώθηκαν τα ρωσικά και τα γαλλικά πλοία με τα βρετανικά, και σχηματίσθηκε ο συμμαχικός στόλος, υπό την διοίκηση του Ναυάρχου Codrington. Όμως και πάλι ο ενιαίος στόλος υστερούσε σε σχέση με αυτόν του εχθρού. Ο ενιαίος συμμαχικός στόλος διέθετε 27 πλοία με 1.258 κανόνια (10 θωρηκτά, 10 φρεγάτες, 4 μπρίκια και 3 σκούνες), με τα οποία όφειλε να αντιμετωπίσει τα κανόνια των πλοίων του εχθρού, αλλά και αυτά των οχυρών που έβαλαν από την ακτή. Η συμμαχική δύναμη απαρτιζόταν από 12 βρετανικά πλοία, συγκεκριμένα τα: ”Asia” (ναυαρχίδα), ”Genoa», ”Albion», ”Darmouth», ”Cabrian», ”Glasgow», “Talbot», ”Rose», ”Mosquito», ”Brisk», ”Philomel” και ”Hind», 8 ρωσικά, τα: ”Azov” (ναυαρχίδα), ”Ezekiel», ”Cangut», ”Aleksandr», ”Provornoy», ”Elena», ”Konstantin” και ”Kastor” και 7 γαλλικά: ”Sirene” (ναυαρχίδα), ”Scipion», ”Trident», ”Breslaw», ”Armide», ”Daphne” και ”Alkyone»^[57]. Αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων ήταν ο Codrington, ο οποίος έφερε το βαθμό του αντιναυάρχου, ενώ οι De Rigny και Heyden, ήταν υποναύαρχοι.

Πίνακας του John Christian Schetky (British 1778-1874), του 19ου αιώνα. Παρουσιάζει την ναυμαχία στο Ναυαρίνο. Στο κέντρο του πίνακα παρουσιάζεται ένα από τα πλοία που συμμετείχε στον Βρετανικό στόλο. Το H.M.S. Talbot, του οποίου κυβερνήτης ήταν ο Hon. F. Spencer. Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγα χρόνια αργότερα, ανέλαβε κυβερνήτης στο πλοίο αυτό ο Henry Codrington, ο γιός του Ναυάρχου Codrington, που είχε πολεμήσει με τον πατέρα του στο Ναυαρίνο, και είχε τραυματισθεί σοβαρά.

Στις 8 Οκτωβρίου, ο Codrington διέταξε τον στόλο να εισέλθει στον κόλπο του Ναυαρίνου και τα πλοία να αγκυροβολήσουν σε συγκεκριμένες θέσεις μπροστά από αυτά του εχθρού. Η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα τεταμένη. Τα πλοία της Βρετανικής μοίρας είχαν τοποθετηθεί στο κέντρο. Ακολούθησαν τα Γαλλικά και τα Ρωσικά. Ο Ιμπραήμ έστειλε απεσταλμένο στον Codrington και ζήτησε επιτακτικά την άμεση αποχώρηση του συμμαχικού στόλου, υπενθυμίζοντας ότι δεν είχε δώσει άδεια για να εισέλθει στο Ναυαρίνο. Ο υπερήφανος και γενναίος Codrington απάντησε ότι «ήρθε για να δώσει διαταγές και όχι για να λάβει» και ξεκαθάρισε με κατηγορηματικό τρόπο, πως οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια των Τουρκο-αιγυπτίων θα οδηγούσε άμεσα σε σύγκρουση και στην καταστροφή του στόλου τους.

Ο Ιμπραήμ ανέμενε αυτήν την σύγκρουση και θεωρούσε ότι είχε στήσει μία παγίδα στον συμμαχικό στόλο.

Από την άλλη όμως ο Codrington είχε μελετήσει την κατάσταση και ήταν ιδιαίτερα αισιόδοξος, παρά την συντριπτική αριθμητική ισχύ του αντιπάλου. Ο συμμαχικός στόλος διέθετε «υψηλότερα» σκάφη, εξοπλισμένα με ταχύτερα πυροβόλα με μεγαλύτερη εμβέλεια και εξαιρετικά εκπαιδευμένους και εμπειροπόλεμους πυροβολητές. Επιπλέον, λόγω της θέσης του, είχε δυνατότητες ελιγμών σε αντίθεση με τα στοιβαγμένα και αγκυροβολημένα οθωμανικά πλοία.

Όταν εισήλθε ο συμμαχικός στόλος στον κόλπο, ο Codrington έστειλε αντιπροσώπους στον Ιμπραήμ για να του ζητήσει να επιστρέψουν οι στόλοι των Οθωμανών στις βάσεις τους. Οι Τούρκοι στα Δαρδανέλια και οι Αιγύπτιοι στην Αλεξάνδρεια. Στην αντιπροσωπεία συμμετείχε και ο Έλληνας πλοηγός Πέτρος Μικέλης, τον οποίο δολοφόνησαν Τούρκοι ναύτες^[58].

Επίσης, ο Βρετανός κυβερνήτης της φρεγάτας «Dartmouth», που είχε εισέλθει πρώτη στον κόλπο με αποστολή αγγελιαφόρου, υψώνοντας λευκή σημαία, εντόπισε ένα τουρκικό πυρπολικό που εκινείτο προς το μέρος του^[59].  Αμέσως έστειλε ένα απόσπασμα για να ζητήσει την απομάκρυνσή του, το οποίο δέχθηκε πυρά με αποτέλεσμα να φονευθεί ο υποπλοίαρχος Fitzroy^[60], και να τραυματισθούν ορισμένοι ναύτες, ενώ οι Τούρκοι άναψαν φωτιά στο πυρπολικό. Τότε, ο πλοίαρχος Fellows, κυβερνήτης του ”Darmouth”, έστειλε άλλο πλοιάριο, το οποίο βύθισε το εχθρικό πυρπολικό^[61].

Οι φρεγάτες «Sirene» και «Dartmouth», απάντησαν στις προκλήσεις με πυροβολισμούς. Τότε τα τουρκο-αιγυπτιακά πλοία άρχισαν να κανονιοβολούν την «Sirene», ενώ η “Asia” δέχθηκε τα πυρά της τουρκικής ναυαρχίδας και η ναυμαχία του Ναυαρίνου άρχισε. Ήταν η τελευταία ναυμαχία στην ιστορία μεταξύ ιστιοφόρων πλοίων.

Λεπτομερείς περιγραφές της μάχης αναφέρουν ότι τα πλοία ήταν τόσο κοντά μεταξύ τους, ώστε εμπλέκονταν τα ξάρτια τους, ενώ οι ναύτες έβαλαν ακόμη και με πιστόλια.

Ένα άλλο τουρκικό πυρπολικό επιτέθηκε στο γαλλικό θωρηκτό «Skipion» και παραλίγο να επιτύχει να το πυρπολήσει. Σώθηκε την τελευταία στιγμή μετά από παρέμβαση του γαλλικού θωρηκτού «Trident». Το «Sirene» βύθισε την αιγυπτιακή φρεγάτα «Isania» και εξουδετέρωσε τα πυροβόλα της αριστερής πλευράς της εισόδου του λιμανιού. Τα βρετανικό πλοίο «Albion» και το ρωσικό «Azov», κινδύνευσαν. Τότε το γαλλικό θωρηκτό «Breslaw» παρενέβη και βύθισε το θωρηκτό «Γκιου Ρεβάν», που αποτελούσε την ναυαρχίδα του ναυάρχου Ταχίρ πασά, που διοικούσε το στόλο, στη θέση του Ιμπραήμ. Το «Breslaw» βύθισε και άλλες τέσσερις εχθρικές φρεγάτες.

Η ναυαρχίδα του Codrington «Asia», εξουδετέρωσε το θωρηκτό «Φάχτι Μπάρι» και τη φρεγάτα «Γκεριέρ», με τη βοήθεια του ρωσικού «Azov», το οποίο με την σειρά κατέστρεψε τρεις εχθρικές φρεγάτες και μια κορβέτα. Σε λιγότερο από δυο ώρες, τα τρία θωρηκτά και σχεδόν όλες οι οθωμανικές φρεγάτες είχαν βυθισθεί ή είχαν καταστραφεί ολοσχερώς. Ο συμμαχικός στόλος συνέχισε να κανονιοβολεί για άλλες δυο ώρες και τα μικρότερα εχθρικά πλοία. Το 90% του τεράστιου τουρκο-αιγυπτιακού στόλου βυθίσθηκε από τα πυρά των συμμάχων, ενώ πολλά από τα πλοία που σώθηκαν καταστράφηκαν από τους ίδιους τους Οθωμανούς για να μην τα αιχμαλωτίσουν οι σύμμαχοι.

Μέχρι τις 5 η ώρα το απόγευμα τα περισσότερα τουρκοαιγυπτιακά πλοία είχαν καταστραφεί ή παραδοθεί.

Τουλάχιστον 4.000 Οθωμανοί σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 2.000 τραυματίσθηκαν, ενώ οι σύμμαχοι είχαν 181 νεκρούς και 480 τραυματίες (272 Βρετανοί, 184 Γάλλοι και 198 Ρώσοι σκοτώθηκαν ή τραυματίσθηκαν). Οι σύμμαχοι είχαν υποστεί πολλές ζημιές, αλλά δεν είχε βυθισθεί κανένα πλοίο του στόλου τους.

Ο ναύαρχος De Rigny ανέφερε ότι ”στην ιστορία δεν υπήρξε μεγαλύτερη καταστροφή στόλου». Στη διάρκεια της μάχης η ναυαρχίδα ”Asia” είχε δεχθεί πάνω από 170 βολές και είχε πάθει ζημιές σε πολλά σημεία.

Παρουσιάζεται ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο για την ναυμαχία στο Ναυαρίνο. Πρόκειται για το προσωπικό χειρόγραφο ημερολόγιο του Βρετανού Ναυάρχου Henry Gage Morris, που μετατέθηκε ως νέος αξιωματικός στο HMS Glasgow το 1826, και συμμετείχε στη ναυμαχία στο Ναυαρίνο, υπό τον κυβερνήτη James Ashley Maude, 178 σελίδες. Περιέχει 3 χάρτες, ένας εκ των οποίων συμπληρώνεται με υδατογραφία, μέγεθος folio, καλύπτει την περίοδο 1826-28 (Συλλογή ΕΕΦ).

Η νίκη ήταν πλέον οριστική και αποφασιστική, και ο Nαύαρχος Codrington ήταν ο μεγάλος νικητής και ήρωας του Ναυαρίνου.

Ο Codrington ολοκλήρωσε την αποστολή του δέκα μήνες αργότερα, όταν επέβαλε μετά από διαπραγματεύσεις στους Αιγυπτίους να δεχθούν την οριστική συμφωνία αποχώρησης από την Ελλάδα. Μία αναχώρηση που πραγματοποιήθηκε όταν έφθασε για να την επιβλέψει στρατός 14.000 Γάλλων στην Πελοπόννησο, ένα χρόνο μετά τη ναυμαχία. Ο Σουλτάνος κήρυξε «ιερό πόλεμο», και έδωσε έτσι αφορμή στον Τσάρο να κηρύξει πόλεμο και να τον αναγκάσει να δεχθεί την ελληνική αυτονομία με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης.

Οι Έλληνες αξιοποίησαν τον ρωσοτουρκικό πόλεμο και την αποχώρηση των Αιγυπτίων για να επικρατήσουν στη Στερεά Ελλάδα και να επιτύχουν την πλήρη ανεξαρτησία τους με τη σύσταση του πρώτου Ελληνικού κράτους.

Την επομένη ημέρα της ναυμαχίας, οι σύμμαχοι απαίτησαν από τον Ιμπραήμ, που είχε προλάβει να καταφύγει στα ορεινά της Μεσσηνίας, να διατάξει κατάπαυση του πυρός, υπό την απειλή κήρυξης γενικευμένου πολέμου. Οι Οθωμανοί αποδέχθηκαν και έτσι υπεγράφη ανακωχή στην ναυαρχίδα του Codrington. Ο μεγάλος Βρετανός ναύαρχος απέστειλε λεπτομερή έκθεση στο Βρετανικό Ναυαρχείο, στην οποία ανέφερε εμπεριστατωμένα την ανάγκη της ναυμαχίας, τόσο για την προστασία των Ελληνικών πληθυσμών που υπέφεραν από τους Τουρκοαιγυπτίους, όσο και για την τήρηση των όρων της Συνθήκης του Λονδίνου. Αφετέρου επισύναψε αναφορές υφισταμένων του, όπως του υποναυάρχου Rowan Hamilton, οι οποίες επιβεβαίωναν τις πράξεις του Ιμπραήμ^[62].

Μετά την υπογραφή της ανακωχής με τους Τουρκοαιγυπτίους και την αποστολή της έκθεσης στο Βρετανικό Ναυαρχείο, ο Codrington και ο Βρετανικός Στόλος της Μεσογείου, κατέπλευσαν στη Μάλτα, με σκοπό την αναδιοργάνωση. Παρέμειναν εκεί έως το Μάιο του 1828, οπότε και επανήλθαν στην Πελοπόννησο και επανενώθηκαν με τους Γάλλους και τους Ρώσους, με σκοπό την ειρηνική αποχώρηση του Ιμπραήμ Πασά, ο οποίος έθετε διαρκώς προσκόμματα^[63] και ουσιαστικά αρνείτο να αποχωρήσει. Έτσι, στις 25 Ιουλίου 1828, στην Αλεξάνδρεια ο Codrington κατέληξε μετά από διαπραγματεύσεις στη συνθήκη της 6^ης Αυγούστου 1828, σύμφωνα με την οποία τα στρατεύματα του Ιμπραήμ θα εκκένωναν την Πελοπόννησο^[64].

Στη Βρετανία (και σε όλη την Δύση) η νίκη των συμμάχων έγινε δεκτή με ενθουσιασμό.

Παρτιτούρα μουσικού έργου με τίτλο: “L’Echo de Navarin” (τα νέα από το Ναυαρίνο), του G. Kuhn. Στίχοι του Alphonse Jarry (Συλλογή ΕΕΦ).

Τον Ιανουάριο του 1828 άλλαξε η Κυβέρνηση στο Λονδίνο, και η εξουσία πέρασε στον δούκα του Wellington (νικητή του Ναπολέοντα στο Βατερλό). Με δεδομένο τον φόβο καθόδου της Ρωσίας στη Μεσόγειο, η στάση άλλαξε για τους τύπους. Ο Wellington χαρακτήρισε τη ναυμαχία στο Ναυαρίνο “απροσδόκητη” και “ατυχές γεγονός”. Η κίνηση αυτή ήταν αναγκαία σε πολιτικό επίπεδο για να διατηρηθούν οι διπλωματικές σχέσεις με την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Ο στόχος είχε όμως επιτευχθεί. Η Ελλάδα θα ήταν πλέον μία ελεύθερη χώρα.

Αξίζει να αναφερθούν μερικά περιστατικά από τις κρίσιμες ώρες της μεγάλης ναυμαχίας στο Ναυαρίνο. Ο μεγάλος ναύαρχος Codrington στεκόταν διαρκώς όρθιος αγέρωχος στο κατάστρωμα της ναυαρχίδας του “Asia”, παρά το ότι αποτελούσε εύκολο στόχο για τους σκοπευτές του εχθρού, επειδή ήταν ιδιαίτερα ψηλός και επιβλητικός. Ο Τούρκος Ταχίρ πασάς είχε δώσει εντολή σε επίλεκτους σκοπευτές, προσφέροντας τεράστιες αμοιβές, να τον σκοτώσουν. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να χτυπήσουν το καπέλο του, το μανίκι του και το ρολόι του. Ο Βρετανός ναύαρχος δεν σταμάτησε στιγμή να ηγείται και να μάχεται. Ακόμη και όταν ο γιος του, ο δόκιμος Henry Codrington, που υπηρετούσε και αυτός στην “Asia”, τραυματίστηκε σοβαρά, ο Ναύαρχος έλειψε για λίγα λεπτά για να τον δει. Αμέσως μετά επανήλθε στη θέση του, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος. Ακόμη υπενθυμίζεται ότι για τη γενναιότητά του, ο γιός του τιμήθηκε και με τo Γαλλικό μετάλλιο της Λεγεώνας της Τιμής^[65].

Πίνακας και φωτογραφία του Henry John Codrington. Έγινε υποναύαρχος το 1857 και στη συνέχεια ήταν ο Ναύαρχος Επιθεωρητής στη Μάλτα 1858-63, και Διοικητής στο Πλύμουθ από το 1869-72.

Ο μεγάλος Βρετανός ναύαρχος και ο γιός του, αποτελούν και αυτοί ηρωικές μορφές του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων.

Στην Κωνσταντινούπολη οι πρεσβευτές των τριών συμμάχων ζήτησαν στον Σουλτάνο να δεχθεί τη Συνθήκη του Λονδίνου, σε διαφορετική περίπτωση θα αποχωρούσαν. Τελικά οι 3 πρεσβευτές αποχώρησαν από την Κωνσταντινούπολη στις 8 Δεκεμβρίου 1827, καθώς δεν είχαν πάρει σαφή απάντηση από τους Οθωμανούς.

Με την επιστροφή του στην Μεγάλη Βρετανία, το Σεπτέμβριο του 1828, ο Codrington τέθηκε σε διαθεσιμότητα. Το αιτιολογικό ήταν ότι αμέλησε να διενεργήσει πλήρεις ελέγχους στα πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου που διασώθηκαν στο Ναυαρίνο, με αποτέλεσμα να επιτύχουν οι Οθωμανοί τη μεταφορά Ελλήνων σκλάβων από την Πελοπόννησο προς την Αλεξάνδρεια με πλοία του στόλου του Ιμπραήμ που αποχωρούσαν. Είχε προηγηθεί σάλος στο Κοινοβούλιο και την κοινή γνώμη όταν τους πρώτους μήνες του 1828 έφθασαν οι πληροφορίες ότι 5.500 Έλληνες από την Πελοπόννησο, κυρίως γυναίκες και παιδιά, πωλούνταν στα σκλαβοπάζαρα της Αλεξάνδρειας, κάτι που έφερε σε δύσκολη θέση τη Βρετανική κυβέρνηση. Ο Ναύαρχος Codrington εξήγησε ότι οι συνθήκες που επικρατούσαν μετά την ναυμαχία δεν επέτρεψαν τη διενέργεια νηοψίας σε όλα τα πλοία^[66].

Στη συνέχεια ακολούθησε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828 – 1829 και η Μεγάλη Βρετανία που φοβόταν το ενδεχόμενο καθόδου των Ρώσων στη Μεσόγειο, αντιμετώπισε πλέον την νίκη στο Ναυαρίνο με μία επιβεβλημένη συγκράτηση, με δεδομένο ότι οι Οθωμανοί αποτελούσαν ανάχωμα κατά της Ρωσίας^[67].

Επί της ουσίας όμως, η ναυμαχία στο Ναυαρίνο αποτελούσε ένα πολύ καλά μελετημένο σχέδιο και στρατηγική επιλογή του George Canning, το οποίο εκτέλεσε με επιτυχία ο μεγάλος ναύαρχος Edward Codrington. Η οδηγία ήταν να εκδιώξει τον Ιμπραήμ με την διπλωματική γλώσσα, και εάν αυτό δεν αρκεί με την ισχύ των όπλων.

Το 1831 ο Codrington τοποθετήθηκε διοικητής της Εκπαιδευτικής Μοίρας του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού. To 1832 εξελέγη βουλευτής των Φιλελευθέρων στον Devonport, και τιμήθηκε από το Βρετανό βασιλέα Γουλιέλμο Δ’, με το Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Λουτρού. Την ίδια εποχή προσκλήθηκε από το Ρώσο Αυτοκράτορα Νικόλαο Α’ στην Αγία Πετρούπολη, όπου τιμήθηκε με τον Σταυρό του Αγίου Γεωργίου 2ας Τάξεως για τη δράση του^[68]. Ταυτόχρονα, τον συνόδευε και ο γιος του, υποπλοίαρχος Henry Codrington, ο οποίος τιμήθηκε με το Παράσημο του Αγίου Βλαδιμήρου για τη γενναιότητά του στο Ναυαρίνο^[69].

Το 1834, υποβλήθηκε στο Βρετανικό Κοινοβούλιο πρόταση μομφής κατά του Codrington για το Ναυαρίνο. Η κίνηση αυτή είχε σαφώς ένα προσχηματικό χαρακτήρα. Ο Codrington απέδειξε την αθωότητά του και μάλιστα κατόρθωσε να επιβάλει να ψηφισθεί απόφαση για την παροχή 60.000 λιρών ως αποζημίωση, στους αξιωματικούς και ναύτες που έλαβαν μέρος στη ναυμαχία του Ναυαρίνου^[70].

Το 1839, ο Codrington προήχθη σε ναύαρχο, τιμήθηκε με το Ναυτικό Μετάλλιο Γενικής Υπηρεσίας και τοποθετήθηκε αρχηγός του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, με έδρα το Portsmouth^[71]. Ο βασιλέας της Ελλάδος Όθων τον τίμησε με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος των Ιπποτών του Σωτήρος, αναγνωρίζοντας την συνεισφορά του υπέρ της Ελλάδος^[72]. Συγχρόνως, τιμήθηκε και ο γιος του, αντιπλοίαρχος Henry Codrington^[73].

Το μετάλλιο του βρετανικού ναυτικού. Το συγκεκριμένο μετάλλιο είχε απονεμηθεί στον James Collier ο οποίος είχε υπηρετήσει ως Quarter-Master στο πλοίο H.M.S. Psyche στην Java και στο πλοίο H.M.S. Genoa στο Ναυαρίνο (συλλογή ΕΕΦ).

Το 1847 η βρετανική κυβέρνηση θέσπισε ένα μετάλλιο το οποίο απένειμε σε όσους ναυτικούς συμμετείχαν σε ναυμαχίες την περίοδο 1793-1840. Το μετάλλιο Γενικής Υπηρεσίας Ναυτικού θεσπίστηκε για να απονεμηθεί στους επιζώντες των Ναπολεόντειων Πολέμων και σε όσους συμμετείχαν σε ναυμαχίες μέχρι το 1840.

Το μετάλλιο είναι κυκλικό, διαμέτρου 36 mm, κατασκευασμένο από άργυρο. Στην πρόσθια όψη φέρει την κεφαλή της βασίλισσας Βικτωρίας και την επιγραφή “VICTORIA REGINA 1848”. Δεν φέρει την κεφαλή του βασιλέως που βρισκόταν στην εξουσία όταν έγιναν οι ναυμαχίες για τις οποίες δόθηκε το μετάλλιο. Στην οπίσθια όψη φέρεται η Βρετανία, με μορφή γυναίκας, που κρατά τρίαινα και κάθεται πάνω σε θαλάσσιο ίππο. Η ταινία του μεταλλίου, λευκή με γαλάζια άκρα, αναρτάται από οριζόντια μεταλλική μπάρα. Αποτελεί έργο του Βρετανού χαράκτη William Wyon. Επί της ταινίας τοποθετούνται μεταλλικές διεμβολές, που φέρουν ονόματα ή ημερομηνίες ναυμαχιών, μικρότερης κλίμακας μαχών, ναυτικών επιχειρήσεων ή πλοίων που υπηρέτησε ο τιμώμενος. Σημειώνεται ότι απονεμήθηκαν 1142 μετάλλια στους επιζώντες (το 1848) της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου.

Ο ναύαρχος Edward Codrington απεβίωσε στο Λονδίνο το 1851 σε ηλικία 81 ετών. Ετάφη αρχικά στον Ναό του Αγίου Πέτρου στην Πλατεία Eaton, αλλά το 1954 τα οστά του επανετάφησαν στο Κοιμητήριο του Brookwood στο Surrey. Προς τιμήν του υπάρχουν μία αναμνηστική πλάκα στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο και ένας οβελίσκος στην Πύλο (Ναυαρίνο) της Πελοποννήσου.

Μνημείο στην Πύλο αφιερωμένο στον Ναύαρχο Codrington και στους Ναυάρχους De Rigny και Hayden.

Παράλληλα, πολλές οδοί φέρουν το όνομά του σε πολλές Ελληνικές πόλεις.

Η οδός Codrington στην Αθήνα, στο σημείο που τέμνει την Γ Σεπτεμβρίου.

Τέλος, τιμήθηκε το 1927 από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία, με την έκδοση γραμματοσήμου, το οποίο έφερε τη μορφή του.

Γραμματόσημο του 1927, το οποίο εξέδωσαν τα Ελληνικά Ταχυδρομεία, επ’ αφορμή των 100 ετών από τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Εικονίζεται ο αρχηγός του συμμαχικού στόλου, ναύαρχος Edward Codrington.

Μετά από ενέργειες της Ελληνικής κυβερνήσεως, της πόλεως του Brighton και φιλελλήνων Βρετανών, το 2009 τοποθετήθηκε μία τιμητική πλάκα στην οικία του μεγάλου Ναυάρχου.

Το αρχοντικό Codrington και Hampton. Μια μπλε πινακίδα προς τιμή του μεγάλου Ναυάρχου αποκαλύφθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2009, στο 140 Western Road, Hampton Lodge, Brighton, από τον Έλληνα Πρέσβη στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρουσία του Δημάρχου του Brighton & Hove και ενός τεράστιου αριθμού άλλων τοπικών και διεθνών αξιωματούχων.

Η Ελλάδα και η ΕΕΦ, τιμούν τον γενναίο Φιλέλληνα Ναύαρχο Edward Codrington, του οποίου η συνεισφορά, και αυτή του Ηνωμένου Βασιλείου, ήταν καταλυτική για την ανεξαρτησία της Ελλάδος και την κυριαρχία των αξιών και του πολιτισμού που αυτή πρεσβεύει.

Παραπομπές

^[1] Cokayne, George Edward, ”Complete Baronetage (1707–1800)”, εκδ. William Pollard and Co, Exeter, 1906, 5^ος τόμος.
^[2] Βλ. στο ίδιο.
^[3] Burke, John, ”A General and Heraldic Dictionary of the Peerage and Baronetage of the British Empire”, εκδ. H. Colburn and R. Bentley, Λονδίνο, 1832, α’ τόμος, σελ. 270.
^[4] Chisholm, Hugh, ”Codrington, Christopher”, εγκ. ”Encyclopædia Britannica”, εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, 6^ος τόμος, σελ. 636.
^[5] Williams, M. J., Fisher, David R., Thorne, R., ”The History of Parliament: the House of Commons 1790-1820”, εκδ. Boydell and Brewer, Suffolk, 1986.
^[6] Burke, John, ”A General and Heraldic Dictionary of the Peerage and Baronetage of the British Empire”,εκδ. H. Colburn and R. Bentley, Λονδίνο, 1832, α’ τόμος, σελ. 270.
^[7] Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, α’ τόμος, σελ. 2.
^[8] Βλ. στο ίδιο.
^[9] Βλ. στο ίδιο, σελ. 25.
^[10] Hannay, David, ”Codrington, Sir Edward», εγκ.”Encyclopædia Britannica”, εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, 6ος τόμος, σελ. 636.
^[11] Βλ. στο ίδιο.
^[12] Winfield, Rif,” British Warships in the Age of Sail 1793–1817: Design, Construction, Careers and Fates”, εκδ. Seaforth Publishing, Barnsley, 2008, σελ. 214.
^[13] Βλ. στο ίδιο, σελ. 199.
^[14] Βλ. στο ίδιο.
^[15] Βλ. στο ίδιο, σελ. 200.
^[16] White, Collin, ”The Trafalgar captains. Their lives and memorials”, εκδ. Naval Institute Press, Annapolis, 2005.
^[17] Βλ. στο ίδιο.
^[18] Βλ. στο ίδιο.
^[19] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002.
^[20] Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, α’ τόμος, σελ. 46.
^[21] Heathcote, Thomas H., ”Nelson’s Trafalgar captains and their battles. A biographical and historical dictionary”, εκδ. Pen & Sword Maritime, Barnsley, 2005.
^[22] Clayton, Tim, Craig, Phil, ”Trafalgar: The Men, The Battle, The Storm”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 2004.
^[23] Martín, Luis Aragón, ”Militares y Navíos Españoles que participaron en Trafalgar”, εκδ. Ministerio de Defensa, Μαδρίτη, 2005, σελ. 3.
^[24] Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, α’ τόμος, σελ. 99.
^[25] Woodhouse, Christopher Montague, ”The Battle of Navarino”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 1965, σελ. 33.
^[26] Βλ. στο ίδιο.
^[27] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002.
^[28] Howard, Martin R., ”Walcheren 1809: The Scandalous Destruction of a British Army”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2012.
^[29] Βλ. στο ίδιο.
^[30] Suchet, Louis Gabriel, ”Memoirs of the War in Spain, from 1808 to 1814”, εκδ. Henry Colburn, Λονδίνο, 1829, α’ τόμος, σελ. 330.
^[31] Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, α’ τόμος, σελ. 211.
^[32] Βλ. στο ίδιο.
^[33] Βλ. στο ίδιο.
^[34] De Lacy-Bellingari, Edward, ”The roll of the house of Lacy: pedigrees, military memoirs and synoptical history of the ancient and illustrious family of De Lacy, from the earliest times, in all its branches, to the present day”, εκδ. Waverly Press, Camden, 1928, 8^ος τόμος.
^[35] Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, α’ τόμος, σελ. 309.
^[36] Βλ. στο ίδιο, σελ. 310.
^[37] Βλ. στο ίδιο, σελ. 329.
^[38] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002.
^[39] Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, α’ τόμος.
^[40] Βλ. στο ίδιο.
^[41] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002.
^[42] St Clair, William, ”That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008, σελ. 331.
^[43] Βλ. στο ίδιο.
^[44] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002.
^[45] Cokayne, George Edward, ”Complete Baronetage (1707–1800)”, εκδ. Alan Sutton Publishing, Λονδίνο, 1983, 5^ος τόμος, σελ. 148.
^[46] St Clair, William, ”That Greece Might Still Be Free : The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008, σελ. 331.
^[47] Woodhouse, Christopher Montague, ”The Battle of Navarino”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 1965.
^[48] Βλ. στο ίδιο.
^[49] Woodhouse, Christopher Montague, ”The Battle of Navarino”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 1965.
^[50] Βλ. στο ίδιο.
^[51] Παπασωτηρίου, Χαράλαμπος, ”Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της οθωμανικής αυτοκρατορίας 1821-1832”, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996.
^[52] Βλ. στο ίδιο.
^[53] Κουτσονίκας, Λάμπρος, ”Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος, σελ. 359.
^[54] Κόκκινος, Διονύσιος, ”Η Ελληνική Επανάστασις”, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1959, σελ. 263.
^[55] Μελετόπουλος, Μελέτης, ”Ο άρχοντας με τα πολλά πρόσωπα”, εκδ. Καπόν, Αθήνα, 2017.
^[56] Βλ. στο ίδιο.
^[57] Βλ. στο ίδιο.
^[58] Εφ.”Πρωία”, Αθήνα, φύλλο 25^ης Μαρτίου 1882.
^[59] Βλ. στο ίδιο, σελ. 360.
^[60] Βασδραβέλλης, Ι. Κ., ”Η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων και η ναυμαχία του Ναυαρίνου”, εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1973.
^[61] Βλ. στο ίδιο.
^[62] Brewer, David, ”The Greek War of Independence. The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression and the Birth of the Modern Greek Nation”, εκδ. The Overlook Press, Νέα Υόρκη, 2001.
^[63] Βλ. στο ίδιο.
^[64] Βλ. στο ίδιο.
^[65] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002.
^[66] Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, β’ τόμος.
^[67] Λούκος, Χρήστος, ”Ιωάννης Καποδίστριας”, εκδ. εφ.”Τα Νέα”, Αθήνα, 2009, σελ. 74.
^[68] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002
^[69] O’Byrne, William Richard, ”A Naval Biographical Dictionary”, εκδ. J. Murray, Λονδίνο, 1849, σελ. 17.
^[70] Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002
^[71] Hannay, David, ”Codrington, Sir Edward», εγκ. ”Encyclopædia Britannica”, εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, 6ος τόμος, σελ. 636.
^[72] Βλ. στο ίδιο.
^[73] O’Byrne, William Richard, ”A Naval Biographical Dictionary”, εκδ. J. Murray, Λονδίνο, 1849, σελ. 17.

Βιβλιογραφία – Πηγές:

• Cokayne, George Edward, ”Complete Baronetage (1707–1800)”, εκδ. William Pollard and Co, Exeter, 1906, 5ος τόμος.
• Λούκος, Χρήστος “Ιωάννης Καποδίστριας”, εκδ. εφ.”Τα Νέα”, Αθήνα, 2009.
• O’Byrne, William Richard, ”A Naval Biographical Dictionary”, εκδ. J. Murray, Λονδίνο, 1849.
• Hannay, David, ”Codrington, Sir Edward», εγκ.”Encyclopædia Britannica”, εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, 6ος τόμος.
• Brewer, David, ”The Greek War of Independence. The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression and the Birth of the Modern Greek Nation”, εκδ. The Overlook Press, Νέα Υόρκη, 2001.
• Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, β’ τόμος.
• Heathcote, Tony, ”The British Admirals of the Fleet 1734–1995”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2002.
• Κουτσονίκας, Λάμπρος, ”Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”, εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, δ’ τόμος.
• Κόκκινος, Διονύσιος, ”Η Ελληνική Επανάστασις”, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1959, σελ. 263.
• Βασδραβέλλης, Ι. Κ., ”Η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων και η ναυμαχία του Ναυαρίνου”, εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1973.
• Εφ.”Πρωία”, Αθήνα, φύλλο 25ης Μαρτίου 1882.
• Μελετόπουλος, Μελέτης, ”Ο άρχοντας με τα πολλά πρόσωπα”, εκδ. Καπόν, Αθήνα, 2017.
• Παπασωτηρίου, Χαράλαμπος, ”Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική των Ελλήνων και της οθωμανικής αυτοκρατορίας 1821-1832”, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996.
• Woodhouse, Christopher Montague, ”The Battle of Navarino”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 1965.
• St Clair, William, ”That Greece Might Still Be Free : The Philhellenes in the War of Independence”, εκδ. Open Books, Λονδίνο, 2008.
• Anderson, M.S., ”The Eastern Question, 1774-1923: A Study in International Relations”, εκδ. Macmillan, Νέα Υόρκη, 1966.
• Codrington, Edward, ”Memoir of the Life of Admiral Sir Edward Codrington: With Selections from His Public and Private Correspondence”, εκδ. Longmans, Green & Co., Λονδίνο, 1873, α’ τόμος.
• De Lacy-Bellingari, Edward, ”The roll of the house of Lacy: pedigrees, military memoirs and synoptical history of the ancient and illustrious family of De Lacy, from the earliest times, in all its branches, to the present day”, εκδ. Waverly Press, Camden, 1928, 8ος τόμος.
• Suchet, Louis Gabriel, ”Memoirs of the War in Spain, from 1808 to 1814”, εκδ. Henry Colburn, Λονδίνο, 1829, α’ τόμος.
• Martín, Luis Aragón, ”Militares y Navíos Españoles que participaron en Trafalgar”, εκδ. Ministerio de Defensa, Μαδρίτη, 2005.
• Howard, Martin R., ”Walcheren 1809: The Scandalous Destruction of a British Army”, εκδ. Pen & Sword, Barnsley, 2012.
• Clayton, Tim, Craig, Phil, ”Trafalgar: The Men, The Battle, The Storm”, εκδ. Hodder and Stoughton, Λονδίνο, 2004.
• Burke, John, ”A General and Heraldic Dictionary of the Peerage and Baronetage of the British Empire”, εκδ. H. Colburn and R. Bentley, Λονδίνο, 1832, α’ τόμος.
• Winfield, Rif,” British Warships in the Age of Sail 1793–1817: Design, Construction, Careers and Fates”, εκδ. Seaforth Publishing, Barnsley, 2008.
• Heathcote, Thomas H., ”Nelson’s Trafalgar captains and their battles. A biographical and historical dictionary”, εκδ. Pen & Sword Maritime, Barnsley, 2005.
• White, Collin, ”The Trafalgar captains. Their lives and memorials”, εκδ. Naval Institute Press, Annapolis, 2005.
• Williams, M. J., Fisher, David R., Thorne, R., ”The History of Parliament: the House of Commons 1790-1820”, εκδ. Boydell and Brewer, Suffolk, 1986.
• Chisholm, Hugh, ”Codrington, Christopher”, εγκ.”Encyclopædia Britannica”, εκδ. Cambridge University Press, Λονδίνο, 1911, 6ος τόμος.

Πορτραίτο του Winckelmann, έργο της Angelika Kauffmann (1764)

“In Gegenden, wo die Künste geblüht haben, sind auch die schönsten Menschen gezeugt worden“ (“Σε περιοχές, όπου άνθισαν οι τέχνες, δημιουργήθηκαν και οι ομορφότεροι άνθρωποι”).

Ο Johann Joachim Winckelmann (1717 – 1768) υπήρξε ο πρώτος Γερμανός αρχαιολόγος, με τη σημερινή έννοια του όρου, και σημαντικός δάσκαλος της τέχνης. Το κυριότερο έργο του, “Ιστορία της αρχαίας τέχνης” (Geschichte der Kunst des Alterthums, 1764) αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της επιστήμης της Αρχαιολογίας και της σύγχρονης Ιστορίας της τέχνης. Εξόπλισε την Aρχαιολογία με την επιστημονική μέθοδο, αποκαθαίροντάς την από τον αρχαιοδιφικό ερασιτεχνισμό που ως τότε την καθήλωνε σε ασχολία “ευγενών κυρίων”. Ρηξικέλευθα για την εποχή του, πρόταξε την υπεροχή της ελληνικής, κλασικής αρχαιότητας, έναντι της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής, και θεμελίωσε τον γερμανικό κλασικισμό πάνω στην ελληνική αρχαιολατρία. Δολοφονήθηκε υπό ανεξιχνίαστες συνθήκες σε ηλικία μόλις 50 ετών στην Τεργέστη. Την ημέρα αυτή έφερε στις αποσκευές του τα αγαπημένα από τη νιότη του βιβλία, που καθόρισαν όλη του τη σκέψη και πορεία: αυτά του Ομήρου.

Ο Winckelmann γεννήθηκε σχεδόν 70 χρόνια πριν τη Γαλλική Επανάσταση και 100 πριν την Ελληνική. Ήταν ο πλέον διάσημος γιός της πόλης του Stendal (από το Altmark, Sachsen-Anhalt) της Πρωσίας. Υπήρξε ένα αυθεντικά φιλελεύθερο και πρωτοπόρο πνεύμα που επηρέασε τους μεγαλύτερους άνδρες της Γερμανίας (Lessing, Goethe, Herder, Schiller), τον Λόρδο Βύρωνα, ακόμη και τους θιασώτες της Γαλλικής Επανάστασης και αργότερα του Ναπολέοντος. Ο ίδιος ο Goethe χαρακτήρισε τον 18ο αιώνα “εκατονταετία του Winckelmann”, ορίζοντας έτσι το μέτρο της σπουδαιότητάς του. Η επιτυχία αυτή είναι άξια θαυμασμού, αν αναλογισθεί κανείς ότι ο Johann Joachim Winckelmann γεννήθηκε σε μια φτωχή και εξαθλιωμένη από τον Τριακονταετή Πόλεμο (1618 – 1648) πρωσική πόλη, ως μοναχογιός ενός υποδηματοποιού. Παρόλα αυτά, η εκπαίδευση του μονάκριβου γιου της οικογένειας ήταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των γονιών του, οι οποίοι τον έστελναν στο δημοτικό σχολείο λατινικών της πόλης τους (städtische Lateinschule). Χάρη στη συμμετοχή του σε μία χορωδία απόρων μαθητών, κατορθώνει να αποκτήσει τα βιβλία του και ελεύθερη πρόσβαση στα μαθήματα. Εκεί γνωρίζει τον σχεδόν τυφλό διευθυντή του σχολείου, Esaias Wilhelm Tappert, του οποίου γίνεται έμπιστος βοηθός και του διαβάζει βιβλία. Αυτή η εμπειρία, καθώς και η πρόσβαση που αποκτά ο νεαρός Winckelmann στη σχολική βιβλιοθήκη, την οποία επιβλέπει, του προσφέρουν την πρώτη γνωριμία με σημαντικά γραπτά Άγγλων και Γάλλων συγγραφέων, τα οποία σταδιακά θα ξυπνήσουν μέσα του την ιδέα της πολιτικής ελευθερίας. Η αντίληψη που έχει από νωρίς σχηματίσει άλλωστε για την Πρωσία είναι ότι πρόκειται για μία χώρα δεσποτείας, στην οποία, όπως θα αναφέρει κατοπινά, έχει “νιώσει τη σημαίνει σκλαβιά”.

WINCKELMANN, Johann Joachim, λιθογραφία (συλλογή ΕΕΦ)

Mε παρότρυνση του Tappert, o δεκαοκτάχρονος Winckelmann μεταβαίνει τον Μάρτιο του 1735 για γυμνασιακές σπουδές στο Βερολίνο (Cöllnisches Gymnasium zu Berlin), όπου παραμένει έως το φθινόπωρο του 1736. Εκεί μελετά την θεωρία του κρατικού συντάγματος, βιογραφίες επιστημόνων, φυσικές επιστήμες, και διευρύνει τις γνώσεις του για την ελληνική γλώσσα και γραμματεία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η απαρχή του Φιλελληνισμού του εντοπίζεται σε αυτή τη γόνιμη περίοδο της νεότητας του. Στην φάση αυτή γνωρίζει τον αντιπρόεδρο του Γυμνασίου, Christian Tobias Damm, ο οποίος ειδικεύεται στη Μυθολογία. Ο Damm μεταλαμπαδεύει την αγάπη του για τα ομηρικά έπη στον Winckelmann, αγάπη η οποία αποτελεί εφαλτήριο της βαθιάς του ενασχόλησης με την αρχαιότητα, την τέχνη και τη φιλοσοφία της. Ο Όμηρος θα παραμείνει ο αγαπημένος του συγγραφέας ως τον θάνατό του. Το Νοέμβριο του 1736 επιστρέφει στην πόλη του και συνεχίζει τις σπουδές του στο Salzwedeler Gymnasium, ενώ παράλληλα διδάσκει ελληνικά. Ο πρύτανης του σχολείου Bake τον χαρακτηρίζει “ανήσυχο και ασταθές άτομο” (homo vagus et inconstans).

Τον Απρίλιο του 1738 εγγράφεται φοιτητής Θεολογίας στο Halle, όπου με μεγάλο ενδιαφέρον παρακολουθεί τις διαλέξεις του Alexander Gottlieb Baumgarten (1714–1762), ιδρυτή της Αισθητικής στη Γερμανία. Επίσης επισκέπτεται το σεμινάριο του γιατρού και φιλολόγου Johann Heinrich Schulze (1687–1744) για τις ελληνικές και ρωμαϊκές αρχαιότητες σύμφωνα με τα αρχαία νομίσματα. Από εδώ ίσως θα αρχίσει να εξελίσσει την ικανότητά του για λεπτομερή περιγραφή των μερών των έργων τέχνης, όπως λ.χ. στην περίφημη περιγραφή του συμπλέγματος του Λαοκόοντος από την “Ιστορία της αρχαίας τέχνης” (Geschichte der Kunst des Alterthums, 1764). Για παράδειγμα, η εμμονή του στην εξονυχιστική καταγραφή των μερών του ανθρωπίνου σώματος, ως βάση για την ανάλυση αγαλμάτων της αρχαίας ελληνικής τέχνης (π.χ. για τον Απόλλωνα του Belvedere) και ως οδηγός για την αισθητική τους προσέγγιση, σχετίζεται με τις σύντομες σπουδές του Ιατρικής στο πανεπιστήμιο της Jena (Μάιος 1741), τις οποίες ωστόσο δεν ολοκλήρωσε. Ως δεύτερο λόγο της εμμονής του με το κάλλος του ανθρώπινου σώματος, κυρίως του ανδρικού, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς και την ομοφυλοφιλία του, η οποία βεβαιώνεται από πολλούς μελετητές του βίου του.

Τα χρόνια που ακολουθούν εργάζεται ως ιδιωτικός δάσκαλος ελληνικών και λατινικών για οικογένειες, προκειμένου να βιοπορίζεται. Παράλληλα, πραγματοποιεί φιλολογικές, φιλοσοφικές και ιστορικές μελέτες, οι οποίες σήμερα σώζονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας στο Παρίσι (Bibliothèque nationale de France, Paris). Την περίοδο αυτή της ζωής του θεωρεί ως μάλλον επαχθή. Εργάσθηκε ως δάσκαλος και αντιπρύτανης στη Lateinschule Seehausen (1742). Όμως, η θέρμη με την οποία δίδασκε τα ελληνικά, δεν έβρισκε ανταπόκριση στη νεολαία της πρωσικής επαρχίας, στην οποία ο Winckelmann ένιωθε να ασφυκτιά εξαιτίας των περιορισμένων διανοητικών της οριζόντων. Αναφέρεται δε ότι ο ίδιος εργαζόταν εξαντλητικά, σε βαθμό κατάρρευσης.

Η πρόταση του κόμητα Heinrich von Bünau, να μεταβεί στο Schloss Nöthnitz κοντά στη Δρέσδη και να αναλάβει χρέη βιβλιοθηκονόμου σε μια πολύ σημαντική, δημόσια προσβάσιμη ιδιωτική βιβλιοθήκη της εποχής, θα του προσφέρει διέξοδο από την ανία του Seehausen. Στη ζωή του Winckelmann προέκυπτε συχνά η εμφάνιση σημαντικών προσώπων με κύρος, τα οποία του προσέφεραν διόδους προσωπικής εξέλιξης. Κατά πάσα πιθανότητα ο Winckelmann ήταν ένας χαρακτήρας ευάρεστος και εκλεπτυσμένος, με δυνατότητα ευελιξίας στις κοινωνικές συναναστροφές του. Σύντομα λοιπόν εντυπωσίασε και τον πρεσβευτή του Πάπα και επισκέπτη της βιβλιοθήκης, Alberico Archinto, ο οποίος τον προσκάλεσε στη Ρώμη για να αναλάβει χρέη βιβλιοθηκονόμου στο Βατικανό. Η θέση αυτή είχε μεγάλη σημασία για τον Winckelmann, διότι η βιβλιοθήκη στο Βατικανό αποτελούσε το κέντρο της παγκόσμιας γνώσης. Ο Archinto θέτει ως όρο για την αποδοχή του στο Βατικανό, την αποκήρυξη του λουθηρανισμού εκ μέρους του Winckelmann και τον προσηλυτισμό του στον καθολικισμό, κάτι που ο Winckelmann δέχεται χωρίς αντίρρηση προκειμένου να διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες στη Ρώμη. Εκεί θα αφοσιωθεί απρόσκοπτα στη δια ζώσης μελέτη των καλλιτεχνικών έργων, ως “Augenmensch” (“άνθρωπος του βλέμματος”, οπτικός τύπος).

Η Ρώμη συντελεί καθοριστικά στην ανάδυση του ιστορικού τέχνης και αρχαιολόγου Winckelmann. Εκεί γνωρίζει τον πρώιμο κλασικιστή ζωγράφο Anton Raphael Mengs, στην οικία του οποίου διαμένει, με τον οποίον μοιράζεται την ίδια αγάπη για την ελληνική τέχνη. Κατόπιν γνωρίζει τη νεαρή Γερμανίδα καλλιτέχνη Angelica Kauffmann (1741-1807), η οποία εκ μέρους του Johann Kaspar Füßli (1706–1782), Ελβετού ζωγράφου, φιλοτεχνεί το πορτραίτο του το 1764.

Kauffmann, Angelika, λιθογραφία (συλλογή ΕΕΦ)

Ως προστατευόμενος του Archinto αποκτά διασυνδέσεις με ιταλικούς κύκλους μελετητών και έχει τη δυνατότητα να επισκέπτεται τις βιβλιοθήκες τους. Mετά τον θάνατο του Archinto, ο Winckelmann γίνεται προστατευόμενος του καρδιναλίου Alessandro Albani, o oποίος συμβάλλει καθοριστικά στον διορισμό του Winckelmann ως επιτρόπου των αρχαιοτήτων της Ρώμης (1763), θέση με υψηλότατη επιρροή και κύρος. Αναλαμβάνει ξεναγήσεις υψηλά ιστάμενων προσώπων στην αρχαία Ρώμη και πραγματοποιεί αρχαιολογικά ερευνητικά ταξίδια. Μεταξύ 1758 -1767 ολοκληρώνει τέσσερα ταξίδια στις κατεστραμμένες από την έκρηξη του Βεζουβίου πόλεις Πομπηία, Ηerculaneum και Σταβίες. Με τις αναφορές για τις ανασκαφές στις πόλεις του Βεζούβιου, ο Winckelmann ανέπτυξε ένα πρώτο σχήμα για την επιστημονική περιγραφή των ανασκαφών. Στο Paestum αντικρύζει για πρώτη φορά ελληνικούς ναούς, γεγονός που τον συναρπάζει. Αποτυπώνει τις εμπειρίες του στο έργο “Anmerkungen über die Baukunst der Alten“ (“Σημειώσεις για την αρχιτεκτονική των αρχαίων”, 1761).

Στις αρχές του 1764 εμφανίζεται το κύριο έργο του Winckelmann, η «Ιστορία της Τέχνης της Αρχαιότητας»( Geschichte der Kunst des Alterthums). Στο έργο αυτό, παρουσιάζει την εξέλιξη της τέχνης με βάση την ακολουθία των περιόδων του στιλ, χρησιμοποιώντας ως κύριο παράδειγμα την ελληνική τέχνη. Διακρίνει τις παρακάτω εποχές στην αρχαία ελληνική τέχνη και στην αρχαία λογοτεχνία: (α) την εποχή του «αρχαϊκού ύφους», με τη μεγαλύτερη χρονική διάρκεια από όλες (7ος-6oς αι. π.Χ.), (β) την εποχή του υψηλού ύφους, η οποία εκφράζει την καλλιτεχνική κορύφωση της κλασικής εποχής του 5ου αι. με εκπροσώπους της τον Φειδία, τον Πραξιτέλη, τον Λύσιππο και τον Απελλή, (γ) την εποχή του “ωραίου ύφους” του Πραξιτέλη, και, τέλος (δ) την εποχή της παρακμής της αρχαίας τέχνης και λογοτεχνίας. Η αξία του έργου του έγκειται στην ακριβή περιγραφή των χαρακτηριστικών κάθε καλλιτεχνικής περιόδου. Με αυτόν τον τρόπο δημιούργησε ένα μεθοδολογικό εργαλείο ταξινόμησης των έργων, όχι αποκλειστικά για την επιστήμη της κλασικής αρχαιολογίας. Στον πυρήνα του έργου του βρίσκονται οι εντυπωσιακές και λεπτομερείς περιγραφές των καλλιτεχνικών αριστουργημάτων.

Ακολουθώντας τη διάταξη του Winckelmann ως σήμερα, αναφερόμαστε στις δυο κύριες εποχές της ελληνικής τέχνης (5ος και 4ος αι. π.Χ.), ως κλασικές. Αυτή η διάταξη προέρχεται από τον αρχαίο κλασικισμό. Επηρεάσθηκε και ο ίδιος από τον συγγραφέα Πλίνιο, ο οποίος θεώρησε ότι η ελληνική τέχνη άρχισε να πέφτει σε μαρασμό μετά την εποχή του Αλεξάνδρου. Το φιλελεύθερο πνεύμα του Winckelmann συνέδεε την αρνητική εξέλιξη της παρακμής των τεχνών με την ανάδυση των μοναρχιών μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου. Η παρακμή της τέχνης σχετίζεται με την απώλεια του δημοκρατικού κοινού και την ανάδυση μίας τέχνης της ιδιωτείας, για ιδιωτική χρήση. Θεωρεί δηλαδή ότι η τέχνη οδηγείται σε αδιέξοδο όταν πέφτει στα χέρια της ιδιωτικής επίδειξης, ενώ προϋπόθεση για την ύπαρξη της υψηλής τέχνης, είναι η πολιτική ελευθερία.

WINCKELMANN, Johann Joachim, λιθογραφία (συλλογή ΕΕΦ)

Ο Φιλελληνισμός του Winckelmann ήταν απόρροια της ανάγκης του για πολιτική ελευθερία

Για τον Winckelmann τα αρχαία ελληνικά αγάλματα αποτελούν το ύψιστο ιδανικό της τέχνης. Αυτό το αξίωμα διατυπώνει για πρώτη φορά στο έργο του «Σκέψεις για τη μίμηση των ελληνικών έργων στη ζωγραφική και τη γλυπτική» (“Gedanken über die Nachahmung der griechischen Werke in der Malerey und Bildhauerkunst ”, 1756). Τα ελληνικά έργα χαρακτηρίζουν “ευγενική απλότητα και ήρεμο μεγαλείο” («edle Einfalt und stille Größe» ). Προτρέπει τους καλλιτέχνες να μιμηθούν τα έργα της αρχαιότητας, κατά το αριστοτελικό μιμείσθαι: όχι μηχανικά, αλλά δημιουργικά, με τρόπο που οδηγεί στη γνώση.

Και αν στην εποχή μας, η ιδέα της υπεροχής της κλασικής αρχαιότητας μοιάζει αυτονόητη, τούτο δεν ίσχυε καθόλου στην εποχή του Winckelmann. Ήταν η δική του τόλμη που ανέδειξε την κλασική ελληνική αρχαιότητα έναντι της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής. Γεννημένος σε μία χώρα την οποία θεωρούσε δεσποτική, ο νεαρός Winckelmann εντοπίζει στην αττική δημοκρατία το πρότυπο της πολιτικής ελευθερίας. Θέτει την Ελληνική δημοκρατία στον αντίποδα του ρωμαϊκού δεσποτισμού και ορίζει την εποχή του Περικλή ως την πρώτη περίοδο άνθησης της ελληνικής τέχνης. Αυτή ήταν μία ρηξικέλευθη αντίληψη για την εποχή του, καθώς η γαλλική κουλτούρα της περιόδου, η οποία γνώριζε διάδοση και στις γερμανικές αυλές, θεμελίωνε την καταγωγή της στη ρωμαϊκή αρχαιότητα. O διαφωτιστής Winckelmann αντιπαραβάλλει την ελληνική δημοκρατία και τέχνη, στον ρωμαϊκό δεσποτισμό, τη βαριά τέχνη του μπαρόκ, και την επιφανειακή και α-πολίτικη του ροκοκό. Εδώ, δεν πρόκειται μόνον για αισθητικές προτιμήσεις, αλλά και για πολιτικές, καθώς η αισθητική και φιλοσοφική υπεροχή της αρχαίας ελληνικής τέχνης συνδέεται άρρηκτα με τη δημοκρατία του Περικλέους.

Είναι σημαντικό επίσης το γεγονός, ότι μέχρις ότου ο Winckelmann επαναφέρει την αρχαία τέχνη στο ύψος στο οποίο πρέπει να τοποθετείται, ο χριστιανισμός τη λοιδορούσε για την παρακμή και την εξαφάνισή της.

Με τις τοποθετήσεις του λοιπόν υπέρ της αρχαίας ελληνικής τέχνης, εγκαινιάζει μία διαμάχη μεταξύ των θιασωτών της ρωμαϊκής και των υπέρμαχων της αρχαιοελληνικής τέχνης. Οι τελευταίοι αποτελούσαν τους “εκσυγχρονιστές” της εποχής του. Ο Winckelmann ορίζει τη θεμελίωση του γερμανικού κλασικισμού πάνω στην ελληνική αρχαιολατρία, διαφοροποιούμενος από τον γαλλικό και ιταλικό κλασικισμό που στρέφονταν στη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Η μεταστροφή αυτή ισοδυναμούσε με πνευματική επανάσταση.

WINCKELMANN, Johann Joachim, λιθογραφία (συλλογή ΕΕΦ)

Για τον Winckelmann είναι σημαντική η ηθική επιρροή της αρχαιοελληνικής τέχνης, τόσο για τον καλλιτέχνη, όσο και για τον δέκτη της. Ο καλλιτέχνης οδηγείται μέσω της μίμησής της στη γνώση: “πρέπει να αισθανθεί τη δύναμη του πνεύματος, την οποία εγχάραξε στο μάρμαρο”. Ενώ εκείνος που αντικρύζει τα αγάλματα, βρίσκει σε αυτά παραδείγματα για μια συγκεκριμένη στάση ζωής. Το “ήρεμο μεγαλείο” του Λαοκόοντος λ.χ. έχει ηθική επιρροή στον παρατηρητή του, καθώς ο Λαοκόων δεν εγείρει “καμιά τρομερή φωνή, όπως διακηρύττει ο Βιργίλιος” για τον ήρωα. “Δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο το άνοιγμα του στόματος, περισσότερο πρόκειται για ανήσυχο αναστεναγμό (…) η δυστυχία του φθάνει ως την ψυχή του, όμως ευχόμαστε, ακριβώς όπως αυτός ο σπουδαίος άνδρας, έτσι και εμείς να μπορούμε να αντέξουμε τη δυστυχία”. Αντιστοίχως ο δέκτης λοιπόν μαθαίνει να υπομένει τα δεινά του με σεμνό τρόπο.

Το “ήρεμο μεγαλείο” του Λαοκόοντος

O Winckelmann θεωρεί ότι για τους Έλληνες, η καλλιτεχνία και η σοφία για τον κόσμο, είναι έννοιες ταυτόσημες. Αγαπημένο πρότυπό του είναι ο Σωκράτης, ο οποίος εκτός από φιλόσοφος ήταν και γλύπτης. Ο συνδυασμός τέχνης και φιλοσοφίας είναι ό,τι καθιστά τα ελληνικά έργα άξια προς μίμηση. Στόχος απαιτητικός στην επίτευξη του:

«Το υψηλότερο πρότυπο της τέχνης για τους σκεπτόμενους ανθρώπους είναι ο άνθρωπος, ή έστω η εξωτερική του εμφάνιση, και αυτό είναι τόσο δύσκολο να ερευνηθεί για τον καλλιτέχνη, όσο είναι για τους σοφούς η διερεύνηση του εσωτερικού τους, και το πιο δύσκολο είναι αυτό που δεν φαίνεται, είναι το κάλλος, επειδή στην πραγματικότητα, δεν εμπίπτει στον αριθμό και το μέτρο».

(Erinnerung über die Betrachtung der Werke der Kunst, 1759)

Ο Winckelmann θαυμάζει την ιδιαιτερότητα των Ελλήνων, την “ευγενική και ευέλικτη ευγένειά τους, που συνοδεύουν μια ζωντανή και χαρούμενη ύπαρξη”. Και θυμίζει ότι: “σε περιοχές όπου άνθισαν οι τέχνες, δημιουργήθηκαν επίσης και οι ομορφότεροι άνθρωποι.”

«In Gegenden, wo die Künste geblüht haben, sind auch die schönsten Menschen gezeugt worden».

(Schriften über die Nachahmung der alten Kunstwerke, 1756)

Ο Winckelmann συνέχισε να εργάζεται στην ιστορία της τέχνης καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το 1767 δημοσίευσε τις «Σημειώσεις για την Ιστορία της Αρχαίας Τέχνης» (Anmerkungen über die Geschichte der Kunst des Alterthums, Dresden 1767).

Winckelmann J., «Histoire de l’art chez les anciens», Saillant, Paris, 1766. Πρόκειται για την πρώτη έκδοση του έργου του Winckelmann στα Γαλλικά (συλλογή ΕΕΦ).

Το πρώτο του έργο αντιπροσώπευε ένα προκαταρκτικό στάδιο για την αναθεωρημένη δεύτερη έκδοση της Ιστορίας της Τέχνης. Το βιβλίο έκανε την εμφάνισή του μετά το θάνατο του στη Βιέννη το 1776.

«Winckelmann J.J., Geschichte der Kunst des Altertums” (Ιστορία της αρχαίας τέχνης), Βιέννη, 1776. Tο έργο που θεμελίωσε την Ιστορία τέχνης ως ξεχωριστό επιστημονικό κλάδο. Ο Winckelmann ορίζει εδώ την κλασική αρχαία τέχνη ως ιδανικό πρότυπο, άξιο μίμησης από τους σύγχρονους καλλιτέχνες (συλλογή ΕΕΦ).

Στο ίδιο έτος χρονολογείται και το σπουδαίο του έργο «Monumenti antichi inediti, spiegati ed illustrati», που περιλαμβάνει μη δημοσιευμένα αρχαία μνημεία, το οποίο έτυχε θετικής αποδοχής από το κοινό. Στο έργο του αυτό προέβη σε λεπτομερείς περιγραφές μη δημοσιευμένων μνημείων και βάσισε την ερμηνεία των παραστάσεων στο μυθολογικό τους πλαίσιο, ανοίγοντας νέους δρόμους στην αρχαιολογική ερμηνευτική. Το 1763 παρουσίασε μέρος του έργου του στον Πάπα Clemens XII. Φαίνεται να ήταν στο αποκορύφωμα της καριέρας του. Ήταν ήδη επίσημο μέλος πολυάριθμων Ακαδημιών, μεταξύ άλλων των: Accademia di Cortona, η Accademia di San Luca στη Ρώμη, της Εταιρεία Αρχαιοτήτων στο Λονδίνο και της Ακαδημίας του Göttingen.

Ο απρόσμενος και τραγικός θάνατος του τάραξε πολλούς στην Ευρώπη, καθώς ο Winckelmann ήταν άνθρωπος που έχαιρε γενικής και ειλικρινούς αποδοχής. Μια τυχαία γνωριμία στο λιμάνι της Τεργέστης με τον άνθρωπο του υποκόσμου Arcangeli, στάθηκε μοιραία.

Ο πενηντάχρονος τότε Winckelmann επιθυμούσε να επιστρέψει στην πατρίδα του και να επισκεφθεί μια σειρά από επιφανείς του φίλους και ιδρύματα στη Γερμανία. Ετσι έφυγε από τη Ρώμη στις 10 Απριλίου 1768 και διέσχισε τις Άλπεις με τον γλύπτη φίλο του Bartolomeo Cavaceppi. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αρρώστησε αιφνιδίως και αποφάσισε να επιστρέψει στη Ρώμη. Οι φίλοι του τον οδήγησαν στο Regensburg, και στη συνέχεια στη Βιέννη, όπου έγινε δεκτός από την Αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία. Μετά ταξίδευσε στην Τεργέστη για να πάρει ένα πλοίο στην Ανκόνα και να μεταβεί στη Ρώμη. Λόγω καθυστέρησης του πλοίου, αναγκάσθηκε να παραμείνει σε ξενοδοχείο της Τεργέστης. Στις 8 Ιουνίου 1768 δολοφονήθηκε στο δωμάτιο όπου διέμενε, από τον Francesco Arcangeli, ο οποίος είχε προηγουμένως καταδικασθεί για κλοπή. Στην απολογία του ο Arcangeli δήλωσε ότι στις αποσκευές του θύματος βρήκε κάποια βιβλία γραμμένα σε μια αλλόκοτη γλώσσα: ήταν τα ομηρικά έπη. Ο δολοφόνος του εκτελέσθηκε στις 20 Ιουλίου 1768.

Η άδικη και πρόωρη δολοφονία του δεν επέτρεψε στον μεγάλο φιλέλληνα Winckelmann να ταξιδεύσει στην Ελλάδα. Ο πρώτος στην ιστορία αρχαιολόγος δεν κατάφερε να επισκεφθεί ποτέ τον Παρθενώνα, ούτε να περιηγηθεί στην Ολυμπία, την ανασκαφή της οποίας διακαώς επιθύμησε. Ο πνευματικός κόσμος της Ευρώπης συγκλονίσθηκε από την απρόσμενη απώλειά του. Ο Goethe αναφέρεται, συντετριμμένος, στα απομνημονεύματα του στην είδηση του θανάτου του Winckelmann, που έπεσε “σαν ένα χτύπημα βροντής σε καθαρό ουρανό”. Ενώ ο Γερμανός διαφωτιστής Gotthold Ephraim Lessing, ο οποίος στο έργο του “Λαοκόων ή περί των ορίων της ζωγραφικής και της ποίησεως” (Laokoön oder Über die Grenzen der Malerei und Poesie, 1767) αντέκρουσε θέσεις του Winckelmann, έγραψε, όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του τελευταίου, ότι με ευχαρίστηση θα του χάριζε χρόνια από τη ζωή του.

Το 1822, ο Antonio Bosa σχεδίασε και έκτισε προς τιμήν του ένα ταφικό μνημείο στο νεκροταφείο San Giusto στην Τεργέστη.

Το κενοτάφιο του Antonio Bosa στη μνήμη Winckelmann

Επίσης φιλοτεχνήθηκαν πολυάριθμα μεταθανάτια πορτρέτα του μεγάλου αυτού ανθρώπου. Μεταξύ 1777–1782 o γλύπτης από την πόλη Gotha Friedrich Wilhelm Eugen Döll, με την υποστήριξη των φίλων του Winckelmann, Anton Raphael Mengs, Johann Friedrich Reiffenstein και Anton von Maron, δημιούργησε τρεις εκδοχές μιας προτομής του. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα ο Winckelmann τιμήθηκε με προτομές και αγάλματα σε όλη την Ευρώπη.

Προτομή του Winckelmann από τον γλύπτη Friedrich Wilhelm Doell

Ο θεμελιωτής της κλασικής αρχαιολογίας ως σύγχρονης επιστήμης τιμάται ως σήμερα. Η επέτειος των γενεθλίων του (9 Δεκεμβρίου) εορτάζεται σε όλα τα γερμανικά αρχαιολογικά ινστιτούτα ανά τον κόσμο. Οι κλασικοί αρχαιολόγοι πραγματοποιούν σειρά διαλέξεων που δημοσιεύονται στα “προγράμματα Winckelmann” (“Winckelmannprogramme“). Επίσης, το τμήμα της Κλασικής Αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου ονομάζεται “Ινστιτούτο Winckelmann”. Από το 1929 το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο απονέμει το Μετάλλιο Winckelmann, παράδοση που ενστερνίσθηκε από το 1960 και εξής και η γενέτειρα πόλη του, Stendal. Στο Stendal, επίσης, ιδρύθηκε το 1940 η Winckelmann-Gesellschaft, με σκοπό τη διάδοση του έργου του πιο σπουδαίου συμπατριώτη τους, η οποία μάλιστα φέρει την ευθύνη για το μουσείο προς τιμήν του από το 2000 κι έπειτα.

Άγαλμα του Winckelmann, Winckelmannplatz, Stendal, Γερμανία

Μολονότι δεν επισκέφθηκε ποτέ την Αθήνα, οι Έλληνες τιμούν τη μνήμη του με έναν μικρό δρόμο, νοτιοανατολικά του πρώτου νεκροταφείου της Αθήνας, την οδό Βίνκελμαν.

Οδός Βίνκελμαν στην Αθήνα

Ο μέγιστος αυτός επιστήμων, ο άνθρωπος του πνεύματος και της διανόησης, προσδιόρισε την αρχαία Ελλάδα και το σύστημα τέχνης, πολιτισμού, δημοκρατίας και αξιών, που αυτή πρεσβεύει, ως την κοιτίδα του πολιτισμού του δυτικού κόσμου. Έτσι έθεσε τον θεμέλιο λίθο για μία σειρά από τρομερές εξελίξεις στην Ευρώπη. Ο νεοκλασικισμός, ο διαφωτισμός, ο ρομαντισμός, και τέλος, ο φιλελληνισμός, στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο έργο και στις ιδέες αυτού του ευγενούς αυτού ανθρώπου.

Ειδικά σε ότι αφορά την Ελλάδα, το έργο του Winckelmann απετέλεσε την σπίθα που πυροδότησε μία σειρά από διεργασίες που εν τέλει οδήγησαν στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.

Η ΕΕΦ και οι Έλληνες τιμούν τον Johann Joachim Winckelmann στον οποίο οφείλουν τόσοι αυτοί, όσο και ολόκληρος ο δυτικός κόσμος, την ελευθερία της Ελλάδας.

Πηγές και Βιβλιογραφία:

• Johann Joachim Winckelmann, Gedanken über die Nachahmung der griechischen Werke in der Malerey und Bildhauerkunst.Zweyte vermehrte Auflage. Walther, Dresden/Leipzig 1756.
• Erika Simon, Der Philhellenismus des Johann Joachim Winckelmann, Würzburg, http://www.europa-zentrum-wuerzburg.de/, Griechisch-Deutsche Initiative.
• Martin Disselkamp/ Fausto Testa (Hg.), Winckelmann- Handbuch. Leben- Werk- Wirkung. J.B.Metzler Verlag, Stuttgart, 2017.
• Wolfgang von Wangenheim, Der verworfene Stein, Verlag Matthes-Seitz, Berlin 2005.
• www.winckelmann-gesellschaft.com.
• Spiros Moskovou, 300 χρόνια γερμανική ελληνολατρεία, Deutsche Welle (ηχητικό απόσπασμα).
• Δημήτρης Καλαντζής, Ο γιός του τσαγκάρη που έκανε την Ευρώπη να λατρέψει την Αρχαία Ελλάδα.
• Mιχάλης Α. Τιβέριος, Ιωάννης-Ιωακείμ Βίνκελμαν (Johann Joachim Winckelmann), ο θεμελιωτής της Αρχαιολογίας, 24 γράμματα.
• Αλέξανδρος Κεσίσογλου, Ο Winckelmann και η εποχή μας, ΤΟ ΒΗΜΑ, 24 Νοεμβρίου 2008.